Wspólnota Niepodległych Państw

Содружество Независимых Государств Wspólnota Niepodległych Państw
Flaga Wspólnoty Niepodległych Państw
Język roboczy	rosyjski
Siedziba	Mińsk
Członkowie	11 Członkowie Wspólnoty Niepodległych Państw Armenia Azerbejdżan Białoruś Kazachstan Kirgistan Mołdawia Rosja Tadżykistan Turkmenistan (Kraj stowarzyszony) Uzbekistan Ukraina
Sekretarz	Siergiej Lebiediew
Utworzenie	21 grudnia 1991
Oficjalna strona organizacji

Ceremonia podpisania porozumienia białowieskiego, 8 grudnia 1991

Wspólnota Niepodległych Państw (ros. Содружество Независимых Государств, СНГ – Sodrużestwo Nezawisimych Gosudarstw) – regionalne ugrupowanie integracyjne utworzone na mocy układu białowieskiego z 8 grudnia 1991 roku. Zrzesza większość byłych republik Związku Radzieckiego. Zajmuje się m.in. współpracą polityczną, gospodarczą i problemami bezpieczeństwa międzynarodowego.

Historia

WNP powstała na mocy tzw. układu białowieskiego z 8 grudnia 1991 r. podpisanego przez prezydentów Rosji Borysa Jelcyna i Ukrainy Leonida Krawczuka, i Przewodniczącego Rady Najwyższej Białorusi Stanisława Szuszkiewicza, jako alternatywa ustrojowa dla byłych republik ZSRR, pragnących zrzucić radzieckie zwierzchnictwo Kremla (jako ośrodka władzy nadrzędnej) bez narażenia się na zarzut separatyzmu i idących za tym potencjalnych konsekwencji. WNP obejmowała wówczas jedynie trzy kraje słowiańskie: Rosję, Ukrainę i Białoruś. Na mocy protokołu z Ałma-Aty z 21 grudnia 1991 do organizacji przystąpiło kolejnych osiem republik rozwiązanego ZSRR: Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Turkmenistan, Uzbekistan, Tadżykistan, Armenia i Azerbejdżan. W organizacji nie znalazły się państwa bałtyckie, Gruzja przystąpiła w roku 1993 po obaleniu rządu Zwiada Gamsachurdii.

Podczas konferencji białowieskiej delegacja rosyjska zaproponowała nazwę Wspólnota Demokratycznych Państw, uzasadniając to tym, że proponowana przez ukraińską delegację nazwa Wspólnota Niepodległych Państw, zawierała dwa synonimy, gdyż państwo z samej natury jest niepodległe. Jednak ze względu na istniejącą w czasach ZSRR niepełną niepodległość państw satelickich, delegacje wszystkich trzech państw zdecydowały się na ukraińską propozycję. Statut WNP podpisany został 22 stycznia 1993 r., wszedł w życie dwa lata później, do tej pory nie ratyfikowała go Ukraina, co powoduje, że formalnie Ukraina posiada status członka stowarzyszonego.

22 października 1993 akces do WNP zgłosiła Gruzja, po tym jak obalony został rząd Zwiada Gamsachurdii, a prezydentem Gruzji został Edward Szewardnadze. Od tego czasu wspólnota liczyła 12 członków. W lutym 2006 Gruzja wystąpiła z Rady Ministrów Obrony WNP ze stwierdzeniem „Gruzja obrała kurs na członkostwo w NATO i nie może być członkiem dwóch struktur militarnych jednocześnie”.

12 sierpnia 2008 prezydent Gruzji Micheil Saakaszwili ogłosił, że jego kraj występuje ze Wspólnoty Niepodległych Państw, 14 sierpnia gruziński parlament jednomyślnie przyjął odpowiednią uchwałę w tej sprawie. 18 sierpnia 2008 Ministerstwo Spraw Zagranicznych Gruzji poinformowało Sekretariat Wykonawczy WNP o wystąpieniu Gruzji ze wspólnoty. Decyzja weszła w życie po upływie roku, 18 sierpnia 2009 i od tego czasu do WNP należy znowu 11 państw.

Członkowie

Rodzaje członkostwa

Członkami założycielami WNP są trzy kraje (Białoruś, Rosja i Ukraina), które podpisały porozumienie białowieskie o likwidacji ZSRR w grudniu 1991 roku. Członkostwo zwyczajne posiada obecnie jedenaście krajów: Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Rosja, Tadżykistan, Ukraina i Uzbekistan. Turkmenistan był członkiem zwyczajnym do 2005 roku, od tego czasu posiada status członka stowarzyszonego.

Statut Wspólnoty Niepodległych Państw (punkt 7) przewiduje możliwość przyznania członkostwa każdemu państwu „które podziela cele i zasady Wspólnoty i przyjmuje na siebie zobowiązania statutu”. Warunkiem przystąpienia nowego państwa jest jednomyślna zgoda dotychczasowych członków. Zapis jest o tyle ważny, że oznacza, iż WNP może wykraczać poza obszar byłego Związku Radzieckiego. W 2008 Afganistan wyraził swoją chęć członkostwa w WNP, obecnie uczestniczy on jako obserwator w Zgromadzeniu Parlamentarnym WNP (jest to zgodne z punktem 8 Statutu WNP, który dopuszcza, że za zgodą Rady Głów Państw w posiedzeniach organów WNP mogą partycypować przedstawiciele innych państw w charakterze obserwatorów). W latach '90 swoją chęć członkostwa w WNP wyraziły również nieuznawane przez społeczność międzynarodową podmioty jak np. Abchazja, Krym, Czeczenia, Tatarstan czy Naddniestrze. W praktyce państwa członkowskie odrzuciły powyższe prośby, obawiając się nasilenia ruchów separatystycznych chcących wykorzystać członkostwo w WNP jako de facto uznanie w prawie międzynarodowym.

Z państw byłego ZSRR trzy republiki nadbałtyckie – Litwa, Łotwa i Estonia nie wstąpiły do WNP. Ze względu na swoje członkostwo w NATO oraz Unii Europejskiej jest mało prawdopodobne aby zdecydowały się wstąpić do WNP w przyszłości.

Specjalny status w WNP posiada także Turkmenistan, który jako jedyny nie ratyfikował Statutu WNP, co sprawia, że od samego początku de iure nie jest członkiem Wspólnoty, lecz jest z nią stowarzyszony.

Cele

Celem WNP jest prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej państw (ze wspólnej polityki wyłączone są kwestie obronne, uregulowane odrębnym traktatem taszkenckim z maja 1992 roku), stworzenie wspólnej przestrzeni gospodarczej, wspólnego systemu komunikacyjnego, jak również ochrona środowiska, prowadzenie wspólnej polityki migracyjnej i zwalczania przestępczości. Kwestie te reguluje deklaracja ałmacka oraz statut z 1993 roku.

Organy WNP

WNP jest typową organizacją międzyrządową, brak w niej organów ponadnarodowych. Jej głównymi organami są:

• Rada Szefów Państw – najwyższy organ WNP, decydujący m.in. o użyciu sił zbrojnych państw członkowskich i ustanowieniu mandatu sił pokojowych WNP;
• Rada Szefów Rządów – organ odpowiedzialny za koordynowanie współpracy organów wykonawczych WNP;
• Rada Ministrów Spraw Zagranicznych – organ odpowiedzialny za koordynowanie polityki zagranicznej państw członkowskich;
• Rada Ministrów Obrony – organ odpowiedzialny za koordynowanie polityki wojskowej państw członkowskich – nigdy nie uczestniczyli w nim przedstawiciele Gruzji, Mołdawii, Turkmenistanu i Ukrainy;
• Rada Ministrów Spraw Wewnętrznych – organ powołany w 1996 roku w celu koordynacji zwalczania terroryzmu i zorganizowanej przestępczości;
• Rada Dowódców Wojsk Ochrony Pogranicza – organ odpowiedzialny za ochronę granic i stref ekonomicznych – w jego pracach nie uczestniczy Azerbejdżan, Mołdawia i Ukraina.

Siedziba Sekretariatu Wykonawczego WNP, który wykształcił się z Komitetu Koordynacyjno-Konsultacyjnego, znajduje się w Mińsku. Dotychczasowi sekretarze (przewodniczący Komitetu) to^{[potrzebne źródło]}:

• Iwan Karatczenia
• Boris Bieriezowski
• Jurij Jarow
• Władimir Ruszajło

Sekretarza powołuje i odwołuje jednomyślnie Rada Szefów Państw, choć w historii zdarzało się, iż czynił to samodzielnie prezydent Rosji^{[potrzebne źródło]}.

Pozostałe organy WNP to^{[potrzebne źródło]}:

• Międzyrządowy Komitet Ekonomiczny
• Komitet Statystyczny
• Komitet Kosmiczny
• Komitet Transportu
• Międzypaństwowy Komitet Lotniczy

Wyróżnić możemy też organy pomocnicze, tj. Międzyparlamentarne Zgromadzenie (Państw Członkowskich) Wspólnoty Niepodległych Państw z siedzibą w Petersburgu, Komisję Praw Człowieka WNP oraz Trybunał Gospodarczy^{[potrzebne źródło]}.

Praktyka funkcjonowania WNP

Szczyt przywódców państw członkowskich WNP w Biszkeku, 10 października 2008

Do WNP należy większość krajów byłego ZSRR, jednak inicjatywy rozwijające i konkretyzujące współpracę krajów jedenastki nie spotkały się z pozytywnym odzewem. W 1994 zdecydowanie odrzucona została idea utworzenia Związku Euroazjatyckiego zgłoszona przez Nursułtana Nazarbajewa oraz późniejsze propozycje integracyjne Alaksandra Łukaszenki. Bliższą integracją w ramach WNP zainteresowana jest obecnie głównie Rosja i Białoruś oraz niektóre kraje środkowoazjatyckie. W latach 1996-2015 były one zrzeszone w Euroazjatyckiej Wspólnocie Gospodarczej, a od 1 stycznia 2015 w Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej.

Na spoistość WNP negatywnie wpływają istniejące na jej terenie organizacje subregionalne, tj. GUAM (inaczej zwany Organizacją na Rzecz Demokracji i Rozwoju), w którego skład wchodzą Gruzja, Ukraina, Azerbejdżan i Mołdawia.

We wrześniu 2003 podpisano na Krymie Układ o Budowie Wspólnej Przestrzeni Gospodarczej, obejmujący oprócz Ukrainy Rosję, Białoruś i Kazachstan. Jego sygnowanie fetowane było w Rosji jako znaczący krok na drodze do integracji gospodarczej krajów byłego ZSRR, tym bardziej, że traktat podpisała niechętna dotąd zacieśnianiu ekonomicznych więzów Ukraina.

W chwili obecnej WNP jest tworem amorficznym, będącym obiektem zainteresowania głównie dla wąskiego grona specjalistów i badaczy z dziedziny nauk społeczno-politycznych.

Integracja wojskowa

Bazuje głównie na Traktacie o bezpieczeństwie zbiorowym z Taszkentu i obejmuje jedynie część krajów WNP (formalnie umowy te nie są częścią dorobku prawnego WNP). Traktat taszkencki podpisało sześć państw w maju 1992 roku: Rosja, Armenia, Uzbekistan, Kirgistan, Tadżykistan i Kazachstan. W grudniu 1993 roku do Układu dołączyła Białoruś (zrywając z polityką neutralności prowadzoną przez socjaldemokratów i konserwatystów), Gruzja i Azerbejdżan. Dwa ostatnie państwa wraz z Uzbekistanem wystąpiły z porozumienia w maju 1999 roku (Uzbekistan powrócił do ugrupowania w 2006 r.). Do Układu nie przystąpiły Ukraina, Turkmenistan i Mołdawia. W 2002 roku sygnatariusze Układu utworzyli Organizację Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym.

Organizacje alternatywne

W obszarze postradzieckim stworzono szereg organizacji międzynarodowych w znacznej mierze współpracujących ze Wspólnotą Niepodległych Państw. Należą do nich:

• Euroazjatycka Unia Gospodarcza
• Euroazjatycka Unia Celna
• GUAM
• Organizacja Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym
• Związek Rosji i Białorusi

Istnieją ponadto organizacje, w których skład wchodzą państwa nieuznawane na arenie międzynarodowej:

• Wspólnota Nieuznawanych Państw (WNP-2) (Содружество непризнанных государств)
• Wspólnota „Na rzecz demokracji i praw narodów” (Сообщество „За демократию и права народов”)

Do organizacji, w których byłe republiki radzieckie stanowią znaczną część członków, lecz skupiających też inne państwa należą:

• Forum Morza Czarnego na rzecz Partnerstwa i Dialogu
• Grupa Zadaniowo-Kooperacyjna Morza Czarnego
• Inicjatywa Baku
• Organizacja Współpracy Gospodarczej Państw Morza Czarnego
• Rada Państw Morza Bałtyckiego
• Szanghajska Organizacja Współpracy
• Wspólnota Demokratycznego Wyboru

Bibliografia

• Maciej Raś, Agata Włodkowska: Bezpieczeństwo obszaru WNP. W: Ryszard Zięba: Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2008, s. 331-362. ISBN 978-83-60501-92-4.
• Adam Bosiacki, Status prawny Wspólnoty Niepodległych Państw, „Obóz. Problemy Byłego Obozu Komunistycznego” r. 1995, Nr 29.

Linki zewnętrzne

• Komitet WNP w Mińsku
• Związek na papierze