Ghana

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Skocz do: nawigacja, szukaj
Inne znaczenia Ten artykuł dotyczy współczesnego państwa. Zobacz też: Imperium Ghany.
Republic of Ghana
Republika Ghany
Flaga Ghany
 Herb Ghany
Flaga Ghany Herb Ghany
Dewiza: (ang.) Freedom and Justice
(Wolność i Sprawiedliwość)
Hymn: God Bless Our Homeland Ghana
(Boże, błogosław naszą ojczyznę Ghanę)
Położenie Ghany
Konstytucja 28 kwietnia 1992 r.
Język urzędowy angielski
Stolica Akra
Ustrój polityczny republika
Typ państwa republika konstytucyjna
Głowa państwa prezydent John Dramani Mahama
Szef rządu prezydent John Dramani Mahama
Powierzchnia
 • całkowita
 • wody śródlądowe		 79. na świecie
239 460 km²
3,5%
Liczba ludności (2010 (szacunki))
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia		 50. na świecie
24 233 431[1]
101,5 osób/km²
PKB (2012)
 • całkowite 
 • na osobę
38,9 mld[2] USD
1562[2] USD
PKB (PSN) (2012)
 • całkowite 
 • na osobę
82,3 mld[2] USD
3305[2] USD
Jednostka monetarna cedi (GHC)
Niepodległość od Wielkiej Brytanii
6 marca 1957
Religia dominująca chrześcijaństwo (71,2%)
Strefa czasowa UTC ±0
Kod ISO 3166 GH
Kod samochodowy GH
Kod samolotowy 9G
Kod telefoniczny +233
Mapa Ghany
Wikipodróże Informacje w Wikipodróżach
Wikicytaty Cytaty w Wikicytatach

Ghana (Republika Ghany, ang. Republic of Ghana) – państwo w zachodniej Afryce nad Oceanem Atlantyckim. Graniczy z Togo, Burkina Faso i Wybrzeżem Kości Słoniowej. Nazwa kraju w języku Asante oznacza "Król - Wojownik". Pochodzi od przedkolonialnego, średniowiecznego Imperium Ghany, które rozciągało się na terenach dzisiejszego Mali i Mauretanii. Handel z Europejczykami został po raz pierwszy nawiązany w XV w., natomiast przedkolonialne królestwo Aszanti zachowało niepodległość do roku 1870, w którym to zostało skolonizowane przez Wielką Brytanię. Niepodległość odzyskała w roku 1957.

Ustrój polityczny[edytuj | edytuj kod]

Ghana jest republiką należącą do Wspólnoty Narodów (od 1957 r.). Na czele państwa stoi prezydent (od 24 lipca 2012 John Dramani Mahama), który sprawuje władzę wykonawczą. Parlament Ghany jest jednoizbowy i zdominowany przez 2 partie - Nową Partię Patriotyczną oraz Narodowy Kongres Demokratyczny. Kofi Annan, były sekretarz generalny ONZ pochodzi z Ghany.

Siły zbrojne[edytuj | edytuj kod]

Obecnie ghańskie siły zbrojne są jednymi z najlepiej zorganizowanych, wyposażonych i wyszkolonych w tym regionie Afryki. Daje to Ghanie tym samym status regionalnego mocarstwa. Duży wpływ na taką sytuację ma bliska współpraca z siłami zbrojnymi Chińskiej Republiki Ludowej[3].

Ghana dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi[4]. Uzbrojenie sił lądowych Ghany składało się w 2014 roku z m.in. 125 opancerzonych pojazdów bojowych[4]. Marynarka wojenna Ghany dysponowała w 2014 roku 20 okrętami obrony przybrzeża[4]. Ghańskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 17 samolotów transportowych, pięć samolotów szkolno-bojowych oraz 14 śmigłowców[4].

Wojska ghańskie w 2014 roku liczyły 13,5 tys. żołnierzy zawodowych (brak rezerwistów). Według rankingu Global Firepower (2014) ghańskie siły zbrojne stanowią 93. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 120 mln dolarów (USD)[4].

W przeszłości i obecnie Ghana w dużym stopniu wspiera wysiłki społeczności międzynarodowej biorąc czynny udział w różnego rodzaju misjach pokojowych. Tutejsi żołnierze byli częścią sił pokojowych w Liberii, Demokratycznej Republice Konga, Czadzie, Rwandzie, Sierra Leone, Libanie czy Kambodży[5].

 Zobacz też: Ghańskie Siły Powietrzne i Ghana Navy.

Środowisko przyrodnicze[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Geografia Ghany.

Ghana leży nad Zatoką Gwinejską, kilka stopni na północ od równika. Występuje tam klimat równikowy. Najwyższa góra Ghany to Mount Afadjato (880 m). Na terenie tego kraju znajduje się Jezioro Wolta - największe pod względem powierzchni sztuczne jezioro na świecie. Główna rzeka to Wolta.

Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]

 Osobne artykuły: Regiony Ghany i Dystrykty Ghany.

Ghana jest podzielona na 10 regionów, które z kolei podzielone są na 138 dystryktów. Regiony Ghany wymienione są poniżej:

Główne miasta[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też: Miasta Ghany

Historia[edytuj | edytuj kod]

Od końca XVII wieku silne państwo Aszanti ze stolicą w Kumasi. Po długoletniej wojnie z Brytyjczykami od 1901 kolonia brytyjska o nazwie Złote Wybrzeże. W czasach kolonialnych duże wpływy mieli współpracujący z władzami kolonialnymi wodzowie. Po II wojnie światowej narodził się ruch antykolonialny. W 1947 roku powstała centroprawicowo-konserwatywna partia Zjednoczonej Konwencji Złotego Wybrzeża na czele której stanął Kwame Nkrumah[6][7][8] . W 1948 Nkrumah i inni przywódcy antykolonialni zostali aresztowani przez władze kolonialne. W 1949 roku doszło do rozłamu w Zjednoczonej Konwencji Złotego Wybrzeża w wyniku którego Nkrumah założył Ludową Partię Konwencji[9]. W 1952 roku Nkrumah został premierem rządu autonomicznego Złotego Wybrzeża. 6 marca 1957 roku Złote Wybrzeże proklamowała niepodległość pod nową nazwą Republika Ghany, a Nkrumah został jej pierwszym premierem. Ghana przystąpiła do brytyjskiej Wspólnoty Narodów[10].

Kwame Nkrumah z prezydentem Egiptu Gamalem Abdelem Naserem w trakcie spotkania OJA, rok 1965

W okresie po uzyskaniu niepodległości Nkrumah realizował reformy w duchu panafrykanizmu i socjalizmu. Ghana w okresie rządów Nkrumaha była jednym z najbardziej najbogatszych i najbardziej zaawansowanych społecznie obszarów w Afryce[11]. Rozwój realizowany był w oparciu o zwiększanie kontroli państwa nad gospodarką[12]. Przejawem socjalnej polityki ówczesnego rządu było również wprowadzenie bezpłatnej opieki zdrowotnej i edukacji[13]. Ghana korzystając ze wzrostu gospodarczego rozpoczęła budowę własnej elektrowni atomowej[14][15]. W polityce wewnętrznej Nkrumah eliminował zjawisko trybalizmu, ograniczał wpływy lokalnych wodzów plemiennych i dążył do budowy jedności narodowej co spowodowało ostry spór z opozycją[16]. W polityce zagranicznej Nkrumah w 1958 roku utworzył istniejącą do 1962 roku unię polityczną o nazwie Unia Afrykańskich Stanów grupującej oprócz Ghany, Gwinee rządzoną przez Ahmeda Sekou Touré i Mali na czele z Modibą Keïtą. Państwa w ramach Unii koordynowały politykę zagraniczną, ekonomiczną, kulturową i militarną[17]. Przywódca Ghany był też jednym z inicjatorów powstania Organizacji Jedności Afrykańskiej[18].

Nkrumah został obalony i zmuszony do wyjazdu z kraju w wyniku wspieranego przez CIA wojskowego zamachu stanu z 24 lutego 1966. Na czele puczu stanął Emmanuel Kwasi Kotoka który utworzył wojskową Krajową Radę Wyzwoleńczą. Następcą Nkrumaha na urzędzie prezydenta został generał Joseph Ankrah który usunął z życia politycznego działaczy partii Ludowej Konwencji. Nowy rząd cofnął dotychczasowe panafrykańskie reformy i rozpoczął proces liberalizacji gospodarczej u boku Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego, do zmian doszło także w polityce zagranicznej - nowy rząd przyjął prozachodnią politykę zagraniczną[19]. W 1970 roku nowym prezydentem został Edward Akufo-Addo który już dwa lata później został obalony w wojskowym puczu[20]. Władze po raz kolejny przejęła junta tym razem na jej czele stanął Ignatius Kutu Acheampong który urząd sprawował do 1978 roku kiedy został obalony a następie zabity, również jego następca Frederick Akuffo został szybko obalony i zabity przez swoich towarzyszy z armii.

Po serii wojskowych puczów i walce wewnątrz armii prezydentem kraju został Jerry John Rawlings. Rawlings zlikwidował Najwyższą Radę Wojskową pełniącą rolę junty i wprowadził rządy cywilne przeprowadzając wybory. Wybory zwyciężył Hilla Limann którego reformy nie spodobały się jednak Rawlingsowi który w 1981 roku ponownie dokonał puczu i rządy oparte na juncie Tymczasowej Narodowej Rady Obron. Rawlings dokonał znacznej liberalizacji gospodarki w stylu zachodnim, uporał się z problemem korupcji i uporządkował finanse państwa. Pod koniec lat 80. rozpoczął proces demokratyzacji a w 1992 roku zorganizował wybory prezydenckie i wprowadził nową konstytucję która likwidowała rządy militarne[21]. Rawlings zrezygnował ze służby w armii i utworzył partię Narodowy Kongres Demokratyczny o centrolewicowym charakterze. W 2001 roku wybory prezydenckie wygrał John Kufuor reprezentujący Nową Partię Patriotyczną o profilu liberalno-konserwatywnym[22][23]. W 2009 roku wybory prezydenckie wygrał John Atta-Mills. Atta-Mills zmarł nagle 24 lipca 2012[24]. Od 2012 roku urząd prezydenta sprawuje John Dramani Mahama.

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

Rolnictwo[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Rolnictwo w Ghanie.

Słabo rozwinięte państwo rolnicze. Podstawowym filarem gospodarki jest monokultura ziarna kakaowego. Eksport ziarna kakaowego stanowi 35% wartości eksportu, jest czołowym światowym producentem tego surowca. Dla potrzeb miejscowych, uprawia się: owoce cytrusowe, ryż, tytoń, kukurydzę, maniok, trzcinę cukrową, bawełnę, proso, bataty, pochrzyn. Od niedawna rośnie rola przemysłu ciężkiego, głównie związanego z górnictwem. Hoduje się kozy, owce, trzodę chlewną i bydło. Rozwinięte rybołówstwo.

Przemysł ciężki[edytuj | edytuj kod]

Przemysł związany z leśnictwem (35% powierzchni Ghany zajmują lasy tropikalne), spożywczy, hutniczy, włókienniczy i wydobywczy. Z surowców mineralnych, można wymienić dosyć bogate złoża złota, boksytów, rud manganu i diamentów.

Plany[edytuj | edytuj kod]

Na początku lat dziewięćdziesiątych rząd Ghany, porozumiał się z Międzynarodowym Funduszem Walutowym i Bankiem Światowym. Nastąpiła radykalna przebudowa gospodarki: prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych, dewaluacja pieniądza, redukcja wydatków socjalnych, ograniczenie zakresu kontroli cen oraz ograniczenie liczby urzędników w państwowych instytucjach.

Mapa lokalizacyjna Ghany
Ada
Ada
Akim Oda
Akim Oda
Akra
Akra
Kete-Krachi
Kete-Krachi
Kumasi
Kumasi
Navrongo
Navrongo
Sefwi Bekwai
Sefwi Bekwai
Sunyani
Sunyani
Takoradi
Takoradi
Tamale
Tamale
Wa
Wa
Yendi
Yendi
Geographylogo.svg
Porty lotnicze w Ghanie

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Dane można znaleźć w CIA Factbook [1]

W Ghanie występuje ok. 70 grup etnolingwistycznych o liczebności powyżej 1000 osób. Największą z nich jest grupa Akan (8,3 mln.), drugą stanowi Ewe (2,25 mln.)[25].

Religia[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Religia w Ghanie.
Katedra metodystyczna Wesley, Kumasi

Chrześcijaństwo jest największą religią w kraju, dominującą w jego południowej części. Islam natomiast jest rozpowszechniony głównie w północnej Ghanie. Zgodnie ze spisem powszechnym przeprowadzonym w 2010 roku, osoby wyznań chrześcijańskich stanowią łącznie 71,2% ludności, w tym 42,7% protestantów i 13,1% katolików[26]. Wiara ta pojawiła się w Ghanie wraz z europejskimi kolonizatorami w XIV wieku[27]. Największymi denominacjami chrześcijańskimi z ponad 300 tysięcy wiernych w Ghanie są: Kościół katolicki, Kościół Zielonoświątkowy, Kościół Metodystyczny, Zbory Boże, Kościół Prezbiteriański, Kościół Adwentystów Dnia Siódmego, Kościół Nowoapostolski i Kościół Anglikański.

Islam jest wyznawany przez 17,6% społeczeństwa[26]. Po raz pierwszy pojawił się w północnej Ghanie w XV wieku[28]. Relacje pomiędzy dwiema największymi religiami są tutaj pozbawione większych napięć i konfliktów, a oba wyznania współistnieją obok siebie[29].

Według spisu powszechnego z 2010 roku, 5,3% społeczeństwa deklaruje się jako bezwyznaniowi[26]. Tradycyjne wyznania afrykańskie są praktykowane przez 5,2% populacji[26]. Powoli zwiększa się rola wyznań takich jak hinduizm, buddyzm (Sōka Gakkai) i taoizm. Pozostają one jednak wciąż na marginalnym poziomie. Można tu również znaleźć wyznawców judaizmu[30].

Ciekawostki[edytuj | edytuj kod]

W Ghanie bardzo częste są festyny. Większość o charakterze świąt plemiennych. Z ciekawostek należy wymienić święta, festyny takie jak choćby[31]:

  • Afasher Aboakyer - polowanie na Jelenia celebrowane przez plemię Effutu. Odbywa się co roku w pierwszą sobotę i niedzielę maja w miejscowości Wineba.
  • Hogbetsotso - odbywające się każdego roku w listopadzie, upamiętnia tradycję, kulturę i historię ludu Ewe.
  • Homowo - tłumacząc dosłownie święta znaczy "wyśmiewanie się z głodu". Obchodzone przez lud Ga.

Ghana jest stawiana jako jedno z najzdrowszych państw na świecie jeśli chodzi o odsetek palaczy. Wg statystyk palacze stanowią mniej niż 5%.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]


link= W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem:
Ghana

Przypisy

  1. ↑ 2010 Provisional Census Results Out. Rząd Republiki Ghany, 2011-02-04. [dostęp 2013-07-30].
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2012: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2013 (ang.). [dostęp 24-04-2013].
  3. ↑ Zhang Xi: China-Ghana strengthen military ties (ang.). english.people.com.cn, 2011-11-24. [dostęp 2013-07-30].
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Ghana (ang.). Global Firepower. [dostęp 2014-09-07].
  5. ↑ International Peacekeeping (ang.). Ghana Armed Forces. [dostęp 2013-07-30].
  6. ↑ Aubynn, Anthony Kwesi (2002), "Behind the Transparent Ballot Box: The Significance of the 1990s Elections in Ghana", Multi-party Elections in Africa (James Currey): 7
  7. ↑ Birmingham, David. Kwame Nkrumah: The Father of African Nationalism (revised edition), Ohio University Press. 1998. s. 13.
  8. ↑ Firmin-Sellers, Kathryn (1999), "The Concentration of Authority: Constitutional Creation in the Gold Coast, 1950", Polycentric Governance and Development (University of Michigan Press): 191
  9. ↑ Biography of Kwame Nkrumah (ang.)
  10. ↑ George P. Hagan, “Nkrumah's Leadership Style—An Assessment from a Cultural Perspective”, w: Arhin (1992), The Life and Work of Kwame Nkrumah.
  11. ↑ "Political and Economic History of Ghana". sjsu.edu.
  12. ↑ K. B. Asante, "Nkrumah and State Enterprises", w Arhin (1992), The Life and Work of Kwame Nkrumah.
  13. ↑ "The Road to Ghana's Healthcare Financing - From Nkrumah to Health Insurance.
  14. ↑ GAEC Documentation Committee, ”Ghana Atomic Energy Commission: At a Glance”; Third Edition; Kwabenya: RPB, GAEC
  15. ↑ Nkrumah lays foundation for atomic reactor .. in 1964”, Ghana Review International
  16. ↑ Kwame Nkrumah, Africa Must Unite (1983), s. 74; cytat za: George P. Hagan, “Nkrumah's Cultural Policy”, w Arhin (1992), The Life and Work of Kwame Nkrumah.
  17. ↑ Adam Danek: 'Rewolucja gwinejska na tle porównawczym'.
  18. ↑ George P. Hagan, “Nkrumah's Cultural Policy”, w Arhin (1992), The Life and Work of Kwame Nkrumah.
  19. ↑ Boni Yao Gebe, “Ghana's Foreign Policy at Independence and Implications for the 1966 Coup D’état”; Journal of Pan African Studies 2.3
  20. ↑ Biografia (ang.)
  21. ↑ Alan Palmer, Kto jest kim w polityce. Świat od roku 1860, Wydawnictwo Magnum, Warszawa, 1998, przeł. Wiesław Horabik, Tadeusz Szafrański, s. 331
  22. ↑ Mensah, Kobby (2010), "Political marketing in Ghana", Global Political Marketing (Routledge): 190
  23. ↑ Hartmann, Jürgen (2011), Staat und Regime im Orient und in Afrika: Regionenporträts und Länderstudien, VS Verlag, s. 343
  24. ↑ Ghana's President John Atta Mills dies (ang.). BBC News, 24 maja 2012. [dostęp 2012-09-03].
  25. ↑ Ethnologue
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 26,3 2010 Population and Housing Census
  27. ↑ Ghana Religion – OverLandingAfrica. overlandingafrica.com. Retrieved 24 February 2010.
  28. ↑ International Religious Freedom Report 2007 (ang.). U.S. Department of State. [dostęp 2013-07-30].
  29. ↑ Nordås Ragnhild: State Building in Cote d’Ivoire and Ghana. W: 49th International Studies Association Convention, San Francisco, CA. 26-29 marca, 2008 [on-line]. Human Security Gateway. [dostęp 2013-07-30].
  30. ↑ Ghana – International Religious Freedom Report 2009. state.gov. 26 October 2009. Retrieved 11 January 2010.
  31. ↑ Jarosław Tondos: Republika kakaowa (pol.). 2013. [dostęp 2013-05-07].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ghana&oldid=43061564”