Gammbi
|
|||
| Jobbitoore leydi: Ƴellitaare, Jam, Yaajeende | |||
 |
|||
 |
|||
| Ɗemngal laawɗinaangal | Enngeleere | ||
| Laamorde | Bannjulu | ||
| Saare ɓurnde caʼe fuu mawnude | Serrekunda | ||
 |
|||
| Map of The Gambia (Gammbi) in English | |||
Gammbi ko leydi tokoosiri lommbiindi e nder Senegal, to hiirnaange Afirik. Hindi jeyaa e leyɗe CEDEAO (ECOWAS).
Jubbannde e taariixa leydi ndii[taƴto | modifier le wikicode]
Gammbi hino jeyanoo e laamateeri Maali ndin.
E hitaande 1455, Portokeesuuɓe ɓen fuɗɗino joɗɗinde kontuwaaruuji e takko maayo Gammbi ngon, fii yuɓɓingol ngeeygu jiyaaɓe ɓaleeɓe. E hitaande 1723, Enngeleeɓe ɓen woni e soodude leyɗeele e nder Gammbi. Doy-doy, ɓe jooɗii e kaal leykal lommbiikal e nder Senegal, to Faransiiɓe ɓen jooɗinoo. Ɓen etii haa ronki riiwude Enngeleeɓe ɓen, ɓe siifidi e maɓɓe nanondiral 1889. Ittude 1894 Gammbi wonti leydi halfinaandi laamu Birtinkeʼen.
Gammbi heɓti hoore mum e hitaande 1965, Dawda Kayraba Jaawara laatii hooreejo leydi arano on. E hitaande 1981, koninkeejo wiʼeteeɗo Kukoy Sammba faalaa liɓude laamu makko kono Senegal immini koninkooɓe mum, ɓen yahi Gammbi artiri Jaawara ka laamu. Ontuma Senegal e Gammbi hawtiti waɗi konfederasiyon Senegammbi (kawtital leyɗe ɗiɗi) kono ngal kawtital ronki ñiiɓude, ngal fogi 1989.
Ñannde 22 yuliyuhu (morso) 1994 sentere ofisiyeeɓe nde kapiten Yaayaa Jamme ardii ƴetti laamu ngun e juuɗe Jaawara. Hino jeyaa e sababeeji on kuudetaa ronkugol Jaawara humnande caɗeele fagguduyankooje leydi ndin gila jeytal hoore mayri.
Gila 1994 ko Yaayaa Jamme tun laamii sabu wonnde kala woote no woodi, ɗuuɗal feddeeji dawroyankooji no woodi, ko kanko tun foolata ka woote. Laamu Gammbi ngun no woowi siforeede bonanndeeji ɗuuɗuɗi feewde jojjanɗe neɗɗanke, teeŋtii non ndimaaku jaayndeeji (jurnaluuji). Yaayaa Jamme no anndiraa kadi giggol ɓurtungol wonande waccoore e añugol ŋiñere.
Leƴƴi e ɗemɗe[taƴto | modifier le wikicode]
Leƴƴi Gammbi ɗin seertaa e leƴƴi leyɗe takkiiɗe ɗon ɗen: Seɓɓe (Manndinkooɓe), Njolfuɓe, Fulɓe, Sarankulleeɓe, Jaakankeeɓe, Jolaaɓe. Ɗum e wonde ko enngeleere tun woni ɗemngal laawɗinaangal ngal, ko ɗee ɗoo ɗemɗe tati ɓuretee wowleede e leydi ndin: manndinkoore, njolfoore, pulaar. Fulɓe Gammbi, ko ɓuri heewde kon, ko Firdunkooɓe (Fulaadunaaɓe) kono Fulɓe Fuuta Jaloo kadi no heewi.
