Milaan

Milaan Milano Milán
Kaart	Wapen
	Vlag
Land	Italië
Administratiewe gewes	Lombardye
Provinsie	Milaan (MI)
Koördinate	45°28′N 9°10′O
Stigting (Romeinse verowering)	222 v.C.
Oppervlakte:
- Totaal	181,76 vk km
Hoogte bo seevlak	133 m
Bevolking:
- Totaal (30 November 2008)	1 294 797
- Bevolkingsdigtheid	7 119,2/vk km
Tydsone	MET (UTC +1)
- Somertyd	MEST (UTC +2)
Klimaat
- Tipe	Subkontinentaal
- Gemiddelde jaarlikse temperatuur	13,1 °C
- Gem. temp. Januarie/Julie	2,0 / 24,1 °C
- Gemiddelde jaarlikse neerslae	963 mm
Sindaco	Giuliano Pisapia
Amptelike Webwerf	comune.milano.it

Milaan (Italiaans: Milano; Milanees: Milán) is die tweede grootste stad van Italië, die hoofstad van die provinsie Milaan en van die administratiewe gebied Lombardye met sowat 1,3 miljoen inwoners. Die provinsie Milaan het 'n bevolking van 4,5 miljoen mense, terwyl Grande Milano, die metropolitaanse gebied van Milaan, sewe miljoen inwoners het.

Milaan is die ekonomiese sentrum van Italië en ook sy belangrikste stad vir die mode-, ontwerp- en mediabedryf. Milaan en Lombardye is tans die welvarendste gebied in die Europese Unie. Die belangrikste besienswaardighede van Milaan is die gotiese katedraal, die operateater Scala en 'n groot aantal kunswerke wat in sy museums uitgestal word.

In die antieke tydperk staan Milaan bekend as Mediolanum. Milaan se naam was vir 'n aantal eeue Mailand, wat steeds vandag die Duitse naam van die stad is. Dit kom van die Keltiese Medelhan (wat beteken "in die middel van die plein").

Geografie en klimaat

Milaan lê in die Povlakte, met die riviere Olona in die weste en Lambro in die ooste. Die stad word deur kanale, die sogenaamde navigli, met die mere van Noord-Italië en die Lombardiese riviere verbind.

Die stad het 'n vogtige klimaat met dikwels mistige weer, wat vanweë die lugbesoedeling gereeld tot rookmis ontwikkel. Die somers is baie warm, terwyl die koue winters deur sneeuvalle gekenmerk word.

Geskiedenis

Die omgewing van Milaan is omtrent 400 v.C. die tuiste van Noord-Italiaanse Kelte. Milaan is vermoedelik al omtrent 600 v.C. gestig, en sy naam is afgelei van die Keltiese Mid-lan ("in die middel van die vlakte"). 222 v.C. verower Romeinse troepe die stad, wat in die Romeinse Ryk onder die naam Mediolanum bekend staan.

In 293 word Milaan die hoofstad van die Wes-Romeinse Ryk. Met sy sowat 300 000 inwoners is dit destyds die tweede grootste stad in Europa. Hier word in 311 die Edik van Toleransie uitgevaardig, waarvolgens keiser Konstantyn die geloofsvryheid van die Christene waarborg.

Milaan: Via Dante en Castello Sforzesco

Die Wes-Gote beleër Milaan in 402, terwyl die Hunne vyftig jaar later daarin slaag om die stad in te neem. Tydens die Gotiese oorlog teen die Oos-Romeinse keiser Justiniaan verower en verwoes die Oos-Gote die stad in 539. Van die Romeinse geboue het feitlik niks oorgebly nie. In 774 word Milaan by die Frankiese Ryk ingelyf.

In die Karolingiese tydperk word die stad deur die biskoppe regeer, wat saam met die plaaslike bevolking ook daarin slaag om onafhanklik van die plattelandse adel en sy feodale stelsel te bly. Die Milaanse adel begin saam met die koopmans van die stad die maatskaplike bolaag vorm, wat die groei van die handel en die plaaslike ambagte bevorder. Die rykdom van die welgestelde burgers lei tot sosiale onluste, terwyl ook die Duitse keisers 'n aantal pogings onderneem om die stad te verower.

In 1162 word Milaan nog 'n keer verwoes, toe keiser Frederik I Barbarossa sy veroweringsveldtog teen die Lombardiese stede onderneem. Ná die stigting van die Verbond van Lombardiese Stede neem Milaan 'n leidende rol in die organisasie in. In die vredesluiting van Konstanz verwerf die stede hulle onafhanklikheid, en Milaan word 'n selfregerende hertogdom.

Galleria Vittorio Emanuele II

Onder die heerskappy van die dinastie Sforza, wat Milaan vanaf 1450 regeer, ontwikkel die stad tot een van die belangrikste sentrums van die Italiaanse renaissance.

Die basiliek San Lorenzo in die winter

In 1492 maak die Franse koning Lodewyk XII aanspraak op die hertogdom. Ná sy oorwinning oor die Switsers in 1515 kom Milaan onder die heerskappy van die Franse koning Frans I. Tien jaar later verslaan die troepe van die Oostenrykse Huis Habsburg die Franse; Noord-Italië word saam met Milaan 'n besitting van die Oostenrykse en later Spaanse Habsburgers.

Napoléon Bonaparte verower Lombardye in 1796 en verklaar Milaan tot hoofstad van die Cisalpynse Republiek, tog kom die gebied ná die Kongres van Wene in 1815 weer onder Oostenrykse heerskappy. Die inwoners van Milaan kom in 1848 in opstand teen die Oostenrykse heersers. Alhoewel die sogenaamde "Vyf-dae-opstand" misluk, word Oostenryk in die slag van Solferino deur die troepe van Sardinië-Piëmont en Frankryk verslaan. Die Lombardye word vervolgens deur die huis Sardinië-Piëmont onder koning Viktor Emmanuel II regeer.

Weens sy belangrike rol as nywerheidsentrum is Milaan tydens die Tweede Wêreldoorlog deur 'n reeks lugaanvalle verwoes. As deel van Benito Mussolini se "Italiaanse Sosiale Republiek" en kommandosentrum van die Duitse Weermag in Italië word Milaan ook ná die Italiaanse kapitulasie in 1943 gebombardeer. Teen die einde van die oorlog in Italië op 25 April 1945 lê groot dele van die stad in puin. Na sy heropbou ontwikkel Milaan weer tot die finansiële en nywerheidsentrum van Italië.

Ekonomie

Milaan is die finansiële en handelsentrum van Italië en setel van die Italiaanse effektebeurs (la Borsa Valori). Die stad en sy omgewing behoort tot die belangrikste nywerheidsgebiede in Europa, en meer as die helfte van die tweehonderd grootste Italiaanse maatskappye het hulle hoofkwartiere in Milaan, waaronder ook die buiteband- en kabelvervaardiger Pirelli. Die stad huisves ook die hoofkwartiere van die meeste uitgewers, advertensie- en handelmaatskappye in Italië.

Ten opsigte van mode en ontwerp het Milaan die tweede belangrikste internasionale sentrum na Parys geword. Fiera Milano, die skouterrein van Milaan, is die grootste ter wêreld. Die sportmotors van die plaaslike vervaardiger Alfa Romeo, wat in 1910 gestig is en nou deel uitmaak van FIAT, Milaanse sy en die beroemde Panettone-tert is die bekendste plaaslike produkte.

Demografie

Die tabel hiernaas lys die Milaanse immigrantebevolking volgens land van geboorte.

Lande van geboorte	bevolking (2010)
Filippyne	33 753
Egipte	28 666
Volksrepubliek van Sjina	14 722
Sri Lanka	10 600
Marokko	7 634
Frankryk	3 332
Bangladesj	2 534
Eritrea	2 589
Duitsland	1 933
Verenigde Koninkryk	1 781
Senegal	1 904
Spanje	1 488
Mauritius	1 323
Turkye	1 055
Verenigde State van Amerika	1 013
Nigerië	454
Kameroen	316
Ivoorkus	277
Ghana	132
Gambië	132
Togo	129
Kenia	121
Demokratiese Republiek van die Kongo	101
Slowenië	29
Nieu-Seeland	26

Klimaat

Milaan word in teenstelling met Sentraal- en Suid-Italië en die kusgebiede deur 'n kontinentale klimaat gekenmerk. Die winters is gewoonlik koel en vogtig, die somers baie warm en bedompig. Die gemiddelde temperature is -3 tot by +6 °C in die winter en 15 tot 28 °C in die somer. Sneeuval kom in die wintermaande gereeld voor. Die gemiddelde jaarlikse neerslag is omtrent 1 000 millimeter.

Vroeër is Milaan deur die tipiese newel van die Pobekken en gepaardgaande rookmis gepla. Intussen het die verwydering van rysvelde, wat net suid van Milaan geleë was, en laer vlakke van lugbesoedeling die voorkoms van rookmis verminder.

Besienswaardighede

• Die katedraal van Milaan (Duomo di Milano) is een van die beroemdste geboue in Italië en Europa. Dit is in 1572 gewy aan Santa Maria Nascente (Die heilige gebarende Maria). Na die basiliek Notre-Dame de la Paix in Yamoussoukro (Kameroen), die Pieterskerk in Rome en die katedraal van Sevilla (Spanje) is dit die vierde grootste kerkgebou ter wêreld en die belangrikste voorbeeld van die Gotiese boustyl in Italië. Ook sy hoë en kleurryke glasvensters behoort tot die grootstes wêreldwyd.

Met sy vyf skepe, 'n lengte van 157 meter en wydte van 109 meter bied dit sit- en staanplekke vir sowat 40 000 mense. Die bou van die katedraal begin teen die einde van die 14de eeu onder die heerskappy van hertog Gian Galeazzo Visconti, tog is dit eers in die jaar 1858 voltooi. Die katedraal is met sy Gotiese boustyl 'n uitsondering in die geskiedenis van die Italiaanse argitektuur. Sy fasade, wat in die Napoleontiese tydperk voltooi is, is 'n mengsel van Nieu-Gotiese en barok-elemente.

Die steentuin op die dak bevat sowat 3 500 skulpture en bied 'n panoramiese uitsig oor die stad en die omgewing, wat tot by die Alpe strek.

Die katedraal van Milaan

Kaïn vermoor Abel, beeldbouwerk bij die katedraal van Milaan

• Milaan staan bekend vir sy talle mode-ontwerpers en -boetieke, veral in die via Montenapoleone. Die Galleria Vittorio Emanuele word as die oudste (onderdak) winkellaan ter wêreld beskou.
• Die Museo nazionale della scienza e della tecnologia "Leonardo da Vinci" ("Nasionale wetenskaps- en tegnologiemuseum Leonardo da Vinci") behandel onder meer 'n aantal tegniese ontwerpe en modelle van Leonardo da Vinci, asook sy planne vir 'n "ideale stad". Leonardo da VInci was in die tydperk tussen 1487 en 1500 in Milaan werksaam.
• Die reusagtige Castello Sforzesco in die noordweste van die ou stadskern het vanaf 1450 die ou burg van die Huis Visconti vervang. Die gebou, wat in opdrag van Francesco I Sforza opgerig is, huisves vandag 'n aantal museums, waaronder die Argeologiese Museum (Museo della Preistoria). Die park van die kasteel spog met 'n Engelse tuin, 'n arena, 'n uitkyktoring en die neoklassieke triomfboog Arco della Pace uit die vroeë 19de eeu.

Milaners

Talle Milaners het 'n belangrike rol in die geskiedenis, politiek, ekonomie, kuns, literatuur en ander gebiede gespeel.