Nederlando

De Wikipedio
Irez ad: pilotado, serchez
Nederlando
Koninkrijk der Nederlanden
Flag of the Netherlands.svg Royal coat of arms of the Netherlands.svg
Flago di Nederlando Blazono di Nederlando
Nacionala devizo:
{{{Devizo}}}
Nacionala himno:
Het Wilhelmus
[[File:{{{Audio_ligilo}}}]]
Location Netherlands EU Europe.png
{{{Imajo_informo}}}
Urbi:
Chefurbo: Amsterdam
· Habitanti: 529,180 habitanti (1998)
· Dato: {{{Dato_chefurbo}}}
· {{{TituloChefurbo2}}}: {{{Chefurbo2}}}
· Habitanti: {{{Lojanti_chefurbo2}}}
· Dato: {{{Dato_chefurbo2}}}
· {{{TituloChefurbo3}}}: {{{Chefurbo3}}}
· Habitanti: {{{Lojanti_chefurbo3}}}
· Dato: {{{Dato_chefurbo3}}}
Precipua urbo: Amsterdam
· Habitanti: {{{Lojanti_precipua}}}
Linguo:
Oficala linguo: {{{Oficala_linguo}}}
Lingui:
Oficala lingui: Nederlandana, Friziana, Papiamento (en Bonaire), Angliana (en Sint Eustatius e Saba)
Nacionala linguo: {{{Nacionala_linguo}}}
Nacionala lingui: {{{Nacionala_lingui}}}
Regionala linguo: {{{Regionala_linguo}}}
Regionala lingui: {{{Regionala_lingui}}}
Etnii:
· {{{Etnii_procenti}}} {{{Etnii}}}
· {{{Etnii2_procenti}}} {{{Etnii2}}}
· {{{Etnii3_procenti}}} {{{Etnii3}}}
· {{{Etnii4_procenti}}} {{{Etnii4}}}
· {{{Etnii5_procenti}}} {{{Etnii5}}}
· {{{Etnii6_procenti}}} {{{Etnii6}}}
· {{{Etnii7_procenti}}} {{{Etnii7}}}
· {{{Etnii8_procenti}}} {{{Etnii8}}}
· {{{Etnii9_procenti}}} {{{Etnii9}}}
· {{{Etnii10_procenti}}} {{{Etnii10}}}
Demonimo: {{{Demonimo}}}
Guvernerio:
Tipi: Monarkio
· Rejo: Willem-Alexander
· Prezidisto (serbo): {{{Serbiana_prezidisto}}}
· Prezidisto (kroato): {{{Kroatiana_prezidisto}}}
· Prezidisto (Bosno): {{{Bosniana_prezidisto}}}
· Ko-princi: {{{Ko-princi}}}
· Ko-princi: {{{Chefi_di_la_Kongreso_dil_Populo}}}
· General-guverniestro: {{{Generala_guverniestro}}}
· Chefministro: Mark Rutte
Legifantaro: [[{{{Legifantaro}}}]]
Historio:
· {{{Historio}}}: {{{Historio_dato}}}
· {{{Historio2}}}: {{{Historio2_dato}}}
· {{{Historio3}}}: {{{Historio3_dato}}}
· {{{Historio4}}}: {{{Historio4_dato}}}
· {{{Historio5}}}: {{{Historio5_dato}}}
Surfaco: (135ma granda)
· Totala: 41,526 km²
· Aquo: 18,41%
Habitanti: (61ma granda)
· Totala: 16,500,156 (2009)
· Denseso di habitantaro: 396 hab./km²
KLP (KPP):
· Totala: {{{KLP_KPP_totala}}}
· Segun persiono: {{{KLP_KPP_segun_persiono}}}
KLP:
· Totala: {{{KLP_totala}}}
· Segun persiono: {{{KLP_segun_persiono}}}
Gini: ([[{{{Gini_yaro}}}]])
{{{Gini_chanjo}}} {{{Gini}}}
{{{Gini_valoro}}} · {{{Gini_rango}}}
IHD: ([[{{{IHD_yaro}}}]])
{{{IHD_chanjo}}} {{{IHD}}}
{{{IHD_valoro}}} · {{{IHD_rango}}}
Pluse informi:
Valuto: Euro
· Abreviuro: {{{Abreviuro}}}
· Simbolo: {{{Simbolo}}}
Tempo-zono: {{{Tempo_zono}}}
· Somero tempo: {{{Somero_tempo}}}
Dato-formato: {{{Dato_formato}}}
Veho-latero: {{{Veho_latero}}}
Telefono-kodexo: {{{Telefono_kodexo}}}
ISO: {{{ISO}}}
{{{ISO2}}}
{{{ISO3}}}
Reto-domeno: .nl
Reto-domeni: {{{Reto_kodi}}}
{{{Reto_kodo2}}}
{{{Reto_kodo3}}}
{{{Reto_kodo4}}}
{{{Reto_kodo5}}}
Precipua religio: Kristanismo (precipue protestantismo)
Oficala retosituo: {{{Oficalaretosituo}}}

Nederlando esas lando en westala Europa. Lua vicina landi esas:

En nordo ed en westo jacas Norda Maro.

Nederlando esas membrostato dil Europana Uniono, NATO, OECD, MOK, e signatis la protokolo di Kyoto. Kun Belgia e Luxemburgia ol facas parto de l'ekonomiala regiono Benelux.

Bazala fakti pri Nederlando:

Historio[redaktar | edit source]

Exquisite-kfind.png Videz anke: Historio di Nederlando.

Dum la rejio di Karl 5ma la regiono di nuna Nederlando divenis parto di la 17 Provinci, qua inkluzis nuna Belgia e Luxemburgia. En 1579 la nordo di regiono unionis e formacis l'Utrecht Uniono, kontrato pri reciproka defenso kontre Hispanian armeo.

La 26ma di julio 1581 la provinci qui formacis nuna Nederlando deklaris nedependo, renversis oficale la rejulo Felipe 2ma ed adoptis la republiko, qua duris til 1795. Felipe, filiulo di Karl 5ma, ne aceptis la nedependo, e milito duris til 1648.

Nederlandana koloniala imperio. En klara-verda, teritorii de, od administrita da Nederlandana Eest-India-Kompanio. En obskura-verda, teritorii de, od administrita da Nederlandana West-India-Kompanio. En flava, teritorii okupita dum la 19ma yarcento.

Nederlandana koloniala imperio komencis kreskar dum la 17ma yarcento. En 1614 Nederlandani fondis Nieuw Amsterdam, en la sudo di Manhattan-insulo - nune New York. En Sudafrika Nederlandani establisis su en 1652. Cirkum 1650 Nederlandani posedis aproxime 16,000 komercala navi[1], e lua habitantaro kreskis de 1.5 til 2 milioni habitanti. Multa ekonomiala historiisti konsideras Nederlando kom la bersilo di moderna kapitalismo. En Amsterdam fondesis l'unesma borso dil mondo.

En 19 di januaro 1795, un dio pos princo Willem 5ma di Orange fugar vers Anglia, Bataviana republiko proklamesis, simile a Franciana republiko, e lastis til 5 di junio 1806. De 1806 til 1810 Napoleon Bonaparte establisis Rejio di Holando kom marioneta stato, kontrolita da sua fratulo Louis Bonaparte. En 1810 Napoleon enkorpigis Holando a Franca imperio. L'enkorpigo duris til 1813.

En 1815 Kongreso di Wien establisis l'Unionita Rejio di Nederlando, expansita sude por kontrolar nuna Belgia e Luxemburgia. En 1830 Belgiani revoltis e deklaris nedependo. En 1890 l'uniono kun Luxemburgia cesis.

Dum Unesma mondomilito, quankam Nederlando restis neutre, lando esis forte volvita en milito[2]. Germaniani projetis invadar lando, ma generalo Helmuth Johann Ludwig von Moltke abortis la plano. Nederlando furnisis vari a Germania til Britaniana blokuso en 1916.

Rotterdam pos bombardo da Germanian Luftwaffe.

En 10 di mayo 1940 dum Duesma mondomilito Nacionalsocialista Germania invadis Nederlando por atakar Francia en 14 di mayo Nederlando kapitulacis. Dum Germanian okupeso, cirkum 100,000 judi transportesis vers koncentro-kampeyi en Germania, Polonia e Chekoslovakia, inkluzite juda puerino Anne Frank. Nur 876 transvivis til finar milito.

Lando esis un di la fondinti di Benelux (ekonomial alianco kun Belgia e Luxemburgia) en 1944 e pose esis un de sis fondinti Europana Karbono- e Stalo-Komuneso en 1951 e pose de Europana Komuneso Ekonomiala, embriono di nuna Europana Uniono. Lando anke esis un di 12 fondinti di NATO, la 4ma di aprilo 1949. Dum 1960a e 1970a yari eventis multa sociala transformi: yuni, specale studenti, refuzis tradicional etiko ed avancis en temi quale yuri por mulieri, sexualeso, desarmizo ed ekologiala temi.

Rejino Beatrix.

La 30ma di aprilo 1980 rejino Juliana abdikis, e lua filiino Beatrix asumis. Dum lua regno signatesis Maastrich-kontrato, qua kreis Europana Uniono la 1ma di januaro 1993.

Longatempe la politiko en Nederlando dominacesis da Kristana-Demokratiala partisi, qui guvernis lando de la 1910a yari. To chanjesis en 1994, kande social-demokrati e liberali formacis la nomizita "purpurea ministraro", qua guvernis til 2002. La 6ma di mayo ta yaro Pym Fortuyn, populisto di dextra kontre l'enmigrado, asasinesis. Lia partiso divenis importanta pos l'elekti, ma l'interna disputi interne la partiso flebeskis ol en la sequanta elekto.

La 10ma di oktobro 2010 Nederlandana Antili desaparis. Kom rezulto di plebiciti Bonaire, Sint Eustatius e Saba decidis enkorpigar su a Nederlando esante specala municipi, dum ke Aruba, Sint Maarten e Kuracao votis por divenar suverena monarkii en la rejio di Nederlando.

Politiko[redaktar | edit source]

Rejulo Willem-Alexander.
Binnenhof, sideyo dil duchambroza parlamento di Nederlando ed oficeyo dil chefministro.

Nederlando esas konstitucala monarkio. La chefo dil stato esas la rejo, nune Willem-Alexander. La chefo di guvernerio esas la chefministro, nune Mark Rutte. La parlamento havas du chambri: la Domo di Reprezenteri kun 150 membri qui elektesas dal populo por 4 yari, e la Senato kun 75 membri qui elektesas dal membri de lokala legifanta asemblaji.

Judiciala povo kompozesas da 11 distriktala korti, 4 apelo-korti, tri administrala apelo-korti e la Supra Korto. La judiciisti nominesas da la guverno por dumvivanta ofico-tempo, ma mustas retretar evante 70 yari.

Konstituco di lando skribesis en 1815 e sufris revizo en 1848 por institucar parlamentala demokratio. Recente, granda parto di lua texto modifikesis en 1993. Super lua texto, por enkorpigar Aruba, Sint Maarten e Kuracao, existas la Statuto dil Rejio di Nederlando.

De longa tempo, lando havas tradiciono di sociala tolero. La 18ma yarcento dum ke protestantismo esis l'oficala religio, katolikismo e judaismo toleresis. Nune, lando konsideresas un di maxim liberala dil mondo en aferi quale aborto, yuri por homosexuali, uzajo di drugi, edc.

Politikala subdividuro[redaktar | edit source]

Nederlando subdividesas en 12 provinci, singla kun lua guberniestro. La provinci esas:

Mapo di Nederlando kun lua provinci (nomi en Angliana).

Geografio[redaktar | edit source]

Mapo di Nederlando kun lua precipua urbi.
Peizajo en Frizia.

L'Europana teritorio di Nederlando jacas inter la latitudi50º e 54º N, e la longitudi 3 e 8ºW. Ol dividesas da 3 fluvii en du regioni: Rheno e du de lua branchi, Waal e Meuse. La sudo di Nederlando esas granda fluviala delto. Vasta regioni di Nederlando jacas sub la mar-nivelo.

La dominacanta vento en Nederlando suflas de sudwesto. To rezultas en moderema marala klimato, kun kolda someri e moderema venti, e humideso frequente alta. To okuras specale en litoro, ube la temperaturi povas esar 10ºC plu alta kam en la regioni marfore, sud-este de lando. Konjelanta temperaturi (infre 0ºC) generale okuras de la duimo di novembro til la fino di marto. Nivo povas okurar de novembro til aprilo, plu rare de oktobro til mayo.

Karibeana insuli (Bonaire, Saba e Sint Eustatius) esas specala komoni de Nederlando. Lua klimato esas tropikala, varma dum tota yaro. Dum somero, uragani povas frapar Saba e Sint Eustatius.

Ekonomio[redaktar | edit source]

La portuo di Rotterdam esas la maxim granda de Europa.
Exquisite-kfind.png Videz anke: Ekonomio di Nederlando.

Nederlando havas forta ekonomio, ed esas un di 10 maxim granda exportaceri dil mondo. Pos la 16ma yarcento la konstrukturo di navi, la pesko, l'agrokultivo, la komerco e la banki esas la precipua ekonomial agadi di lando. La portuo di Rotterdam esas la maxim granda de Europa.

L'industrio di alimenti esas la precipua industriala sektoro. Altra importanta industrii esas kemiala, metalifala, mashinifari, elektrikala produkti, e turismo.

Demografio[redaktar | edit source]

La 5ma di novembro 2011 Nederlando havis cirkum 16,735,100 habitanti[3]. Ol esas la 11ma granda de Europa en habitantaro totala. Lua denseso di habitantaro (cirkum 400 personi/km²) esas un di la maxim granda dil mondo. Cirkum 7.6 milion habitanti vivas en l'ekonomiala regiono koncita kom Randstat, qua extensas su tra la provinci Norda Holando, Suda Holando, Utrecht e Flevoland.

La majoritato de la habitantaro - 80,9% - esas Nederlandani. Altra grupi esas Indoneziani (2,4%), Germani (2,4%), Turki (2%) ed altra. Plu kam 99% de la habitantaro savas lektar e skribar.

Nederlandana parolesas da la majoritato dil habitanti. Friziana parolesas en Frizia, ube anke esas oficala.

Kulturo[redaktar | edit source]

Simboli ed ikoni de Nederlandana kulturo.
Erasmus de Rotterdam.

Nederlando esis la patrio di filozofi quale Erasmus de Rotterdam e Baruch Spinoza. Multa verki de René Descartes skribesis en Nederlando. En cienco, lando havas nomi quale Christiaan Huygens (deskovrinto di Titan, luno de Saturno, e l'unesma persono qua propozis ke la foto voyajas tra la spaco en ondi), Antonie van Leeuwenhoek (qua developis l'unesma mikroskopo), Daniel Bernoulli (studiisto di teorio di probablesi e mekaniko di fluidi), edc. Dum 20ma yarcento lando havis Nobel-laureati quale Jacobus Henricus van 't Hoff, Christiaan Eijkman, Paul Jozef Crutzen, ed altra.

Nederlando esas notora por lua piktisti, quale Rembrandt van Rijn, Johannes Vermeer, Jan Steen, Jacob van Ruysdael ed altra. De la 19ma e 20ma yarcenti la maxim famoza piktisti esis Vincent van Gogh e Piet Mondrian. Maurits Cornelis Escher esas notora grafik-artisto.

En la literaturo, importanta nomi esas Desiderius Erasmus, Joost van den Vondel, Pieter Corneliszoon Hooft, Multatuli, Willem Frederik Hermans, ed altra.

En la cinemo filmifisti quale Paul Verhoeven, Jan de Bont, Dick Maas e Theo van Gogh atingis internaciona notoreso.

Muziko[redaktar | edit source]

Shocking Blue.
2 Unlimited.

Lando havas multopla muzikala tradicioni. Lua precipua folklorala jenro esas Levenslied, "la muziko di la vivo". Ta muziki havas simpla melodii e ritmi, e lua temi generale esas amo, morto e soleso. Nuntempala rock e pop aparis dum la 1960a yari, kun forta influo de Usa ed Unionita Rejio. Dum la 1960a e 1970a yari la muziki maxim-multa-kaze kompozesis en Angla linguo. Bandi quale Shocking Blue (kun lua kansono Venus), Golden Earring e Focus atingis internaciona suceso.

Dum la 1990a yari Nederlandana e Belgiana House-muziko kunfuzis en la projeto 2 Unlimited, qua vendis 18 milion kopii de lua muziki. Pos la 1990a yari Nederlandana disk-jokei quale Armin van Buuren, Tiësto, Hardwell, Sander van Doorn ed Afrojack atingis granda internaciona suceso.

En klasika muziko, Louis Andriessen konsideresas un di la maxim bona kompozisti viva. Eminenta violinisti esas Janine Jansen ed André Rieu. Lavinia Meijer esas notora harpisto. En 2012 el lansis CD kun muziki de Philip Glass transskribita por harpo, kun la propr aprobo de Philip Glass.[4]
La koncertodomo Concertgebouw esas domo por la Royal Simfinial Orkestro (Koninklijk Concertgebouworkest), konsiderata un di la maxim bon orkestri dil mondo.

La muziko de Aruba e de l'anciena Nederlandana Antili mixuras Afrikana, nativa e Nederlandana elementi ed esas simila a la muziko de altra Karibeana insuli, quale Barbados, Martinik, Trinidad e Tobago e Guadelupa. Surinam, ex-Nederlandana kolonio en Sud-Amerika, exportacis la jenro kaseko a l'insuli. En Kuracao kreesis muzikala jenro konocita kom tumba.

Sporto[redaktar | edit source]

Nederlandana futbalisti Arjen Robben e Robin van Persie pleas por Nederlandana esquado en 2012.

Cirkum 4.5 milioni de la 16.8 milion habitanti de Nederlando registragesas en un de la 35,000 sportala klubi di Nederlando. Cirkum 2/3 de lua habitantaro evante 15 til 75 yari praktikas sporti omna semani.[5] Futbalo esas la maxim populara sporto, ante hockey en la feldo e volebalo. Teniso, gimnastiko e golfo esas la maxim populara individuala sporti.[6]

Extera ligili[redaktar | edit source]

Referi[redaktar | edit source]

  1. ↑ The middle colonies Digital History
  2. ↑ Abbenhuis, Maartje M. The Art of Staying Neutral. Amsterdam: Amsterdam UP, 2006.
  3. ↑ CBS - Population counter - Extra Statistics Netherlands
  4. ↑ Lavinia Meijer – Philip Glass : Metamorphosis & The Hours, Allmusic.com
  5. ↑ ned.univie.ac.at (20080925042514). Sport in Nederland (in Nederlandana).
  6. ↑ sport.nl. 24 di julio 2006 (20070812034648). Ledental sportbonden opnieuw gestegen.
Flago dil Europana Uniono
Europana Uniono
 Mapo dil Europana Uniono
Membrostati: Austria – Belgia – Bulgaria – Chekia – Chipro – Dania – Estonia – Finlando – Francia – Germania – Grekia – Hispania – Hungaria – Irlando – Italia – Kroatia - Latvia – Lituania – Luxemburgia – Malta – Nederlando – Polonia – Portugal – Rumania – Slovakia – Slovenia – Suedia – Unionita Rejio
Negocianta stati: Islando - Montenegro – Republiko Macedonia – Serbia – Turkia
Peticionanta stati: Albania
Potenciala kandidati: Bosnia e Herzegovina - Kosovo


LocationEurope.png
Landi en Europa
Albania | Andora | Austria | Belgia | Bielorusia | Bosnia e Herzegovina | Bulgaria | Chekia | Dania | Estonia | Finlando | Francia | Germania | Grekia | Gruzia | Hispania | Hungaria | Irlando | Islando | Italia | Kroatia | Latvia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgia | Macedonia | Malta | Moldova | Monako | Montenegro | Nederlando | Norvegia | Polonia | Portugal | Rumania | Rusia | San Marino | Serbia | Slovakia | Slovenia | Suedia | Suisia | Ukrainia | Unionita Rejio | Vatikano
dependanta teritorii: Alando | Faero | Gibraltar | Guernsey | Jersey | Man-Insulo | Svalbard e Jan Mayen
Obtenita de "https://io.wikipedia.org/w/index.php?title=Nederlando&oldid=885375"