Historia Australii

Odkrycia i badania Australii

Terra Australis Incognita była legendarnym kontynentem umieszczonym przez Ptolemeusza na jego słynnej mapie. Od tego momentu przez ponad tysiąc lat w świadomości Europejczyków istniał ten olbrzymi, nieznany i nieodkryty ląd. Umieszczenie go na mapie podyktowane było koncepcją konieczności równowagi kuli ziemskiej. Według niej, by glob zachował swe wertykalne położenie, na południu musiał istnieć kontynent o podobnych co Eurazja rozmiarach, równoważący ciężar północnej masy lądowej. Pierwszym wyłomem w ptolemejskim obrazie świata było odnalezienie wschodniej drogi do Indii (według ptolemejskiej wizji, zagrodzonej kontynentem południowym). Koncepcję tę obaliło ostatecznie odkrycie Australii i uzmysłowienie faktu, że jest ona stosunkowo niewielkim lądem. Ostatecznej korekcji dokonano odkrywając Antarktydę (zobacz Odkrycia i badania Antarktydy).

Australia, podobnie jak Antarktyda, pozostała w pełnej izolacji od reszty świata aż do połowy XVIII wieku. Nie była znana także cywilizacjom wschodnioazjatyckim, choć zamieszkiwana była przez Aborygenów – ludy przybyłe prawdopodobnie z Azji południowo-wschodniej kilkadziesiąt tysięcy lat przed odkryciem Australii.

Po raz pierwszy kontynent Australii został odkryty przez Europejczyków w XVI wieku. Byli nimi Portugalczycy, którzy w tym czasie zakładali swe bazy handlowe w Indiach, Azji Płd.-Wsch. i w Chinach. Australia ich jednak nie zainteresowała, gdyż wydawała się niezamieszkana i nieprzyjazna dla Europejczyków pod względem przyrodniczym i klimatycznym. Podobnie Holendrzy, którzy penetrowali w XVII wieku zachodnie i północne wybrzeża kontynentu, zadowolili się jedynie nazwaniem go Nową Holandią.

Po raz trzeci Australię odkrył żeglarz i podróżnik angielski James Cook w 1768. Przebadał on wschodnie wybrzeża lądu i stwierdził, że nadają się do zamieszkania przez Europejczyków, nazwał rozpoznane terytoria Nową Południową Walią i zaanektował je dla Korony brytyjskiej. W swych kilku wyprawach odkrył również wyspy Nowej Zelandii, Nowej Kaledonii i szereg innych, w tym archipelag, nazwany jego imieniem.

Okres iberyjski i holenderski

Nie jest jasne, czy Portugalczycy, którzy mieli monopol na żeglugę po wodach Oceanu Indyjskiego w XVI wieku dotarli do Australii. W tamtych czasach, podobnie jak Hiszpanie, utrzymywali wiele swych odkryć w tajemnicy. Wiadomo, że w 1601 Manuel Godinho de Erédia żeglował przez Morze Arafura i mógł wylądować także na Ziemi Arnhema w północnej Australii. Za oficjalnego odkrywcę Australii można uznać Holendra Willema Jansza, kapitana w służbie Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej. Płynąc statkiem Duyfken wylądował on w 1606 na kontynencie nad Zatoką Karpentaria. Ostatnim epizodem dominacji żeglarzy iberyjskich na wodach australijskich była podróż Luisa Torresa, który w 1606 jako pierwszy opłynął Nową Gwineę i odkrył Cieśninę Torresa.

W momencie gdy Holendrzy wyparli Portugalczyków z tamtego rejonu świata, odkrycia zaczęły się mnożyć. Holenderscy nawigatorzy odkryli, że udając się do Indonezji po opłynięciu Afryki należy trzymać się wschodniego kursu, w sferze silnych i stałych wiatrów, i dopiero na długości około 105°E odbić się na północ docierając prosto na Jawę lub Sumatrę. Oczywistym było, że wiele podróży musiało przypadkowo osiągnąć zachodnie wybrzeża Australii. W taki to właśnie sposób kapitan Dirk Hartog wylądował w 1616 w Zatoce Rekina, na zachodnim wybrzeżu. Odkryty kraj wydał się wysoce niegościnny. Ograniczono się więc tylko do wbicia pala z odpowiednią inskrypcją. W 1624 niemal w tym samym miejscu i równie przypadkowo wylądował inny holenderski kapitan – Vlaming, który pozostawił po sobie drugi pal (przetrwał tam aż do 1817, gdy został odnaleziony przez francuskiego podróżnika Luisa de Freycient). W następnych latach stopniowo poznano większość zachodniego wybrzeża kontynentu. W 1627 Pieter Nuyts zwiedził także część wybrzeży południowych. Do roku 1640 wybrzeża kontynentu, z wyjątkiem wschodniej części, znane były Holendrom dość dokładnie – wyłaniał się obraz olbrzymiej wyspy nazwanej przez nich Nową Holandią. Przez pewien czas wydawało się, że wraz z Nową Holandią odkryto północny przylądek legendarnej Terra Australis. W celu zweryfikowania tej tezy w swą słynną wyprawę wyruszył Abel Tasman. Odkrył wtedy Ziemię van Diemena, wyspę na południowym krańcu Australii, przemianowaną w 1856 na Tasmanię. Ostatnim akordem holenderskiej obecności w tym rejonie świata była wyprawa Vlaminga, w 1697, który wylądował u ujścia Rzeki Łabędziej (Swan River) w okolicach dzisiejszego Perth i udał się w jej górę. Także ta wyprawa przekonała Holendrów o braku ekonomicznej sensowności eksploracji australijskiego lądu.

Angielska kolonizacja

Mapa Australii z 1860

W XVII wieku odkrywca, przyrodnik i korsarz w jednej osobie William Dampier był pierwszym Anglikiem, który zbadał i wyrysował na mapie części Nowej Holandii (Australia) i Nowej Gwinei.

Dopiero w latach siedemdziesiątych XVIII wieku Australia ponownie wzbudziła zainteresowanie. Tym razem za sprawą Anglików, którzy po Holendrach przejęli kontrolę nad szlakami komunikacyjnymi we wschodniej Azji i Oceanii. Pierwszym angielskim odkrywcą w tym rejonie był James Cook, który w czasie swoich dwóch wypraw badał wybrzeża Australii: najpierw w 1770 wschodnie wybrzeża, począwszy od Zatoki Botanicznej. Następnie przesunął się wzdłuż wybrzeża w kierunku północnym, aż do Cieśniny Torresa, gdzie przedarł się przez Wielką Rafę Koralową. Na koniec przeszedł cały odcinek północnego wybrzeża.

W czasie swej drugiej wyprawy w 1777 opłynął kontynent od południa. Cook ostatecznie określił rozmiary lądu i udowodnił brak rozleglejszej masy lądowej na południu. Na przełomie wieków za sprawą Bassa i Flindersa ostatecznie została wykreślona cała linia brzegowa Australii. W 1817 Phillip Parker King jako pierwszy opłynął cały kontynent w czasie jednej wyprawy. W 1814 Matthew Flinders zaproponował, by wyspę traktować jako piąty kontynent i nazwać ją Australia. Nowa nazwa przyjęła się i wyparła używaną wcześniej – Nowa Holandia.

Wkrótce po odkrywczych badaniach Jamesa Cooka rząd brytyjski podjął decyzję o zasiedleniu nowo odkrytego kontynentu Australii, powodując się prawdopodobnie m.in. chęcią rekompensaty za utracone w 1775 r. kolonie w Ameryce Północnej, które wybiły się wówczas na niepodległość. W pierwszym rzędzie postanowiono w Nowej Południowej Walii, jak nazwał Cook odkryty przez siebie nowy kontynent, zorganizować kolonie karne dla skazanych przestępców. Pierwsza portowa osada Port Jackson (późniejsze Sydney), zaczęła przyjmować skazańców brytyjskich już w 1788 r. Przypadła im pionierska rola w zagospodarowaniu wschodnich wybrzeży Australii. Karczowali oni lasy, zagospodarowywali nieużytki, hodowali owce na rozległych sawannach. Ale przede wszystkim budowali wzdłuż wybrzeży osady, które później przekształciły się w miasta portowe.

W 1793 do Australii przybyli pierwsi wolni osadnicy. Początkowo osadnictwo rozwijało się na żyznych i przyjaznych klimatycznie wschodnich rejonach Australii, w okolicach dzisiejszego Sydney. Od kiedy wyprawa Gregory'ego Blaxlanda przekroczyła Góry Błękitne i odkryła po ich zachodniej stronie żyzne pastwiska, osadnictwo, a wraz z nim wiedza o wnętrzu kontynentu, zaczęły się szybko rozwijać. Mimo to przez okres około 40 lat od założenia pierwszej osady Wielka Brytania traktowała Australię wyłącznie jako miejsce zsyłki więźniów. Do 1858 r. przewieziono ich z metropolii ponad 160 tysięcy. Właściwa kolonizacja, to jest większy napływ osadników wraz z rodzinami, zaczęła się dopiero po 1830 roku.

Australia w XIX wieku

Na początku XIX w. kontynent australijski zamieszkiwało ok. 300 tysięcy tubylczej ludności, zwanej aborygenami. Żyli oni na bardzo niskim poziomie cywilizacyjnym, podobnym do epoki prehistorycznej, licząc w skali europejskiej. Prowadzili koczowniczy tryb życia, trudniąc się zbieractwem i łowiectwem, a na wybrzeżach rybołówstwem. W szeregu konfliktów europejscy przybysze dokonali masakry aborygenów i wyparli ich ze wschodnich terytoriów w głąb kontynentu.

Wnętrze Australii było trudno dostępne, z tego też względu zostało przebadane dopiero w drugiej połowie XIX w. Wcześniej rozpoznane zostały wybrzeża, zwłaszcza południowe oraz wschodnie, i na nich w dogodnych miejscach założono wiele portów i przystani. W 1851 r. na terenach w odległości ok. 400 km od wschodnich wybrzeży odkryte zostały bogate pokłady złota. Od tego czasu nastąpiło wielkie przyspieszenie osadnictwa. Ta "gorączka złota" sprawiła, że w 1861 r. zamieszkiwało Australię już milion osadników z Europy, głównie z Wielkiej Brytanii, i chińskich robotników kontraktowych. Zaś w 1890 r. liczba mieszkańców kontynentu wzrosła do ponad trzech milionów. Administracyjnie Australia podzielona została na 6 stanów, posiadających własne samorządy i zrzeszonych w Związku Australijskim, podległym bezpośrednio Koronie Brytyjskiej.

Doświadczenia i wiedza zgromadzone we wcześniejszych wyprawach przyczyniły się do sukcesu projektu budowy transkontynentalnej sieci telegraficznej w latach 1870-1872. Połączyła ona Port Augusta na południu z Darwin na północy i liczyła 3000 km. Wkrótce wzdłuż linii telegraficznych, przy stacjach przekaźnikowych zaczęły powstawać liczne osady, z których wyruszały kolejne wyprawy, tym razem próbując pokonać kontynent w kierunku równoleżnikowym. Ernest Gilles w 1872 wyruszył w nieudaną wyprawę na zachód. Więcej szczęścia miał Peter Egerton Warburton, który tego samego roku dotarł aż do wybrzeża zachodniego. W tym samym czasie William Gosse był pierwszym Europejczykiem który dotarł do słynnej formacji Ayers Rock. W latach 1891-1892 David Lindsay prowadził badania Wielkiej Pustyni Wiktorii. W 1896 David Carnegie przeszedł z Kalgoorlie na południu do Kimberley na północy.

Australia w XX wieku

XX-wieczni podróżnicy wyposażeni w samochody, a potem w samoloty mieli ułatwione zadanie w dokonywaniu nowych odkryć geograficznych i do połowy wieku Australia przedstawiała się jako dobrze poznany kontynent.

Zobacz też

Osadnictwo w Australii