Gujana
 |
Ten artykuł od 2010-03 wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji. Możliwe, że ten artykuł w całości albo w części zawiera informacje nieprawdziwe. Informacje bez źródeł w każdej chwili mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Pomóż Wikipedii i dodaj przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości prosimy usunąć szablon „Dopracować” z kodu tego artykułu. |
| Co-operative Republic of Guyana Kooperacyjna Republika Gujany |
|||||
|
|||||
| Dewiza: One People, One Nation, One Destiny (Jedni ludzie, jeden naród, jedno przeznaczenie) |
|||||
| Hymn: Dear Land of Guyana, of Rivers and Palms (Drogi kraj Gujany, rzek i palm) |
|||||
 |
|||||
| Język urzędowy | angielski | ||||
| Stolica | Georgetown | ||||
| Ustrój polityczny | republika | ||||
| Głowa państwa | prezydent David Granger | ||||
| Szef rządu | premier Moses Nagamootoo | ||||
| Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe |
83. na świecie 214 970 km² 8,4% |
||||
| Liczba ludności (2012) • całkowita • gęstość zaludnienia |
163. na świecie 797 769 3,7 osób/km² |
||||
| PKB (2013) • całkowite • na osobę |
2,970 mld[1] USD 3729[1] USD |
||||
| PKB (PSN) (2013) • całkowite • na osobę |
6,570 mld[1] USD 8250[1] USD |
||||
| Jednostka monetarna | dolar gujański (GYD) | ||||
| Niepodległość | od  Wielkiej Brytanii26 maja 1966 |
||||
| Strefa czasowa | UTC –4 | ||||
| Kod ISO 3166 | GY/GUY/328 | ||||
| Domena internetowa | .gy | ||||
| Kod samochodowy | GUY | ||||
| Kod samolotowy | 8R | ||||
| Kod telefoniczny | +592 | ||||
 |
|||||
Gujana (Guyana), Kooperacyjna Republika Gujany (Co-operative Republic of Guyana) – państwo w Ameryce Południowej, nad Oceanem Atlantyckim, graniczące na północnym zachodzie z Wenezuelą (743 km), na południowym zachodzie i południu z Brazylią (1119 km), a na wschodzie z Surinamem (600 km). Przebieg granicy Gujany z Wenezuelą i Surinamem jest kwestionowany przez obydwa te państwa.
Spis treści
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Osobny artykuł: W Gujanie można wyróżnić 3 regiony geograficzne różniące się ukształtowaniem terenu. Najwyższa część kraju leży na obszarze Wyżyny Gujańskiej porozcinanej na osobne masywy wieloma dolinami rzek. W jednym z łańcuchów górskich, na połączeniu granic z Wenezuelą i Brazylią, znajduje się najwyższy szczyt kraju Roraima (2810 m n.p.m.).
Wyżyna obniżając się w kierunku oceanu tworzy równinne i pagórkowate tereny porośnięte lasami równikowymi, a wzdłuż rzek, galeriowymi. Lasy zajmują powierzchnię około 80% kraju. Dobrze rozwinięta sieć rzek, z których największa to Essequibo, tworzy na tym obszarze, jak również na wyżynach, liczne wodospady.
Nad oceanem rozciąga się pas płaskich, błotnistych nizin, sięgających od 8 do 65 km w głąb lądu. Wybrzeże porastają lasy namorzynowe. Część terenów stanowią depresje zabezpieczone systemem kanałów i tam.
Gujanę charakteryzuje klimat równikowy z wysoką temperaturą powietrza przez cały rok. Temperatura na wybrzeżu waha się od 20 do 26,8 °C, a w głębi kraju od 18 do 39 °C. Klimat wybrzeża łagodzony jest przez północno-wschodnie wiatry.
Opady występują sezonowo w okresie maj-czerwiec oraz grudzień-styczeń. Średnia roczna suma opadów waha się od 1200 mm na wyżynie do 3000 mm na wybrzeżu.
Wody[edytuj | edytuj kod]
Sieć rzeczna[edytuj | edytuj kod]
Sieć rzeczna Gujany jest gęsta i dobrze rozwinięta. Najdłuższa rzeka Gujany to Essequibo (ok. 1000 km), uchodząca szeroką deltą do Oceanu Atlantyckiego. Na jej lewych dopływach znajdują się liczne wodospady, z których najwyższy jest Kaieteur na rzece Potaro (225 m). Do większych rzek Gujany należą również: Mazaruni, Cuyuni, Berbice oraz Courantyne.
Gleby[edytuj | edytuj kod]
W strefie wilgotnych lasów równikowych rozwinęły się gleby czerwonożółte (ferralsole) o bardzo niskiej zawartości próchnicy. Na sawannach wykształciły się czerwone gleby ferralitowe, a wzdłuż dolin dużych rzek – gleby aluwialne (fluwisole).
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wybrzeża Ameryki Południowej współczesnej Gujany Europejczycy odkryli i zaczęli eksplorować na początku XVI wieku. Zamieszkiwali tu wówczas Indianie południowoamerykańscy z plemion Arawaków. Utworzenie kolonii brytyjskiej – Gujany Brytyjskiej datuje się na 1831; graniczyła z Gujaną Holenderską (dziś Surinam), a nieco dalej na południowy wschód znajdowała kolonia francuska – Gujana Francuska, do dziś pozostająca terytorium zależnym tej europejskiej metropolii. Po zakończeniu I wojny światowej doszło do ożywienia sytuacji politycznej. W rok po zakończeniu konfliktu powstał pierwszy związek zawodowy w regionie Karaibów a mianowicie Związek Pracy Gujany Brytyjskiej. W 1928 roku Gujana otrzymała status kolonii Korony. Pod koniec lat 30. doszło do prężniejszego działania związków zawodowych czas ten jednak splótł się z konfliktami między ludnością murzyńską a hinduską. W 1943 roku poszerzono autonomię kraju. W 1951 roku powstał gujański ruch niepodległościowy Ludowa Partia Postępowa mający lewicowy charakter. Partia zwyciężyła w wyborach z 1953 roku przez co w kraju doszło do interwencji zbrojnej wojsk brytyjskich które odsunęły partię od władzy, wsadziły wielu jej przywódców do więzień i wprowadziły stan wyjątkowy[2]. W 1955 roku w ramach ruchu niepodległościowego doszło do rozłamu (po części spowodowanego przez działalność władz kolonialnych)[3] w wyniku którego powstał bardziej umiarkowany jednakże wciąż lewicowy Ludowy Kongres Narodowy który stał się ugrupowaniem popieranym przez murzynów oraz władze brytyjskie. Od czasu rozłamu Ludowa Partia Postępowa stała się partią prezentującą głównie interes ludności pochodzenia hinduskiego. Partia Postępowa ponowne rządy objęła w 1957 i kontynuowała działania zmierzające do uzyskania przez kraj niepodległości[4].
W 1964 roku władzę objął Ludowy Kongres Narodowy. Brytyjczycy przyznali niepodległość Gujanie w 1966 a cztery lata później stała się ona republiką. Państwo pozostało członkiem brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Mimo niepodległości lewicowe skłonności rządu Gujany nie spodobały się rządowi Stanów Zjednoczonych który przez działania CIA próbowały ingerować w sprawy wewnętrzne kraju przez cały okres zimnej wojny[5]. Mimo amerykańskiej niechęci rząd rozpoczął program socjalistycznych reform. W okresie zimnej wojny Gujana pozostała neutralna a militarną współpracę wojskową nawiązała z państwami takimi jak Brazylia, Gwinea, KRL-D, Somalia, Jugosławia i Kuba[6]. Na początku lat 70. doszło do szerokich akcji protestacyjnych których celem było odzyskanie ziem przodków przez bezrolnych z rąk właścicieli przemysłu cukrowego i rządu, akcja ta okazała się połowicznym sukcesem protestujących i zmianami w prawie gruntowym kraju[7]. W 1978 w kraju miało miejsce zbiorowe samobójstwo kultowe dokonane przez dziewięćset Amerykanów, członków sekty Świątynia Ludu pastora Jima Jonsa. W 1983 do zachodniej części Gujany wysunęła żądania terytorialne sąsiednia Wenezuela. W 1985 roku zarzucono program socjalistycznych reform i skierowano gospodarkę na tory wolnorynkowe. W 1992 roku do władzy doszła opozycyjna Partia Postępowa. W XXI wieku kontynuowany był spór graniczny Gujany z Wenezuelą i Surinamem[8][9][10].
Ustrój polityczny[edytuj | edytuj kod]
Suwerenna republika w ramach Wspólnoty Narodów. Zgodnie z konstytucją z 6 października 1980 (znowelizowaną w 2003) głową państwa jest prezydent desygnowany przez zwycięską partię w wyborach parlamentarnych. Kandydaci na prezydenta muszą zostać zaprezentowani przed wyborami przez każdą ze startujących partii. Prezydent mianuje premiera, który jest zarazem I wiceprezydentem.
W jednoizbowym Zgromadzeniu Narodowym zasiada 65 deputowanych, z których 40 jest wybieranych w systemie proporcjonalnym na poziomie krajowym, a 25 na poziomie regionów tzn. każdy z regionów wybiera przydzieloną mu ilość miejsc w parlamencie. Kadencja zgromadzenia trwa 5 lat. Główne partie: Ludowa Partia Postępu (PPP), Ludowy Kongres Narodowy (PNC)[11].
Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]
Gujana jest podzielona na 10 ponumerowanych regionów:
- Barima-Waini (2 miejsca w parlamencie)
- Pomeroon-Supenaam (2 miejsca)
- Essequibo Islands-West Demerara (3 miejsca)
- Demerara-Mahaica (7 miejsc)
- Mahaica-Berbice (2 miejsca)
- East Berbice-Corentyne (3 miejsca)
- Cuyuni-Mazaruni (2 miejsca)
- Potaro-Runi (1 miejsce)
- Upper Takatu-Upper Esseqiubo (1 miejsce)
- Upper Demerara-Berbice (2 miejsca)
Każdy z regionów jest administrowany przez Regionalną Radę Demokratyczną z prezesem na czele. Dodatkowo na lokalnym szczeblu działają Sąsiedzkie Rady Demokratyczne.
Kultura[edytuj | edytuj kod]
| Data | Polska nazwa | Oryginalna nazwa |
| 1 stycznia | Nowy Rok | New Year’s Day |
| ruchome | Eid-ul Adha | Eid-ul Adha |
| 23 lutego | Dzień Republiki | Republic Day |
| ruchome | Wielki Piątek Poniedziałek wielkanocny |
Good Friday, Easter Monday |
| ruchome | Święto Wiosny | Phagwah (Holi) |
| 1 maja | Święto Pracy | Labour Day/May Day |
| ruchome | Urodziny Proroka | Youman Nabi |
| 1 poniedziałek lipca | Święto Caricom | Caricom Day |
| 1 sierpnia | Dzień Wyzwolenia | Emancipation Day |
| ruchome | Święto Światła | Diwali |
| 25 grudnia | Boże Narodzenie | Christmas |
| 26 grudnia | 2.dzień Bożego Narodzenia | Boxing Day |
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Hindusi stanowią 43,5% populacji, Murzyni 30,2%, rasy mieszane 16,7%, Indianie 9,1% a pozostali 0,5%[12].
Religia[edytuj | edytuj kod]
Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center[13][14]:
- Protestantyzm: 48,9% (gł. zielonoświątkowcy, anglikanie i adwentyści dnia siódmego)
- Hinduizm: 24,9%
- Katolicyzm: 13,2%
- Islam: 6,4%
- Brak religii: 2%
- Prawosławie: 1,5%
- Inni chrześcijanie: 1,3% (w tym Świadkowie Jehowy)
- Tradycyjne religie plemienne: 0,2%
- Inne religie: 1,6%.
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
Na terytorium Gujany znajdują się cenne surowce mineralne. Najważniejszym surowcem są boksyty. Ich eksploatację podjęto w roku 1916 w kopalni w Mackenzie (Linden), a następnie w Ituni i Kwakwani w północno-wschodniej części kraju. Wydobycie boksytów obrazuje najlepiej stan gospodarki: 1950 rok – 1,7 mln ton, 1960 – 3,4 mln, 1970 – 1,4 mln i w 1993 r. zwyżka – 2,5 mln ton.
W porównaniu z boksytami wydobycie innych surowców ma znaczenie drugorzędne. W północno-zachodniej części kraju, w okolicy Mattews Ridgs, wydobywa się rudę manganu, a poza tym uzyskuje się złoto (80 tys. uncji w 1992 r.) i diamenty (7 tys. karatów w 1990 r.).
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2013: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2014 (ang.). [dostęp 11-04-2014].
- ↑ Rose, Euclid A. (2002). Dependency and Socialism in the Modern Caribbean: Superpower Intervention in Guyana, Jamaica, and Grenada, 1970–1985. Lanham: Lexington Books. s. 57. ISBN 978-0-7391-0448-4.
- ↑ Mars, Perry & Alma H. Young (2004). Caribbean Labor and Politics: Legacies of Cheddi Jagan and Michael Manley. Detroit: Wayne State University Press. s. xviii. ISBN 978-0-8143-3211-5.
- ↑ Palmer, Colin A. (2010). Cheddi Jagan and the Politics of Power: British Guiana's Struggle for Independence. Chapel Hill: University of North Carolina Press. s. 247–248. ISBN 978-0-8078-3416-9.
- ↑ US Declassified Documents (1964–1968). guyana.org
- ↑ About David (ang.). davidgrangercampaign.com. [dostęp 2011-07-04].
- ↑ Abraham, Sara (2007). Labour and the multiracial project in the Caribbean: its history and its promise. Lexington Books. s. 117–118. ISBN 978-0-7391-1686-9.
- ↑ Gujana. Historia
- ↑ Gujana
- ↑ History of the People's Progressive Party
- ↑ "Systemy polityczne współczesnego świata", Andrzej Antoszewski, Ryszard Herbut, wyd. ARCHE Gdańsk 2004
- ↑ The World Factbook
- ↑ Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-30].
- ↑ Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-30].
|
||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
