Gwinea Bissau

República da Guiné-Bissau Republika Gwinei Bissau
Flaga Gwinei Bissau Godło Gwinei Bissau
Dewiza: (port.) Unidade, Luta, Progresso (Jedność, Walka, Postęp)
Hymn: Esta é a Nossa Pátria Bem Amada
Język urzędowy	portugalski
Stolica	Bissau
Ustrój polityczny	republika
Głowa państwa	prezydent José Mário Vaz
Szef rządu	premier Baciro Djá
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	134. na świecie 36 120 km² 12%
Liczba ludności (2010)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	149. na świecie 1 578 012 43,6 osób/km²
Jednostka monetarna	frank CFA (XOF)
Niepodległość • proklamowana • uznana	od Portugalii 24 września 1973 10 września 1974
Strefa czasowa	UTC ±0
Kod ISO 3166	GW
Domena internetowa	.gw
Kod samochodowy	GNB
Kod samolotowy	J5
Kod telefoniczny	+245

Gwinea Bissau (Guiné-Bissau; Republika Gwinei Bissau – República da Guiné-Bissau, wym. [ʁeˈpublikɐ dɐ ɡiˈnɛ biˈsaw]) – państwo w zachodniej Afryce, nad Oceanem Atlantyckim. Graniczy z Senegalem i Gwineą. Do Gwinei Bissau należą również liczne przybrzeżne wyspy, z których największe skupione są w Archipelagu Bijagós.

Geografia

Kraj nizinny. Najwyższy punkt sięga 300 m n.p.m. Obszary przybrzeżne o charakterze bagiennym, wnętrze kraju zajmuje sawanna. U wybrzeży położona jest grupa wysp Bijagos.

Historia

W czasach średniowiecza na terytorium dzisiejszej Gwinei Bissau znajdowało się królestwo Gabu, będące częścią Imperium Mali. Królestwo przetrwało częściowo aż do XVIII w. Wybrzeże Gwinei Bissau i okoliczne wyspy należały do pierwszych skolonizowanych przez Europejczyków obszarów. Portugalczycy dotarli tu już w 1446. W XVII wieku ziemie te stały się ośrodkiem ożywionego handlu niewolnikami. Obszar Gwinei Bissau znalazł się w kręgu wpływów portugalskich, ale pretensje do niego rościły w różnych okresach także Francja i Wielka Brytania. W latach 1908-1915 został stłumiony bunt miejscowej ludności. W 1954 Gwinea Bissau otrzymała status prowincji zamorskiej Portugalii. W rezultacie ostrej polityki kolonizatorów była najsłabiej rozwiniętą kolonią Portugalii w Afryce.

W 1959 roku powstał ruch narodowowyzwoleńczy Afrykańska Partia Niepodległości Gwinei i Wysp Zielonego Przylądka (PAIGC) na czele którego stanął Amílcar Cabral. Działacze PAIGC nabrali doświadczenia w Angoli gdzie brali udział w tworzeniu tamtejszej organizacji niepodległościowej - Ludowego Ruchu Wyzwolenia Angoli. W tym samym roku miała miejsce masakra Pijiguiti w trakcie której żołnierze portugalskich otworzyli ogień do protestujących dokerów, w rezultacie zabijając pięćdziesięciu uczestników demonstracji. Masakra miała duży wpływ na wzrost poparcia dla PAIGC. W 1963 roku PAIGC ogłosił otwartą wojnę z Portugalią. Jego oddziały stoczyły kilka bitew z Portugalczykami zadając im dotkliwe straty. Mimo wzmożonej walki o niepodległość Portugalczycy nie zmienili twardego kursu względem Gwinei która była najsłabiej rozwiniętą kolonią Portugalii w Afryce. Na początku lat 70. poparcia partyzantom udzieliła Gwinea która zezwoliła na utworzenie na swoim terenie obozów partyzanckich z których PAIGC atakowała administrację kolonialną co doprowadziło do konfliktu gwinejsko-portugalskiego zakończonego klęską Portugalii. 20 stycznia 1973 roku Amílcar Cabral został zastrzelony w zamachu najprawdopodobniej zorganizowanym przez portugalskie służby specjalne. Rebelia, którą w 1963 roku rozpoczęła PAIGC doprowadziła do jednostronnego ogłoszenia niepodległości 24 września 1973, potwierdzonej na fali przemian w Portugalii 10 września 1974. Pierwszym prezydentem państwa został brat Amílcara, Luís Cabral. W polityce wewnętrznej Cabral próbował utworzyć państwo o modelu socjalistycznym, na arenie międzynarodowej dążył do zjednoczenia Gwinei Bissau i Wysp Zielonego Przylądka. Rząd Gwinei Bissau uzyskał wsparcie finansowe USA ale także Chin i Związku Radzieckiego. Na skutek wewnątrzpartyjnych intryg, Cabral przez cały okres swoich rządów zmagał się z brakiem zaufania względem własnej partii. W 1980 roku doszło do wojskowego zamachu stanu spowodowanego niechęcią do koncepcji Cabrala zakładających zjednoczenie z Wyspami Zielonego Przylądka. Po puczu nowym prezydentem został João Bernardo Vieira również wywodzący się z PAIGC. Zamach stanu Vieiry doprowadził do ostatecznego podziału PAIGC na część gwinejską i kabowerdyjską oraz położył kres planom stworzenia wspólnego państwa. Vieira utworzył Radę Rewolucyjną która pełnię władzy sprawowała do 1984 roku. W latach 90. doszło do demokratyzacji kraju a pierwsze wybory wielopartyjne przeprowadzone zostały w 1994 roku. W pierwszej turze wyborów 3 lipca 1994 Vieira zdobył 46,2% głosów. Ponieważ żaden z ośmiu kandydatów nie zdobył większości 50% głosów, 9 sierpnia 1994 odbyła się druga tura wyborów. Vieira pokonał w niej Kumbę Ialę, byłego członka PAIGC i przywódcę Partii na rzecz Odnowy Społecznej, zdobywając 52% głosów poparcia. Wybory uznane zostały za wolne i demokratyczne.

6 czerwca 1998 Joao Bernanrdo Vieira odwołał ze stanowiska szefa sztabu generała Ansumane Mané. Został on bowiem oskarżony o niedopełnienie swoich obowiązków i przymykanie oczu na szmuglowanie broni z Gwinei Bissau do rebeliantów w senegalskiej prowincji Casamance. 7 czerwca generał Mane zbuntował się i dokonał zamachu stanu. Wraz ze swoimi oddziałami zajął koszary i najważniejsze miejsca stolicy, w tym lotnisko. W kraju rozpoczęła się walka wojsk lojalnych prezydentowi z siłami rebeliantów. Poparcia prezydentowi Vieirze udzielił sąsiedni Senegal oraz Gwinea, którzy przysłali swoje wojska. Walki rozlały się na cały kraj, powodując duże zniszczenia i wojnę domową. 1 listopada 1998 obie strony podpisały porozumienie, zgadzając się na powołanie rządu jedności narodowej, zastąpienie senegalskich i gwinejskich wojsk siłami pokojowymi ECOWAS oraz na przeprowadzenie wyborów parlamentarnych do marca 1999. Jednakże wycofywanie obcych wojsk i organizacja wyborów oddalały się w czasie. W maju 1999 prezydent Vieira ogłosił przesunięcie wyborów z marca na koniec grudnia 1999. Spowodowało to wybuch nowych walk w Bissau w maju 1999. Wojska prezydenckie tego samego miesiąca poddały się, a Vieira szukał schronienia w ambasadzie portugalskiej. Tymczasowym prezydentem został przewodniczący parlamentu, Malam Bacai Sanhá. We wrześniu 1999 Vieira został wydalony z PAIGC. Tymczasowym prezydentem z ramienia PAIGC został Malam Bacai Sanhá. Wybory prezydenckie przeprowadzone w 2000 roku okazały się zwycięstwem Kumba Ialá.

Rządy prezydenta Iali charakteryzowały się ciągłą polityczną niestabilnością i licznymi zmianami w rządach. Między 2001 a 2003 zdymisjonowanych zostało 4 premierów. MFW z powodu złej kondycji finansowej kraju zawiesił swoją pomoc. W 2001 prezydent Ialá nie ratyfikował projektu nowej konstytucji, domagając się zwiększenia w niej uprawnień głowy państwa. W listopadzie 2002 rozwiązał parlament, zapowiadając przeprowadzenie nowych wyborów w lutym 2003. Później termin wyborów był kilkakrotnie przekładany w czasie, początkowo na kwiecień, potem na lipiec i październik 2003. We wrześniu komisja wyborcza ogłosiła, iż niemożliwe będzie przeprowadzenie wyborów parlamentarnych, zaplanowanym w terminie 12 października 2003. Było to bezpośrednią przyczyną bezkrwawego zamachu stanu, przeprowadzonego 14 września 2003 pod przywództwem generała Veríssimo Correię Seabrę, przy znacznym poparciu społecznym. Prezydent Iala został zatrzymany i osadzony w areszcie domowym i 17 września 2003 ogłosił rezygnację z urzędu. Tymczasowym prezydentem został niezależny Henrique Rosa. W październiku 2004 roku wybuchł kolejny bunt wojskowych. 25 marca 2004 w Gwinei Bissau odbyły się wybory parlamentarne, w których zwyciężyła partia PAIGC. Partia na rzecz Odnowy Społecznej zajęła drugie miejsce, zdobywając 35 miejsc w 100-osobowym parlamencie. Rok później wybory prezydenckie okazały się sukcesem Bernardo Vieira który wrócił z emigracji. 28 października 2005 prezydent zdymisjonował rząd premiera Carlosa Gomesa Júniora z PAIGC, uzasadniając to potrzebą utrzymania stabilności w rządzeniu krajem a 2 listopada 2005 nowym szefem rządu mianował swojego politycznego współpracownika, Aristidesa Gomesa. W marcu 2007 PAIGC zawarła sojusz z Partią na rzecz Odnowy Społecznej oraze Zjednoczoną Partią Socjaldemokratyczną i wspólnie z nimi przegłosowała wotum nieufności wobec rządu Gomesa. 9 kwietnia 2007 nowym szefem rządu został Martinho Ndafa Kabiz PAIGC. 5 sierpnia 2008, po wycofaniu się PAIGC z koalicji rządzącej prezydent Vieira rozwiązał parlament i rozpisał nowe wybory parlamentarne na listopad 2008, które wygrała PAIGC. 23 listopada 2008 Vieira przeżył nocny atak zamachowców na swój dom. Zamachowcy po trzygodzinnej walce ze strażą prezydencką zdołali wtargnąć do posiadłości prezydenta. Vieira zdołał jednak opuścić dom, a zamachowcy zostali ostatecznie schwytani.

2 marca 2009 João Bernardo Vieira zginął w czasie kolejnego ataku wojskowego na pałac prezydencki. Posiadłość prezydenta została zaatakowana przez grupę zbuntowanych żołnierzy obwiniających Vieirę o zaplanowanie zamachu na szefa sztabu sił zbrojnych. Zgodnie z konstytucją funkcja pełniącego obowiązki szefa państwa przypadła przewodniczącemu parlamentu Raimundo Pereirze .

W wyborach prezydenckich 28 lipca 2009 roku zwyciężył Malam Bacai Sanhá z PAIGC. Na stanowisku pozostał do śmierci 9 stycznia 2012 roku, w tym czasie udało mu się opanować dwa zamachy stanu zorganizowane przez wojsko. Pełniący obowiązki prezydenta Raimundo Pereira i były premier Carlos Gomes Júnior zostali 12 kwietnia 2012 roku uprowadzeni przez zbuntowaną armię, która podjęła kolejnej próbę zamachu stanu.

Ustrój polityczny

Republika wielopartyjna. Prezydent kraju wybierany jest w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję. W porozumieniu z przedstawicielami rządzących partii mianuje premiera. Władzę ustawodawczą sprawuje stuosobowy jednoizbowy parlament – Narodowe Zgromadzenie Ludowe (Assembleia Nacional Popular).

Podział administracyjny

Państwo podzielone jest na dziewięć regionów (port. regiões):

• Bafatá
• Biombo
• Bissau
• Bolama
• Cacheu
• Gabú
• Oio
• Quinara
• Tombali

Gospodarka

Gwinea Bissau należy do grona najbiedniejszych państw świata. Oparta na rolnictwie i rybołówstwie gospodarka została zniszczona przez trwającą w latach 1998-1999 wojnę domową. Gwinea Bissau, z długiem zagranicznym sięgającym prawie miliarda dolarów, korzysta z programu dostosowania strukturalnego Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Najważniejszymi produktami eksportowymi są orzechy nerkowca (6 miejsce na świecie) i orzeszki ziemne. Pewne znaczenie ma również przemysł drzewny. Od kilkunastu miesięcy Gwinea Bissau jest miejscem działania kokainowych karteli kolumbijskich. Sprzyja temu dogodne położenie a przede wszystkim powszechna korupcja i związana z tym bieda.

Demografia

• Język:

Językiem urzędowym jest portugalski ale w powszechnym użyciu dominują języki lokalne. W przeciwieństwie do innych byłych posiadłości Lizbony takich jak Angola czy Mozambik, tylko 13% społeczeństwa potrafi biegle mówić po portugalsku.

Religia

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center:

• islam – 45,1%
• tradycyjne religie plemienne – 30,9%
• katolicyzm – 17,9%
• brak religii – 4,3%
• protestantyzm – 2,1% (głównie: Kościół Ewangeliczny, Zbory Boże, Kościół Adwentystów Dnia Siódmego).

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona rządowa (fr.)

Przypisy

• World Gazetteer