Ispanii

Ispanijan Kunigahuz
Reino de España

Flag	Valdkundznam
Pälidn	Madrid
Eläjiden lugu (2014)	47,737,941 ristitud
Pind	505,370 km²
Kel'	ispanijan
Valdkundan pämez'	Filipp VI
Päministr	Mariano Rahoi
Religii	hristanuskond, ateizm
Valüt	evro (€) (EUR)
Internet-domen	.es
Telefonkod	+34
Aigvö	tal'vel UTC+1, kezal UTC+2

Ispanii (isp.: España), täuz' oficialine nimituz — Ispanijan Kunigahuz (isp.: Reino de España), om valdkund Evropan suvipäivlaskmas, Keskmeren lodehližen da Atlantižen valdmeren Biskaižen lahten randoil. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Madrid.

Vspäi 1982 om PAKO:n ühtnijaks (vaiše politižikš), vspäi 1986 om EÜ:n ühtnijaks.

Ispanii om diplomatižiš kosketusiš kaikiden ÜRO:n valdkundoidenke-ühtnijoidenke.

Istorii

Vozil 1936-1939 Rahvahanikoiden soda oli Ispanijas. Frankon diktatur (1939-1975) oli sen satuseks.

Vl 1812 ezmäine valdkundan Konstitucii oli vahvištadud. Jäl'gmäine Konstitucii tuli väghe vl 1978.

Geografijan andmused

Ispanijan topografine kart.

Ispanii otab Pirenejan pol'saren nell' videndest. Valdkundal om maröunoid Portugalijanke päivlaskmas (röunan piduz — 1224 km), Andorranke (63 km) da Francijanke (646 km) pohjoižes, Suren Britanijanke suves (Gibraltar, 1 km) da Marokonke (Seut-, Melilj da Penjon de Veles de la Gomer-pol'anklavad, 18 km). Ühthine röunoiden piduz — 1952 km. Sen ližaks, ma otab Atlantižen valdmeren Kanarižed sared da Keskmeren Balearižed sared. Ühthine randanpird om 4964 km.

Ispanii om üks' kaikiš mägikahižembiš Evropan maišpäi. Man keskmäine korktuz om 650 m meren pinden päl. Meset-mägitazangišt otab pol'valdkundad. Pirenejad oma pohjoižpäivlaskmas. Kaikiš korktemb čokkoim sijadase Kanarižiden sariden Tenerife-sarel — Teide-vulkan, 3718 metrad valdmeren pindan päl. Kaikiš pidembad joged oma Ebro (910 kilometrad pitte) da Taho (ühthine piduz om 1007 km, sidä kesken Ispanijan territorijal — 730 km).

Klimatižed zonad oma lujas erazvuiččed. Randišton klimat om Keskmeren subtropine, räk da neps vodes ümbri. Ispanijan südäipaloiden klimat om kontinentaline (penemba 500 mm sadegid vodes), sigä tal'vel pakaižed oleskeldas.

Londuseližed pävarad oma kivihil', bur hil', metallad (raudkivend, vas'k, hahktin, cink, magnii, uran, artut', vol'fram); toižed varad oma sauvondgips, kaolin, potaš, mahuz, kala, gidroenergii.

Politine sistem

Kunigahan pert'kulu Madridas.

Ohjandusen form om unitarine parlamentine konstitucine monarhii. Valdkundan pämez' om Filipp VI-kunigaz (vspäi 2014 kezakun 19. päiväspäi).

Käskusenandai tobmuz om kaks'kodine parlament (kodid — Generaližed kortesad). Sen üläkodi om Senat (isp.: Senado) (259 ühtnijad). Alakodi om Deputatoiden Kongress (isp.: Congreso de los Diputados) (350 ristitud). Kaik rahvaz valitab kaks'kodišt parlamentad 4 vodeks. Agjoiden suimad pandas erasid Senatan ühtnijoid radnikusele.

Radonoigendai tobmuz om ohjastuz päministranke pämeheks. Valičendoiden jäl'ghe vägestajan partijan lideran pandas päministraks (isp.: Presidente del Gobierno).

Käskuzkundaline tobmuz om käskuzkundoiden sistem: Konstitucijan sil'mišpidandan organ — Konstitucine Käskuzkund (isp.: Tribunal Constitucional), ülembaine käskuzkundaline instancii — Ülembaine Käskuzkund (isp.: Tribunal Supremo), ülembaine kontrolirui organ — Lugendkäskuzkund (isp.: Tribunal de Cuentas).

Järgvaličendad parlamentha oliba vl 2011 kül'mkun 20. päiväl, edel strokud. Mariano Rahoi om nügüd' päministraks.

Administrativiž-territorialine jagand

   Kacu kirjutuz: Ispanijan administrativiž-territorialine jagand.

Ispanii alajagase 17 avtonomižhe agjaha (isp.: comunidad autónoma) da 2 avtonomižhe lidnha (isp.: ciudades autónomas) Afrikas (Seut da Melilj). Niiden ližaks, Ispanijan suverenižed territorijad oma. Avtonomižed agjad alajagase 50 provincijha (isp.: provincias). Provincijad jagase ümbrikoihe, ümbrikod — sijaližihe municipalitetoihe.

Eläjad

Ispanijas elädas ispanijalaižed.

Toižed sured lidnad (enamba 500 tuh. ristitud vl 2013, surembaspäi penembha): Barselon, Valensii, Sevil'j, Saragos, Malag. Vl 2013 kaik oli 20 lidnad valdkundas enamba mi 200 tuh. eläjidenke.

Ižanduz

Ispanijan päeksport om likkuimed (jüguavtod, lumiavtod, gol'favtod, koveritomad) da niiden varapalad (17%), elektrotehnine produkcii (läz 10%), sobad (läz 7%), fruktad da tomatad (läz 6%); toine eksport — zelläd (4%), kivivoi (4%), raud da teraz (2%), šinad (1%), vin (1%), keramine mozaik (1%).

Irdkosketused

• Ispanijan Kunigahusen parlamentan alakodin sait. (isp.) (angl.)
• Ispanijan e-ohjastusen portal. (isp.) (katalan.) (angl.)