Szwajcaria

Schweizerische Eidgenossenschaft Confédération suisse Confederazione Svizzera Confederaziun svizra Confoederatio Helvetica Konfederacja Szwajcarska
Flaga Szwajcarii Herb Szwajcarii
Dewiza: (łac.) Unus pro omnibus, omnes pro uno (Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego)
Hymn: Schweizer Psalm (Psalm Szwajcarów)
Język urzędowy	niemiecki, francuski, włoski, romansz¹
Stolica	brak (de iure) Berno (de facto)
Ustrój polityczny	republika (system parlamentarno-komitetowy)
Typ państwa	federacja
Głowa państwa	Szwajcarska Rada Związkowa Simonetta Sommaruga
Szef rządu	prezydent (Szwajcarska Rada Związkowa)
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	134. na świecie 41 285 km² 3,7%
Liczba ludności (2014)  • całkowita   • gęstość zaludnienia  • narody i grupy etniczne	94. na świecie 8 211 700 199 osób/km² Szwajcarzy: 75,7%
PKB (2014)  • całkowite   • na osobę	712,0 mld USD 87 475 USD
PKB (PSN) (2014)  • całkowite   • na osobę	472,8 mld USD 58 087 USD
Jednostka monetarna	frank szwajcarski (CHF)
Niepodległość • proklamowana • uznana	od Święte Cesarstwo Rzymskie 1 sierpnia 1291 24 października 1648
Strefa czasowa	UTC +1 – zima UTC +2 – lato
Kod ISO 3166	CH
Domena internetowa	.ch
Kod samochodowy	CH
Kod samolotowy	HB
Kod telefoniczny	+41
¹ według konstytucji romansz jest językiem urzędowym w kontaktach z osobami, dla których stanowi język ojczysty art. 70

Szwajcaria, Konfederacja Szwajcarska (Confoederatio Helvetica, Schweiz, Schweizerische Eidgenossenschaft) – państwo federacyjne w Europie Zachodniej. Jest jednym z niewielu państw, w których obowiązują tak szeroko stosowane formy demokracji bezpośredniej. Szwajcaria od kongresu wiedeńskiego w 1815 roku jest państwem neutralnym. Do Organizacji Narodów Zjednoczonych przystąpiła dopiero 10 września 2002 po przegłosowaniu tej decyzji w referendum minimalną większością 52% głosów.

Nie jest częścią Unii Europejskiej ani Europejskiego Obszaru Gospodarczego – Szwajcarzy w referendum zdecydowanie (77% głosów przeciw) odrzucili nawet samą koncepcję rozpoczęcia rozmów o akcesji. Posiada jednak specjalne dwustronne stosunki z UE, dzięki czemu uczestniczy w wybranych inicjatywach (np. układ z Schengen) oraz dopłaca do budżetu unijnego. Szwajcaria formalnie nie ma stolicy, jej funkcję de facto pełni jednak Berno, będące siedzibą rządu.

Historia

Szwajcaria jest konfederacją państw, wchodzących w jej skład jako kantony o bardzo dużej autonomii. Związek niektórych z nich trwa nieprzerwanie 700 lat, co stawia je wśród najstarszych republik na świecie^{[potrzebne źródło]}. W 1291 kanton Schwyz (od którego wywodzi się nazwa państwa), Uri i Unterwalden sygnowały akt utworzenia związku wieczystego. Głównym celem była chęć uwolnienia się spod wpływu Habsburgów. Przełomem było zwycięstwo nad armią Habsburgów w bitwie pod Morgarten 15 listopada 1315. Zwycięstwo to przyczyniło się do późniejszych akcesji.

Do 1353 trzy założycielskie kantony zostały połączone z kantonami Glarus i Zug oraz miastami Lucerna, Zurych i Berno, tworząc tzw. „Starą Konfederację”, która rosła w siłę i bogactwo przez cały XV wiek (chociaż Zurych został wykluczony z federacji w latach 40. XV wieku na skutek zatargu terytorialnego). Dzięki pokonaniu Karola Zuchwałego w latach 70. XV wieku i najemnym wojskom szwajcarskim została utrzymana niezależność federacji. Pogrom armii Habsburgów oraz śmierć księcia Leopolda w bitwie pod Sempach 9 lipca 1386 zapewnił Szwajcarii faktyczną niezależność. W bitwie tej ponoć legendarnego czynu dokonał Arnold Winkelried, który rzucając się na lance habsburskiej piechoty, umożliwił przełamanie ich szyków i osiągnięcie zwycięstwa.

W 1506 roku papież Juliusz II najął wojska szwajcarskie do ochrony osobistej, tworząc Gwardię Szwajcarską, która po dziś dzień pełni tę funkcję (choć dzisiaj bardziej w roli reprezentacyjnej).

W XVI wieku Szwajcaria stała się jednym z głównych ośrodków reformacji w Europie. Objęła ona jednak głównie bogatsze i bardziej rozwinięte kantony miejskie. W 1531, po wojnie kantonów protestanckich z katolickimi (wiejskimi), w wyniku tzw. drugiego pokoju kappelskiego nastąpiło ustalenie podziału wyznaniowego kantonów.

Na mocy postanowień pokoju westfalskiego z 1648 r., kończącego wojnę trzydziestoletnią, cesarz rzymsko-niemiecki uznał oficjalnie niepodległość Szwajcarii i jej formalne wyodrębnienie z Rzeszy Niemieckiej. Od tego czasu Szwajcarię zaczęto nazywać Związkiem Szwajcarskim.

Inwazja francuska

W 1798 armie francuskie podbiły Szwajcarię, narzucając nową ujednoliconą konstytucję, osłabiającą kantony, a wzmacniającą rząd centralny. Okres ten (1798-1803) nazywany jest Republiką Helwecką. Jednakże system ten zniszczył wielowiekowe tradycje kulturowe i był bardzo niepopularny wśród Szwajcarów. Kiedy wybuchła wojna, Szwajcaria stała się areną walk pomiędzy Francją, a Austrią i Rosją. Pojawiły się również dwie frakcje wśród Szwajcarów – „Republikanów”, będących zwolennikami nowego porządku, oraz „Federalistów”, chcących powrotu do systemu federacyjnego, opartego na szerokiej autonomii kantonów. Po spotkaniu zorganizowanym przez Napoleona w 1803 w Paryżu oba stronnictwa doszły do porozumienia, co znalazło wyraz w podpisaniu tzw. Aktu Mediacyjnego, przywracającego w znacznym stopniu system federacyjny. Kongres wiedeński potwierdził neutralność Szwajcarii, do której przyłączono ostatnie trzy kantony: Valais, Neuchâtel i Genewa.

Konstytucja 1848

Mapa Szwajcarii z 1903 r.

W 1847 wybuchła wojna domowa pomiędzy kantonami katolickimi i protestanckimi (tzw. szwajcarska wojna domowa, niem. Sonderbundskrieg). Katolicy starali się nie dopuścić do wzmocnienia władzy centralnej, do czego dążyli rządzący wówczas przedstawiciele Partii Radykalnej. W wyniku miesięcznych walk zginęło około 100 osób i był to ostatni poważniejszy konflikt zbrojny na terytorium Szwajcarii. W wyniku tego w 1848 stworzono konstytucję federalną oraz system oparty na referendach, pozostawiając kwestie lokalne w gestii kantonów. W 1874 wniesiono poprawki, uwzględniające wprowadzenie wspólnej waluty oraz zmiany wymuszone przez rozwój populacji i rewolucję przemysłową. W 1891 konstytucja została ponownie poprawiona, utworzono unikatowy system, silnie oparty na demokracji bezpośredniej.

Wiek XX

W 1920 Szwajcaria została członkiem Ligi Narodów, a w 1963 Rady Europy. Podczas I wojny światowej proklamowała neutralność, podobnie zresztą w czasie II wojny światowej. Mimo tego Niemcy planowali zajęcie Szwajcarii (operacja Tannenbaum), co wydawało się wówczas nieuniknione. Do dzisiaj trudno rozstrzygnąć, czy do zachowania suwerenności bardziej przyczyniła się sprawnie przeprowadzona mobilizacja pod dowództwem gen. Henriego Guisana, czy też może ścisłe związki banków szwajcarskich z gospodarką nazistowską.

Od 12 grudnia 2008 Szwajcaria jest członkiem układu z Schengen.

Ustrój polityczny

Szwajcaria jest federacją demokratyczną oraz parlamentarną, gdzie na szeroką skalę wykorzystywana jest instytucja referendum (demokracja bezpośrednia). Szczególnie silna jest pozycja parlamentu i władz kantonalnych. Ustrój ten nazywa się parlamentarno-komitetowym; najbardziej typową cechą jest dla niego brak rozdziału pomiędzy władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.

Szwajcaria jest państwem federalnym, podzielonym na kantony posiadające charakter organizmów państwowych. Konstytucja określa podział kompetencji między federacją a kantonami.

Zgromadzenie Federalne (parlament) to najwyższa władza ustawodawcza Federacji Helweckiej. Nie ma żadnych tzw. „hamulców” – nie można rozwiązać jej izb przed upływem kadencji, nie może być zwoływana na sesje przez żaden inny organ, nie ma instytucji sądownictwa konstytucyjnego (brak Trybunału Konstytucyjnego). Ponadto wszelkie konflikty kompetencyjne rozstrzygane są przez sam parlament. On sam wybiera też siedmiu członków wykonawczej Rady Federalnej (rządu) i Trybunału Federalnego.

Szwajcarski konserwatyzm podkreśla fakt, że mimo tak solidnych tradycji demokratycznych kobiety uzyskały prawa wyborcze dopiero w lutym 1971 roku, a i to nie wszędzie. Najdłużej opierał się kanton Appenzell Innerrhoden, który ustąpił przed wyrokiem sądu najwyższego w roku 1990.

Podział administracyjny

Valais

Ticino

Gryzonia

Genewa

Vaud

Neuchâtel

Jura

Berno

Turgowia

Zurych

Argowia

Lucerna

Solura

Bazylea-Okręg

Szafuza

Uri

Schwyz

Glarus

Sankt Gallen

AI

AA

Obwalden

Nidwalden

Zug

Fryburg

Bazylea-Miasto

Francja

Włochy

Liecht.

Austria

Niemcy

• 1291 – Uri, Schwyz, Obwalden, Nidwalden
• 1332 – Lucerna
• 1351 – Zurych
• 1352 – Glarus, Zug
• 1353 – Berno
• 1481 – Fryburg, Solura
• 1501 – Bazylea-Miasto, Bazylea-Okręg, Szafuza
• 1513 – Appenzell Ausserrhoden, Appenzell Innerrhoden
• 1803 – Sankt Gallen, Gryzonia, Argowia, Turgowia, Ticino, Vaud
• 1815 – Valais, Neuchâtel, Genewa
• 1979 – Jura

Ludność

• Wykres liczby ludności Szwajcarii na przestrzeni ostatnich 160 lat (w tysiącach)

Języki

Języki urzędowe Szwajcarii:

     niemiecki

     francuski

     włoski

     romansz

W Szwajcarii są cztery języki urzędowe: niemiecki, francuski, włoski oraz romansz (retoromański). Nauczanie w szkołach podstawowych, gimnazjach i liceach odbywa się w jednym z tych języków, w zależności od kantonu. Na uniwersytecie studiuje się po francusku bądź niemiecku (i włosku w kantonie Ticino). Absolwent wyższej uczelni powinien móc porozumiewać się przynajmniej w trzech językach. Język angielski, mimo że nie należy do języków urzędowych, staje się coraz bardziej popularny w środowisku przemysłowym i świecie reklamy.

Język codzienny Szwajcarów w kantonach niemieckojęzycznych to dialekt alemański (Schwyzerdütsch). Dialekty używane są tam przez wszystkie warstwy społeczne, nawet w dużych miastach, chociaż pisze się prawie zawsze po niemiecku. W Szwajcarii języki francuski i włoski, mimo drobnych odmienności, np. w niektórych liczebnikach oraz w wymowie, nie różnią się od języka standardowego. Język romansz jest używany tylko w niektórych gminach kantonu Gryzonia, gdzie dominuje Schwyzerdütsch.

Według spisu powszechnego ludności z 2000 roku struktura ludności ze względu na język ojczysty przedstawia się następująco:

1. niemiecki – 4 801 148 (72,8%);
2. francuski – 989 606 (13,0%);
3. włoski – 470 961 (6,5%);
4. serbsko-chorwacki – 103 350 (1,4%);
5. albański – 94 937 (1,3%);
6. portugalski – 89 527 (1,2%);
7. hiszpański – 76 750 (1,1%);
8. angielski – 73 422 (1,0%);
9. romansz – 35 072 (0,5%);
10. inne – 58 431 (0,7%).

Szwajcarzy nie stanowią jedności ani językowo, ani religijnie, mają jednak wspólną historię i ideały.

Szwajcaria na zdjęciu satelitarnym

Miasta

Największe miasta Szwajcarii:

• Zurych
• Genewa
• Bazylea
• Lozanna
• Berno

Geografia

Przełęcze powyżej 1000 m n.p.m.

Przełęcze poniżej 1500 m n.p.m.

Szwajcaria jest górzystym państwem położonym w Europie Zachodniej. Nie posiada dostępu do morza. Graniczy z pięcioma państwami: Austrią i Liechtensteinem na wschodzie, Francją na zachodzie, Włochami na południu oraz z Niemcami na północy. Jest jednym z najmniejszych państw Europy – rozciągłość z północy na południe wynosi 220 km, a ze wschodu na zachód 350 km.

Alpy zajmują południową, południowo-zachodnią i wschodnią część kraju. Na północ od Alp znajduje się Wyżyna Szwajcarska. Na północnym zachodzie wyżyna ograniczona jest przez góry Jura. Większość północnej granicy z Niemcami biegnie wzdłuż Renu, który wpływa do Szwajcarii w pobliżu Schaffhausen. Część granicy z Niemcami i Austrią przebiega przez Jezioro Bodeńskie, a Jezioro Genewskie stanowi część granicy z Francją.

Szwajcaria podzielona jest na 26 kantonów. Kantony leżące na Wyżynie Szwajcarskiej są bardziej zaludnione, uprzemysłowione i z reguły zamieszkane przez protestantów. Kantony alpejskie natomiast są słabiej zaludnione, bardziej nastawione na rolnictwo i turystykę; przeważają tu też katolicy.

W Szwajcarii obowiązują cztery języki urzędowe: niemiecki, którym posługuje się 63,7% populacji, francuski, którym mówi 20,4% populacji, włoski używany przez 6,5% populacji oraz język romansz, którym mówi 0,5% populacji. Na wschód od Berna (z wyjątkiem Ticino) przeważa język niemiecki. Na zachód od Berna przeważa język francuski. Język włoski jest najpowszechniejszym językiem w kantonie Ticino. Romansz, który wywodzi się z łaciny ludowej, najczęściej używany jest w kantonie Gryzonia.

Lugano Genewa Lozanna Fryburg Berno Neuchâtel Biel/Bienne Lucerna Zurych Bazylea Szafuza Winterthur Sankt Gallen Chur Dufourspitze Ren Ren Jezioro Genewskie Neuchâtel Maggiore Jezioro Czterech Kantonów Jezioro Zuryskie Jezioro Bodeńskie A U S T R I A N I E M C Y F R A N C J A W Ł O C H Y Liechtenstein

Powierzchnia: ląd: 39 770 km²; woda: 1520 km²; całkowita: 41 290 km². Długość granic: Austria: 164 km; Francja: 573 km; Liechtenstein: 41 km; Niemcy: 334 km; Włochy: 740 km; całkowita: 1852 km. Brak dostępu do morza. Najwyższy punkt: Dufourspitze 4634 m n.p.m. Najniższy punkt: Jezioro Maggiore 195 m n.p.m.

Jeziora

Poniższa lista zawiera ważniejsze jeziora Szwajcarii o powierzchni powyżej 10 km² (w nawiasach podano nazwy oryginalne):

Jezioro	Powierzchnia [km²]	Wysokość lustra [m n.p.m.]	Głębokość maksymalna [m]	Objętość jeziora [km³]
Jezioro Genewskie (Lac Léman, Lac de Genève, Genfersee)	580,03	372,0	310	89,0
Jezioro Bodeńskie (Bodensee)	536,0	395,6	254	48,0
Neuchâtel (Lac de Neuchâtel, Neuenburgersee)	215,2	429,4	153	14,0
Maggiore (Lago Maggiore, Langensee, Verbano)	210,18	193,0	372	37,0
Jezioro Czterech Kantonów (Vierwaldstättersee)	113,72	433,6	214	11,9
Jezioro Zuryskie (Zürichsee)	88,17	405,9	136	3,9
Lugano (Lago di Lugano, Luganersee, Ceresio)	48,67	270,5	288	6,6
Thun (Thunersee)	47,74	557,7	215	6,5
Bielersee (Lac de Bienne)	39,51	429,1	74	1,2
Zug (Zugersee, Lac de Zoug)	38,41	413,6	198	3,2
Brienz (Brienzersee)	29,81	563,7	260	5,2
Walensee	24,16	419,0	150	2,5
Murtensee (Lac de Morat)	22,8	429,2	46	0,6
Sempachersee	14,36	503,8	87	0,66
Hallwilersee	10,21	448,7	47	0,215

Gospodarka

Spośród państw europejskich gospodarka Szwajcarii ma najlepszy Wskaźnik Wolności. W rankingu ogólnoświatowym zajmuje miejsce 4. Kraj jest bardzo wysoko rozwinięty, jeden z najbogatszych na świecie. Długotrwała neutralność (od 1815) i zasada nienaruszalności tajemnicy bankowej ugruntowały zaufanie do Szwajcarii jako finansowego centrum Europy i świata. Napływ obcych zasobów pieniężnych umożliwił stopniowy rozwój rodzimego, wysoko wyspecjalizowanego przemysłu, intensywnego rolnictwa i turystyki. W latach 80. niewielkie tempo wzrostu gospodarczego (przeciętnie 2,1% rocznie), od początku lat 90. – recesje, spadek produktu krajowego brutto o 0,3% w 1992 i 0,9% w 1993. Usługi wytwarzają 62% produktu krajowego brutto, w tym sektor bankowo-ubezpieczeniowy – ok. 16%, przemysł i budownictwo – powyżej 34%, rolnictwo – ok. 4%; produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca – 42 003 USD.

Szwajcarskie rezerwy złota wynoszą 83 mln uncji jubilerskich, dewizowe są szacowane na ok. 6•10¹² USD. Działa tu ponad 630 banków, z których 5 należy do największych w świecie: Schweizerischer Bankverein (z siedzibą w Bazylei, wartość depozytów 124 mld dolarów), Schweizerische Bankgesellschaft (Zurych, 114 mld dolarów), Crédit Suisse (Zurych, 89 mld dolarów), Schweizerische Volksbank (Berno) i Bank Leu. Łączna wartość depozytów w szwajcarskich bankach wynosi ok. 6 bln dolarów (2007 r.), w tym ok. 50% od klientów zagranicznych.

Działają liczne, znane w świecie firmy ubezpieczeniowe (Zürich Insurance, Swiss Life, Reassurances), 6 giełd papierów wartościowych, w tym w Zurychu. Same podatki stanowią 30% PKB Szwajcarii, dodatkowo 7% PKB stanowią obowiązkowe ubezpieczenia społeczne (emerytalne, inwalidzkie, składki na służbę zdrowia), co łącznie daje 37% PKB (dla porównania: Szwecja 52%, Wielka Brytania 36%, Polska 34,5%, Stany Zjednoczone 27%; z uwzględnieniem ubezpieczeń społecznych). W przeciwieństwie na przykład do Niemiec czy Szwecji służby zdrowia w Szwajcarii nie finansuje się z podatków, tylko z obowiązkowych ubezpieczeń, które są parapodatkami. PKB per capita wynosi nominalnie 51 771 dolarów, poziom porównywalny do Danii, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej 37 369 dolarów, również porównywalny do Danii. Wskaźnik Giniego dla Szwajcarii wynosi 33, co jest poziomem porównywalnym do Holandii, wyższym niż we Francji, Niemczech i krajach skandynawskich, ale niższym niż w wielu innych krajach.

Przemysł

Mapa Szwajcarii z kantonami i jeziorami

Szwajcaria posiada bardzo nieliczne złoża surowców mineralnych. Wydobywa się głównie kruszywa budowlane oraz surowce do produkcji takich materiałów budowlanych jak cement i wapno (wapienie, margle), a także sól kamienną (Jura). Podstawą elektroenergetyki jest energia odnawialna wytwarzana w elektrowniach wodnych na rzekach Alp (58% produkowanej energii elektrycznej) i energia jądrowa z elektrowni jądrowych (40% energii elektrycznej). W czerwcu 2011 roku parlament postanowił o nie budowaniu nowych reaktorów, a tym samym o wycofaniu się z energetyki jądrowej, z ostatnim reaktorem zamkniętym w 2034 roku w Leibstadt. Produkcja energii elektrycznej na 1 mieszkańca Szwajcarii wynosi 7928 kWh (2011). Przemysł przetwórczy wytwarza z surowców importowanych produkty wysoko przetworzone (głównie na eksport), wymagające dużego nakładu pracy oraz myśli technicznej. Największe szwajcarskie koncerny przemysłowe to: Nestlé (branża spożywcza, obroty 36 mld dolarów, 1992), ABB Asea Brown Boveri (maszynowa, 29 mld dolarów), Novartis i Roche (chemiczne), Sulzer Brothers (maszynowe).

Rozwinięty jest głównie przemysł elektromaszynowy, chemiczny i spożywczy. Przemysł elektromaszynowy dostarcza urządzenia sterownicze dla różnych gałęzi przemysłu, turbiny, generatory, silniki, między innymi okrętowe. Większość zakładów tego przemysłu jest skupiona w Zurychu, Winterthur, Baden. Tradycyjnie bardzo duże znaczenie ma branża zegarmistrzowska i jubilerska. Wyrób zegarków znanych firm (SMH Holding, Montres Rolex, Montres Ebel, Patek Philippe, Tissot) koncentruje się w La Chaux-de-Fonds, Neuchâtel, Genewie. Przemysł chemiczny wyspecjalizowany jest w produkcji leków (główny ośrodek to Bazylea), spożywczy – serów, przetworów mięsnych i czekolady. Ponadto przemysł papierniczy, cementowy i włókienniczy. W Szafuzie i Neuhausen, w pobliżu hydroelektrowni znajdują się huty aluminium (importowany tlenek glinu).

Rolnictwo

Rolnictwo wysokotowarowe. Użytki rolne zajmują ok. 36% całej powierzchni kraju (2012), w tym łąki i pastwiska prawie 27% ogółu powierzchni kraju (73% użytków rolnych). Przeważają gospodarstwa o powierzchni 10–20 ha (średnio 16,2 ha). 1 ciągnik przypada na 14 ha użytków rolnych. Poziom nawożenia (349 kg nawozów sztucznych na 1 ha gruntów ornych) ma tendencję spadkową w związku z powszechną produkcją tzw. zdrowej żywności. Chów i hodowla dostarcza ponad 80% wartości produkcji rolnej. Rozwinięte są głównie chów i hodowla bydła domowego o kierunku mlecznym (przeciętny roczny udój od 1 krowy – 5000 litrów, 1994) i trzody chlewnej, w strefach podmiejskich – drobiu, w wyższych piętrach Alp i Jury – owiec. Na Wyżynie Szwajcarskiej przeważa uprawa pszenicy, jęczmienia, ziemniaków i buraków cukrowych, w dolinie Rodanu i nad Jeziorem Genewskim – warzyw i owoców (głównie jabłonie), na południowych stokach Jury – winorośli. Lasy zajmują ok. 31% powierzchni kraju, ale ich znaczenie przemysłowe maleje w związku z rozwiniętą ochroną.

Siły zbrojne

Szwajcaria dysponuje dwoma rodzajami sił zbrojnych. Są to siły powietrzne oraz wojska lądowe (200 czołgów, 200 dział samobieżnych oraz 1600 opancerzonych pojazdów bojowych). Z uwagi na brak dostępu do morza, Szwajcaria nie posiada marynarki wojennej.

Wojska szwajcarskie liczą 135 tys. żołnierzy zawodowych oraz 77 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) szwajcarskie siły zbrojne stanowią 27. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 4,8 mld dolarów (USD).

Transport

Bazylea-Miluza

Berno

Genewa

Grenchen

Lugano

Sankt Gallen

Sion

Zurych

Porty lotnicze w Szwajcarii

Szkolnictwo

Szwajcaria była jednym z pierwszych na świecie państw, które wprowadziło powszechne nauczanie elementarne. Szkoły podstawowe i średnie w Szwajcarii są bezpłatne; w wielu kantonach bezpłatne są także obiady oraz podręczniki. Za państwowe szkoły wyższe płaci się około 560 franków szwajcarskich (ok. 2016 zł przy kursie 1 CHF = 3,6 PLN) za semestr. Studentom z rodzin ubogich przyznawane są jednak stypendia.

W Szwajcarii znajduje się wiele szkół prywatnych, które słyną z wysokiego standardu kształcenia. Ich dyplomy nie są uznawane przez państwo, mogą być jednak uznawane przez firmy prywatne.

Kultura i sztuka

Literatura

Literatura szwajcarska powstaje w języku niemieckim, francuskim, włoskim i retoromańskim, lecz największe znaczenie mają dzieła literackie w pierwszych dwóch językach. Najbardziej znani pisarze szwajcarscy to Max Frisch i Friedrich Dürrenmatt. Bardzo ważną postacią był także filozof i psycholog Carl Gustav Jung. W Szwajcarii żył i tworzył, chociaż częściowo także we Francji, w Niemczech i we Włoszech, niemiecki filozof i filolog klasyczny Friedrich Nietzsche, który przez kilka lat był profesorem Uniwersytetu w Bazylei i jednocześnie nauczycielem w miejscowym gimnazjum klasycznym.

Znani pisarze szwajcarscy:

• Gottfried Keller
• Jeremias Gotthelf
• Conrad Ferdinand Meyer
• Friedrich Dürrenmatt
• Max Frisch
• Robert Walser
• Charles Ferdinand Ramuz

Media

Funkcję telewizji publicznej pełni SRG SSR, która dzieli się według języków na Télévision Suisse Romande (TSR), Televisione svizzera di lingua italiana (TSI) i Schweizer Fernsehen (SF). Istnieją także prywatne telewizje regionalne TeleZüri, TeleBärn i Telebasel. Największe niemieckojęzyczne dzienniki to Blick, Neue Zürcher Zeitung i Tages-Anzeiger.

Kuchnia

Tradycyjnym specjałem szwajcarskim jest fondue, które robione jest z roztopionego sera. Sery szwajcarskie, takie jak gruyère czy ementaler, podgrzewa się w specjalnym kociołku z dodatkiem pieprzu, czosnku, białego wina i likieru wiśniowego. Do nabierania roztopionego sera używa się świeżego chleba. Szwajcaria oprócz serów może pochwalić się doskonałą czekoladą oraz piwem i winem.

Religia

Dominującą religią w Szwajcarii jest chrześcijaństwo, z podziałem pomiędzy katolicyzm, który wyznawało 38,2% całej populacji w 2012 roku (46,7% w 1970) a różne wyznania protestanckie z 26,9% populacji (48,8% w 1970), z których najwięcej wyznawców liczy kalwinizm. W wyniku imigracji żyje tam również pewna liczby wyznawców islamu (wzrost do 4,9% w 2012 z 0,2% w 1970) i innych religii chrześcijańskich (5,7%), w tym prawosławia. Ponadto w Szwajcarii żyje sporo wyznawców judaizmu, buddyzmu i hinduizmu, którzy łącznie stanowili 1,6% populacji kraju. 22,17% Szwajcarów nie identyfikowało się z żadną religią, z czego 21,4% zdeklarowało brak związków z jakąkolwiek religią (wzrost z 1,2% w 1970) i 11,4% w 2000). Sondaż przeprowadzony przez Eurobarometer w 2010 pokazał, że tylko 44% Szwajcarów deklaruje wiarę w Boga, dalsze 39% dopuszcza możliwość istnienia nieokreślonej siły wyższej, a 11% deklaruje ateizm. Pozostałe 6% nie potrafiło lub nie chciało się określić.

Mniejsze ważniejsze wyznania i kościoły w Szwajcarii, to: Serbski Kościół Prawosławny (70 tys. wiernych), hinduizm (42,5 tys.), buddyzm (36,5 tys.), Kościół Nowoapostolski (34,3 tys.), Szwajcarska Misja Zielonoświątkowa (24,5 tys.), Stowarzyszenie Wolnych Kościołów Zielonoświątkowych (21,2 tys.), Świadkowie Jehowy (18,2 tys.), Bracia plymuccy (17,7 tys.), judaizm (17,5 tys.), Stowarzyszenie Wolnych Kongregacji Ewangelicznych (14 tys.), Kościół Metodystyczny (14 tys.), Pilgrim Mission of St. Chrischona (14 tys.), Kościół Anglikański (13,8 tys.), Kościół Chrześcijańskokatolicki (9,8 tys.) i mormoni (8,9 tys.).

Historycznie kraj jest dość równo podzielony pomiędzy rzymskich katolików i wyznawców kalwinizmu, ze skomplikowaną mozaiką mniejszości na obszarze niemal całego kraju. Niektóre kantony, np. Appenzell, są nawet oficjalnie podzielone na sekcje katolickie i protestanckie. W większych miastach (Berno, Zurych, Bazylea) dominują protestanci. Centralna Szwajcaria jest tradycyjnie katolicka. Istnieje też Kościół Chrześcijańskokatolicki w Szwajcarii, zaliczany do nurtu starokatolickiego. Jest jednym z oficjalnych Kościołów w kraju, choć liczba jego członków bardzo szybko się zmniejsza i obecnie należy do niego jedynie 0,2% Szwajcarów. Konstytucja szwajcarska z roku 1848 – w dużym stopniu pod wpływem ówczesnych starć pomiędzy kantonami katolickimi a protestanckimi (tzw. szwajcarska wojna domowa, niem. Sonderbundskrieg) – świadomie wprowadziła zasady, które umożliwiają pokojową koegzystencję pomiędzy różnymi wyznaniami. W 1980 roku odbyło się referendum w sprawie całkowitego rozdziału państwa od Kościołów. Zostało to odrzucone (80% przeciw).

We wsi Dornach koło Bazylei swoją siedzibę ma chrześcijańskie Towarzystwo Antropozoficzne, znajduje się tam antropozoficzne Goetheanum, w którym bardzo często wystawiany jest Faust Goethego. Budynek jest ogólnodostępny dla zwiedzających. Z kolei w Bernie powstała w latach pięćdziesiątych pierwsza świątynia Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich w Europie.

Szwajcarzy pod względem religijności nie odróżniają się od większości narodów Europy. Udział w praktykach religijnych, głównie z okazji wielkich uroczystości i najważniejszych świąt, ogranicza się do mniejszości. W zależności od kantonu i wyznania, systematyczny udział w nabożeństwach niedzielnych wynosi 6-9% wśród protestantów i 10-14% wśród katolików. Papiestwo, watykański centralizm i dogmatyczność Kościoła są poddawane bardzo ostrej krytyce nie tylko przez wiernych Kościoła rzymskokatolickiego, ale także przez hierarchię katolicką, która żąda większej niezależności Kościoła Szwajcarii od Watykanu. Większość istniejących w Szwajcarii parafii katolickich jest bardzo liberalna i egalitarna: w wielu kościołach, podobnie jak w kościołach reformowanych, nie ma obrazów i figur, najwyżej wiszące na ścianach krzyże; księża wbrew nauce Kościoła nierzadko łamią celibat i zakładają rodziny, jak również dokonują wielu zmian w tradycyjnej liturgii; nabożeństwa nieraz są prowadzone przez świeckich katechetów lub pastorów czy nawet pastorki z Kościoła reformowanego, gdy brakuje księży katolickich.

Galeria

• 

  Alpy w Szwajcarii

• 

  Wiosna w Szwajcarii

• 

  Góry na północy

• 

  jezioro Genewskie

• 

  Genewa

• 

  Berno

• 

  kaplica św. Meinrada w Etzel

• 

  kanton Schwyz

Zobacz też

• Wojny austriacko-szwajcarskie
• Gryzonia
• Linie Lotnicze SWISS
• prezydenci Szwajcarii
• Szwajcarskie tablice rejestracyjne
• CERN
• Ambasada Szwajcarii w Polsce

Linki zewnętrzne

 Wikimedia Atlas: Szwajcaria – wikiatlas z mapami w Wikimedia Commons

• Szwajcaria dla turystów
• Swiss University
• Szwajcaria w katalogu Open Directory Project