Uruguay

De Wikipedio
Irez ad: pilotado, serchez
Uruguay
República Oriental del Uruguay
Flag of Uruguay.svg Coat of arms of Uruguay.svg
Flago di Uruguay Blazono di Uruguay
Nacionala devizo:
{{{Devizo}}}
Nacionala himno:
Orientales, la Patria o la tumba
[[File:{{{Audio_ligilo}}}]]
LocationUruguay.svg
{{{Imajo_informo}}}
Urbi:
Chefurbo: Montevideo
· Habitanti: 1,325,968 (2004)
· Dato: {{{Dato_chefurbo}}}
· {{{TituloChefurbo2}}}: {{{Chefurbo2}}}
· Habitanti: {{{Lojanti_chefurbo2}}}
· Dato: {{{Dato_chefurbo2}}}
· {{{TituloChefurbo3}}}: {{{Chefurbo3}}}
· Habitanti: {{{Lojanti_chefurbo3}}}
· Dato: {{{Dato_chefurbo3}}}
Precipua urbo: Montevideo
· Habitanti: {{{Lojanti_precipua}}}
Linguo:
Oficala linguo: {{{Oficala_linguo}}}
Lingui:
Oficala lingui: Hispaniana
Nacionala linguo: {{{Nacionala_linguo}}}
Nacionala lingui: {{{Nacionala_lingui}}}
Regionala linguo: {{{Regionala_linguo}}}
Regionala lingui: {{{Regionala_lingui}}}
Etnii:
· {{{Etnii_procenti}}} {{{Etnii}}}
· {{{Etnii2_procenti}}} {{{Etnii2}}}
· {{{Etnii3_procenti}}} {{{Etnii3}}}
· {{{Etnii4_procenti}}} {{{Etnii4}}}
· {{{Etnii5_procenti}}} {{{Etnii5}}}
· {{{Etnii6_procenti}}} {{{Etnii6}}}
· {{{Etnii7_procenti}}} {{{Etnii7}}}
· {{{Etnii8_procenti}}} {{{Etnii8}}}
· {{{Etnii9_procenti}}} {{{Etnii9}}}
· {{{Etnii10_procenti}}} {{{Etnii10}}}
Demonimo: {{{Demonimo}}}
Guvernerio:
Tipi: Republiko
· Prezidanto: Tabaré Vázquez
· Prezidisto (serbo): {{{Serbiana_prezidisto}}}
· Prezidisto (kroato): {{{Kroatiana_prezidisto}}}
· Prezidisto (Bosno): {{{Bosniana_prezidisto}}}
· Ko-princi: {{{Ko-princi}}}
· Ko-princi: {{{Chefi_di_la_Kongreso_dil_Populo}}}
· General-guverniestro: {{{Generala_guverniestro}}}
· [[{{{Nomo_listo_chefo_guverno}}}|{{{Titulo_chefo_guverno}}}]]: {{{chefo_guverno}}}
Legifantaro: [[{{{Legifantaro}}}]]
Historio:
· {{{Historio}}}: {{{Historio_dato}}}
· {{{Historio2}}}: {{{Historio2_dato}}}
· {{{Historio3}}}: {{{Historio3_dato}}}
· {{{Historio4}}}: {{{Historio4_dato}}}
· {{{Historio5}}}: {{{Historio5_dato}}}
Surfaco: (90ma granda)
· Totala: 176,220 km²
· Aquo: 1,5%
Habitanti: (132ma granda)
· Totala: 3 494 382[1] (2009)
· Denseso di habitantaro: 19,83 hab./km²
KLP (KPP):
· Totala: {{{KLP_KPP_totala}}}
· Segun persiono: {{{KLP_KPP_segun_persiono}}}
KLP:
· Totala: {{{KLP_totala}}}
· Segun persiono: {{{KLP_segun_persiono}}}
Gini: ([[{{{Gini_yaro}}}]])
{{{Gini_chanjo}}} {{{Gini}}}
{{{Gini_valoro}}} · {{{Gini_rango}}}
IHD: ([[{{{IHD_yaro}}}]])
{{{IHD_chanjo}}} {{{IHD}}}
{{{IHD_valoro}}} · {{{IHD_rango}}}
Pluse informi:
Valuto: Uruguayana peso
· Abreviuro: {{{Abreviuro}}}
· Simbolo: {{{Simbolo}}}
Tempo-zono: {{{Tempo_zono}}}
· Somero tempo: {{{Somero_tempo}}}
Dato-formato: {{{Dato_formato}}}
Veho-latero: {{{Veho_latero}}}
Telefono-kodexo: {{{Telefono_kodexo}}}
ISO: {{{ISO}}}
{{{ISO2}}}
{{{ISO3}}}
Reto-domeno: .uy
Reto-domeni: {{{Reto_kodi}}}
{{{Reto_kodo2}}}
{{{Reto_kodo3}}}
{{{Reto_kodo4}}}
{{{Reto_kodo5}}}
Precipua religio: katolikismo (51%)
Oficala retosituo: {{{Oficalaretosituo}}}


Uruguay jacas en Sud-Amerika. Lua vicina landi esas:

En esto jacas Oceano Atlantiko. Chef-urbo: Montevideo.

Bazala fakti pri Uruguay

Historio[redaktar | edit source]

Exquisite-kfind.png Videz anke: Historio di Uruguay.
Charrua-indijeno.

Ante Europani arivar en Uruguay, la regiono habitesis da Charrua- e Guarani- indijeni. Hispaniani tervenis en 1516, ma nefacilesi por koloniigar la regiono pro la rezistado di indijeni, e la manko di oro ed arjento limitis la koloniigo dum la 16ma e 17ma yarcenti. Lua teritorio disputesis da Hispaniana e Portugalan imperii. En 1603 Hispaniani enduktis gebovi a la regiono. Villa Soriano, l'unesma urbo di la regiono, fondesis nur en 1624.

En 1680 Portugalani fondis fuorto en Colonia del Sacramento en sudo di la regiono, avan Buenos Aires. Hispaniani okupis l'urbo du foyi, en 1681 ed en 1705, ma mustis retrodonar l'urbo a Portugal en 1713, tra Utrecht-kontrato. La 24ma di decembro 1726 Hispaniani fondis Montevideo. La disputo pri Colonia del Sacramento inter Hispania e Portugal kontinuis dum preske 100 yari, e nur en 1777 kun Santa Ildefonso kontrato Portugal retrodonis la kolonio a Hispania.

Britaniani atakas Montevideo, 1807.

Kom rezulto de la milito inter Anglia e Hispania de 1796 til 1808, la 3ma di februaro 1807 Britaniani okupis Montevideo e pose atakis Buenos Aires, ma ekpulsesis da Hispaniana trupi e populala rezisto. En 1810 kande eventis la Revoluciono di Mayo en Buenos Aires, Uruguay tardigis partoprenar en la proceso. En 27 di februaro 1811 komencis revolto kun 300 homi komandita da Pedro José Viera e Venancio Benavides, konocata kom Grito de Asencio, qua konsideresas la komenco dil nedependo-proceso di Uruguay. Viera e Benavides okupis l'urbi di Mercedes, Villa Soriano, El Colla (nune Rosario) e San José, e demandis la helpo dil guvernerio di Buenos Aires. José Gervásio Artigas, nune konsiderata Uruguayana heroo, lansis atako kontre Hispaniani en Uruguay ed okupis l'urbi di Minas ye la 24ma di aprilo 1811, San Carlos ye la 28ma di aprilo, e Maldonado ye la 29ma. Il anke vinkis Hispaniani en Las Piedras batalio ye la 18ma di mayo 1811 e fine Montevideo. Colonia del Sacramento okupesis en 26 di mayo sam yaro, e Hispaniana dominacajo en la regiono finis.

Uruguay okupesis da Portugalani e depos da Braziliani de 1816 til 1827. En la 25ma di agosto 1825 José Gervasio Artigas deklaris Uruguay nedependanta de Brazilia.

De 1864 til 1870 Uruguay, kun Arjentinia e Brazilia, kombatis en la Triopla Alianco Milito kontre Paraguay. Montevideo, uzita kom navala bazo por Braziliana mar-armeo experiencis periodo di prosperado e tranquileso dum ta epoko.

Dum l'administrado di generalo Lorenzo Batlle y Grau supresesis revolto komandita da Nacionala Partiso (Blancos). De 1875 til 1886 militisti komandis lando. Dum ta periodo, l'enmigro di Italiani e Hispaniani augmentis populo di lando: en 1879 totala habitanti esis cirkum 438,000[2].

En 1903 José Batlle y Ordóñez elektesis prezidanto. Ilu guvernis til 1907 e rielektesis en 1911 por guvernar til 1915. Dum lia duesma periodo, Uruguay adoptis 8-hora laborjorno, indemno por chomeso ed universala votado.

En 1931 Gabriel Terra Leivas asumis povo. Lia mandato koincidis kun l'efekti di 1929 Granda Depreso. Eventis konfronti en ke polici e laboristi interocidis. En 1933 Terra Leivas komandis stato-stroko, supresis kongreso e guvernis da dekreti. Nova konstituco, qua donis plusa povi a la prezidanto, impozesis en 1934.

En 1938 generalo Alfredo Baldomir Ferrari elektesis prezidanto. Kande la duesma mondomilito komencis, Baldomir deklaris Uruguay neutra lando. Uruguay nur eniris milito en 1945 kontre nacional-socialista Germania.

De 1973 til 1985 lando sufris diktatoreso. Cirkum 180 Uruguayani ocidesis dum ta periodo. En 1 di marto 1985 demokratio riestablisesis. Julio María Sanguinetti de Colorado partiso elektesis, e guvernis de 1985 til 1990.

Ye la 11ma di decembro 2013 Uruguay divenis l'unesma Sud-Amerikana lando qua legaligis la plantaco e vendo di marihuano.

Politiko[redaktar | edit source]

Legifala palaco (Palacio Legislativo) en Montevideo.
Prezidanto Tabaré Vázquez.

Uruguay esas prezidantala republiko. La prezidanto esas chefo di stato ed anke chefo di guvernerio, ed elektesas dal populo da 5-yari periodo. Exekutiva povo exercesas dal prezidanto e da 13 ministri.[3]

La parlamento (Asamblea General) havas 2 chambri: la Chambro di Deputati (Cámara de Diputados), kun 99 membri qui elektesas proporcionale a la populo de la 19 departmenti por 5 yari; e la Senato (Cámara de Senadores) kun 31 membri, di qui 30 membri elektesas dal populo por 5 yari e l'altra esas la viceprezidanto, qua prezidas la Senato.

Nuna konstituco adoptesis en 1967. Dum la diktatoreso de 1973 til 1985 granda parto di ol suspensesis, ma en 1985 ol komplete riestablisesis.

Geografio[redaktar | edit source]

Mapo dil reliefo di Uruguay.
Naturala pasturajo en la departmento di San José.

Kun 176,214 km² di totala surfaco, Uruguay esas la 2ma min granda lando di Sud-Amerika, pos Surinam. Ol havas 660 km di litoro. Ol dividas la surfaco di Laguno Merín kun Brazilia.

La maxim alta monto di Uruguay esas Cerro Catedral, kun 513 metri. Granda parto di lando (regiono konocata kom pampas) kovresas da naturala pasturajo. La maxim importanta fluvio di lando esas Uruguay. Plata Fluvio (Río de la Plata) ne esas fluvio, ma un granda estuario.

La klimato esas subtropikala, kun granda influo dil Atlantiko. La mezvalora temperaturo en somero esas 22ºC, e 10 °C en vintro.

Uruguay havas dek naciona parki, di qui 5 jacas en la marshi dil esto, 3 en la centro di lando ed un en la marjino di Uruguay fluvio.

Ekonomio[redaktar | edit source]

Exquisite-kfind.png Videz anke: Ekonomio di Uruguay.

Segun enonomiala statistiki, 59% de la tereni en Uruguay uzesas por agrokultivo, qua reprezentas cirkum 10% de l'exportacaji di lando, 9.3% de KLP ed employas 13% de labor-povo. Segun la statistiki de FAO, Uruguay esas la 9ma maxim granda mondala produktero di soyo.

Demografio[redaktar | edit source]

Preske 88% de Uruguayana habitanti havas Europana acendenti, precipue Hispaniani, Italiani (1/4 de la habitanti), Franci, Germani ed altra, specale enmigranti qui arivis dum la 19ma yarcento.

Populo-kresko esas un di la min granda de Latinid Amerika. De 1963 til 1985 cirkum 320,000 Uruguayani ekmigris, e lua destini esis precipue Arjentinia, Usa, Australia, Hispania, Brazilia e Venezuela[4].

Metropolala regiono di Montevideo koncentras cirkum 1.3 milion habitanti. La restajo koncentras su precipue en 20 altra urbi. Altra importanta urbi esas Salto e Paysandú. Lando havas basa denseso di habitantaro kande komparata a Brazilia ed Arjentinia.

Kulturo[redaktar | edit source]

Komune kun Arjentinia, tango esas la maxim konocata muzikala jenro di Uruguay. Altra komun aspekto kun lua vicino esas la tradicioni di le gaucho, mestici qua mantenas lua dansi, muziko, la drinkado di yerba mate, l'edukado di bovi e mutoni, edc.

Candombe parado en Montevideo.

Karnavalo en Montevideo havas Hispan influo, kun la paradi di murgas, ed anke Afrikal influi, specale bantua ed Angolana. On existas du tipi di paradi: Desfile de Carnaval (karnavalo parado) e Desfile de Llamadas. La muziko en la Desfile de Llamadas recevas la nomo di candombe. Karnavalo en Uruguay lastas 40 dii, la maxim longa karnavala periodo dil mondo.

Eduardo Galeano.

En la literaturo, José Enrique Rodó esas la precipua Uruguayana skriptisto. Altra importanta nomi esas teatral skriptisto Florencio Sánchez, poeto Juan Zorrilla de San Martín, autorini Juana de Ibarbourou e Delmira Agustini, ed autori Horacio Quiroga, Juan Carlos Onetti e specale historiisto Eduardo Galeano, por lia libro Las venas abiertas de América Latina ("L'apertita veini di Latinid Amerika").

Futbalo esas la maxim populara sporto di lando. Uruguay vinkis Mondala Kupo di Futbalo du foyi: en 1930 ed en 1950.

Extera ligili[redaktar | edit source]

Referi[redaktar | edit source]

  1. CIA The World Factbook - March 21, 2009
  2. "Evolution of the economy and society - Uruguay"
  3. Business Guide. Uruguay XXI. URL vidita ye 25 di februaro 2011.
  4. "Population - Uruguay Library of Congress studies


LocationSouthAmerica.png
Landi en Sud-Amerika
Arjentinia | Bolivia | Brazilia | Chili | Kolumbia | Equador | Guyana | Panama | Paraguay | Peru | Surinam | Trinidad e Tobago | Uruguay | Venezuela
dependanta teritorii: Falklandi | Franca Guyana