Włochy

Repubblica Italiana Republika Włoska
Flaga Włoch Godło Włoch
Hymn: Fratelli d’Italia (Bracia Włosi)
Konstytucja	Konstytucja Włoch
Język urzędowy	włoski
Stolica	Rzym
Ustrój polityczny	republika parlamentarna
Typ państwa	demokracja
Głowa państwa	prezydent Sergio Mattarella
Szef rządu	premier Matteo Renzi
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	72. na świecie 301 230 km² 2,36%
Liczba ludności (2014)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	23. na świecie 60 788 140 202 osób/km²
PKB (2014)  • całkowite   • na osobę	2148 mld USD 35 823 USD
PKB (PSN) (2014)  • całkowite   • na osobę	2128 mld USD 35 486 USD
Jednostka monetarna	1 euro = 100 eurocentów (EUR, €)
Zjednoczenie	zjednoczenie Włoch 17 marca 1861
Wstąpienie do UE	25 marca 1957
Religia dominująca	katolicyzm
Strefa czasowa	UTC +1 – zima UTC +2 – lato
Kod ISO 3166	IT
Domena internetowa	.it
Kod samochodowy	I
Kod samolotowy	I
Kod telefoniczny	+39

Zdjęcie satelitarne Włoch

Włochy, Republika Włoska (wł. Italia, Repubblica Italiana) – państwo położone w Europie Południowej, na Półwyspie Apenińskim, będące członkiem Unii Europejskiej oraz wielu organizacji, m.in.: NATO, należące do ośmiu najbardziej uprzemysłowionych i bogatych państw świata – G8.

Polityka

Ustrój

Ustrój demokratyczny, republika z dwuizbowym parlamentem (kadencja pięcioletnia):

• Izbą Deputowanych (630 miejsc)
• Senatem (315 miejsc + senatorowie dożywotni).

Obie izby parlamentu wybierane są w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Jest 27 sztucznie wytyczonych okręgów w wyborach do Izby Deputowanych, a w wyborach do Senatu okręgami są regiony.

Głową państwa jest Prezydent Republiki wybierany na 7-letnią kadencję przez Zgromadzenie Narodowe – wspólnie obradujące obie izby parlamentu, wraz z reprezentantami regionów (1 z Valle d’Aosta, z pozostałych 19 regionów po 3).

Ustrój państwa można określić jako odmianę systemu parlamentarnego, w której wzmocniono jednak rolę prezydenta – dysponuje on na przykład swobodnym prawem desygnowania premiera – co jest istotne w systemie wielopartyjnym; w przypadku dymisji rządu może jej nie przyjąć i rozwiązać parlament.

System polityczny panujący we Włoszech powszechnie zaliczany jest do mało stabilnych. Rozwiązany w listopadzie 2011 gabinet Silvio Berlusconiego był 62. rządem po zakończeniu II wojny światowej.

Włoski system partyjny

Włoski system należy do wielopartyjnych. Scena polityczna jest mocno rozdrobniona, jednak aktualnie najważniejsze partie skoncentrowane są w dwóch obozach – rządzącej koalicji partii centrolewicowych, w tym m.in. Partii Demokratycznej oraz w pozostającej w opozycji do rządu koalicji centroprawicowej Forza Italia z Ligą Północną. Do głównych ugrupowań włoskiej sceny politycznej zalicza się:

• Forza Italia;
• Partia Demokratyczna (wł. Partito Democratico);
• Liga Północna (wł. Lega Nord);
• Lewica, Ekologia, Wolność (wł. Sinistra Ecologia Libertà).

Geografia

Rzym

Neapol

Salerno

Bari

Tarent

Florencja

Livorno

Bolonia

Turyn

Genua

Mediolan

Werona

Wenecja

Triest

Mesyna

Palermo

Syrakuzy

Katania

Reggio di Calabria

Sassari

Cagliari

Savona

La Spezia

Brindisi

Gela

Oristano

Capoterra

Morze
Tyrreńskie

Morze
Jońskie

Morze
Adriatyckie

Morze Śródziemne

Pad

SARDYNIA

SYCYLIA

KORSYKA
(FR.)

Wyspy
Toskańskie

Wyspy
Liparyjskie

Ustica

Egady

Pantelleria

Wyspy
Pelagijskie

Asinara

Ischia

Wyspy
Poncjańskie

Mont
Blanc

TUNEZJA

ALGIERIA

F
R
A
N
C
J
A

SZWAJCARIA

AUSTRIA

SŁOWENIA

WĘGRY

CHORWACJA

BOŚNIA
I
HERCEGOWINA

S
E
R
B
I
A

CZARNO-
GÓRA

A
L
B
A
N
I
A

San Marino

Watykan

MALTA

Monako

Państwo leżące w Europie Południowej, posiadające na swoim terytorium dwie enklawy: San Marino na północy i Watykan na terenie stolicy kraju, Rzymu. Włochy cechuje wyżynny i górzysty krajobraz. Praktycznie cały kraj reprezentuje klimat podzwrotnikowy i roślinność śródziemnomorska.

Całkowita granica lądowa Włoch wynosi 1932,2 km. Sąsiadują z Francją – 488 km granicy, Szwajcarią – 740 km, Austrią – 430 km i Słowenią – 232 km. Wewnątrz terytorium Włoch znajdują się ponadto dwa państwa-enklawy: San Marino (39 km granicy) i Watykan (3,2 km).

Linia brzegowa jest dość dobrze rozwinięta, długość wybrzeża wynosi aż 7600 km. Oblewają je wody kilku akwenów Morza Śródziemnego: Morze Liguryjskie, Morze Tyrreńskie, Morze Jońskie i Morze Adriatyckie. Zachodnie wybrzeże półwyspu jest rozczłonkowane wieloma zatokami (Gaecka, Neapolitańska, Salerno) i skalistymi przylądkami. Na północy i południu wybrzeże jest przeważnie górzyste, zaś w części środkowej – nizinne. Wybrzeże wschodnie, adriatyckie jest w większości wyrównane z wąskim pasem nizin nadmorskich, na południowym wschodzie leży szeroka Zatoka Tarencka i nizinny Półwysep Salentyński. Łączna powierzchnia wysp włoskich wynosi około 50 tys. km² (1/6 pow. kraju), największe z nich to Sycylia (25,4 tys. km²) i Sardynia (23,8 tys. km²). Górzysta Sycylia, oddzielona od Półwyspu Apenińskiego wąską Cieśniną Mesyńską, stanowi przedłużenie Apeninów.

Na obszarze Włoch znajdują się dwa systemy górskie, są to Alpy na północy i Apeniny ciągnące się niemal całej długości Półwyspu Apenińskiego, którego nazwa wzięła się od tychże gór. Alpy stanowią wygięty ku północy łuk ciągnący się wzdłuż północnej granicy Włoch. Góry i wyżyny stanowią około 77% powierzchni kraju. Najwyższym punktem Włoch jest Monte Bianco di Courmayeur (4748 m n.p.m.), położony w najwyższym masywie Europy – Mont Blanc.

Duża rozciągłość południkowa kraju, równoleżnikowy (Alpy) i południkowy (Apeniny) przebieg łańcuchów górskich, stanowiących bariery klimatyczne oraz bliskość Afryki powodują znaczne zróżnicowanie klimatu. Włochy niemal w całości leżą w strefie klimatu podzwrotnikowego o jego śródziemnomorskiej odmianie, wyjątek tu stanowi centralna część Niziny Padańskiej, gdzie większy wpływ ma kontynentalizm. Klimat umiarkowany występuje w pasie Alp, gdzie charakterystyczną cechą jest występowanie piętrowości klimatycznej. Wysoko w Alpach panuje klimat górski, w najwyższych partiach typowy klimat alpejski o cechach zbliżonych do subpolarnego.

Terytorium Włoch należy do zlewiska Morza Adriatyckiego, Tyrreńskiego oraz Liguryjskiego i Jońskiego. Sieć rzeczna Włoch jest gęsta, zwłaszcza w części północnej, odwadnianej przez Pad – najdłuższą rzekę Włoch (652 km). Pad na długości około 600 km płynie przez Nizinę Padańską, gdzie jest zasilany zasobnymi w wodę dopływami alpejskimi (Ticino, Adda, Oglio i inne) oraz apenińskimi (najdłuższy Tanaro). Z Alp do Morza Adriatyckiego spływa także Adyga (długość 410 km) i Piawa. Na Półwyspie Apenińskim i wyspach rzeki są krótkie o wysokich jesienno-zimowych stanach wód i bardzo niskich w okresie letnim. Podczas lata część z nich całkowicie wysycha. Najdłuższe rzeki Półwyspu Apenińskiego to: Tyber (405 km), Arno, Reno, Ombrone i Volturno, Sycylii – Salso, Sardynii – Tirso.

Podział administracyjny

Włochy podzielone są na 20 regionów (5 z nich na prawach szczególnych), 109 prowincji (z których 2 są autonomiczne) i 8092 gminy. Regiony:

Nazwa polska	Nazwa włoska	Stolica	Ludność (2005)	Powierzchnia (km²)
Abruzja	Abruzzo	L'Aquila	1299 272	10 793
Apulia	Puglia	Bari	4068 167	19 364
Basilicata	Basilicata	Potenza	596 546	9992
Emilia-Romania	Emilia-Romagna	Bolonia	4151 369	22 122
Friuli-Wenecja Julijska	Friuli-Venezia Giulia	Triest	1204 718	7712
Kalabria	Calabria	Catanzaro	2009 268	15 083
Kampania	Campania	Neapol	5788 986	13 592
Lacjum	Lazio	Rzym	5269 972	17 210
Liguria	Liguria	Genua	1592 309	5421
Lombardia¹	Lombardia	Mediolan	9473 084	23 861
Marche	Marche	Ankona	1518 780	9695
Molise	Molise	Campobasso	321 953	4438
Piemont	Piemonte	Turyn	4330 172	25 398
Sardynia	Sardegna	Cagliari	1650 052	24 090
Sycylia	Sicilia	Palermo	5013 081	25 701
Toskania	Toscana	Florencja	3598 269	22 990
Trydent-Górna Adyga	Trentino-Alto Adige/Südtirol	Trydent	974 613	13 599
Umbria	Umbria	Perugia	858 938	8454
Dolina Aosty	Valle d’Aosta/Vallée d’Aoste	Aosta	122 868	3266
Wenecja Euganejska	Veneto	Wenecja	4699 950	18 390

¹ Do regionu Lombardia należy także włoska eksklawa w Szwajcarii o nazwie Campione d'Italia.

Miasta

Rzym	Mediolan
Neapol	Turyn
Palermo	Genua
Cagliari	Wenecja

Do najludniejszych miast włoskich należy Rzym, Mediolan oraz Neapol.

Lp.	Miasto	Ludność			Region
		1990	2001	2004
1.	Rzym	2775 250	2546 804	2553 873	Lacjum
2.	Mediolan	1369 231	1256 211	1299 439	Lombardia
3.	Neapol	1067 365	1004 500	995 171	Kampania
4.	Turyn	962 507	865 263	902 255	Piemont
5.	Palermo	698 556	686 722	675 277	Sycylia
6.	Genua	678 771	610 307	605 084	Liguria
7.	Bolonia	404 378	371 217	374 425	Emilia-Romania
8.	Florencja	403 294	356 118	368 059	Toskania
9.	Bari	342 309	316 532	314 166	Apulia
10.	Katania	333 075	313 110	305 773	Sycylia

Gospodarka

Według danych z 2011 r. Włochy są ósmą gospodarką Świata i trzecią gospodarką Europy.

Włochy zajmują pierwsze miejsce w produkcji win na świecie (zaraz po nich jest Francja) duży udział mają też w zbiorze winogron. Kraj jest wysoko rozwinięty. Górnictwo odgrywa coraz mniejszą rolę z powodu wyczerpania złóż. Największe znaczenie ma przemysł środków transportu. Istotny jest przemysł motoryzacyjny – Włosi produkują między innymi samochody marki Fiat, Ferrari, Maserati, Iveco, Lancia, Alfa Romeo, Pagani i Lamborghini, jak również wysokiej klasy motocykle Ducati. Duży udział w gospodarce Włoch ma rolnictwo i przetwórstwo żywności, przemysł odzieżowy, a także branża turystyczna.

Turystyka

W 2013 roku kraj ten odwiedziło 47,704 mln. turystów (2,9% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 43,912 mld dolarów. Tym samym Włochy są na 5 miejscu na świecie pod względem ilości przybywających turystów i na 6 miejscu pod względem przychodów z turystyki. Na potrzeby obsługi ruchu turystycznego zbudowano ogromną liczbę obiektów noclegowych, restauracji i barów, a coroczne wydatki promocyjne i reklamowe wynoszą ponad 230 mln euro. Baza noclegowa osiągnęła 2 mln łóżek w obiektach o rozmaitym standardzie. Włochy jako jeden z nielicznych krajów basenu Morza Śródziemnego przez cały rok czerpie dochody z turystyki. W sezonie wakacyjnym ruch turystyczny skupia się wokół miejscowości nadmorskich i jezior (głównie jezioro Garda, jezioro Como i jezioro Maggiore), natomiast zimą chętnie odwiedzane są alpejskie kurorty narciarskie. Przez cały rok trwa także turystyka miejska. Tylko trzy włoskie miasta: Rzym, Wenecję i Mediolan każdego roku odwiedza po 7 milionów turystów

Demografia

(XII 2007)
Liczba ludności	59 619 290
kobiety	30 669 543
mężczyźni	28 949 747
Ludność według wieku (I 2008)
0 – 14 lat	14,1%
15 – 64 lat	65,9%
ponad 64 lata	20,0%
w tym: ponad 80 lat	5,5%
Społeczeństwo
Przyrost naturalny	-0,12‰
Współczynnik urodzeń	9,5 urodzeń na 1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	9,6 zgonów na 1000 mieszkańców

Włochy należą do najludniejszych państw Europy (czwarte miejsce na kontynencie) o wysokiej, lecz zróżnicowanej gęstości zaludnienia. Na 1 km² przypada średnio prawie 200 osób, ale w niektórych regionach wskaźnik ten jest znacznie wyższy, np. w Lombardii wynosi on ok. 388 mieszk./km², w Ligurii – 291, w Lacjum – 303, a w Kampanii – nawet 425. Wyraźnie słabiej zaludnione są obszary na południu: Basilicata – tylko 60 mieszk./km², a Moliza – 73; wysoką gęstość zaludnienia ma zaś Apulia – 209 osób na km². Najrzadziej zaludniona jest wysokogórska Dolina Aosty – 38. Z dwóch głównych wysp Sycylię zasiedla 195 mieszk./km², a Sardynię zaledwie 68 mieszk./km².

Rzym

Włochy mające niegdyś jeden z wyższych wskaźników przyrostu naturalnego w Europie od piętnastu lat borykają się z przewagą zgonów nad urodzeniami. W 2003 wskaźnik urodzeń na 1000 mieszkańców wyniósł 9,4, zaś zgonów 9,8, co dało naturalny ubytek ludności na poziomie 0,4 promila. Obecnie dzięki imigrantom przybywającym z różnych stron świata pragnących zalegalizować swój pobyt, liczba ludności kraju ciągle wzrasta; przewiduje się, że wkrótce przekroczy 60 mln. Dzięki znacznemu postępowi medycyny oraz opieki zdrowotnej Włochy szczycą się jednym z najniższych wskaźników śmiertelności niemowląt, który spadł poniżej 5 na 1000 urodzeń żywych oraz najdłuższym – po Szwecji przeciętnym trwaniem życia spośród wszystkich krajów UE; mężczyźni żyją średnio 78,5 lat, zaś kobiety 82,7 lat (dane z 2003 roku).

Struktura wiekowa ludności wykazuje szybki wzrost udziału ludności starszej niż 65 lat (poprodukcyjnej) i jednocześnie spadek udziału dzieci i młodzieży w ogólnym zaludnieniu kraju. W 2003 roku osoby mające 19 lat i mniej stanowiły 18,9% ogółu mieszkańców, od 20 do 39 lat – 29,7%, w wieku od 40 do 64 lat – 32,4% i w wieku 65 lat i powyżej aż 19,0%.

53,4% włoskich rodzin nie posiada dzieci, 22% ma jedno dziecko, 20% dwoje dzieci, 4,5% rodzin posiada trójkę dzieci,1% posiada czwórkę dzieci.

Aktywność zawodowa jest znacząco niższa od średniej unijnej, albowiem w 2003 roku tylko 24,4 mln osób pracowało w gospodarce (43%) wobec średniej unijnej ponad 51%. Od lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku szybko spada zatrudnienie w rolnictwie oraz nieco wolniej w przemyśle, wzrasta natomiast liczba pracujących w usługach.

Struktura zatrudnienia była następująca (w procentach; dane za lata 2003/1990): przemysł 24,6/26,8, budownictwo 6,9/7,3, handel 15,4/14,8, transport i łączność 6,2/5,9, rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo 4,8/8,3, inne działy gospodarki 42,1/36,9.

Włochy należą do krajów o najwyższym w świecie poziomie edukacji, czego przejawem jest bardzo duża liczba studentów wynosząca w 2003 roku 1,86 mln, czyli 32,6 na tysiąc mieszkańców; w największych ośrodkach akademickich jak Rzym, Mediolan, Turyn, Neapol, Padwa czy Bolonia z najstarszym uniwersytetem na świecie studiuje po kilkadziesiąt tysięcy osób. W tym samym roku użytkownikami komputerów było 15,7 mln osób.

Wskaźnik urbanizacji rośnie powoli ze względu na ostre tempo wyludniania się największych miast i przenoszeniem się ludności na przedmieścia – formalnie wiejskie. Statystyka włoska ponadto nie publikuje oficjalnych danych o zespołach miejskich, tylko o gminach w ich ścisłych granicach administracyjnych, niezależnie od statusu prawnego. W 2003 roku w miastach mieszkało prawie 68% ludności, przy czym wskaźnik koncentracji ludności w największych miastach jest wyraźnie mniejszy niż w innych podobnej wielkości krajach Unii. Od połowy lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku Włochy notują znaczny napływ imigrantów, głównie z Albanii (Apulia), krajów arabskich północnej Afryki oraz Ameryki Południowej, którzy zasiedlili zwłaszcza Rzym i jego peryferia oraz okolice Mediolanu i Turynu, a także inne miasta na północy kraju. Liczba imigrantów w 2003 roku wyniosła 1,126 mln., czyli 2% ludności, z czego około 32 tysiące stanowili Polacy. Wspomniana migracja ludności większych miast jest bardzo ciekawym zjawiskiem powodującym – niekiedy drastyczny – spadek zaludnienia głównych miast na rzecz osiedli podmiejskich.

Imigranci

Włochy dopiero w latach 80. XX wieku stały się krajem będącym celem wielu imigrantów. Obecnie nielegalna imigracja stanowi duży problem dla rządu włoskiego, bowiem kraj ten posiada linię brzegową o długości 7600 km, którą trudno jest zupełnie uszczelnić. Każdego roku przybywają tutaj tysiące imigrantów z Afryki, Chin, Indii, Turcji, Filipin, Albanii i innych. Dziesiątki ludzi ginie podczas ciężkiej morskiej przeprawy. W samym roku 2005 do Włoch przybyło około 1 miliona nielegalnych imigrantów. W sumie na wyżej wymienione państwa przypada 38% spośród ogółu przyznanych pozwoleń na stały pobyt.

Duży wpływ na liczbę imigrantów przybywających do Włoch mają uchodźcy; takie wydarzenia jak konflikty na Bałkanach czy w basenie Morza Śródziemnego nie pozostają bez wpływu na ruchy imigracyjne. W 2005 roku zanotowano 95 500 wniosków o azyl. W obecnych czasach coraz większy napływ ludności napływa tutaj z takich krajów jak: Afganistan, Iran czy Irak. Oczywistym wydaje się fakt, iż sprawa imigracji legalnej i nielegalnej będzie ciągle powracać, ponieważ mimo że obecnie imigranci stanowią około 2,5% społeczeństwa włoskiego, ich liczba ciągle rośnie. W 2007 włoski rząd oszacował, że w kraju żyje już ponad 1 milion muzułmanów. Innymi licznymi grupami imigrantów mieszkających we Włoszech są: obywatele dawnej Jugosławii (800 tys.), Albańczycy (~500 tys.), Azjaci (360 tys.), Rumuni (320 tys.), ludność z Europy Wschodniej (300 tys.), ludność z Ameryki Południowej (280 tys.), Afrykańczycy (220 tys.), Francuzi (180 tys.), Chińczycy (140 tys.), Ukraińcy (107 tys.), Niemcy (100 tys.), Polacy (60 tys.) oraz pozostałe grupy ludzi, których liczba ogółem szacowana jest na około 270 tys.

W 2015 najliczniejszą grupę uchodźców napływających do Włoch stanowili Syryjczycy, Libańczycy oraz Erytrejczycy, podstawowym motywem emigracji jest wojna i przemoc w kraju rodzimym.

Religia

Prawie całą ludność stanowią katolicy – 87,6% (licząc wszystkich ochrzczonych), z których niewielu regularnie praktykuje. Przez długi czas o stanie praktyk religijnych obowiązywały dane, że około 30% Włochów uczestniczy w niedzielnych nabożeństwach przynajmniej raz w tygodniu, a kolejne 20% przynajmniej raz w miesiącu. Dane te pochodziły z ośrodków sondażowych, w których respondenci sami określali własne zaangażowanie religijne. Jednakże badania przeprowadzone przez Patriarchat Wenecji w 619 kościołach wykazały, że jedynie 15% wiernych każdej niedzieli uczestniczy we mszach, a 8% przynajmniej raz w miesiącu, co daje razem 23%. W północnej części kraju (włoski Tyrol) żyje kilkadziesiąt tysięcy protestantów, a w całym kraju około 650 tysięcy (1,1%), głównie zielonoświątkowców. Pozostałymi największymi wspólnotami chrześcijańskimi są prawosławni (2,3%) i Świadkowie Jehowy (0,7%). Napływ imigrantów z Albanii i krajów arabskich spowodował wzrost liczby muzułmanów do 1,5 miliona (2,4%), a ich skupiskami są Apulia, Basilicata, Rzym, Genua i Mediolan. Coraz liczniejsi stają się także wyznawcy religii wschodnich, głównie sikhizmu, hinduizmu i buddyzmu (łącznie 0,7%). Ponadto w Rzymie i Mediolanie mieszkają znaczniejsze grupy wyznawców judaizmu – w sumie w całych Włoszech 44 tysięce. 3,4 miliona Włochów (5,8%) formalnie nie należy do żadnej wspólnoty religijnej.

Grupy etniczne i języki

Prawie całą ludność rodzimą stanowią Włosi, mówiący licznymi dialektami i odmianami języka włoskiego. Ponadto państwo włoskie uznaje istnienie następujących rodzimych mniejszości językowych:

Grupa etniczna	Liczebność	Język ojczysty	Region
Sardyńczycy	1 269 000	sardyński	Sardynia
Friulowie	526 000	friulski	Friuli-Wenecja Julijska
Tyrolczycy	290 000	niemiecki	Trydent-Górna Adyga
Oksytańczycy	178 000	oksytański	Piemont, Liguria, Kalabria
Romowie	130 000	cygański	całe Włochy
Albańczycy	98 000	albański	południowe Włochy
Frankoprowansalczycy	90 000	franko-prowansalski	Piemont, Valle d’Aosta
Słoweńcy	70 000	słoweński	Friuli-Wenecja Julijska
Ladynowie	55 000	ladyński	Trydent-Górna Adyga, Wenecja Euganejska
Francuzi	20 000	francuski	Valle d’Aosta
Grecy	20 000	grecki	Kalabria, Apulia
Katalończycy	18 000	kataloński	Sardynia (miejscowość Alghero)
Chorwaci	2600	molizańskochorwacki	Molise
Karyntczycy	2000	niemiecki, friulski	Friuli-Wenecja Julijska
Karnijczycy	3500	friulski	Friuli-Wenecja Julijska

Siły zbrojne

Włoskie Siły Zbrojne składają się z czterech rodzajów wojsk: lądowych (Esercito Italiano), sił powietrznych (Aeronautica Militare), marynarki wojennej (Marina Militare) oraz Korpusu Karabinierów. Według rankingu Global Firepower (2014) włoskie siły zbrojne stanowią 12. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 34 mld dolarów (USD).

Oświata

W szkolnictwie włoskim dużą wagę przywiązuje się do integracji młodzieży niepełnosprawnej z pełnosprawną, która jest szeroko realizowana na wszystkich szczeblach systemu szkolnego.

Służba zdrowia

W 1978 roku uruchomiono we Włoszech system publicznej opieki zdrowotnej. W kraju tym przeznacza się 9% PKB na opiekę zdrowotną (średnia OECD to 8,9%). Według raportu WHO z 2000 roku, włoska służba zdrowia zajmuje drugie miejsce na świecie pod względem jakości i 3. pod względem wydajności, jeden lekarz przypada na zaledwie 176 osób. Dane statystyczne dotyczące zachorowań i długości życia należą do najlepszych na świecie. Szacowana długość życia to 82 lata, odpowiednio 79 dla mężczyzn a 85 dla kobiet, wskaźnik umieralności noworodków to 3 na 1000. Według rankingu CIA z 2012 roku, włoska oczekiwana długość życia jest najwyższą w Europie wśród dużych państw (dłuższą oczekiwaną długość życia ma Monako, San Marino i Andora).

Kultura

Włochy są krajem prawie jednonarodowościowym. Jedynie pewne wymieszanie kultur można zauważyć na terenach przygranicznych w północnej części kraju, gdzie oprócz włoskiego obowiązują języki niemiecki, słoweński lub francuski (w zależności od graniczącego państwa). Duże zwarte skupiska osób o innej narodowości występują w Południowym Tyrolu, odrębnością odznaczają się zwłaszcza wyspy, a mieszkańcy Sardynii uważani są przez niektórych za odrębny naród. Jednak to właśnie Sardynia była inicjatorką zjednoczenia kraju w XIX wieku.

Rytm życia rodzinnego wyznaczony jest przez zwyczaje i tradycje religijne. Nie ma tu jednak zbyt wielu świąt ogólnonarodowych, za to jest bardzo dużo świąt lokalnych, które obchodzone są niezwykle hucznie. Najczęstszą okazją są dni patronów miejscowości. Podczas wszystkich świąt najbardziej rozpowszechnioną tradycją są procesje. Obnoszone są wtedy relikwie i podobizny świętego. Całości towarzyszy wrzawa, muzyka oraz występy, przypominające spektakl teatralny. Największe uroczystości obchodzone są podczas Wielkanocy, począwszy od Wielkiego Piątku. Wówczas to procesje przemierzają ulice i obnoszą figury ukrzyżowanego Chrystusa. Wśród uczestników wyróżniają się zakapturzone postacie w habitach, śpiewające pokutne pieśni.

Uroczystości te odbywają się głównie na zachodnim wybrzeżu Sycylii oraz w miastach południa, np. w Tarencie, Reggio. Natomiast w Wielką Sobotę przez ulice Nocera Tirinesa w Kalabrii przechodzi procesja biczowników.

Przed Bożym Narodzeniem w Neapolu odbywają się targi szopek. Tradycja żywej szopki pochodzi od św. Franciszka z Asyżu, który jako pierwszy ją zainicjował.

Obchodzi się tu również dzień Wszystkich Świętych. Zwyczaje nakazują, aby w ten dzień dzieci otrzymywały prezenty od rodziców w imieniu zmarłych krewnych.

Słynny jest również karnawał w Wenecji, który trwa przez pięć dni przed Środą Popielcową. Jest to wielka parada kostiumów i ręcznie wykonywanych masek. Na ten tydzień przyjeżdża do Wenecji wielu turystów, których głównym celem jest uczestniczenie w tych uroczystościach.

Pomimo że Włochy są państwem praktycznie jednonarodowościowym, częściej odczuwane jest ich przywiązanie do danego regionu niż do całego kraju. Odmienność poszczególnych regionów przejawia się w lokalnych tradycjach kulturowych, standardzie życia, dialektach, a także w krajobrazie.

Kultura i tradycja artystyczna Włoch wywarła ogromny wpływ na sztukę i kulturę innych krajów Europy. Niemal każdy zna takie nazwiska jak Leonardo da Vinci, Michał Anioł czy Botticelli.

Ich dzieła, często nawet nie kojarzone ze swoimi autorami, weszły na stałe do kanonu sztuki: „Mona Lisa”, Kaplica Sykstyńska lub Pieta. Florencja, Rzym, Wenecja to miasta, do których zdąża wielu Europejczyków chcących poznać swoje kulturowe korzenie.

Język

Język włoski jest, pod względem słownictwa, najbliższy łacinie ze wszystkich języków romańskich. Współczesny włoski dużo zawdzięcza takim pisarzom, jak Dante Alighieri i Alessandro Manzoni, którzy za standard obrali język wyedukowanych Toskańczyków. Dzisiaj mówi się, że najlepsza mowa to la lingua toscana in bocca romana (toskański w rzymskich ustach). Aż do niedawna obok oficjalnego języka włoskiego istniało ponad 1,5 tysiąca dialektów. Językiem włoskim na świecie posługuje się ponad 100 milionów ludzi.

Muzyka

Włochy uważane są za ojczyznę europejskiej muzyki artystycznej i przez wiele stuleci pełniły rolę centrum życia muzycznego w Europie. Tam najefektowniej rozwinęła się muzyka wokalna, we Włoszech powstała opera, ale także liczne gatunki muzyki instrumentalnej początek miały właśnie we Włoszech. W XVII i XVIII wieku najwięcej muzyków zatrudniano – zwłaszcza na bogatych dworach – właśnie z Włoch. Podobnie jak dzisiaj po angielsku, w całej Europie śpiewano najczęściej po włosku.

Siedemnastowieczną Italię – pisze w Historii muzyki Danuta Gwizdalanka – szczęśliwie omijała większość nieszczęść, jakie rujnowały północną część Europy, a przede wszystkim wojny religijne. Włoscy książęta znaczną część ambicji politycznych mogli więc angażować w walkę o prestiż, prowadzoną bronią pokojową, acz czasem niemniej kosztowną od armat: spektakularnym mecenatem artystycznym.

• Średniowiecze

Na Półwyspie Apenińskim, a zwłaszcza w Rzymie, powstały zręby liturgii, której podstawą był jednogłosowy śpiew. Pod koniec VI w. uporządkował rozmaite śpiewy liturgiczne papież Grzegorz I i z tego powodu nosi on nazwę chorał gregoriański. W następnych stuleciach powstawały ciągle jednak nowe śpiewy, w tym sekwencje takie jak Dies irae oraz Stabat Mater.

• Renesans i barok

Najbardziej popularnym gatunkiem muzyki w XVI w. był madrygał śpiewany na ogół na 4 lub 5 głosów. Z upływem czasu stawał się coraz bardziej wirtuozowski, zwłaszcza że na najbogatszym dworach madrygały wykonywali zawodowi śpiewacy i śpiewaczki. Inny, znacznie poważniejszy charakter miała muzyka kościelna, której głównym przedstawicielem był Giovanni Pierluigi da Palestrina, kompozytor i śpiewak papieski.

Claudio Monteverdi – najwybitniejszy kompozytor włoski z przełomu renesansu i baroku, twórca opery, mal. B. Strozzi

Ogromnie ważnym ośrodkiem muzycznym stała się w renesansie Wenecja, w której rozkwitała muzyka religijna pisana dla bazyliki św. Marka, ale także świecka – komponowana na potrzeby bogatych i lubiących się bawić wenecjan. Z tego też powodu to właśnie w Wenecji rozpoczęła się efektowna historia europejskiej muzyki instrumentalnej.

Przełom stylistyczny, jaki dokonał się w muzyce eur. ok. 1600, był niemal całkowicie dziełem kompozytorów włoskich.

Do przełomu tego przyczyniła grupa filozofów, artystów i miłośników muzyki we Florencji zwana Cameratą, która na wzór antycznego dramatu stworzyć chciała podobny gatunek teatralno-muzyczny. „Wynalazek” ich udoskonalił Claudio Monteverdi w Mantui i tak powstała opera.

Opera rozkwitała przede wszystkim w Wenecji, gdzie powstały pierwsze w Europie publiczne teatry operowe. Ważny był Rzym, gdzie jednak losy sztuki zazwyczaj zależały od upodobań papieży, a wielu z nich sprzeciwiało się „grzesznej rozrywce”. Specjalnie piętnowano obecność kobiet na scenie, co spowodowało upowszechnienie się śpiewu kastratów. U schyłku XVII w. prym w sztuce operowej zdobył Neapol, a przyczynił się do tego swymi dziełami Alessandro Scarlatti. Opery w stylu neapolitańskim pisywano i wystawiano w całej Europie.

Rozkwitała też muzyka instrumentalna. Na instrumenty klawiszowe komponował m.in. Girolamo Frescobaldi. W Wenecji i Bolonii przybywało znakomitych skrzypków. W północnych Włoszech rodziny lutnicze Stradivarich, Amatich, Guarnerich budowały instrumenty uważane do dzisiaj za niedoścignione. Pisywano utwory solowe (sonata da chiesa, sonata da camera), concerti grossi na orkiestry oraz koncerty dla solistów z towarzyszeniem orkiestry (najsławniejsze- Antonio Vivaldi).

Dla włoskiej muzyki barokowej najważniejsza była opera i styl koncertujący. W praktyce instrumentalnej dominowały instrumenty smyczkowe. Ideałem piękna pozostawał jednak głos śpiewaka – sprawny technicznie, lecz nade wszystko obdarzony wielką siłą wyrazu.

• Wiek XIX i XX

Isabella Colbran – znakomita śpiewaczka, dla której komponował opery Rossini

W początkach XIX w. włoscy kompozytorzy operowi nadal byli poszukiwani w całej Europie. O życiu muzycznym w Paryżu decydował Luigi Cherubini, w Niemczech – Giuseppe Spontini. Największą karierę zrobił Gioacchino Rossini, który spopularyzował lżejszą operę buffa, jak popularny do dzisiaj Cyrulik sewilski. Włochem był też najpopularniejszy wirtuoz pierwszej połowy XIX wieku – Niccolo Paganini.

W drugiej połowie XIX wieku muzyka instrumentalna wyraźnie ustępowała przed operą, w której najważniejszym twórcą był Giuseppe Verdi. Do ogromnej popularności jego oper we Włoszech przyczyniały się akcenty patriotyczne w librettach, wspierające walkę narodu włoskiego o niepodległość. Na przełomie XIX i XX wieku włoska opera, nie tracąc światowej już teraz popularności uległa kolejnej zmianie – powstał weryzm, który przestawiał na scenie sceny z życia zwykłych ludzi, a nawet epizody o charakterze kryminalnym. Najpopularniejszym kompozytorem takich oper był Giacomo Puccini.

W pierwszej połowie XX wieku we Włoszech nastąpiło ożywienie zainteresowania muzyką instrumentalną (np. Ottorino Respighi). W drugiej połowie Mediolan, w którym powstało jedno z pierwszych studiów muzyki elektronicznej, stał się ważnym ośrodkiem awangardy, której głównymi reprezentantami byli kompozytorzy (Luigi Nono, Luciano Berio).

Literatura

Znaczący pisarze włoscy to między innymi: Petrarca, Boccaccio, Dante, Torquato Tasso, Gabriele D’Annunzio, Grazia Deledda, Salvatore Quasimodo, Dario Fo, Italo Calvino i Umberto Eco.

Sport

Włosi znani są z miłości do sportu i gier sportowych. Uwielbiają wyścigi Formuły 1 za sprawą włoskiego teamu Ferrari, który jest legendą sportów motorowych. Mają 15 tytułów wśród kierowców oraz 16 wśród konstruktorów. Równie dużą popularnością cieszy się piłka nożna. Włosi zdobyli już Mistrzostwo świata na Mundialu czterokrotnie, ostatnio w 2006 roku. Dodatkowo w Rzymie znajduje się Stadion Olimpijski. Oprócz piłki nożnej dużą popularnością cieszy się koszykówka (2. miejsce drużyny narodowej począwszy od lat 50.), siatkówka (reprezentacja włoska jest jedną z najlepszych drużyn świata), piłka wodna, szermierka, rugby, kolarstwo, hokej na lodzie.

Zobacz też

Informacje w projektach siostrzanych

 Ilustracje i media w Wikimedia Commons
 Teksty źródłowe w Wikiźródłach
 Cytaty w Wikicytatach
 Wiadomości w Wikinews
 Informacje turystyczne w Wikipodróżach
 Definicje słownikowe w Wikisłowniku

• Półwysep Apeniński
• San Marino
• Watykan
• Królestwo Włoch (zjednoczone)
• Włosi
• Ambasada Włoch w Polsce

Linki zewnętrzne

 Wikimedia Atlas: Włochy – wikiatlas z mapami w Wikimedia Commons

• Presidenza della Repubblica – oficjalna strona Prezydenta Włoch
• Parlamento – oficjalna strona włoskiego parlamentu
• italia.gov.it – portal włoskiego rządu