Zambia

Republic of Zambia Republika Zambii
Flaga Zambii Herb Zambii
Dewiza: (ang.) One Zambia, One Nation (Jedna Zambia, Jeden Naród)
Hymn: Stand and Sing of Zambia, Proud and Free
Język urzędowy	angielski
Stolica	Lusaka
Ustrój polityczny	republika
Głowa państwa	prezydent Edgar Lungu
Szef rządu	prezydent Edgar Lungu
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	39. na świecie 752 614 km² 1%
Liczba ludności (2013)  • całkowita   • gęstość zaludnienia  • narody i grupy etniczne	69. na świecie 14 151 011 19 osób/km² Bemba 21,5%
PKB (2012)  • całkowite   • na osobę	20,5 mld USD 1474 USD
PKB (PSN) (2012)  • całkowite   • na osobę	23,9 mld USD 1721 USD
Jednostka monetarna	kwacha (ZMK)
Niepodległość	od Wielkiej Brytanii 24 października 1964
Religia dominująca	protestantyzm
Strefa czasowa	UTC +2
Kod ISO 3166	ZM
Domena internetowa	.zm
Kod samochodowy	Z
Kod samolotowy	9J
Kod telefoniczny	+260

Zambia, Republika Zambii (ang. Republic of Zambia), dawniej Rodezja Północna – państwo w południowej Afryce bez dostępu do morza.

Ustrój polityczny

• Ustrój: republika prezydencka
• Prezydent: Edgar Lungu
• Parlament: Zgromadzenie Narodowe (150 deputowanych)

• Główne partie polityczne:
  • Front Patriotyczny (Patriotic Front - PF)
  • Ruch na Rzecz Wielopartyjnej Demokracji (Movement for Multiparty Democracy – MMD)
  • Zjednoczona Narodowa Partia Niepodległości (United National Independence Party – UNIP)

• Przynależność do organizacji międzynarodowych:
  • ONZ
  • Organizacja Jedności Afrykańskiej
  • Wspólnota Narodów
  • Wspólnota Rozwoju Afryki Południowej (SADC)
  • Wspólny Rynek dla Wschodniej i Południowej Afryki (COMESA)

Geografia

Zdjęcie satelitarne Zambii

Największe miasta: Lusaka, Kitwe-Nkana, Ndola, Mufulira, Chingola, Livingstone, Chipata, Kapiri-Mposhi, Solwezi.

Klimat: podrównikowy suchy.

Główna rzeka: Zambezi – dopływy: Kafue, Luangwa.

Jeziora: Bangweulu oraz częściowo Tanganika i Mweru. Sztuczny zbiornik wodny Kariba na Zambezi.

Flora: roślinność sawannowa, liczne parki narodowe i rezerwaty.

Ukształtowanie powierzchni

Obszar Zambii obejmuje lekko pofałdowany płaskowyż (1000–1400 m n.p.m.), który stanowi znaczną część lewobrzeżnego dorzecza Zambezi. Na południu znajduje się rozległa Dolina Luangwy, z jednej strony ograniczona przez pasmo górskie Muczinga. Najwyższym szczytem jest Mafinga w paśmie Mafinga Hills o wysokości 2329 m n.p.m.

Granice

Lp.	Kraj	Długość
1	Demokratyczna Republika Konga	1 930 km
2	Angola	1 110 km
3	Malawi	837 km
4	Zimbabwe	797 km
5	Tanzania	338 km
6	Mozambik	419 km
7	Namibia	233 km
8	Botswana	750 m
9	Całkowita długość	5 664 km

Podział administracyjny

Terytorium Zambii jest podzielone na 10 prowincji (w nawiasach stolice prowincji):

• Centralna (Kabwe)
• Pasa Miedzionośnego (Ndola)
• Wschodnia (Chipata)
• Luapula (Mansa)
• Lusaka (Lusaka)
• Północna (Kasama)
• Północno-Zachodnia (Solwezi)
• Południowa (Livingstone)
• Zachodnia (Mongu)
• Muczinga (Chinsali)

Historia

Pierwotnie tereny dzisiejszej Zambii zamieszkiwali Buszmeni, a od ok. VI wieku zaczął się napływ ludów Bantu. Od XIV do XV wieku pod wpływami państwa Monomotapa. W XIX wieku na terenie Zambii powstały dwa stabilne twory państwowe – państwo Barotse (na zachodzie) i Bemba (na południowym zachodzie). W 1835 w Zambii osiedlił się zuluski lud Nguni. W II połowie XIX wieku tereny Zambii zaczęły być stopniowo penetrowane przez europejskich misjonarzy, handlarzy i odkrywców. Jednym z odkrywców był Brytyjczyk David Livingstone. On jako pierwszy z Europejczyków zobaczył wodospady na rzece Zambezi i nazwał je na cześć królowej Wiktorii. W 1888 Cecil Rhodes uzyskał od miejscowych władców przywileje do eksploatacji złóż mineralnych. Od 1902 Zambia znalazła się pod zarządem Brytyjskiej Kompanii Afryki Południowej, którą kierował Rhodes. W tym czasie rozpoczęła się tam eksploatacja bogatych złóż rud miedzi, a także budowa linii kolejowych dla umożliwienia wywozu surowców. W 1911 roku tereny te zostały przekształcone w brytyjski protektorat o nazwie Rodezja Północna. Od 1924 do uzyskania niepodległości Rodezją Północną administrował rząd brytyjski. W okresie międzywojennym Rodezja Północna stała się największym producentem miedzi na świecie. W trakcie trwania II wojny światowej zaczęły rozwijać się zambijskie ruchy narodowowyzwoleńcze. W 1948 roku utworzona została pierwsza afrykańska organizacja, Kongres Rodezji Północnej która w 1951 przekształciła się w Afrykański Kongres Narodowy Rodezji Północnej. W dziesięcioleciu 1953-1963 Zambia wchodziła w skład Federacji Rodezji i Niasy w której największe wpływy posiadali biali z Rodezji Południowej - mniejszościowe rządy budziły silne niezadowolenie czarnych mieszkańców kraju. W 1959 roku doszło do rozłamu w Afrykańskim Kongresie Narodowym Rodezji Północnej w wyniku którego utworzono radykalniejszą Zjednoczoną Narodową Partię Niepodległości a na czele ruchu stanął Kenneth Kaunda. Kaunda domagał się przyznania Rodezji Północnej samodzielności i możliwości wystąpienia z Federacji. W 1962 roku odbyły się wybory po których utworzono rząd koalicyjny Zjednoczonej Narodowej Partii Niepodległości która wygrała wybory z mniejszym Afrykańskim Kongresem Narodowym Rodezji Północnej. Premierem rządu koalicyjnego zostało Kenneth Kaunda.

Po rozpadzie Federacji Rodezji i Niasy 31 grudnia 1963 Północna Rodezja uzyskała szeroką autonomię, a 24 października 1964 proklamowano niepodległość. W tym samym roku Zambia została członkiem ONZ, Wspólnoty Narodów i OJA. Rok później Zambia przekształciła się w republikę. Prezydentem Zambii w 1965 roku został dotychczasowy premier Kenneth Kaunda. Do 1975 roku celem jego rządu było zlikwidowanie separatystycznych dążeń na terenie dawnego państwa Barotse oraz likwidacja sekty religijnej Lumpa. Rząd od 1969 roku wprowadzał reformy zgodne z koncepcją „filozofii humanizmu” w ramach której Zambia przejęła kontrolę nad towarzystwami gospodarczymi należącymi do Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. W polityce zagranicznej Zambia zbliżyła się do Tanzanii i Chin które wsparły zambijskie programy gospodarcze. Rząd zambijski aktywnie wspierał ruchy narodowowyzwoleńcze co doprowadziło do konfliktu z Rodezją i apartheidowskim RPA gdzie rządziły reżimy białej mniejszości a także z Portugalią która posiadała swoje kolonie w sąsiednich krajach - Mozambiku oraz Angoli. Rząd w ramach polityki antykolonialne od lat 60. wspierał organizacje walczące o niepodległość Angoli, Afrykański Kongres Narodowy, Afrykańska Armia Wyzwolenia Narodowego Zimbabwe, Niezależna Ludowa Rewolucyjna Armia Zimbabwe, FRELIMO i SWAPO. W 1971 roku Simon Kapwepwe, były wiceprezydent i jeden z liderów Zjednoczonej Narodowej Partii Niepodległości dołączył do opozycji zakładając własną Zjednoczoną Partię Postępową. Kapwepwe utworzył koalicję z Afrykańskim Kongresem Narodowym (dawniej Afrykański Kongres Narodowy Rodezji Północnej) i wspólnie występowała przeciwko Kaundzie. W 1972 roku rząd dokonał zmian konstytucyjnych na mocy których Zambia stała się państwem jednopartyjnym. W 1975 roku Zambia wraz z Tanzanią, Mozambikiem i Angolą (z którą jednak relacje nie były najlepsze ze względu na zambijskie wsparcie dla antyrządowych rebeliantów w toczącej się tam wojnie domowej) dołączyła do koalicji państw frontowych Afryki Południowej w ramach której uczestniczyła w mediacjach między namibijskimi niepodległościowcami ze SWPAO a rządem RPA oraz między rządami innych państw afrykańskich a RPA odnośnie sytuacji w Południowej Afryce. W 1976 roku prezydent ogłosił socjalistyczną koncepcję „komunokracji” będącej rozwinięciem „filozofii humanizmu”. W okresie rządów Kaundy z pomocą Chin zabudowa została kolejowa do tanzańskiego portu Dar es Salaam, co poprawiło transport kraju i rozwiązało problemy z transportem przez RPA i przez Angolę., budowa hydroelektrowni Kariba (1958-63) rozwiązała z kolei problemy energetyczne kraju.

Od okresu początkowych lat 80. narastał kryzys którego przyczyną był spadek cen miedzi w latach 70. Spowodował on zwiększenie znaczenia opozycji. W 1990 roku doszło do nieudanego wojskowego zamachu stanu oraz powstał Ruch na rzecz Demokracji Wielopartyjnej. Kaunda przeprowadził demokratyzacje kraju a w grudniu tego samego roku zrezygnował z systemu jednopartyjnego, rok później przyjął nową konstytucję i zorganizował wolne wybory. W wyborach z 1991 roku wygrała opozycja a prezydentem został przywódca związkowy Frederick Chiluba z Ruchu na rzecz Demokracji Wielopartyjnej, Kaunda został z kolei liderem opozycji parlamentarnej. W 1996 roku rząd wprowadził nową konstytucję. W tym samym roku Kaunda i większość działaczy opozycyjnych zostali odsunięci od możliwości startowania w wyborach i ponownie zwycięstwo w wyborach parlamentarnych i prezydenckich odniósł Ruch na Rzecz Wielopartyjnej Demokracji i Chiluba. UNIP partia Kaundy zbojkotowała wybory, nie zgadzając się na wyeliminowanie jej przywódcy i stawiając zarzuty nieprawidłowości przy głosowaniu. Prezydent kontynuował swój program neoliberalnych reform i prywatyzacji (w tym kopalń) realizowanych w porozumieniu z Międzynarodowym Funduszem Walutowym. Kampania liberalizacji gospodarczej nie przyczyniła się do gospodarczych sukcesów a sam prezydent Chiluba oskarżany był o korupcję i nadużycia finansowe. W 2000 roku Kaunda zrezygnował z uczestnictwa w polityce a rok później Chiluba nie wziął udziału w wyborach co było reakcją na naciski zagraniczne i ze strony opozycji. Nowym prezydentem został Levy Mwanawasa będący członkiem partii Chiluby. Mwanawasa rozpoczął on kampanię antykorupcyjną, której jednym z celów było postawienie zarzutów byłemu prezydentowi Frederickowi Chilubie, oskarżanemu o nadużycia. W 2006 Mwanawasa uzyskał reelekcję na stanowisku. W 2008 zmarł, a urząd szef państwa na pozostałą część kadencji objął wiceprezydent Rupiah Banda. W wyborach prezydenckich w 2011 przegrał z Michaelem Satą, liderem Frontu Patriotycznego a więc grupy rozłamowców z Ruchu na rzecz Demokracji Wielopartyjnej.

Twórca niepodległej Zambii, Kenneth Kaunda

29 października urzędujący prezydent Michael Sata zmarł niespodziewanie w wieku 77 lat. Na mocy zambijskiego prawa jego obowiązki do czasu rozpisania nowych wyborów na początku 2015 roku przejął wiceprezydent Guy Scott, długoletni zaufany współpracownik prezydenta. Wydarzenie to wywołało zainteresowanie nie tylko w Afryce, ale i na świecie, gdyż Scott reprezentuje nieliczną w Zambii (na tle sąsiedniej Namibii wręcz znikomą) białoskórą mniejszość i jest on pierwszym od 1994 roku, kiedy to urzędowanie zakończył Frederik de Klerk, afrykańskim białoskórym politykiem, który objął najwyższe państwowe stanowisko na Czarnym Lądzie. Wybory wygrał kandydat Frontu Patriotycznego Edgar Lungu.

Siły zbrojne

Zambia, z racji braku dostępu do morza, dysponuje dwoma rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi oraz siłami powietrznymi. Uzbrojenie sił lądowych Zambii składało się w 2014 roku m.in. z: 70 czołgów, 119 opancerzonych pojazdów bojowych, 24 zestawów artylerii holowanej oraz 50 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych. Zambijskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 18 myśliwców, 31 samolotów transportowych, 18 samolotów szkolno-bojowych oraz 17 śmigłowców.

Wojska zambijskie w 2014 roku liczyły 15,1 tys. żołnierzy zawodowych oraz 4,5 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) zambijskie siły zbrojne stanowią 99. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 245 mln dolarów (USD).

Gospodarka

Zambia jest ważnym eksporterem rud miedzi. Wpływy z wywozu tego surowca wynoszą 80% wartości dochodów z handlu zagranicznego. W sektorze rolnictwa pracuje 86% ludności czynnej zawodowo, wytwarzając 15% produktu krajowego brutto.

Największe miasta

	Miasto	Prowincja	Liczba mieszkańców (2012 rok)	Lusaka, największe miasto Zambii
1	Lusaka	Lusaka	1 525 578
2	Kitwe	Pasa Miedzionośnego	561 524
3	Ndola	Pasa Miedzionośnego	517 975
4	Kabwe	Centralna	220 784
5	Chingola	Pasa Miedzionośnego	182 946
6	Mufulira	Pasa Miedzionośnego	143 516
7	Livingstone	Południowa	141 195
8	Luanshya	Pasa Miedzionośnego	134 180
9	Kasama	Północna	120 041
10	Chipata	Wschodnia	117 839
11	Kalulushi	Pasa Miedzionośnego	113 503
12	Mazabuka	Południowa	109 191
13	Mongu	Zachodnia	78 258
14	Chililabombwe	Pasa Miedzionośnego	75 171
15	Kapiri Mposhi	Centralna	65 182

Demografia

Przyrost ludności: 1,52% (2003, dane szacunkowe). Według rzecznika zambijskiego Ministerstwa Zdrowia Kamoto Mbewe, w 2012 oczekiwana długość życia wzrosła z 37 do 43 lat, głównie dzięki postępom w leczeniu gruźlicy.

Wioska w Zambii. Kobiety z dzieckiem.

Skład etniczny:

• Bemba: 21,5%
• Tonga: 11,3%
• Nyanja: 6,8%
• Lozi: 5,1%
• Lunda: 5%
• Ngoni: 4,8%
• Nsenga: 4,7%
• Tumbuka: 4,2%
• Mambwe: 3,2%
• Lala: 3%
• Nyiha: 3%
• pozostali: 27,4%

Języki:

• angielski (urzędowy)
• języki plemienne
  • język bemba
  • język lizi
  • język luvale
  • język tonga
  • język nyanja
  • język cziczewa

Religijność

• chrześcijaństwo – 97,6%:
  • protestantyzm – 67,8% (głównie: zielonoświątkowcy, kalwini, metodyści, baptyści i adwentyści dnia siódmego)
  • katolicyzm – 21,0%
  • inni – 8,5%:
    • Świadkowie Jehowy – 1,2%
• inne religie – 1,0%
• islam – 0,5%
• niereligijni – 0,5%
• tradycyjne religie plemienne – 0,3%
• hinduizm – 0,1%

Źródło: Pew Research Center, 2010

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona prezydenta Zambii (ang.)
• Oficjalna strona parlamentu Zambii (ang.)
• PKB Zambii (ang.)
• Miasta Zambii