Չինաստան

中华人民共和国 Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն
Դրոշ Զինանշան
Ազգային օրհներգ՝ Չինաստանի օրհներգ
Չինաստանի տեղագրական քարտեզ
Մայրաքաղաք		Պեկին 596 961) 55°45′N, 37°37′E
Ամենամեծ քաղաք		Շանհայ
Պետական լեզուներ		Չինարեն
Կառավարում		Սոցիալական հանրապետություն
-	Նախագահ	Սի Ցինպինգ
-	Վարչապետ	Լի Կիխենգ
Հիմնադրում
-	Հայտարարված	Հոկտեմբերի 1 1949
Տարածք
-	Ընդհանուր	9 596 961 կմ²  (3-րդ/4-րդ)
-	Ջրային (%)	0.28
Բնակչություն
-	2015 նախահաշիվը	1,361,512,576  (1-ին)
-	2011 մարդահամարը	1,336,717,952
-	Խտություն	141 /կմ² (56-րդ) 368 /մղոն²
ՀՆԱ (ԳՀ)		2015 գնահատում
-	Ընդհանուր	$18,976 տրիլիոն (1-ին)
-	Մեկ շնչի հաշվով	$13,801 (87-րդ)
ՀՆԱ (անվանական)		2015 գնահատում
-	Ընդհանուր	$11.212 տրիլիոն (2-րդ)
-	Մեկ շնչի հաշվով	$8,154 (75-րդ)
Ջինի (2012)		55.0 (բարձր)
ՄԶՀ (2013)		0.891 (բարձր) (91-րդ)
Դրամական միավոր		Չինական յուան (CNY)
Ժամային գոտի		+8 (UTC+2 to +8)
-	Ամռանը (DST)	(UTC+3 to +13)
Վերին մակարդակի ազգային դոմենն		.cn
Հեռախոսային կոդ		++86

Չինաստան, ամբողջական անունը՝ Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն (ՉԺՀ Չինարենի մանդարինյան բարբառով՝ |v=中华人民共和国|t=中華人民共和國 - Ջունհուա Րենմին Գոն հե գուո Արտասանություն ), սոցիալիստական պետություն Ասիայի արևելքում։ Հաստատված Է 1949 թվականից և ղեկավարվում է կոմունիստական կուսակցության կողմից։ Տարածքով ամենամեծ երկիրն է արևելյան Ասիայում և չորրորդը աշխարհում՝ Ռուսաստանից, Կանադայից և ԱՄՆ-ից հետո։ Մայրաքաղաքը Պեկինն է, որն իր անունը ստացել է և հռչակվել մայրաքաղաք 1215 թվականին՝ մոնղոլների տիրապետության ժամանակ։

Պատմություն

     Հիմնական հոդված՝ Չինաստանի պատմություն

Չինաստանը աշխարհի հնագույն քաղաքակրթություններից մեկն է։ Չինական մշակույթի հիմնական կրողները և Չինաստանի հիմնական ժողովուրդը Հան-չինացիներն են։ Չինաստանի ներկայիս տարածքը բնակեցված է եղել վաղնջական ժամանակներից։ Ամենահին գտածոն թվագրում է ՔԱ 600 հզ. թվականին։ Ներկայումս հայտնի ամենահին չինական մշակույթը Հեմուդու մշակույթն է, որը գոյատևել է ՔԱ 7000-4000թթ.

Նախապատմություն

Չինաստանի պատմության ներկայումս հայտնի ամենավաղ շրջանը բաժանվում է չորս մշակութային շրջանների.

• Հեմդու մշակույթ (ՔԱ մոտ 7000–4000թթ.)
• Յանգշաո մշակույթ (ՔԱ մոտ 5000–2000թթ.)
• Բանպո բնակավայր
• Լոնգշան մշակույթ (ՔԱ մոտ 3000–2000թթ.)
• Լիանգչժու մշակույթ (ՔԱ. մոտ 3300–2200թթ.)

Առաջին դինաստիաներ

Սիա- Դինաստիայի տարածքը

Շանգ-դինաստիայի տարածքը

Չժու-դինաստիայի տարածքը

Սիա-դիանաստիան (夏朝) Պատմության մեջ հայտնի առաջին դինաստիան է (Ք.Ա. 2205 - 1766)։ Ուղղակի գրավոր աղբյուրներ չեն պահպանվել, ավելի ուշ ժամանակներում հիշատակված դինաստիա է, որը երկար ժամանակ պատմաբանների կողմից կասկածի տակ էր դրվում։ Սակայն հնագիտական պեղումները հաստատում են դինաստիայի գոյությունը։

Սիա-դինաստիային հաջորդում է Շանգ-դինաստիան (商朝) (Ք.Ա. մոտ 1570–1066թթ. այս դինաստան անվանվում էր նաև Յին)։ Այս դինաստիայի գոյատևման դարաշրջանից են հայտնաբերվել առաջին գրավոր վկայությունները, ձեռագրերը և խեցեգրությունները (Խեցիների պատյաններ), որոնք ռադիոկարբո մեթոդով հնարավոր է դարձել թվագրել։ Այդ ժամանակ արդեն բրոնզ էր ձուլվում, հատվում էին դրամներ, կառուցվում էին հսկա պատեր, ինչպես նաև ձիակառքեր։ Շանգ-Դինաստիայում զարգացած էր բյուրոկրատիան։ Իր ամենահզոր շրջանում այս դինաստիան ազդեցություն ուներ Դեղին գետի միջին և ներքին հոսքերի շրջաններից մինչև այժմյան Լիաոնինգ պրովինցիա և Լանգցզեկյանգ գետի միջին շրջաններ։ Ներկայիս Չենդու քաղաքի տարծքի հնագիտական պեղումներից ստացված գտածոները վկայում են, որ այդ ժամանակաշրջանում զուգահեռաբար գոյություն են ունեցել նաև այլ ինքնուրույն մշակույթներ։ (գտնվել են ոսկուց, բրոնզից և նեֆրիտից պատրաստաված առարկաներ)։

Չժու-դինաստիան (周朝, Ք.Ա. 1045–221թթ.) ժամանակային առումով բաժանված է եղել երկու մասի՝ Արևմտյան Չոու-դինաստիա, որը գոյություն է ունեցել Ք.Ա. 1045-771թթ, և Արևելյան Չժու-դինաստիա (Ք.Ա. 770-256թթ.)։ Վերջինս էլ իր հերթին բաժանված է եղել Գարնանային և աշնանային ժամանակաշրջանի և Մարտնչող թագավորությունենրի ժամանակաշրջանի (戰國時代 Zhànguó Shídài)։ Առաջին՝ Արևմտյան Չոու-դինաստիայի ժամանակաշրջանից հայտնի են միայն ավանդություններ, իսկ Արևելյան Չժու-դինաստիայի մասին պապանվել են այդ ժամանակվա բազմաթիվ փաստաթղթեր։ Չժու դինաստիան հավանաբար բազմազան փոքր ցեղերի միավորում էր, որոնք փոքր պետություներ էին կազմում, իսկ բոլորի ղեկավան էր Չժուն։ Արևմտյան Չժու-ժամանակաշրջանում կայսրույան ղեկավարները անվանվում էին արքա (Վանգ 王), իսկ այլ կառավարիչները՝ Գոնգ(公 սովորաբար թարգմանվում է «հերցոգ»)։ Միայն Գարնանային և աշնանային ժամանակաշրջանում են սկսում մյուս տիրակալները իրենց Արքա անվանել, ինչը նշանակումն էր, որ Չժու-տիրակալները կորցրել էին իրենց իշխանությունը։

Սկսած Չժու-ժամանակաշրջանից պատմական իրադարձությունները հնարավոր է դառնում թվագրել և դասակարգել։ Չժու-տիրակալների իշխանության կորստի արդյունքում կենտրոնացված իշխանության ուժը թուլանում է։ Սկզբում կային մոտ 170 փոքր թագավորություններ։ Սրանք չնայած թույլ կապերով էին կապված իրար հետ, սակայն իրար համարում էին միևնույն ժողովրդի մաս, մանավանդ հարևանությամբ ապրող բարբարոսների՝ քոչվոր ցեղերի պայմանում։ Այս թագավորություններում առկա էին խառնամուսնություններ։ Նրանք պատերազմների ժամանակ հանդես էին գալիս մեկ ճակատով։ Մարտնչող թագավորությունենրի ժամանակաշրջանում գոյություն ունեին ընդամենը 7 թագավորություններ։ Այդ ժամանակներում գյուղատնտեսական առաջընթացին զուգընթաց երկրի բնակչությունը սրընթաց աճում է։ Ստեղծվում են պողպատյա զենքեր։ Չժու-ժամանակաշրջանը Չինական մեծ փիլիսեփայության ծաղկման դարաշրջան էր։

Կայսրություններ

Չինական կայսրությունների ավելի քան 2000-ամյա պատմության մեջ եղել են ինչպես կայուն ժամանակներ՝ զուգորդված քոչվոր ցեղերի հարձակումներով (հիմնականում հյուսիսային շրջաններից), այնպես էլ դինաստիաների միջև բախումներ, որոնց պատճառով առաջացել են երկարամյա պառակտումներ։
Չինական ավանդական պատմագրության մեջ մեծ տեղ է հատկացնում հիմնական (կարևոր) դինաստիաների պատմության նկարագրությանը, իսկ պառակտման ժամանակները ստորադասված են։ Ստորև նկարագրված է բոլոր ժամանակաշրջանների դինաստիաների համռոտ պատմությունը։

Քին դինաստիա (ՔԱ 221–207թթ.)

     Հիմնական հոդված՝ Քին դինաստիա

Քին-դինաստիայի ժամանակաշրջանի Չինաստանի տարածքային ընդարձակումը

Քին կայսրությունը Չժու-դինաստիայի անկման արդյունքում կազմավորված 7 թագարություններից մեկն էր։ Թագավորությունում առկա էր արդյունավետ կառավարման համակարգ և գյուղացիների կյանքը կարգավորող չափազանց խիստ օրենսդրություն։ Քաղաքական գործիչ, փիլիսոփա և գործարար Լյուի Բուվեյը ինտրիգների միջոցով հասնում է այն բանին, որ Չժուանգսիանգ արքայազնը ժառանգում է իշխանական գահը և Բուվեյին նշանակում է կանցլեր։ Արքայզնի մահից հետո թագավոր է դառնում նրա որդին՝ Չժաո Չժենգը, որն առանձնանում էր առանձնակի դաժանությամբ։ Վերջինիս դեմ տեղի են ունենում թագավորի մի քանի անհաջող մահափորձեր։ Չժենգը ռազմական արշավանքներ է կատարում հարևան կայսրությունների դեմ և 221 թվականին հասնում է թագավորության միավորմանը։ Նա թագադրվում է, որպես առաջին կայսր և ինքն իրեն կոչում է Քին Շիհուանդի («Քինի առաջին աստվածային կայսր»)։ Այնուհետև միավորված կայսրությւոննում իրականցվում են մի շարք բարեփոխումներ։ Ամբողջ Չինաստանը սկսվում է կառավարել Քինի կայսրության արդյունավետ կառավարման համակարգով։ Դրանից բացի ստանդարտեցվում են Չափի կշռի միավորները, իսկ Լի Սի նախարարը միավորում է գիրը։

Քոչվոր ցեղերից պաշտպանվելու համար երկրի հյուսիսում և արևմուտքում կառուցվում է Չինական Մեծ Պատը (որպես կապ՝ արդեն գոյություն ունեցող յոթ կայսրությունների կառուցած պատին)։ Կառուցվում են առաջին տրանսպորտային ջրանցքները։ ՔԱ 210 թվականին Քին Շիհուանդին վախճանվում է և թաղվում է մի մեծ պուրակում։

Հան դինաստիա (ՔԱ 206- ՔՀ 220)

     Հիմնական հոդված՝ Հան դինաստիա

Հան-դիանստայի տարածքը

Հան-ժամանակաշրջանի ձիու քանդակ

Հաշվի առնելով երկրում ստեղծված ծանր կացությունը, առաջին Հան-կայսրերը փորձում էին ցածր հարկերի և հողերի լայնամաշտաբ մասնավորեցման շնորհիվ մեղմել իրավիճակը։ Այս միջոցառումները հաջողությամբ են պսակվում և Հան-կայսրությունը դառնում է կայսերական դարաշրջանի ծաղման շրջան։ Ի վերջո Հան-դինաստիայի ռազմական և տնտեսական կարողություններն այնքան են հզորանում, որ այսուհետև չինացի ժողովուրդը նույնացվում է Հան-չինացիների հետ։

Այսպես այդ ժամանակ ներկայիս հարավային չինաստանի ժողովուրդները միանում են Չինաստանին (Կանտոնի (Գուանգչժու) նվաճումը ՔԱ 111 թ.)

Ջին դինաստիա (265–420)

     Հիմնական հոդված՝ Ջին դինաստիա

Ջին-դինաստիայի տարածքը

Ցին դինատիա (1616 — 1912)

     Հիմնական հոդված՝ Ցին դինաստիա

Դինատիան հիմնվել է 1616 թվականին Մանջուրիայում՝ ներկայումս հյուսիս-արևելյան Չինաստան։ 30 տարվա ընթացքում կայսրության մեջ մտցվեցին Չինաստանը, Մոնղոլիայի մեծ մասը և Միջին Ասիայի մի մասը։ Կործանվել է 1911 թվականի Սինհայան հեղափոխության հետևանքով։ Վերջին կայսրը Պու Ին մահացավ աղքատության մեջ, 1967 թվականին Պեկինում։

Երեք կայսրություններ

     Հիմնական հոդված՝ Երեք կայսրությունների ժամանակաշրջան

Երեք կայսրությունները

Վերջին Հան-կայսր Սիանդիի տապալումից դեռ շատ առաջ նա կենտրոնացված իշխանություն այլևս գոյություն չուներ, ու առանձին տարածքներում իշխում էին տարածաշրջանային իշխանները, որոնք սկզբում գոծում էին մի դաշինքի մեջ, սակայն շատ ցանցած սկսեցին պատերազմել իրար դեմ։

Չինաստանի Հանրապետություն

     Հիմնական հոդված՝ Չինաստանի Հանրապետության պատմություն

Չինաստանի Հանրապետությունը ստեղծվեց Ցին դինաստիայի տապալումից հետո 1912 թ.ին, երբ սկսվեց կայսրականից-նախագահական հեշափոխություն, և դա վերջ էր 2000 տարվա կայսերական կանոնի։

Թայվան

     Հիմնական հոդված՝ Թայվան

Չինաստանի Հանրապետություն, հաճախ օգտագործվում է Թայվան անվանումը, քանի որ գտնվում է համանուն կղզու վրա։ Մասամբ ճանաչված պետություն է Արևելյան Ասիայում։ ՄԱԿ-ի հիմնադիրներից մեկն է, Անվտանգության Խորհրդի մշտական անդամ մինչև 1971 թվականը։ Թայվանը քաղաքացիկան պատերազմի արդյունքում, 1947-ին անջատվել է ՉԺՀ-ից և հայտարարել անկախություն Չինաստանի Հանրապետություն (Թայվան) անունով, որը սակայն ՉԺՀ-ը և աշխարհի մեծ մասը չեն ճանաչում։

Աշխարհագրություն

Չինաստանը պետություն է Կենտրոնական և Արևելյան Ասիայում (9,6 միլիոն կմ²)։ Տարածքի մեծությամբ երկրորդն է աշխարհում(զիջում է միայն Ռուսաստանին) Արևմուտքից արևելք ձգվում է 5700 կմ, իսկ հյուսիսից հարավ՝ 3650 կմ։ Ցամաքով սահմանակից է 14 պետությունների, որով և Ռուսաստանի հետ միասին աշխարհում առաջինն է հարևան պետությունների թվաքանակով։ Դրանք են՝ Վիետնամը, Լաոսը, Մյանմարը, Բութանը, Նեպալը, Հնդկաստանը, Պակիստանը, Աֆղանստանը, Տաջիկստանը, Ղրղզստանը, Ղազախստանը, Ռուսաստանը, Մոնղոլիան և Հյուսիսային Կորեան։ Ողողվում է Ճապոնական, Դեղին, Արևելաչինական և Հարավչինական ծովերով։ Մակերևույթը խիստ բազմազան է։ Տարածքի ավելի քան 70 %-ը լեռնային է։ Արևելքում Չինական մեծ հարթավայրն է, հյուսիս-արևմուտքում՝ Տակլամական և Ալաշան սարահարթերը, որոնք կոչվում են նաև անապատներ, իսկ հարավում Տիբեթի բարձրավանդակն է՝ բլրավոր սարահարթերի (բարձրությունը՝ 4000–5000մ) և ներքին լեռնաշղթաների (6000–7000մ) զուգակցմամբ։ Տիբեթի բարձրավանդակը շրջապատված է Հիմալայների, Կարակորումի, Կունլունի և Սինա-Տիբեթական լեռնահամակարգերով։ Որոշ գագաթներ 7000 մ-ից բարձր են և ծածկված են սառցադաշտերով։ Երկրի ընդերքը հարուստ է օգտակար հանածոներով։ Կան քարածխի, երկաթի, նավթի, անագի, վոլֆրամի, այրվող թերթաքարերի, բոքսիտների, մանգանի, սնդիկի, պղնձի, քարաղի պաշարներ։ Արևելքում գետային ցանցը խիտ է և ճյուղավորված։ Խոշոր գետերը (Յանցզի՝ Եվրասիա մայրցամաքի ամենաերկար գետը՝ 5800 կմ, Հուանհե, Սիցզյան) ունեն ջրաէներգետիկ մեծ պաշարներ։ Անտառներն զբաղեցնում են երկրի տարածքի 8%-ը, հիմնական զանգվածները գտնվում են հյուսիս-արևելքում. աճում են եղևնի, կեչի, իսկ հարավում (ոռոգվում են Սիցզյանի ջրերով)՝ արևադարձային բույսեր։ Առավել առատ և բազմատեսակ է արևադարձային շրջանների կենդանական աշխարհը։ Տիբեթի բարձրավանդակում պահպանվել են յակեր, այծքաղներ, վայրի ոչխարներ, անապատային շրջաններում՝ կուլաններ, ջեյրաններ, ճագարամկներ և այլն։

Տնտեսաաշխարհագրական դիրք

Բացասական կողմերը

Չինաստանը շատ հեռու է եվրոպական քաղաքակրթության օջախներից։Չինաստանի մայրաքաղաք Պեկինից Ռուսաստանի մայրաքաղաք Մոսկվա գնացքով կարելի է հասնել երկու շաբաթում, իսկ մնացած արևտաեվրոպական երկրները՝ ավելի երկար ժամանակում։ Բացի այդ Չինաստանը դժվարանցանելի լեռներով բաժանված է Հնդկաստանից և Կենտրոնական Ասիայի երկրներից։

Դրական կողմերը

Չինաստանը ունի բարենպաստ ծովային դիրք, որով կարողանում է տնտեսական կապեր հաստատել Խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանի երկրների հետ(օր.՝ ԱՄՆ, Ճապոնիա, Ավստրալիա)

Բնական պայմաններ և ռեսուրսներ

Բնական ռեսուրսները և պայմանները խիստ բազմազան են։ Արևմտյան մասը առավելապես լեռնային և սարահարթային է։ Այս հատվածում են գտնվում Հիմալայները, Տիբեթի բարձրավանդակը, Տյան-Շանը, Կունլունը, Ալթայը, նաև՝ աշխարհի ամենաբարձր լեռնագագաթը՝ Էվերեստը։ Երկրի արևելյան մասում Չինական մեծ հարթավայրն է, որտեղղ է կենտրոնացած երկրի բնակչության մեծամասնությունը։ Այս հարթավայրը կենսական նշանակություն ունի Չինաստանի համար։ Երկիրը հարուստ է օգտակար հանածոներով։ Վերջին ժամանակներում սկսվել են խորապես ուսումնասիրվել և օգտագործվել երկրի հարստություննեը։ Պատճառը տնտեսության բուռն զարգացման պայմաններում դրանց պահանջարկի մեծացումն է։

Ածխի պաշարներով հարուստ է Հյուսիսային և Հարավարևմտյան Չինաստանում։ Նավթի զգալի պաշարներ կան երկրի հյուսիս-արևելքում և արևելքում, երկաթի հանքաքարի՝ հյուսիս-արևելքում ու արևելքում, Յանցզի գետի հովտում՝ Բեյջինի մոտ, Ներքին Մոնղոլիայում։

Կլիմա

Կլիման բազմազան է։ Արևելքում ցուրտ է, արևմուտքում և կենտրոնում՝ ցամաքային, ամառը չոր ու շոգ է, ձմեռը՝ ցրտաշունչ։ Տիբեթի բարձրադիր տեղամասերում ցուրտ է։ Երկրի հարավը տաք է, տարեկան ստանում են 2–3 տոննա բերք։

Տնտեսություն

Տայպինյան ապստամբությունը Չինաստանում

Չինաստանում տնտեսագիտական միտքն սկզբնավորվել է մ․թ․ա․ 1-ին հազարամյակում։ Սկսած մ.թ.ա. 6-ից 3-րդ դարերի փիլիսոփայական մտքի առաջատար դպրոցների՝ կոնֆուցիականության, դաոսականության, մոիզմի (Մո Ցզիի հետևորդների), «ֆացզյայի» ուսմունքի միջև սուր բանավեճ էր ընթանում ստրկության ու համայնքի փոխհարաբերության, վերջինիս տնտեսական հնարավորությունների ու թերությունների, տնտեսական կյանքին պետության միջամտության աստիճանի, պետական մենաշնորհի, առևտրի, ֆինանսների խնդիրների մասին։ Կոնֆուցիականները մեծ նշանակություն էին տալիս ժողովրդի ու պետության հարստության աճմանը, ընդ որում, դրա աղբյուրը համարում էին աշխատանքը։

Մոիստները դեմ էին դասայնությանը, վերնախավի հանարժանի արտոնություններին, պաշտպանում էին մասնավոր սեփականության, մանր արտադրողների ազատ նախաձեռնության զարգացման և համատեղ ֆիզիկական աշխատանքով ընդհանուր բարեկեցության հասնելու գաղափարը։ «Ֆացզյայի» դպրոցը և նրա խոշորագույն ներկայացուցիչ Հան Ֆեյը հիմնավորում էին պետության տնտեսական և ռազմական, հզորության ամրապնդման անհրաժեշտությունը, տնտեսության հիմքը համարում գյուղատնտեսությունը և այդ պատճառով, պահանջում էին խրախուսել հողատերերին։

Տայպինյան ապստամբության տարիներին (1850–1864 թվականներ) առաջ էր քաշվում արտադրության ու բաշխման ոլորտներում հասարակության բոլոր անդամների հավասարության հիման վրա արդարացի հասարակարգ ստեղծելու գաղափարը։ 19-րդ դարի վերջին առաջավոր մտավորականության շրջանում առաջացած ռեֆորմիստական շարժման ղեկավարներ Կան Ցու Վեյր, Լյան Ցի Չաոն, Տան Սի Տուն գտնում էին, որ Չինաստանի հետամնացությունը կարելի է հաղթահարել ընթանալով միայն Արևմուտքի ուղիով, յուրացնելով նրա քաղաքական ու գիտաատեխնիկական փորձը և, այդ նպատակով, առաջարկում էին վերևից ռեֆորմներ անցկացնել։

Հետագայում ռեֆորմիստներին փոխարինեց բուրժուական հեղափոխական դեմոկրատների շարժումն ի դեմս դրա առավել հետևողական գաղափարախոսության՝ սոլնյաթսենիզմի։ Ռուսաստանում Հոկտեմբերյան սոցիալիստական մեծ հեղափոխության հաղթանակից հետո Չինաստանում մարքսիզմի, այդ թվում նաև Կառլ Մարքսի տնտեսագիտական ուսմունքի, առաջին պրոպագանդողը Լի Դա Չժաոն էր։ Նա շեշտում էր, որ Չինաստանի բոլոր արմատական պրոբլեմների լուծման ուղեցույցը գիտական կոմունիզմի գաղափարներն են։

Երկրում մարքսիստական շարժումը զարգանում ու ամրապնդվում էր ֆեոդալական կոմպրադորական ռեակցիայի, բուրժ․ ռեֆորմիզմի ու մանրբուրժ․ տարերայնության գաղավւարախոսության դեմ մղվող սուր պայքարում։ ՉԺՀ–ի կազմավորումից հետո, 1949-ից մինչև 1958-ը, երկրում սոցիալիզմի կառուցման պրոբլեմները լուծվում էին ելնելով մարքսիստական դիրքերից, ուսումնասիրվում ու օգտագործվում էր ԽՍՀՄ տնտեսական շինարարության փորձը։

Գյուղատնտեսություն

Գյուղատնտեսության գլխավոր ճյուղը երկրագործությունն է։ Չինացիները հնուց հայտնի են որպես հմուտ երկրագործներ։ Մշակում են բրինձ, թեյ, ցորեն, եգիպտացորեն, բամբակ,կարտոֆիլ,սորգո,գետնանուշ,կորեկ,գարի, ձիտատու մշակաբույսերի սերմ, խոզի միս, ձուկ բատատ, սոյա, ծխախոտ։ Չինաստանը թեյի հայրենիքն է. այն տարածում է գտել Տան դինաստիայի ժամանակաշրջանում և հյուսիսային շրջանների բարբառով կոչվում է չայ, իսկ հարավի բարբառով՝ թեյ։

Ժողվրդավարություն

Լեզու

Թեև Չինաստանում ապրում է շուրջ 55 տարբեր ազգություններ, ՉԺՀ պետական լեզուն չինարենն է։ Չինարեն (汉语/漢語, 华语/華語, կամ 中文, Փինյին,  Hànyǔ, Huáyǔ, կամ Zhōngwén)  լեզուն  պատկանում է Չին-տիբեթական լեզվաընտանիքին։ Չինարեն խոսում են աշխարհում 1.3 միլիարդ մարդ։ Չինարենը պետական լեզու է  Չինաստանում, Սինգապուրում, Ինդոնեզիայում, Մալազիայում։  Ըստ աշխարհի լեզուների դասակարգման՝ չինարենը խոսողների թվով աշխարհում առաջին լեզուն է։

Կրոն

Չինաստանը բազմակրոն երկիր է։ Բացի հիմնական  երեք կրոններից՝ բուդդայականությունից, իսլամից և քրիստոնեությունից՝ Չինաստանում տարածում է գտել նաև  յուրահատուկ մի ավանդական կրոնական ուսմունք՝ Դաոսիզմ։ Բացի այդ, որոշ էթնիկական փոքրամասնությունների մոտ դեռևս պահմանվում են նախնադարյան պարզունակ պաշտամունքի տարրեր, ինչպես նաև բազմաստվածություն։ Ավանդաբար չինական կրոնի և փիլիսոփայության մեջ միահյուսվում են կոնֆուցիզմը, դաոսիզմն ու բուդդիզմը։«Մշակութային հեղափոխության» (1965-1976թթ) տարիներին կրոնը իսպառ արգելվել էր։ Արգելքը մասնակի հանվել է 90-ականներին։ Մուսուլմանների թիվը Չինաստանում    ոչ պաշտոնական տվյալներով 18-23 միլիոն է, քրիստոնյաների՝  շուրջ 10 – 15 մլն.։

Բնակչություն

Չինաստանը բազմազգ պետություն է՝ 1.6 միլիարդ բնակչությամբ, սակայն բնակչության 94%-ը չինացիներ են (բուն անվանումը՝ հան, չինական միասնական ժողովուրդը կազմավորվել է Հան կայսրության ժամանակաշրջանում)։ Ապրում են նաև ավելի քան 50 այլ ազգերի ներկայացուցիչներ (ույղուրներ, մանջուրներ, մոնղոլներ, տիբեթցիներ և այլք)։ Խոշորագույն քաղաքներն են Շանհայը, Պեկինը, Տյանցզինը, Շենյանը, Վուհանը, Գուանչժոուն (Կանտոն), Չունցինը և այլն։ Դավանում են բուդդայականություն, կոնֆուցիականություն և դաոսականություն։ Խոսում են չինարենի՝ իրարից խիստ տարբերվող 7 հիմնական բարբառներով, գրում գաղափարագրերով (հիերոգլիֆային գիր)։ Դրանք փոքրիկ պատկերներ են, որոնցով նշանակվում են վանկերն ու բառերը։ Գաղափարագրերի թիվը հասնում է 50 հազարի, սակայն առավելապես օգտագործվում են 7 հազարը։

Հայերը Չինաստանում

Չինաստանում հայերը հիշատակվում են դեռևս II դարից. նրանք մետաքս և այլ ապրանքներ արտահանող վաճառականներ էին։ Հայկական փոքր գաղութներ հիմնվել են մոնղոլական առաջին արշավանքներից (XIII դարի սկիզբ) հետո, երբ Հայաստանից գերեվարված հայերի մի մասը բնակեցվել է Չինաստանի հյուսիսային շրջաններում։ Այնուհետև հայերը թափանցել են երկրի խորքը, բնակվել ծովափնյա քաղաքներում, հատկապես՝ Կանտոնում (այժմ՝ Գուանչժոու), XVIII դարում ոչ մեծ հայկական առևտրական տներ են եղել Շանհայում։ Ամենահայաշատը Խարբինն էր, որի համայնքն ուներ եկեղեցի։ Չինարենի ուսուցիչ կանտոնաբնակ Հովհաննես Ղազարյանը անգլերենից չինարենի է թարգմանել Աստվածաշունչը։ Ներկայումս Չինաստանում բնակվում է ընդամենը 160 հայ։

Մշակույթը

Չինաստանը հնագույն մշակույթի երկիր է, արևելյան քաղաքակրթության օրրանը. այստեղ են կատարվել մի շարք գյուտեր ու հայտնագործություններ՝ բնական մետաքսը, վառոդը, կողմնացույցը, մեխանիկական ժամացույցը, թուղթը, գունավոր տպագրությունը և այլն։ Այստեղ են ստեղծվել համաշխարհային նշանակության փիլիսոփայական ուղղություններ կոնֆուցիականությունը, դաոսականությունը և մոիզմը։ Հոգևոր մշակույթի ավանդույթները՝ ինքնատիպ չինական թատրոնը, գեղանկարչությունը, երաժշտությունը, ուշու մարմնամարզությունը, լուսնային օրացույցը և այլն, պահպանվել են մինչև մեր օրերը։ Չինական Ցին Շի Հուանդի կայսրի հրամանով կայսրության հյուսիսարևմտյան սահմանները հարձակումներից պաշտպանելու համար կառուցվել է հոծ պատ՝ Չինական մեծ պարիսպը (երկարությունը՝ 6250 կմ, բարձրությունը՝ 6,6–10 մ, լայնությունը՝ հիմքում 6,5 մ, վերևում 5,5 մ), որը միակ ձեռակերտ կառույցն է, որ կարելի է անզեն աչքով տեսնել տիեզերքից։ 2007 թ-ին Չինական մեծ պարիսպը ներառվել է աշխարհի նոր 7 հրաշալիքների ցանկում։ Չինաստանը նաև փիլիսոփայական մտքի զարգացման, արևելյան բժշկության հայրենիքն է։ Ինքնատիպ ու գեղեցիկ են չինական քաղաքները։ Նրանց բնորոշ են ուղիղ փողոցները, ազգային ճարտարապետության հին ու նոր կոթողների ներդաշնակությունը, ընդարձակ կանաչ պուրակներն ու ծաղկանոցներն աչքի են ընկնում կոկիկությամբ ու մաքրությամբ։ Մայրաքաղաք Պեկինը (չինարեն՝ Բեյջին, բառացի՝ հյուսիսային մայրաքաղաք) աշխարհի հնագույն քաղաքներից է. հիշատակվում է մ.թ.ա. II հազարամյակից։ Պեկինի կենտրոնում է գտնվում «Ներքին քաղաքը»՝ բազմաթիվ պալատներով, պուրակներով, լճերով, իսկ միջնադարյան պարիսպներով շրջափակված արվարձանները կազմավորում են «Արտաքին քաղաքը»։ Խոշոր քաղաքները զարգացման չինական եղանակի՝ ազատ տնտեսական գոտիների մասեր են։

Խոհանոց

Չինական ազգային կերակրատեսակներից են բանջարեղենով պատրաստված կերակուրները, մուսուլմանական ուտեստները։ Բուսական կերակուրները սննդարարն են այն առումով, որ պահպանում են օրգանիզմը քաղցկեղի առաջացումից։ Դրանք նաև շատ ախորժելի են։ Իսկ ուտեստների մեծ մասը պատրաստվում են բրինձից։

Տոներ

• Նոր տարին (հունվարի 1),
• Գարնան տոնը (Նոր տարի՝ ըստ լուսնային օրացույցի),
• Կանանց միջազգային օրը (մարտի 8),
• Աշխատավորների միջազգային համերաշխության օրը (մայիսի 1),
• Չինաստանի երիտասարդության օրը (մայիսի 4),
• Երեխաների պաշտպանության միջազգային օրը (հունիսի 1),
• Չինաստանի ազգային-ազատագրական բանակի ստեղծման օրը (օգոստոսի 1),
• Ուսուցչի օրը (սեպտեմբերի 10),
• ՉԺՀ ազգային տոնը (հոկտեմբերի 1)։

Աղբյուրներ

Մեդիա ֆայլեր

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն կատեգորիայում։

Արտաքին հղումներ

• Չինաստանի և Հոնգ Կոնգի հայ համայնքի կայքը