Кіпр

Рэспубліка Кіпр
грэч.: Κυπριακή Δημοκρατία
турэцк.: Kıbrıs Cumhuriyeti
Сцяг Рэспублікі Кіпр	Герб Рэспублікі Кіпр
	Гімн: «Гімн волі»
Дата незалежнасці	16 жніўня 1960 (ад Вялікабрытаніі)
Афіцыйная мова	грэчаская і турэцкая
Сталіца	Нікосія
Найбуйнейшыя гарады	Нікосія, Лімасол, Ларнака
Форма кіравання	унітарная прэзідэнцкая рэспубліка
Прэзідэнт	Нікас Анастасіядыс
Плошча; • Усяго	168-я ў свеце; 9 251 км²
Насельніцтва; • Ацэнка (2011); • Шчыльнасць	; 838 897 чал. (159-я); 90.7 чал./км² (114-я)
ВУП (ППЗ); • Разам (2012); • На душу насельніцтва	; $23,613 млрд. (117-ы); $27 085
ВУП (намінал); • Разам (2012); • На душу насельніцтва	; $23 006 млрд; $26 389
ІРЧП (2013)	0,848 (31-ы)
Валюта	Еўра
Авіякампанія	Cyprus Airways
Інтэрнэт-дамен	.cy
Тэлефонны код	+357
Часавы пояс	+2

Кіпр (грэч.: Κύπρος) — астраўная краіна, знаходзіцца на аднайменным востраве ў Міжземным моры. Уваходзіць у ЕС.

Трэці па велічыні востраў у Міжземным моры, плошча — 9 251 км² (240 км з усходу на захад, 100 км з поўначы на поўдзень). Знаходзіцца на адлегласці 380 км ад Егіпта, 105 км ад Сірыі і 75 км ад Турцыі.

У паўночнай частцы вострава знаходзіцца самаабвешчаная Турэцкая Рэспубліка Паўночнага Кіпра.

Рэльеф[правіць | правіць зыходнік]

Вялікую частку вострава займаюць горы. Уздоўж паўночнага берага ў шыротным кірунку цягнецца горны ланцуг Кірэнія. Шырыня яго ў заходняй частцы — 15 км, да ўсходу пашыраецца да 25—30 км. Заходняя частка хрыбта Кірэнія больш высокая; асобныя вяршыні перавышаюць 1 тыс. м. Самая высокая кропка хрыбта — гара Акраманда (1023 м). Паўднёва-заходнюю палову вострава займае шырокі горны масіў Тро́дас. Самая высокая кропка Кіпра — гара Алімп (1952 м).

Геалагічная будова вострава[правіць | правіць зыходнік]

Кіпр складаецца з некалькіх тэктанічных пласцін, насунутых адна на адну. Паўднёва-заходняя і паўночна-ўсходняя часткі вострава складзеныя крэйдавымі асадкавымі пародамі, а паміж імі афіялітавы комплекс Тродас, які ўяўляе сабой фрагмент акіянічнай кары акіяна Тэціс.

Клімат[правіць | правіць зыходнік]

Клімат на Кіпры — міжземнаморскі, вільготны цёплы ўзімку і вельмі спякотны сухі ўлетку. Сярэднегадавая тэмпература дасягае +20,5°. Сярэдняя тэмпература самага цёплага месяца (жніўня) +28°, а самага халоднага (студзеня) +10°. Сярэднегадавая колькасць ападкаў невялікая: на раўнінах — 360—400 мм, а ў гарах — 700—1000 мм. У далінах і на ўзбярэжжы вельмі суха. У Месаорыі ападкаў выпадае не больш 250 мм. Максімум ападкаў выпадае ў горных раёнах. У Тро́дасе ў асобныя гады колькасць іх перавышае 1000 мм. Самымі вільготнымі месяцамі на востраве лічацца снежань і студзень. Замаразкі на Кіпры з паніжэннем тэмпературы да —4° — з'ява рэдкая.

Гідраграфія[правіць | правіць зыходнік]

Рэк на Кіпры амаль няма. Усе яны адрозніваюцца малаводнасцю, бяруць пачатак у гарах і маюць восеньскую і зімовую паводкі. Большасць рэк — кароткія, самыя доўгія з іх маюць працягласць 50—70 км. Асноўнай крыніцай сілкавання рэк служаць атмасферныя ападкі. Летам многія рэкі перасыхаюць. Найбольш значнымі рэкамі Кіпра лічацца Акакі з прытокамі, а таксама Педыэас і Яліяс.

Жывёльны свет[правіць | правіць зыходнік]

Жывёльны свет Кіпра не адрозніваецца багаццем і разнастайнасцю. З рэдкіх жывёл цікавы эндэмічны кіпрскі горны баран — муфлон, што водзіцца ў гарах Траодаса і ў лясістым раёне Пафасу. У апошнія гады паляванне на яго забаронена. У лясной зоне гор водзяцца лісіцы і зайцы. На нізінах па ўзбярэжжы і на схілах гор шмат розных відаў яшчарак і змей. У лясных зарасніках ля ўзбярэжжа сустракаецца хамелеон. Шмат на Кіпры земнаводных, асабліва чарапах і рапух.

На востраве зарэгістравана больш 330 відаў птушак (з іх 14 эндэмікі), аднак значная частка іх належыць да пералётных і назіраецца на Кіпры толькі падчас штогадовых міграцый.

Рэлігія[правіць | правіць зыходнік]

Пераважная большасць насельніцтва Кіпра вызнае хрысціянства, астатняя частка — іслам. На выспе падчас гістарычнага развіцця атрымалі распаўсюджванне розныя кірункі хрысціянства, якое прадстаўлена тут у першую чаргу праваслаўнай царквой, а таксама армянскай апостальскай, каталіцкай і мараніцкай цэрквамі.

Царква ўзначальваецца архібіскупам і падзяляецца на тры біскупствы і вобласць, непасрэдна падпарадкаваную архібіскупу. Акрамя шматлікіх храмаў, наяўных амаль у кожнай вёсцы, царква валодае на Кіпры 11 кляштарамі, якім належаць значныя і найбольш урадлівыя землі вострава, што штучна арашаюцца круглы год, і іншая буйная ўласнасць. Кіпрская праваслаўная царква гуляе важную ролю ў палітычным і эканамічным жыцці Кіпра.

Канстытуцыя 1960 года (Артыкул 19) пастанаўляе, што кожны чалавек мае права свабоды слова, сумлення і рэлігіі. Усе рэлігіі з'яўляюцца роўнымі перад законам і ніводны заканадаўчы, выканаўчы або адміністрацыйны акт Рэспублікі не можа дыскрымінаваць які-небудзь рэлігійны інстытут або рэлігійную арганізацыю. Кожны чалавек мае права на свабоду веравызнання, ён можа вывучаць сваю рэлігію індывідуальна або калектыўна. Адзіныя дзейсныя абмежаванні такой волі вызначаныя ў канстытуцыі Рэспублікі і кантралююць бяспеку Рэспублікі і яе грамадзян. Усе гэтыя пастановы паказваюць на тое, што на востраве няма рэлігіі, прызнанай афіцыйнай. Яны таксама гарантуюць абарону правоў трох рэлігійных груп, якія складаюць меншую частку насельніцтва (каталікі, армяне і мараніты).

Транспарт[правіць | правіць зыходнік]

Брытанскія каланіяльныя ўлады пабудавалі на востраве чыгунку. Яна адкрылася ў 1905 годзе, і налічвала 39 прыпынкаў, у тым ліку Фамагусту і Нікосію. У 1951-52 гадах зачыненая ў сувязі са стратнасцю.

Аўтадарогі на Кіпры дзеляцца на аўтамагістралі (тып A), асноўныя дарогі (тып B), дарогі другаснай сеткі (тып E), мясцовыя дарогі (тып F) і некласіфікаваныя дарогі (тып B ці E). Рух — левабаковы. Асноўныя аўтамагістралі праходзяць па паўднёвым узбярэжжы ад Пафаса праз Лімасол і Ларнаку да Айя-Напы і Нікосіі. Адзіным відам грамадскага транспарта з'яўляюцца аўтобусы.

На Кіпры два міжнародных аэрапорты, у Пафасе (16 км ад горада) і ў Ларнацы. Ёсць таксама аэрапорт у Нікосіі, але з-за грэка-турэцкага канфлікту ён зачынены. Асноўная авіякампанія, што абслугоўвае востраў — «Сайпрус Эйрвейс».

Аэрапорт Ларнака адкрыты ў 1975 годзе, пасля змушанага закрыцця аэрапорта ў Нікосіі, і часткова размешчаны на тэрыторыі, якая раней выкарыстоўвалася Брытаніяй як ваенная база.

Буйнымі марскімі партамі, пасля зачынення Фамагусты, з'яўляюцца Лімасол і Ларнака.

Турызм[правіць | правіць зыходнік]

Індустрыя турызму — адна з галоўных артыкулаў нацыянальнага прыбытку. За яе нясе адказнасць Кіпрская Арганізацыя па Турызме (Cyprus Tourist Organization, CTO). У гэтым сектары працуе значная частка насельніцтва, а прыбытак, які прыносіць турызм, з'яўляецца галоўнай крыніцай паступлення замежнай валюты ў бюджэт рэспублікі. За апошнія 4 гады колькасць турыстаў павялічылася на 29 %, а прыбытак ад турызму — на 40 %.

Пляж Айя-Напы

Найбуйныя курорты:

Паўднёвы Кіпр — Ларнака, Пафас, Лімасол, Айя-Напа, Протарас.
Паўночны Кіпр — Фамагуста, Кірэнія.

Шматлікія пляжы Паўднёвага Кіпра ўзнагароджаныя Блакітным сцягам Еўрасаюза за экалагічную чысціню і інфраструктуру. Большасць гэтых пляжаў муніцыпальныя, арэнда шэзлонгаў і парасонікаў ад сонца на іх платная — €2,5 за шэзлонг і столькі ж за парасон.

Горад Нікосія (Леўкасія) — сталіца і найбуйны горад Кіпра. Ён размешчаны ў цэнтры вострава, і падзяляецца «зялёнай лініяй». Гарадскія кварталы на поўнач ад яе кантралююцца Турэцкай Рэспублікай Паўночнага Кіпра.

Другі па велічыні горад Кіпра — марскі порт Лімасол, заснаваны ў візантыйскія часы. На захад ад яго знаходзіцца брытанская суверэнная база Акраціры, але памежнага кантролю там няма.

З курортаў Паўднёвага Кіпра Айя-Напа з'яўляецца цэнтрам клубнага жыцця, нараўне з Ібіцай, і арыентаваны ў асноўным на моладзь. Для сямейнага адпачынку служаць, у асноўным, Пафас і Протарас.

Горад Пафас уключаны ў спіс сусветнай культурнай спадчыны ЮНЕСКА, і таксама вядомы тым, што зблізку ад яго знаходзіцца бухта Афрадыты. Па легендзе, у гэтым месцы багіня кахання і прыгажосці нарадзілася з пены марской.

Славутасці Кіпра ўяўляюць сабой сумесь розных эпох — візантыйскі замак Калоссі, у якім Ісак Камнін хаваўся ад крыжакоў, царква, у якой Рычард I Львінае Сэрца браў шлюб з прынцэсай Берэнгарыяй Наварскай, венецыянскія крэпасці, брытанскі левабаковы рух.

Асноўнай славутасцю на поўначы вострава з'яўляецца Фамагуста з сярэднявечнай Вежай Атэла, і «горадам-зданню» (квартал Вароша).

Геаграфічная блізкасць да шэрагу міжземнаморскіх краін дазваляе праводзіць для турыстаў марскія круізы ў Егіпет, Ізраіль, востраў Родас або Іарданію.

Круізныя лайнеры адпраўляюцца з марскіх партоў Ларнака і Лімасол, і адпавядаюць 3-5-зоркавым гатэлям. Час круізу звычайна каля двух дзён. Пры прыбыцці ў Ізраіль дзейнічае візавы рэжым, ва ўездзе можа быць адмоўлена.

Пры арэндзе аўтамабіляў прымаюцца кіроўчыя правы стандартнага ўзору, правы міжнароднага ўзору не патрабуюцца. Можа быць высунута абмежаванне па веку, што залежыць ад кампаніі, якая здае аўтамабілі ў арэнду.

Аўтамабілі, якія здаюцца ў арэнду турыстам, маюць чырвоныя нумары, якія пачынаюцца з літары Z.

Варта памятаць, што рух на Кіпры левабаковы, і ўсе аўтамабілі толькі з правым рулём, што патрабуе іншай тэхнікі кіравання (рычаг пераключэння перадач з іншага боку, рычажок уключэння паваротніка таксама з іншага боку).

Пры пераходзе вуліцы патрабуецца паглядзець спачатку направа, затым налева (гэта значыць наадварот у параўнанні з краінамі з правабаковым рухам). З іншых важных адрозненняў можна назваць наступныя -

рух па крузе ідзе па гадзіннікавай стрэлцы, а не супраць;
абгон праводзіцца справа, а не злева;
прапускаць сустрэчных варта пры правым, а не левым павароце.

Усе кіроўцы ў абавязковым парадку прапускаюць пешаходаў, якія рухаюцца па пешаходным пераходзе.

У такіх гарадах, як Нікосія, Ларнака і Лімасол зрэдку можна патрапіць у затор; таксама могуць быць цяжкасці з бясплатнай паркоўкай.

Да брытанскай спадчыны адносіцца, акрамя левабаковага руху, стандарт электрасілкавання — разеткі трохштырковые (адзін з іх — зазямленне, адпаведнік бакавога кантакту еўравілкі), але напружаннем не 230В, як у Брытаніі, а 240В.стандарты электрасілкавання міру

Мясцовае насельніцтва традыцыйна прытрымваецца праваслаўнага хрысціянства. На выспе налічаецца вялікая колькасць праваслаўных цэркваў, у продажы — мноства праваслаўных абразоў. Да ліку славутасцей Кіпра ставяцца і праваслаўныя святыні, такія, як магільня Святога Лазара ў Ларнацы.

Гандлёвыя крамы працуюць у будныя дні і суботу да 20.00. У сераду яны працуюць да 15.00. Нядзеля — выхадны. У астатні час можна наведаць шматлікія кіёскі (пэры́птары) якія могуць працаваць кругласутачна, але кошты там значна вышэйшыя за звычайныя крамы.

У адносінах між дзвюма абшчынамі захоўваецца выразная напружанасць. Пры зносінах з грэкамі-кіпрыётамі не варта згадваць аб турэцкай акупацыі паўночнай часткі вострава. Асабліва хваравітай тэмай з'яўляецца «горад-здань» Фамагуста.

Фатаграфаваць памежную зону паміж грэчаскім і турэцкім сектарамі, ваенных і ваенныя аб'екты забараняецца.

Сярод этнічных грэкаў на Кіпры можна сустрэць значную колькасць эмігрантаў з былога СССР (пантыйскія грэкі).

Валюта[правіць | правіць зыходнік]

Нацыянальнай валютай да 1 студзеня 2008 года з'яўляўся Кіпрскі фунт (CYP). 1 CYP прыкладна роўны 2 USD, і дзяліўся на 100 цэнтаў. Банкноты мелі надпісы на трох мовах — англійскай, грэчаскай і турэцкай.

Эквівалентам слова «фунт» (pound) з'яўляецца «ліра», на Кіпры звычайна ўжывальнае ў турэцкай мове.

Фунт увялі ў 1879 годзе. Да 1960 ён ураўноўваўся да брытанскага фунту стэрлінгаў. Таксама, як і фунт стэрлінгаў, ён падзяляўся на 20 шылінгаў. Аднак, у адрозненне ад фунта стэрлінгаў, ён падзяляўся на 9 піястраў (курушаў), што ўсталёўвала сувязь з папярэдняй валютай, турэцкай лірай, якая таксама падзялялася на курушы. Па ўзоры турэцкай ліры піястры падзяляліся на 40 пару. Пару ніколі не выкарыстоўваліся ў манетах або банкнотах, але паказваліся на паштовых марках.

Былі ўведзеныя манеты ў 1/4, 1/2 і 1 піястр. Манета ў чвэрць піястра была названа грэкамі-кіпрыётамі дэкара (ад дэка — «дзесяць»), бо ўраўноўвалася дзесяці пару, 1/2 піястра — ікосара («ікосі» — дваццаць). Таксама выпускаліся манеты ў 3, 4 1/2, 9, 18 піястраў, 1 і 2 шылінга.

У 1959 годзе Кіпр увёў дзесятковую сістэму, падзяліўшы фунт на 1000 мілю («тысячных»). Манета ў 5 мілю атрымала назву «піястра» (прыкладны адпаведнік), а ў 20 мілю — «шылінга» (дакладны адпаведнік). У 1983 было дадаткова ўведзена дзяленне на 100 цэнтаў («сотых»). Найменшай манетай засталася 5 мілю, пераназваная ў 1/2 цэнта, і пасля адмененая.

У цяперашні час манеты ў мілю выведзеныя з абарачэння. Рэдкасцю з'яўляюцца манеты ў 1 або 2 цэнта. Звычайна прадаўцы імкнуцца акругляць кошты да найблізкіх 5 цэнтаў.

З 1 студзеня 2008 ажыццёўлены пераход на еўра па фіксаваным курсе 0.585274 CYP за еўра. Рашэнне аб гэтым прынята Еўракамісіяй 16 мая 2007 (разам з Мальтай), пацверджанае Еўрапарламентам 20 чэрвеня 2007, і лідарамі Еўрасаюза 21 чэрвеня 2007. Курс абмену вызначаны на нарадзе міністраў фінансаў Еўрасаюза 10 ліпеня 2007.

Фунты заставаліся ў легальным звароце (пры выплаце гатоўкай) да 31 студзеня 2008. Банкноты прымаліся банкаўскімі ўстановамі да 30 чэрвеня 2008.

Поўны абмен валюты завяршаецца ў тэрмін да — манет да 31 снежня 2009, і банкнот да 31 снежня 2017.

Найбуйны банк — Банк Кіпра.

Палітычная сістэма[правіць | правіць зыходнік]

Пасля атрымання незалежнасці Кіпр стаў адным з заснавальнікаў Руху недалучэння, нягледзячы на тое, што ўсе тры дзяржавы-гаранта (Брытанія, Грэцыя і Турцыя) былі членамі НАТА. У 2004 Кіпр выйшаў з Руху недалучэння, з тым, каб уступіць у Еўрасаюз, аднак захаваў адмысловы статут назіральніка ў гэтай арганізацыі.

Канстытуцыя 1960 года ўяўляла прэзідэнцкую рэспубліку з падзелам улад на выканаўчую, заканадаўчую і судовую, і квоты для абароны інтарэсаў этнічных турак. Прэзідэнт і віцэ-прэзідэнт абіраліся, адпаведна, грэчаскай і турэцкай абшчынамі на пяцігадовы тэрмін, і мелі права вета па вызначаных ініцыятывах заканадаўчай і выканаўчай улад.

Палата прадстаўнікоў абіралася на аснове паасобнага ўліку галасоў па абедзвюх абшчынах. З 1964 месцы турэцкай абшчыны заставаліся незанятымі.

Пасля расколу вострава так званая Турэцкая Рэспубліка Паўночнага Кіпра ўзначальваецца Прэзідэнтам і Прэм'ер-міністрам, адказнымі перад Нацыянальнай Асамблеяй.

Улады самаабвешчанай ТРСК аспрэчваюць суверэнітэт Рэспублікі Кіпр над усёй тэрыторыяй вострава, і завуць яе «грэчаскія ўлады Паўднёвага Кіпра». Адпаведна, Рэспубліка Кіпр і міжнародная супольнасць не прызнаюць ТРСК, і пазначаюць яе, як «тэрыторыі, акупаваныя турэцкімі войскамі».

Анклавы і эксклавы[правіць | правіць зыходнік]

На Кіпры налічваецца чатыры эксклавы, прыналежныя брытанскім суверэнным базам.

Паміж грэчаскім і турэцкім сектарамі знаходзіцца буферная зона ААН, якая дэ-факта (але не дэ-юрэ) таксама з'яўляецца эксклавам.

Міжнародны статут[правіць | правіць зыходнік]

З 1 мая 2004 Кіпр уваходзіць у Еўрасаюз. Для грамадзян Беларусі патрабуецца атрыманне візы адзінага ўзору Еўрасаюза. Кіпр не ўваходзіць у Шэнгенскую зону.

Легальны шлях прыбыцця на востраў — праз аэрапорты Пафас або Ларнака, альбо марскія парты Ларнака або Лімасол. Нелегальны — праз Турцыю, і парты Паўночнага Кіпра, марскія альбо паветраныя (аэрапорт Эркан).

З 1 студзеня 2008 Кіпр уваходзіць у еўразону.

Рэспубліка Кіпр прытрымліваецца палітыкі недалучэння, і не ўваходзіць у НАТА.

Турэцкі сектар пазначаецца на картах, як «тэрыторыя, недаступная ў сувязі з турэцкай акупацыяй», тое ж на карце паўночнай часткі горада Нікосія. Назвы гарадоў Паўночнага Кіпра дадзеныя па стане на 1974 год, дарожныя паказальнікі на гэтыя гарады адсутнічаюць.

Нерухомасць, размешчаная на Паўночным Кіпры, і якая належала да 1974 этнічным грэкам, працягвае лічыцца іх уласнасцю. Купля такой нерухомасці можа лічыцца легальнай у Турэцкай Рэспубліцы Паўночнага Кіпра, але ўлады грэчаскага сектара могуць расцаніць такі крок, як скупку крадзенага.

Фармальна пад суверэнітэтам Рэспублікі Кіпр знаходзіцца 98 % тэрыторыі вострава, за вылікам англійскіх ваенных баз. Дэ-факта 38 % тэрыторыі займае непрызнаная Турэцкая Рэспубліка Паўночнага Кіпра.

Рух паміж дзвюма часткамі вострава свабодны, пры наяўнасці легальнай візы Рэспублікі Кіпр. Віза непрызнанай Турэцкай Рэспублікі Паўночнага Кіпра выдаецца пры ўездзе. Дзеянне страховак можа не распаўсюджвацца на турэцкую тэрыторыю.

Пры вяртанні з паўночнай часткі вострава можа быць праведзены мытны дагляд. Кошты на турэцкай тэрыторыі істотна ніжэй, таму ўвоз тавараў з яе абмяжоўваецца.

Рэспубліка Кіпр можа адмовіць ва ўездзе асобам, якія маюць у пашпарце штамп аб наведванні былой югаслаўскай рэспублікі Македонія. Гэты факт звязаны са спрэчкай гэтай дзяржавы з Грэцыяй з нагоды свайго назову.

Дыпламатычныя адносіны з Савецкім Звязам усталяваныя ў жніўні 1960. 7 красавіка 1992 Рэспубліка Кіпр прызнала Расійскую Федэрацыю спадкаемцам СССР.

У Мінску дзейнічае Ганаровае Консульства Рэспублікі Кіпр, якое ўзначальвае Станіслаў Агурцоў. Адпаведна ў Нікосіі дзейнічае Ганаровае Консульства Рэспублікі Беларусь на чале з Demosthenis Chrysomilas.

Асобам з турыстычнай візай забараняецца весці працоўную дзейнасць. Дазвол на працу павінны быць атрыманы да прыбыцця ў Рэспубліку Кіпр.

Членства ў міжнародных арганізацыях[правіць | правіць зыходнік]

Эканоміка[правіць | правіць зыходнік]

Перавагі: турызм дае 20 % ВУП. Прамысловасць і сфера паслуг для суседніх усходніх краін. Член ЕС.

Слабыя бакі: патрабаванне стражэйшага кантролю і дзеянняў супраць уцечак капіталаў і падаткаў. Абмежаваная лібералізацыя. У Паўночны Кіпр не паступаюць замежныя інвестыцыі.

На эканоміку Кіпра моцна ўплывае падзел вострава на грэчаскі сектар (Рэспубліка Кіпр) і турэцкі (самаабвешчаная Турэцкая Рэспубліка Паўночнага Кіпра).

Эканоміка грэчаскага сектара квітнее, аднак моцна залежыць ад вонкавых рызык. Каэфіцыенты прыросту ў 1990-х гадах адлюстроўваюць залежнасць вострава ад ваганняў колькасці турыстаў, і змен эканамічных умоў у Заходняй Еўропе. У студзені 2008 востраў уваходзіць у Еўразону, і яго манетарная палітыка будзе дыктавацца Еўрапейскім цэнтральным банкам.

Турэцкі сектар уяўляе адну пятую насельніцтва і адну траціну ВНП, у параўнанні з грэчаскай часткай вострава. У сувязі з тым, што ён прызнаны толькі Турцыяй, Паўночны Кіпр выпрабоўвае цяжкасці з міжнародным фінансаваннем, і замежныя фірмы звычайна пазбягаюць інвестыцый у яго. Палова працоўнай сілы занятая ў сельскай гаспадарцы, на дзяржаўнай і вайсковай службе. У абарачэнні паўночнай частцы вострава знаходзіцца турэцкая ліра. Турцыя таксама падае прамую і ўскосную дапамогу турызму, адукацыі, прамысловасці і інш.

У абодвух сектарах існуе праблема забеспячэння вадой, плануецца будаўніцтва апрасняльных станцый.

Афшорны сектар[правіць | правіць зыходнік]

Афшорны рэжым для кампаній міжнароднага бізнэсу (International Business Companies), што дзеяў з 1 студзеня 1977 года, спыніўся з 1 мая 2004 года (з моманту ўступа Рэспублікі Кіпр у ЕС). Афшорны рэжым Кіпра меркаваў ужыванне стаўкі карпаратыўнага падатку 4,25 % для кампаній, якія не ажыццяўлялі дзейнасці на тэрыторыі Рэспублікі. У цяперашні час кампаніі міжнароднага бізнесу не існуюць (яны альбо былі ліквідаваныя, альбо былі перарэгістраваныя на працягу 2004—2005 гадоў). Законам «Аб падаходным падатку» 2002 гады для ўсіх відаў кампаній прадугледжаная агульная стаўка карпаратыўнага падатку ў памеры 10 % (яна з'яўляецца самай нізкай з краін Еўрапейскага Саюза). Прадугледжана існаванне рэзідэнтных і нерэзідэнтных кампаній.

Падатковым рэзідэнтам Кіпра прызнаецца кампанія, менеджмент якой знаходзіцца на Кіпры, а таксама эфектыўнае кіраванне якой адбываецца на Кіпры (досыць, каб вялікая колькасць дырэктараў, напрыклад 2 з 3 з'яўляліся падатковымі рэзідэнтамі Кіпра, а лепш і грамадзянамі, а таксама, каб усе сустрэчы рады дырэктараў і прыняцці рашэнняў па ўгодах і інш. прымаліся на Кіпры). Падатковым рэзідэнтам фізічнай асобай прызнаецца асоба, змешчаная на Кіпры больш 183 дзён.

Стварэнне, функцыянаванне і ліквідацыя кампаній рэгулюецца Законам Рэспублікі Кіпр «Аб кампаніях» (The Companies Law, Cap. 113). Асноўным матывам куплі кампаніі, зарэгістраванай у Рэспубліцы Кіпр з'яўляецца тое, што паводле п. 22 ст. 8 «Вызваленні» Закона Рэспублікі Кіпр ад 15.07.2002 № 118(I)/2002 «Аб падаходным падатку» прыбыткі ад рэалізацыі каштоўных папер[2] вызваляюцца ад падаткаабкладання. Пад каштоўнымі паперамі ў Рэспубліцы Кіпр разумеюцца акцыі, аблігацыі, дзяржаўныя аблігацыі або дзелі ўдзельнікаў кампаній або іншых юрыдычных асоб, заснаваных, як на Кіпры, так і ў любой іншай юрысдыкцыі (вексалі да іх не ставяцца).

Заканадаўства і судовая сістэма[правіць | правіць зыходнік]

Прававая сістэма Кіпра ў сучасным выглядзе склалася ў перыяд брытанскага каланіяльнага панавання на востраве (1878—1960). На фарміраванне большасці галін права вырашальны ўплыў аказала англійскае права, шматлікія прававыя інстытуты нічым не адрозніваюцца ад англійскіх. Да моманту брытанскай акупацыі Кіпра ў 1878 г. на востраве дзейнічала асманскае права, якое да гэтага часу было амаль цалкам кадыфікавана, прычым большасць кодэксаў было запазычана ў Францыі. Новае права, аднак, яшчэ не паспела ўкараніцца да таго часу.

Загадам аб судах справядлівасці Кіпра 1882 г. было ўсталявана, што ў справах, дзе хоць бы адзін з адказнікаў не з'яўляўся асманскім падданым, ужываецца англійскае права, а ў іншых выпадках — асманскае. Асманскае права на Кіпры ўключала 5 кодэксаў, паступова замененых англійскім каланіяльным заканадаўствам. Асманскі УК быў заменены ў 1928 г. кіпрскім Крымінальным кодэксам, уведзеным загадам у Радзе; асманскі Камерцыйны кодэкс — Законам аб партнёрствах 1928 г., Вексальным законам 1928 г. і Законам аб банкруцтве 1930 г. Асманскі Грамадзянскі кодэкс (Маджалла), уяўлялы сабой кадыфікацыю нормаў шарыяту, быў таксама паступова адменены і заменены побач буйных актаў. У 1930 г. быў уведзены Закон аб кантрактах (The Contract Law, Cap. 149), уяўлялы сабой вельмі поўную кадыфікацыю англійскага дамоўнага права. Гэты акт быў заснаваны на індыйскім Законе аб кантрактах 1872 г. і Дэкрэце аб кантрактах Занзібара 1917 г. Закон аб грамадзянскіх правапарушэннях 1933 г. уяўляў сабой кадыфікацыю англійскага дэліктнага права (у цяперашні час Кіпр з'яўляецца адзінай краінай у Брытанскай Садружнасці, дзе дэліктнае права кадыфікавана). Пакінутыя артыкулы Маджаллы былі заменены іншым заканадаўствам. Асманскі Зямельны кодэкс быў заменены Законам аб нерухомай уласнасці (трыманні, рэгістрацыі і адзнацы) 1945 г. Нарэшце, Марскі кодэкс дзейнічае дагэтуль у частцы, не супярэчнай Акту аб гандлёвым мараплаўстве 1894 г. Акрамя вышэйпаказаных кодэксаў у перыяд брытанскага панавання былі кадыфікаваныя і некаторыя іншыя галіны права (напрыклад, крымінальна-працэсуальнае, горнае). Пасля атрымання незалежнасці Кіпрам палажэнні англійскай прававой сістэмы былі ўведзены ў дзеянне Законам аб судзе справядлівасці (Courts of Justice Law) у 1960 г. Паводле тэрміналогіі гэтага Закона грамадзянскім і крымінальным судам загадана выконваць становішчы англійскага агульнага права, «паколькі яны не супярэчаць законам, дзейсным у цяперашні час, або змены ў іх не занесеныя Канстытуцыяй». У выпадках, калі адносіны не ўрэгуляваныя законамі Кіпра, суды вострава павінны звяртацца да становішчаў агульнага права і правы справядлівасці. У незалежным Кіпры складаецца ўласнае прэцэдэнтнае права. У сямейным праве і некаторых пытаннях асабістага статуту дамінуючая роля была захавана за рэлігійным правам (адпаведна царкоўнае права ў грэчаскай абшчыны і мусульманскае — у турэцкай). На Кіпры адсутнічаюць уласныя юрыдычныя вышэйшыя вучэбныя ўстановы. Грэкі-кіпрыёты атрымліваюць юрыдычную адукацыю галоўным чынам у Грэцыі і Вялікабрытаніі.

У момант стварэння незалежнай кіпрскай дзяржавы меркавалася, што судовая сістэма павінна будзе адлюстроўваць двухабшчынны характар краіны. На чале вышэйшых судовых органаў — Вышэйшага канстытуцыйнага суда і Вярхоўнага суда (яны былі аб'яднаныя ў студзені 1964 г.) — павінны былі стаяць нейтральныя старшыні, якія не прыналежылі бы ні да адной з нацыянальных абшчын, але валодалі правам вырашальнага голасу і павінны былі захоўваць баланс паміж кіпрыётамі-грэкамі і кіпрыётамі-туркамі — членамі вышэйпаказаных судоў. Канстытуцыя 1960 г. прадугледжвала, што суд над кіпрыётамі-туркамі вяршыў толькі суддзя — турка, а над кіпрыётамі-грэкамі суддзя — грэк. У выпадку калі ў цяжбе ўдзельнічалі кіпрыёты-грэкі і кіпрыёты-туркі, справа разглядалася змяшаным судом. Былі створаныя супольныя канторы адвакатаў грэкаў і туркаў, якія валодалі заканадаўчымі і адміністрацыйнымі паўнамоцтвамі адносна спрэчак па пытаннях адукацыі, рэлігіі, культуры, спорту, кааператываў і крэдытных грамадстваў. Пасля міжабшчынных сутыкненняў 1963 г. змяшаныя суды спынілі сваё існаванне. Вярхоўны суд складаецца з 13 членаў, назначаных Прэзідэнтам Рэспублікі. Гэта вышэйшая апеляцыйная інстанцыя ў краіне. Вярхоўны суд прызначае суддзяў ніжэйстаячых судоў і вырашае ўсе пытанні, звязаныя з іх прафесійным пасоўваннем, дысцыплінарнай адказнасцю, звальненнем і г.д. Грамадзянскія справы і малаважныя злачынствы, якія вабяць пакаранні да 3 гадоў зняволення або да 500 фунтаў штрафу, разглядаюцца ў акруговых судах (District Courts). У юрысдыкцыю судоў асізаў (Assize Courts) уваходзяць больш сур'ёзныя справы. Апеляцыйнай інстанцыяй па стаўленні да іх з'яўляецца Вярхоўны суд Кіпра. У Рэспубліцы Кіпр няма ніякіх судоў, разглядаючых адмысловыя катэгорыі крымінальных спраў (напрыклад, звязаных з дзяржаўнай бяспекай). Аднак ёсць адмысловыя суды па разглядзе некаторых некрымінальных спраў: Суд працоўных спрэчак, Суд рэнтнага кантролю і Сямейны суд. Гэтыя суды ажыцяўляюць выключную юрысдыкцыю ў адпаведных пытаннях, іх рашэнні могуць быць абскарджаныя толькі з пункта гледжання права ў Вярхоўны суд. Генеральны атарней Рэспублікі Кіпр (Генеральны пракурор) выступае ў якасці галоўнага юрыдычнага дарадніка Прэзідэнта Рэспублікі і Рады міністраў і адначасова з'яўляецца дырэктарам дэпартамента публічных пераследаў. У склад Вярхоўнага суда сепаратнай дзяржавы — Турэцкай рэспублікі Паўночнага Кіпра — уваходзяць старшыня і 4 суддзі. Ён выконвае таксама функцыі канстытуцыйнага суда, вышэйшага адміністрацыйнага суда і касацыйнага суда. Гэтак жа, як і ў Рэспубліцы Кіпр, акруговыя суды ў складзе 1 суддзі разглядаюць справы, каральныя зняволеннем на тэрмін не больш 3 гадоў, суды асізаў у складзе 3 суддзяў разглядаюць больш сур'ёзныя справы. У 1991 г. у Рэспубліцы Кіпр заснаваная пасада Омбудсмана (упаўнаважанага па правах чалавека). Адвакатура арганізаваная ў выглядзе партнёрстваў, дзейсных на падставе Закона аб партнёрствах (паўтарае аднайменны англійскі Закон 1890 г.). Па атрыманні юрыдычнай адукацыі кандыдаты ў адвакаты павінны вытрымаць адвакацкі іспыт, праводжаны Прававой радай (Legal Board), і мінуць гадавую стажыроўку ў адваката, мелага па меншай меры пяцігадовы стаж. Адвакат з не менш за 3-гадовым стажам мае права выступаць у любым судзе краіны.

Тэлекамунікацыі[правіць | правіць зыходнік]

Буйнейшым пастаўшчыком тэлекамунікацыйных паслуг з'яўляецца дзяржаўны манапаліст Cyta. Яна забяспечвае востраў стацыянарнай і мабільнай сувяззю, доступам у Інтэрнэт праз ADSL і кабельнай тэлевізіяй. Тым не менш, дзякуючы нядаўняй лібералізацыі ў гэтым сектары за апошні час з'явіліся некалькі прыватных кампаній. Сярод іх MTN, PrimeTel, Cablenet і іншыя. На турэцкай частцы востраву прысутнічаюць такія кампаніі як Turkcell, Vodafone і Turk Telekom.

Нацыянальныя святы[правіць | правіць зыходнік]

Новы Год — 1 студзеня
Вадохрышча — 6 студзеня
Чысты панядзелак
Дзень незалежнасці Грэцыі — 25 сакавіка
Нацыянальны дзень Кіпра — 1 красавіка
Страсная пятніца
Страсная субота
Вялікдзень
Велікодны панядзелак
Велікодны аўторак
Міжнародны Дзень працы — 1 мая
Духаў дзень
Успенне Багародзіцы — 15 жніўня
Дзень незалежнасці Кіпра — 1 кастрычніка
Дзень Охі — 28 кастрычніка
Вігілія — 24 снежня
Нараджэнне Хрыстова — 25 снежня
Дзень падарункаў — 26 снежня

Кіпрская кухня[правіць | правіць зыходнік]

Турэцкае мезэ

У аснове кухні Кіпра ляжаць міжземнаморскія стравы, у першую чаргу грэчаскія і турэцкія. У іх лік уваходзіць мезэ́ (мясное ці рыбнае асарці), распаўсюджаны і ў Грэцыі, і ў Турцыі, і клефтыка — запечанае мяса ягня. Распаўсюджаныя іншыя вырабы грэчаскай кухні.

У лік мясцовых страў з морапрадуктаў уваходзяць кальмары і васьміног у чырвоным віне.

Вядомасцю карыстаецца віно Камандарыя, выраб якога пачаўся ў часы крыжакоў. Карыстаюцца попытам і мясцовыя гатункі піва КЕО і Leon.

Брытанская спадчына ў галіне кулінарыі выяўляецца ў традыцыйных «англійскіх сняданках» з яечні з беконам і фасоляй. У шэрагу бараў піва падаецца ў англійскіх пінтах.

Узброеныя Сілы[правіць | правіць зыходнік]

Асновай Узброеных Сіл Рэспублікі Кіпр з'яўляецца Кіпрская нацыянальная гвардыя (греч. Εθνική Φρουρά), заснаваная ў 1964 годзе, і ўключальная сухапутны, марскі і паветраны кампаненты.

Сухапутны кампанент складаецца з наступных злучэнняў:

1я пяхотная дывізія
2я пяхотная дывізія
4я пяхотная брыгада
12я бранетанкавая брыгада
3я брыгада забеспячэння
8я брыгада забеспячэння

Паветраны кампанент уключае 449 і 450 верталётныя дывізіёны.

Узбраенне і ваенная тэхніка — нямецкай і расійскай вытворчасці. ЗША наклалі эмбарга на пастаўку ўзбраенняў абедзвюм варагуючым бакам, якое часткова абыходзіцца за рахунак паставак з Грэцыі.

Асабісты склад набіраецца па закліку з ліку мужчын у веку ад 16 гадоў, служба працягваецца 25 месяцаў, і абавязковая для асоб, чыім бацькам з'яўляецца грэк-кіпрыёт. Для рэлігійных меншасцей (армяне, каталікі, хрысціяне — мараніты) заклік не абавязковы. Туркі закліку не падлягаюць.

Госці вострава — мужчыны ад 16 гадоў — які мелі бацьку-кіпрыёта павінны атрымаць выязную візу ад міністэрства абароны Рэспублікі Кіпр.