Nowy Jork (stan)

	Stan Nowy Jork
	State of New York
Flaga stanowa Nowego Jorku	Pieczęć stanowa Nowego Jorku
	Przydomek: Empire State, Cesarski Stan
	Dewiza: Excelsior (łacina) Zawsze w górę
Państwo	Stany Zjednoczone
Stolica	Albany
Język urzędowy	angielski
Mieszkańcy	Nowojorczycy (ang. New Yorkers)
Gubernator	Andrew Cuomo (D)
Największe miasto	Nowy Jork
Powierzchnia; • ogółem; • lądowa; • wodna; • % wodna	na 27. miejscu; 141 205 km²; 122 409 km²; 18 795 km²; 13,3 %
Szerokość; Długość; Wzniesienie; • najwyższe; • średnie; • najniższe	455 km; 530 km; ; 1629 m; 305 m; 0 m
Szerokość geograficzna	40°29′40″N – 45°00′42″N
Długość geograficzna	71°47′25″W – 79°45′54″W
Populacja (2000);	na 3. miejscu; 23 890 120
Gęstość (2000);	na 6. miejscu; 155,18 os./km²
	Piramida wieku;
Wejście do Unii; • kolejność; • data	; 11; 26 lipca 1788
Strefa czasowa; Czas letni	UTC-5:00; UTC-4:00
ISO 3166-2	US-NY
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa
	Portal Stany Zjednoczone

Nowy Jork (ang. State of New York lub New York State) (wymowa:/nuː ˈjɔrk/ ⁱ) – stan w północno-wschodniej części USA.

Graniczy z jeziorami Ontario i Erie, z kanadyjskimi prowincjami Ontario i Quebec, a także ze stanami Vermont, Massachusetts, Connecticut, New Jersey i Pensylwania. Od południowego wschodu dotyka Oceanu Atlantyckiego.

Największym miastem stanu jest Nowy Jork gdzie mieszka prawie połowa jego mieszkańców. Inne duże miasta to Buffalo, Rochester, Syracuse i stolica stanu – Albany.

Spis treści

1 Historia
2 Geografia
3 Demografia
- 3.1 Religia
4 Uczelnie
5 Informacje dodatkowe
- 5.1 Główne atrakcje turystyczne
6 Przypisy
7 Linki zewnętrzne

Historia[edytuj | edytuj kod]

Przed przybyciem Europejczyków obszary te zamieszkiwali Indianie Mohegan, Munsee i Delawarowie (grupa algonkińska) oraz Mohawk, Oneida, Onondaga, Cayuga i Seneka (z Ligi Irokezów). Pierwszym Europejczykiem który odwiedził terytorium przyszłego Nowego Jorku był Giovanni da Verrazzano w 1524. Henry Hudson w 1609 odkrył główną rzekę stanu, później nazwaną jego imieniem.

Pierwszymi stałymi europejskimi osadnikami byli Holendrzy, którzy od 1613 roku organizowali w okolicach Manhattanu prywatne terytorium zamorskie i po zasiedleniu go przez pierwszą grupę emigrantów w 1624 przekształcili je w holenderską prowincję o nazwie Nowe Niderlandy (niderl.: Nieuw-Nederland, łac.: Novum Belgium lub Nova Belgica). Rok później założono tam Fort Amsterdam (późniejszy Nowy Amsterdam, a od 1665 Nowy Jork). W 1664 kolonię zajęli bez oporu Anglicy z sąsiedniej Nowej Anglii. Holendrzy odzyskali ją przejściowo w roku 1673, znów przemianowując Nowy Jork (nazwany tak na cześć brata króla angielskiego, księcia Jorku) na Nową Oranię (nid. Nieuwe Oranje). Jednak już rok później, po klęsce w III wojnie angielsko-holenderskiej, zrzekli się całej kolonii na rzecz Anglików, którzy przemianowali ją na Prowincję Nowy Jork (istniejącą do 1777 roku).

Miasto Nowy Jork było od początku miastem wielokulturowym i wieloreligijnym. Po przejściu kolonii pod władzę Anglików osadnicy holenderscy pozostali w kolonii, zachowali wolność religii i utrzymali swe duże wpływy polityczne i gospodarcze. Kolonia przyjęła też Żydów wydalonych z portugalskiej Brazylii. Miasto Nowy Jork rozwijało się nieustannie i około 1790 stało się największym miastem Stanów Zjednoczonych, mając wtedy około 33 tys. mieszkańców.

Podczas amerykańskiej wojny rewolucyjnej stan był miejscem intensywnych walk. W 1776 Brytyjczycy zdobyli miasto Nowy Jork i stworzyli z niego swoją główną bazę w Ameryce Północnej. Z tej bazy próbowali zdobyć panowanie nad rzeką Hudson i tym sam przeciąć kolonie amerykańskie na pół. Brytyjska porażka w bitwie pod Saratogą 19 września 1777 położyła kres tym planom. Brytyjczycy utrzymali się jednak w mieście Nowy Jork aż do zakończenia wojny, gdyż Amerykanie nie próbowali zdobyć silnie ufortyfikowanego miasta.

Aż do końca XVIII wieku europejscy osadnicy zajmowali tylko południową część dzisiejszego stanu, osiedlając się głównie w dolinie rzeki Hudson i dookoła miasta Nowy Jork u jej ujścia. Tereny północne i północno-zachodnie obecnego stanu były zdominowane przez silne plemiona Indian (przede wszystkim Irokezów), które do 1760 często posiadały poparcie Francuzów z sąsiedniej Kanady. Dopiero w trakcie amerykańskiej wojny rewolucyjnej armie USA zaczęły przejmować kontrolę w tych regionach. Ostatecznie tereny te formalnie stały się własnością USA na skutek traktatów podpisanych z Indianami do 1797.