ارمنستان

جمهوری ارمنستان Հայաստանի Հանրապետություն ارمنستان
پرچم نشان ملی
شعار ملی: ملت ما، فرهنگ ما
سرود ملی: Մեր Հայրենիք (ارمنی ) Mer Hayrenik (transcription) میهن ما
پایتخت (و بزرگترین شهر)		ایروان ۴۰°۱۱′ شمالی ۴۴°۳۱′ شرقی
زبان رسمی		ارمنی
نوع حکومت		جمهوری-نظام نیمه‌ریاستی
نام حاکمان  • رئیس جمهور • نخست وزیر • رئیس مجلس		سرژ سرکیسیان هوویک آبراهامیان •گالوست ساهاکیان
موارد منجر به تشکیل نائیری پادشاهی آرارات دودمان اروندی ارمنستان بزرگ اولین جمهوری ارمنستان جمهوری دموکراتیک استقلال از شوروی		دهه ۱۲۰۰ دهه ۸۴۰ ۵۶۰ ۱۹۰ ۲۸ مه ۱۹۱۸ ۲۱ سپتامبر ۱۹۹۱
مساحت
-	مساحت	۲۹٬۷۴۳کیلومتر مربع (۱۴۳ام)
جمعیت
-	سرشماری	۳٬۰۶۰٬۶۳۱  ([[فهرست کشورها بر پایه جمعیت|۱۳۷ام]])
-	تراکم جمعیت	۱۰۱‎/km۲‏ (۱۰۳ام)
تولید ناخالص داخلی	(تخمین ۲۰۱۳)
-	مجموع	۲۰٫۶۱ میلیارد دلار (۱۳۳ام)
-	سرانه	- دلار (-)
شاخص توسعه انسانی (۲۰۱۳)		۰٫۷۳۰ (بالا) (ام)
واحد پول		درام (AMD)
منطقه زمانی		CET (ساعت جهانی+۴)
-	تابستانی (DST)	CEST (ساعت جهانی)
دامنه اینترنتی		.am
پیش‌شماره تلفنی		+۳۷۴

ارمنستان (به ارمنی: Հայաստան، تلفظ: هایاستان) با نام رسمی جمهوری ارمنستان (Հայաստանի Հանրապետություն، هایاستانی هانراپِتوتیون) کشوری در قفقاز جنوبی به پایتختی ایروان است.

نام

نوشتار اصلی: نام‌های ارمنستان

نوشتار اصلی: پیشاتاریخ ارمنستان

نام بومی این کشور در زبان ارمنی هایک می‌باشد که در سده‌های میانه با افزودن پسوند فارسی ستان (به معنای سرزمین) به هایاستان تغییر یافت. این نام به طور سنتی از نام هایک (اسطوره)، بنیان‌گذار افسانه‌ای ملت ارمنی و نتیجهٔ نوح پیامبر، گرفته شده است که بر اساس نوشتهٔ موسی خورنی، تاریخ‌نویس ارمنی، در سال ۲۴۹۲ قبل از میلاد بل پادشاه بابل را شکست داد و ملت ارمنی را در منطقهٔ آرارات بنیان گذاشت.

زبان ارمنی، زبان رسمی کشور ارمنستان است.

برخی از همسایگان، ارمنستان و ارمنیان را با نام‌های دیگری نیز شناخته‌اند.

مردم گرجی ارمنیان را سُمخِبی (درحالت مفرد: سُمِخی) و ارمنستان را سُمخِتی می‌گویند. ملت‌ها و کشورهای دیگر نیز از دیر باز تا کنون ارمنیان و ارمنستان را با تلفظ‌های مختلف کلمهٔ آرمن شناخته و می‌شناسند. آنان این کشور را آرمِنیا، آرمانی، آرمینا، ارمنستان، آرمِنین، اِرمنستان و به اسامی ای دیگر نامیده و ملت ارمنی را نیز آرامان، آرمینیان، آدمیانین، آرمِنیر، اِرمَنی و اَرمنی خوانده‌اند.

تاریخ

نوشتار اصلی: تاریخ ارمنستان

نوشتار اصلی: دودمان آرتاشسی

نوشتار اصلی: ارمنستان هخامنشی

نوشتار اصلی: ارمنستان سلجوقی

پادشاهی ارمنستان در سده چهارم میلادی همسایه ایران ساسانی، روم و سکاهای سرمتی بود

ارمنستان پیش از سال ۱۴۵۴ یک پادشاهی توانگر با فرهنگی پرمایه بود که در برهه‌ای از زمان همه سرزمین‌های میان دریای سیاه و خزر را در بر می‌گرفت.

ارمنستان در طول تاریخ خود محل نبرد جهانگشایان و آوردگاه امپراتوری‌های رقیب متعددی بوده‌است. از ۲۷۰۰ سال پیش تاکنون این منطقه به تصرف امپراتوری ایران، اسکندر، روم، بیزانس، خلافت اسلامی اعراب، مغولان، تاتارها، عثمانی‌ها و روس‌ها درآمده‌است. در طول این مدت پادشاهی‌های مختلف ارمنستان موفق شدند تا حدود ۱۷۰۰ سال بر این سرزمین حکومت کنند.

نقشه ارمنستان کنونی در اوایل سده ۱۹ میلادی: پادشاهی گرجستان در شمال، خانات ایروان در مرکز، خانات نخجوان در جنوب و خانات قره‌باغ در جنوب شرق ارمنستان

تاریخ ارمنستان
نام‌های ارمنستان گاه‌شماری رویدادهای تاریخی ارمنستان
پیشاتاریخ پیشاتاریخ ارمنستان سرزمین کوهستانی ارمنستان هایک (اسطوره) زوراتس کارر
دوران باستان دودمان اروندی ارمنستان بزرگ ارمنستان هخامنشی دودمان آرتاشسی سلسله اشکانی ارمنستان تیرداد سوم ارمنستان کلیسای حواری ارمنی زبان ارمنی نبرد تیگراناکرت تیگراناکرت آرتساخ تیگراناکرت مامیگونیان نبرد آوارایر ارمنستان بیزانس
سده‌های میانه حمله اعراب به ارمنستان دودمان باگراتونی ارمنستان سلجوقی ارمنستان زاکارید حمله مغول به ارمنستان پادشاهی ارمنی کیلیکیه دودمان هتومی دودمان لوزینیان آنی (شهر باستانی)
سدهٔ بیستم ارمنستان صفویه-افشاریه-قاجاریه ملیک‌های قره‌باغ ارمنستان روسیه کشتار ارمنی-تاتار ۱۹۰۵–۱۹۰۷ مسئله ارمنی مقاومت وان قتل‌عام آدانا مقاومت موسی داغ نسل‌کشی ارمنی‌ها نبرد سارداراباد اولین جمهوری ارمنستان جنگ ارمنستان–جمهوری آذربایجان جنگ ارمنستان–ترکیه معاهده سور جمهوری سوسیالیستی ارمنستان شوروی جماعت ارمنیان پراکنده ارمنی‌ها در امپراتوری عثمانی ارمنی‌های ترکیه ارمنی‌های گرجستان ارمنی‌های جمهوری آذربایجان ارمنی‌های نخجوان میراث فرهنگی ارمنیان در ترکیه
عصر مدرن کشتار سومقاییت‏ قتل‌عام باکو قتل‌عام گنجه کشتار شوشی کشتار ماراقا جنگ قره باغ آرتساخ تاریخ نظامی ارمنستان
درگاه:ارمنستان

مدت‌های زیادی جزئی از ایران بوده است و فرهنگ آن از ایران تأثیر زیادی پذیرفته است. پس از سرنگونی پادشاهی ارمنستان در سال ۴۲۸ میلادی، این منطقه از نو بخشی از ایران شد. در دورانی از حکومت ایران، بخش مرکزی ارمنستان کنونی جزئی از خانات ایروان بود. در دوران صفویه ارمنستان شاهد رقابت و جنگ‌های دو امپراتوری صفویه و عثمانی بود و ایروان چندین بار به تصرف قوای عثمانی درآمد. بر اساس پیمان زهاب در سال ۱۶۳۹ میلادی ارمنستان روسیه (ارمنستان شرقی) که شامل ایروان هم می‌شد تحت نفوذ صفویه و ارمنستان غربی (مناطق شمال شرقی ترکیه امروزی به مرکزیت شهرهای ارزروم، سیواس و وان) تحت تصرف عثمانی در آمد. در جنگ‌های ایران قاجاری و روسیه تزاری بر سر قفقاز منطقه سیونیک واقع در جنوب ارمنستان کنونی به تصرف روسیه درآمد و بر اساس پیمان گلستان ایران ادعای خود در باب گرجستان که بخش شمالی ارمنستان فعلی را در اختیار داشت، پس گرفت. در دور دوم جنگ‌های ایران و روسیه تزاری در سال ۱۲۰۶ خورشیدی (۱۸۲۷ میلادی) که زمان فتحعلی‌شاه قاجار رخ داد، سپاه ایران به فرماندهی عباس میرزا از ارتش روسیه به فرماندهی ایوان پاسکویچ شکست خورد. سپس در پی پیمان نامه ترکمانچای، ارمنستان رسماً از ایران جدا شد و به خاک روسیه پیوست.

نوشتار اصلی: جمهوری سوسیالیستی ارمنستان شوروی

از سال ۱۹۲۰ تا زمان فروپاشی شوروی، ارمنستان تحت عنوان جمهوری سوسیالیستی ارمنستان شوروی، یکی از ۱۵ جمهوری تشکیل‌دهندهٔ اتحاد جماهیر شوروی بود.

ارمنستان در شهریور ۱۳۷۰ از اتحاد جماهیر شوروی استقلال یافت. ارمنستان روابط گرمی با ایران دارد. بسته بودن مرزهای این کشور با جمهوری آذربایجان و ترکیه و بی‌طرفی ایران در جنگ قره باغ از دلایل توسعه روابط دو کشور است.

در سال‌های ۵۴۹ تا ۵۴۸ پیش از میلاد سرزمین‌های پارت، جرجان و احتمالاً ارمنستان توسط کوروش بزرگ تسخیر می‌گردد.

نسل‌کشی ارامنه

نوشتار اصلی: یادمان نسل‌کشی ارامنه

در گذشته مرکز اصلی جمعیتی ارمنی‌ها در شرق ترکیه کنونی به ویژه در نواحی اطراف دریاچه وان بود، که پاکسازی قومی ارمنیان در سال‌های ۱۹۱۵ و ۱۹۱۶ توسط حکومت ترکان جوان، عثمانی موجب شد تا صدها هزار آواره ارمنی وارد ارمنستان روسیه شوند. در طی نسل‌کشی ارمنی‌ها ۱٬۵۰۰٬۰۰۰ تن جان باختند و در حدود هشتصد هزار نفر دیگر مجبور به ترک سرزمین مادری خود شدند.

دولت

نوشتار اصلی: مجلس ارمنستان

سیاست خارجی

نوشتار اصلی: سیاست خارجی ارمنستان

لابی ارامنه به عنوان دومین لابی بزرگ در کنگره ایالات متحده پس از لابی یهود یکی از گروه‌های تأثیرگذار در سیاست خارجی این کشور است که منابع مالی و انسانی خود را در جهت پیشبرد منافع ارامنه و کشور ارمنستان و از آن جمله شناسایی نسل‌کشی ارمنی‌ها، جبران خسارت از سوی ترکیه، و استرداد شش ولایت ارمنی ترکیه به ارمنستان، به کار گرفته‌است.

جغرافیا

نوشتار اصلی: جغرافیای ارمنستان

نوشتار اصلی: سرزمین کوهستانی ارمنستان

ارمنستان در قفقاز جنوبی در میان دریای سیاه و دریای خزر قرار دارد که مرز میان آسیا و اروپا محسوب می‌شود. همسایگان ارمنستان در غرب ترکیه، در شمال گرجستان، در شرق جمهوری آذربایجان (جمهوری قره‌باغ)، و در جنوب ایران و جمهوری خودمختار نخجوان (جزئی از جمهوری آذربایجان) می‌باشند.

کشور ارمنستان مابین مدارهای ۳۸ درجه و ۴۲ درجه شمالی و نصف النهارهای ۴۳ درجه و ۴۷ درجه شرقی قرار گرفته است.

ارمنستان کشوری کوهستانی و پرباران است و نیز یک کشور محاط در خشکی است. دریاچه آب شیرین سوان بزرگ‌ترین دریاچه این کشور که پهنه نسبتاً بزرگی از بخش میانی کشور را پوشانده است. مساحت ارمنستان ۲۹٬۷۴۳ کیلومتر مربع (۱۴۳ام در جهان) است و حدود ۳٬۰۶۰٬۰۰۰ نفر جمعیت دارد.

کوه‌ها

فلات ارمنستان سرزمین بلندی است که قسمتی از شرق ترکیه، جنوب گرجستان، جنوب غربی جمهوری آذربایجان، و تمامی اراضی جمهوری ارمنستان را در برمی‌گیرد. مساحت تقریبی این فلات ۴۰۰ هزار کیلومتر مربع است. سطح آن را فلات توف و گدازه نوزیستی (قره‌باغ)، چاله‌های زمین‌ساختی (آرارات) و رشته‌کوه‌های چین‌خورده (زنگه‌زور، دره له‌یَز) و کوه‌های آتش‌فشانی (جاواختی، آرسیان) تشکیل می‌دهد. این فلات دارای تعدادی کوه آتش‌فشانی است (آرارات بزرگ به ارتفاع ۵۱۶۵ متر، سبحان ۴۴۳۴ متر، آراگاتس ۴۰۹۰ متر). فلات ارمنستان از خاک‌های بلوطی روشن، زرد و بلوطی پررنگ پوشیده شده است و در این فلات مواد معدنی ارزشمندی از جمله کرومیت، آلونیت، طلا، مس، سیانور، منگنز، فلزات پلی متال، نمک سنگ و تعدادی دیگر، وجود دارد.

بلندترین قله ارمنستان، قله آراگاتس یا آلاگیاز است که در شمال غرب این جمهوری واقع است و ۴۰۹۰ متر (۱۳۴۱۸ پا) ارتفاع دارد. از دیگر قلل معروف این کشور می‌توان از بازوم، پامباک، آرگونی، شاخداگ و واردنیس می‌توان نام برد.

آب و هوا

اقلیم فلات ارمنستان قاره‌ای نیمه‌مداری است. میانگین دمای آن در ژانویه بین ۳- تا ۱۵- درجه سانتی‌گراد و در ژوئن بین ۱۵ تا ۲۰ درجه و در چاله‌ها تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد است. میانگین بارندگی سالانه آن ۳۰۰ تا ۸۰۰ میلی‌متر است که در چاله‌ها از ۱۵۰ تا ۳۰۰ میلی‌متر در سال در نوسان است.

رودها و دریاچه‌ها

رودهای ارمنستان

اکثر رودهای ارمنستان یا به طور مستقیم به رود ارس ریخته و از طریق آن نهایتاً به دریاچه خزر سرازیر می‌شوند و یا از طریق رودهای کورا یا آخوریان به رود ارس می‌ریزند. مهمترین رودهایی که در ارمنستان جریان دارد عبارتند از: رود کورا که از گرجستان سرچشمه گرفته و از طریق رود ارس به دریاچهٔ خزر می‌ریزد، رود آخوریان که در مرزهای ارمنستان با ترکیه جریان داشته و حدود ۴۸۰ کیلومتر طول دارد، رود هرازدان که از پایتخت ارمنستان یعنی شهر ایروان می‌گذرد و حدود ۱۵۰ کیلومتر طول دارد، رود آرپا که به دریاچه سوان وصل می‌شود و حدود ۱۳۰ کیلومتر درازا دارد و رود وروتان یا بارگیوشات که ۱۸۰ کیلومتر طول درا و یکی از مهمترین رودهای ارمنستان است.

سرچشمه رودهای ارس، کورا، زاب بزرگ (شاخه چپ رودخانه دجله) و فرات در فلات ارمنستان قرار دارد.

دریاچه‌های مهم فلات ارمنستان عبارتند از: سوان و وان.

دریاچه سوان در شرق ارمنستان واقع شده است و نقش بسیار چشم گیری در اکوسیستم منطقه ایفا می‌کند و چون در ارتفاع ۱۹۲۴ متری از سطح دریا قرار گرفته، یکی از مرتفع‌ترین دریاچه‌های آب شیرین بزرگ جهان است. مساحت کلی این دریاچه ۵۲۵ مایل مربع است و از آب این دریاچه برای تأمین نیروی الکتریسیته و هم چنین آب شیرین مصرفی شهرها و زراعت استفاده می‌شود.

دیگر دریاچه ارمنستان، دریاچه آرپی است که در شمال‌شرقی این کشور در استان شیراک واقع شده و مساحت آن ۲۲ کیلومترمربع است.

پوشش گیاهی و محیط زیست

پوشش گیاهی در چاله‌ها، گیاهان بیابانی خشک و نیمه‌بیابانی کوهستانی و در امتداد رودها، چمنزارها و بیشه‌زارهاست. اراضی واحدهای پرجمعیت، آبیاری می‌شود. در دامنه‌های مرطوب کوه‌ها، در ارتفاع ۸۰۰ تا ۱۴۰۰ متری، دشت‌های کوهی و در ارتفاع ۱۰۰۰ تا ۲۳۰۰ متری، جنگل‌های بلوط و کاج چشم‌انداز غالب را شکل می‌دهد. قله‌های آرارات بزرگ و سبحان، از برف‌های دائمی و یخچال‌های طبیعی پوشیده شده است. از پستانداران شاخص این فلات می‌توان به مرال، شوکا، بز کوهی، قوچ و میش ارمنی، خرس قهوه‌ای، پلنگ و کفتار راه‌راه اشاره کرد. نسل ببر خزری در اوایل قرن بیستم در این منطقه منقرض شد.

استان‌ها

شیراک

لوری

تاووش

آراگاتسوتن

آرماویر

ایـروان

آرارات

کوتایک

گغارکونیک

وایوتس‌جور

سیونیک

نوشتار اصلی: استان‌های ارمنستان

ارمنستان ۱۱ استان دارد:

1. آراگاتسوتن
2. آرارات
3. آرماویر
4. گغارکونیک
5. کوتایک
6. لوری
7. شیراک
8. سیونیک
9. تاووش
10. وایوتس جور
11. ایروان

شهرها

• فهرست شهرهای ارمنستان

شهرهای اصلی ارمنستان برآورد جمعیت در سال ۲۰۰۹
ایروان گیومری
	رتبه	شهر	استان	جمعیت	رتبه	شهر	استان	جمعیت	وانادزور اچمیادزین
	۱	ایروان	ایروان	۱٬۱۰۷٬۸۰۰	۱۱	گوریس	سیونیک	۲۱٬۹۳۵
	۲	گیومری	شیراک	۱۶۸٬۹۱۸	۱۲	آشتاراک	آراگاتسوتن	۲۰٬۶۳۶
	۳	وانادزور	لوری	۱۱۶٬۹۲۹	۱۳	استپاناوان	لوری	۱۹٬۳۴۱
	۴	اچمیادزین	آرماویر	۵۸٬۰۰۰	۱۴	اسپیتاک	لوری	۱۸٬۲۳۷
	۵	هرازدان	کوتایک	۴۲٬۱۵۰	۱۵	چارنتساوان	کوتایک	۱۷٬۷۵۲
	۶	آبوویان	کوتایک	۳۶٬۷۰۵	۱۶	سوان	گغارکونیک	۱۷٬۳۷۷
	۷	آرتاشات	آرارات	۳۵٬۱۰۰	۱۷	سیسیان	سیونیک	۱۶٬۸۲۳
	۸	کاپان	سیونیک	۳۵٬۰۷۱	۱۸	ایجوان	تاووش	۱۵٬۶۲۰
	۹	آرماویر	آرماویر	۲۶٬۳۸۷	۱۹	آرتیک	شیراک	۱۴٬۹۴۹
	۱۰	گاوار	گغارکونیک	۲۲٬۴۴۴	۲۰	دیلیجان	تاووش	۱۳٬۷۵۲

اقتصاد

نوشتار اصلی: اقتصاد ارمنستان

اقتصاد ارمنستان تا اندازه زیادی به سرمایه‌گذاری و پشتیبانی ارمنیان خارج از کشور وابسته است. پیش از استقلال، اقتصاد ارمنستان بیشتر بر پایه صنایع شیمیایی، الکترونیک، ماشین‌آلات، فرآوری خوراک، لاستیک‌سازی و بافندگی بنا شده بود و برای مواد اولیه صنایع خود وابستگی زیادی به دیگر جمهوری‌های شوروی و خارج از کشور داشت.

ارمنستان در فاصله گرفتن از نظام اقتصادی کمونیستی و حرکت به سمت اقتصاد سرمایه‌داری گام‌های مهمی را در آزادسازی اقتصادی برداشته‌است اما محدودیت‌هایی همچون وابستگی انرژی به خارج از جمله روسیه و ایران، فقر منابع، محصور بودن در خشکی و تنش‌های این کشور با دو همسایه شرقی و غربی (آذربایجان و ترکیه)، توان مانور این کشور را جهت مشارکت در سرمایه‌گذاری‌های منطقه‌ای و همچنین فضای تنفسی این کشور را شدیداً کاهش داده‌است.

اقتصاد ارمنستان تحت تأثیر بحران مالی جهانی آسیب‌های فراوانی دیده است. یکی از نمودهای این بحران به صورت ورشکستگی‌های مالی است. برای نمونه شرکت هواپیمایی ملی ارمنستان، اَرم اَویا (Armavia)، در ماه فروردین ۱۳۹۲ اعلام ورشکستگی نموده و فعالیتش را متوقف کرد. "این شرکت در بیانیه‌ای، ناتوانی در پرداخت بدهی‌ها را دلیل ورشکستگی خود اعلام کرده و گفته است که این وضعیت ناشی از تاثیرات بحران مالی جهانی بوده است."

خاستگاه ارمنیان

نوشتار اصلی: پیشاتاریخ ارمنستان

موسی خورناتسی، مورخ سدهٔ پنجم میلادی، است. ارمنیان خود را هایک و کشورشان را هایستان؛ یعنی، جایگاه هایک‌ها می‌نامند. بنابر آنچه خورناتسی در کتاب خود آورده ارمنیان از اخلاف قهرمانی اسطوره‌ای به نام هایک (اسطوره) از احفاد نوحِ پیامبرند.

هایک از اینکه زیر فرمان بل، فرمانروای مستبد تمدن بابل، قرارگیرد خودداری می‌ورزد و به دلیل آنکه می‌خواهد در آزادی زندگی کند، ملت خود را به ارمنستان می‌برد. خورناتسی دربارهٔ اسکان آنان در ارمنستان نوشته: «او در دامنهٔ کوهی در یک دشت اسکان گزید؛ جایی که افرادی قلیل از پراکنده شدگان پیشین زندگی می‌کردند. هایک آنان را فرمانبردار خود ساخت و در آنجا خانه‌هایی در زمین‌های قابل زیست بنا کرد و آنها را به کادموس، فرزند آرامانیاک، به ارث داد. روایات کهن شفاهی نقل شده این امر را تأیید می‌کند.»

«اما مارآباس می‌گوید خودش[هایک] با بقیهٔ افراد و خانه و کاشانه به شمال غرب رفت و در دشتی مرتفع ساکن شد. این دشت کوهستانی را هارک می‌نامند؛ یعنی، ساکنان اینجا پدران نسل خاندان توجرمه هستند. روستایی نیز بنا کردند که به نام هایک، هایکاشن نامیده می‌شود.»

بل نیروهای خود را جمع‌آوری کرد و به ارمنستان یورش برد اما هایک او را کشت و مهاجمان نیز از هر طرف متواری شدند.

مطمئناً اینکه چرا ارمنیان علاوه بر این نام به هایک نیز معروف‌اند ذهن خورناتسی را نیز در زمان خود مشغول کرده بوده. او برای آنکه خوانندگانش را از سردرگمی نجات بخشد، پس از ذکر چگونگی کشته شدن بل، صراحتاً در مورد این موضوع نوشته: «کشور ما به نام هایک، نیای ما، به هایگ موسوم شده است.»

آن دسته از نویسندگانی که بر نوشته‌های خورناتسی تکیه دارند ورود هایک و قوم وی به ارمنستان را اغلب مربوط به اواسط هزارهٔ سوم قبل از میلاد می‌دانند.

هرودوت می‌گوید: «مردمی که اورارتو را تسخیر کردند مستعمره‌نشینان فریگیانی معروف به ارمنیان بودند. به مرور زمان، طوایف ارمن ـ فریگیان زبان هند و اروپایی خود را بر اورارتویی‌ها تحمیل کردند و اختلاط دو ملت منجر به تشکیل ملت ارمنی شد.»

نویسندگانی هم هستند که از شیوهٔ بیانشان می‌توان چنین استنباط کرد که نام ارمنی تعلق به ملتی خاص نداشته و پیدایش آن حاصل مجموعه‌ای از فرایندها بوده است، نظیر این دیدگاه که: «ملت ارمنی از ادغام تدریجی قوم‌ها و ملل ساکن در فلات ارمنستان به وجود آمده است. در این پروسهٔ طولانی تاریخی، ملل و اقوام شرکت کننده در به وجود آمدن ملت ارمنی به طور کلی یا جزئی ویژگی‌های انسان‌شناسی، سنن، قرن‌ها فرهنگ مادی و معنوی، قسمتی از ثروت کلمات زبان‌های مختلف را داده‌اند که بعدها در تصویر فیزیکی، فرهنگ و زبان ملت ارمنی مشهود می‌گردند. مخصوصاً، تأثیر اقوام خوری ـ اورارتو چشمگیر است که در فلات ارمنستان پخش شده بودند؛ بنابراین، هستهٔ مرکزی تشکیل ملت ارمنی را هم به وجود آوردند. لیکن تأثیر عنصر خت ـ لوویا کم نیست. قوم‌های هایاسا نام خود را به ملت ارمنی داده‌اند که این نام‌گذاری از سوی خود ارمنیان می‌باشد.»

در مورد نقش اقوام هند و اروپایی در تشکیل ملت ارمنی نیز این گونه استدلال می‌کنند که آرمن‌های هند و اروپایی هم در تشکیل ملت ارمنی نقش داشته‌اند و در مهاجرت عظیم اقوام موسوم به ملل دریا در سدهٔ دوازدهم تا سیزدهم پیش از میلاد همراه با هم‌نژادهایشان، یعنی اقوام تراکو-فریژی، از بالکان به آسیای صغیر و بعد به فلات ارمنستان درآمده‌اند.

زبان

نوشتار اصلی: زبان ارمنی

نوشتار اصلی: ماتناداران

زبان ارمنی (به ارمنی: Հայերեն هایِرِن) یکی از زبان‌های هندواروپایی است که در منطقه قفقاز و به ویژه در کشور ارمنستان و آرتساخ و سایر کشورهای دیگر که ارمنیان به عنوان جماعت ارمنیان پراکنده شناخته می‌شوند صحبت می‌کنند.

زبان ارمنی

ارمنیان تا پایان سده چهارم میلادی از خط سریانی یا یونانی استفاده می‌کردند و از این رو ادبیات و تاریخ آنان به خط و زبانی غیر ارمنی نوشته می‌شود. پس از رسمیت یافتن دین مسیح در ارمنستان و مسیحی شدن ارمنیان، چون کتاب مقدس این دین به زبان یونانی یا سریانی بود. در مراسم مذهبی کلیساها نیز به این زبانها سخن گفته می‌شد. در برخی از کلیساها کتاب مقدس را در هنگام مراسم به زبان ارمنی ترجمه و تفسیر می‌کردند و برای حضار بازگو می‌نمودند.

حروف خط ارمنی نخستین بار به کوشش و مجاهدت یک روحانی ارمنی به نام مسروب ماشتوتس، که با زبانهای یونانی و زبان پارتی و ساسانی آشنایی کامل داشت، اختراع شد.

مذهب

نوشتار اصلی: کلیسای حواری ارمنی

نوشتار اصلی: اساطیر ارمنستان

نوشتار اصلی: تیرداد سوم ارمنستان

مردم ارمنستان در طول تاریخ زرتشتی مزداپرست بودند که با شاخه زرتشتی زروانی ساسانیان تفاوتی داشت. ارمنی‌های زرتشتی بیشتر بر پرستش مهر تأکید داشتند ولی پس از آن دین مسیحیت در این منطقه رواج یافت.

در سال ۳۰۱، ارمنستان نخستین کشوری بود که مسیحیت را دین رسمی کشور برگزید (دوازده سال پیش از روم). ارمنستان تنها کشورِ همسایهٔ ایران با مرزِ مشترکِ خشکی است که مسلمانان در آن اکثریت ندارند.

لوگو کلیسای حواری ارمنی

کلیسای حواری ارمنی یا به اختصار کلیسای ارمنی (به زبان ارمنی Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի به زبان انگلیسی Armenian Apostolic Church) فقط به ارمنیان تعلق دارد و اعضای آن فقط افرادی هستند که ارمنی متولد شده‌اند. کلیسای ارمنی گاهی با نام کلیسای گریگوری بکار می‌رود و علت آن رسمیت یافتن آن در ارمنستان توسط گریگور روشنگر می‌باشد و گاهی ارمنیان خود را لوساوُرچاکان می‌نامند، یعنی متعلق به کلیسای گریگور لوساوُریچ که اصولاً صحیح نیست زیرا نام کلیسای ارمنی همانگونه که در بالا ذکر شد کلیسای حواریون ارمنی می‌باشد.

اکثریت ارمنیان عضو این کلیسا هستند و گروهی اقلیت در کلیساهای دیگر شرکت دارند:

«کلیسای کاتولیک از سده ۱۷م. کلیسای ارمنیان پروتستان یا کلیسای انجیلی ارمنی، کلیسای ادونتیست‌های ارمنی (یا شنبه داران)، ارمنیان کاتولیک کار ملیت، کلیسای جماعت ربانی و جماعت برادری، کلیسای گواهان یهوه که فرقه‌های انحرافی و در اساس فعالیت سیاسی جزو رسالت اصلی آنان است.»

علت مردمی و ملی بودن کلیسای ارمنی، مردم نقش مهمی در اداره مسایل کلیسایی، دینی و حوزه‌های اسقفی ایفا می‌کنند. کلیسای ارمنی از همان ابتدا دارای روحیه و ماهیت مردمی بوده است. چنان‌که آگاتانگغوس تاریخنگار ارمنی سده پنجم ذکر کرده تیرداد سوم ارمنستان که برای انتخاب گریگور روشنگر به رهبری کلیسای ارمنی شورایی متشکل از سپاهیان و روسای خاندان‌های مختلف و اشراف در شهر واغارشاپات تشکیل گردد؛ و از همین‌جا همواره مردم چه در انتخاب روسای حوزه‌های اسقفی و چه در انتخاب جاثلیق شرکت داشته در انجام امور جاری کلیسا نقش مهمی دارند.

شرکت زنان در جلسات و هیئت‌های ملی و کلیسایی و همچنین حق انتخاب کردن و انتخاب شدن با تصمیم و فرمان رسمی کشیش «خریمیان هایریک» تحقق یافت.

فرهنگ

نوشتار اصلی: جشن‌های ارمنی

نوشتار اصلی: ارمنیان

نوشتار اصلی: فرهنگ ارمنی

نوشتار اصلی: هنر ارمنی

فرهنگ ارمنی (به ارمنی: Հայկական մշակույթ) بر پایه فرهنگ اقوام و طوایف از دیرباز ساکن در سرزمین کوهستانی ارمنستان رشد و تکامل یافته است؛ لذا در تکوین و رشد این فرهنگ نقش فرهنگ اورارتوها نقشی بسزا و بزرگ است. بخشهای زیادی از فرهنگ ارمنستان براساس جغرافیا، ادب و هنر و موسیقی ارمنی پایه‌گذاری شده است. بیش‌ترین جمعیت مردم ارمنستان را نژاد ارمنی تشکیل می‌دهد که حدود ۹۸٪ جمعیت کشور است. ارامنه از زمان قدیم در جنوب منطقه قفقاز ساکن هستند. مردم ارمنی از نظر فرهنگی شباهت‌های زیادی با ایرانیان دارند و این برگرفته از تاریخ این دو کشور است.

پوشاک ارمنی

نوشتار اصلی: پوشاک ارمنی

لباس عروس متعلق به دوران پادشاهی ارمنی کیلیکیه

در پوشاک ارمنی چند رنگ متمایز می‌باشد؛ که طبق نظر فیلسوف ارمنی سده چهاردم گریگور تاتواتسی، این رنگها دارای معانی خاصی بوده و اوضاع سیاسی و اجتماعی ارمنستان را نشان می‌دهد.

بعنوان مثال، رنگ مشکی بیانگر اوضاع سیاسی کشور، رنگ سفید بیانگر آب و پاکی، رنگ زرد بیانگر خاک، رنگ نارنجی بیانگر فروتنی، رنگ قرمز بیانگر رشادت و خون، رنگ آبی بیانگر عدالت می‌باشد. رنگهای بکار رفته در لباسهای سنتی ارمنی تا به امروز نیز در مناطق مختلف ارمنستان مشاهده می‌شود. اما هر بخش و روستا در ارمنستان داری لباس سنتی و رنگهای مختص به خود می‌باشد.

ادبیات ارمنی

نوشتار اصلی: ادبیات ارمنی

ادبیات ارمنی یکی از قدیمیترین و غنی‌ترین ادبیات جهان است. مؤسس خورناتسی پدر تاریخنگاری ارمنیان در سده پنجم میلادی در مورد ادبیات ارمنی پیش از سده پنجم اطلاعات بسیار پرارزشی به ما می‌دهد. بنا به اطلاعات خورناتسی کتابهای متعدد معابد بت‌پرستی، کتابهای حکایات، قباله‌های منعقده بین شاهزادگان مختلف و غیره وجود داشته‌اند.

فولکلور مردمی نیز در آن دوران ترقی کرده بود. معلوم است که حتی قبل، در زمان تیگران دوم، در پایتخت‌های تیگراناکرت و آرتاشات غیر از نمایش‌های یونانی نمایش‌هایی نیز به زبان ارمنی اجرا می‌شد. لیکن بجز از این و چند گواهی دیگر، بزرگترین پدیده زبان ادبی قدیمی ارمنی یعنی (ارمنی کلاسیک)، گرابار است که با توانگری، کم اهمیت تر از زبان یونانی باستان نیست. در سده پنجم کتاب مقدس و کتابهای متعدد دیگر بطور صحیح از یونانی به ارمنی کلاسیک ترجمه شدند.

با ابداع الفبای ارمنی و سپس برگردان انجیل به این زبان توسعه ادبیات ارمنی آغاز گشت. از نخستین آثار برجسته ادب ارمنی می‌توان به پهلوان نامه منظومی بنام داوید ساسونی اشاره نمود. این حماسه، داستان پیکار یک پهلوان ارمنی با سلطه اعراب برای رهایی مردم ارمنستان است. سپس ترجمهٔ برخی ار کتب ارسطو، و آنگاه داستان اسکندر و بعد هم نوشتن کتاب «تاریخ ارمنستان» که این کتاب را موسی خورنی نوشته و به زبانهای فرانسوی و آلمانی و انگلیسی نیز ترجمه شده‌است.

غزلسروده‌های دینی از سده پنجم نقشی مهمی در ادب ارمنی پیدا نمود که بیشتر در آیینهای مذهبی بکار می‌رفت. نقطه اوج این گونه ادبی اثر عرفانی گریگور نارکاتسی بنام «سوگنامه نارک» است که در سده دهم زایشی نگاشته شده است. این شاهکار نارِک یکی از پرخواننده‌ترین اثر نزد ارمنیان تا به امروز است. سوگنامه نارک از سوی آزاد ماتیان به فارسی نیز ترجمه گشته است.

با آمدن سده دوازدهم سخن ارمنی شاهد برامیدن یکی دیگر از غنایی سرایان خود یعنی نرسس شنورهالی بود. این جاثلیق سوگنامه‌ای در سقوط اِدِسا و سرودهایی «شاراکان‌ها» از خود بجا نهاد. دوره این دو سراینده برجسته یعنی سده ده تا چهارده میلادی را دوره زرین ادبیات ارمنی نام نهاده‌اند.

معماری ارمنی

نوشتار اصلی: معماری ارمنی

کلیسای زوارتنوتس

معماری ارمنی نوعی معماری خاص است که بیش از ۴۵۰۰ سال توسط ارمنیان بکار گرفته می‌شود. این معماری در طول سالیان دراز دچار تغییر و البته پیشرفت شده است. این معماری رابطه مستقیمی با اقلیم و شرایط طبیعی سرزمین کوهستانی ارمنستان، دارد و البته تحت تأثیر مستقیم تاریخ و فرهنگ ملت ارمنی نیز می‌باشد. وجود انواع مختلف سنگهای معدنی خصوصاً سنگ توف زیبایی خاصی به این نوع معماری بخشیده است.

معماری ارمنی مربوط به دوران قدیم، مانند معماری که از زمان سلسله پادشاهی یرواندونیها، آغاز و تا زمان پادشاهی ارمنستان بزرگ ادامه یافت معماری ارمنی دوران اول نام گرفته است.

شهرهای شبیه شهرهای امروزی در تاریخ معماری ارمنی که مربوط به دوران اول معماری ارمنستان می‌باشد و در کتاب آناباسیس، کسنوفون نیز نام آنها آمده است عبارتند از:

آرماویر (ارمنستان)، یروانداشات (شهر باستانی)، آرتاشات، واغارشاپات، زاره هاوان، تیگراناکرت آرتساخ، همچنین بناهایی نظیر معبد گارنی، زاره هاوان و شهرهایی نظیر آنی (شهر باستانی)، دارویْنْک، آنی کاماخ، اوشاکان؛ و همچنین بناهای مذهبی مانند باگاوان، باگرواند، آشتیشاد، یریزا، حلقه معماری آن دوران ارمنستان را نشان می‌دهند.

رقص ارمنی

نوشتار اصلی: رقص ارمنی

رقص ارمنی میراثی قدیمی و غنی، متنوع که به جا مانده از پنجم تا هزاره سوم قبل از میلاد در مناطق بالاتر از ارمنستان سرزمینی به نام آرارات (دشت‌های آرارات) که در آن منطقه باستانی نقاشی‌هایی بر روی سنگ‌نبشته‌ها به جا مانده است، که به آن نقاشی‌های رقص می‌گویند که گاهی این نقاشی‌های رقص همراه با انواع خواصی از آلات موسیقی همراه بوده است.

رقص سنتی ارمنیان

رقص سنتی یا رقص محلی در میان جماعت ارمنیان پراکنده (دیاسپورای ارمنی) بسیار محبوب می‌باشد. دیاسپورای ارمنی در کشورهای خود برای ارائه کردن فرهنگ و رقص سنتی ارمنی اقدام به تشکیل گروهای رقص محلی و بین‌المللی کردند.

در رقص ارمنی یک احساس شور، ظرافت و فصاحت خواصی وجود دارد. همه رقصنده‌ها با پوشیدن لباس سنتی یک تجسمی از تاریخ و فرهنگ خود و از داستانهای اجداد (باستانی) گذشته خود را به ارمغان می‌آورند، و این گونه سعی در نگه داشتن فرهنگ آبا اجدادی خود را دارند.

طراحی لباس‌های رقص از عوامل مشترکی از قبیل، سنت‌های مذهبی و زندگی از خانواده‌های قدیمی و سنتی را تجلی می‌کند. رقص محلی و مذهبی ارمنی همیشه با آواز، سرودها و آلات موسیقی سنتی همراه است.

قالی ارمنی

نوشتار اصلی: قالی ارمنی

فرش گوهار ۱۶۸۰م

ارمنیان، که جزو نخستین پیروان رسمی مسیحیت (از ۳۰۱م) هستند، میراث کهن انگارهها و نمادهای فرهنگ و سنت خود را با مفهوم روحانی آیین جدید تلفیق کردند و در طول روند تکامل نقشها موفق به بیان قوی و آشکار آنها به صورت نمادهای مسیحی شدند.

امروزه، آثار هنری به جای مانده و شناخته شده مانند معماری کلیساها، چلیپاسنگها، صفحات تذهیب شده انجیلها، فرسکو، هنر فلزکاری، کندهکاری چوب، سفالگری و نیز هنرهای سنتی دستبافت مانند فرش، گلیم، گلدوزی و غیره تداوم و تکرار این نقشهای سنتی را به روشنی نشان می‌دهند.

این دسته از نقشهای تزئینی، که در اصل نقشهایی نمادین و حامل معانی خاص هستند، دو نکته مهم را یادآوری می‌کنند:

اول اینکه همگی این نقشها با گذشت زمان سیر تکاملی خاصی را از نظر پربارتر شدن طی کرده‌اند،

دوم اینکه همگی آنها در منطقه وسیع جغرافیایی که امروزه به نام ارمنستان غربی شناخته می‌شود شکل گرفته‌اند.

موسیقی

نوشتار اصلی: موسیقی ارمنی

دودوک

موسیقی ارمنی ریشه در چند هزار سال پیش دارد. بر روی تخته سنگهای اوغتاسار تصاویری از زمان باستان باقی است که بوضوح نشان دهنده مناظر رقص و آئینهای خاص همراه با ارائه آوا می‌باشند. آواز و موسیقی مربوط به مراسم دعا و آمادگی برای جنگ در زمان تشکل اتحاد قومی هایاسا و آرمن‌ها در ارمنستان رواج داشت. هزاره نخست پیش از میلاد مملو از تحولات هنر موسیقی و فرهنگ باستان بود.

در اینباره شیپور تهیه شده از شاخ گوزن که در حوالی دریاچه سوان پیدا شده است گواهی می‌دهد. سنج‌هایی نیز مربوط به سده هفتم پیش از میلاد در کارمیر بلور یافت شده است (مربوط به دوران پادشاهی آراراتیان). در همان زمان حکومت آراراتیان موسیقی ارمنی دارای ماهیت پرستشی و دنیوی شد و موسیقی دنیوی در نزد راویان و گویندگان و نقالان و عاشق‌های دوره گرد رونق یافت.

این رونق و پیشرفت در زمان پادشاهی یرواندیان نیز ادامه یافت و با استحکام جامعه و استواری نظام خانواده‌ها در ارمنستان باستان موسیقی و آواز نیز حالت تخصصی تر پیدا کرد. بویژه مرثیه خوانی مربوط به مراسم تدفین ترقی می‌کند و بتدریج یکی از شیوه‌های موسیقی ادبی ارمنی یعنی آواز خوانی توأم با شعر خوانی متشکل می‌گردد و از روایات و افسانه‌ها داستانهای مربوط به تاریخ باستان ارمنی و دین اولیه آنها (اسطوره‌شناسی) برای طی روند ترقی خود استفاده می‌شود.

موسی خورنی با سخن گفتن دربارهٔ افسانه‌های هایک و بل، (آرام)، آرای زیبا روی، شامیرام و واهاگن و (نورک آنکغ) آنها را گاهی روایت و گاهی آواز و افسانه و گاهی نیز عاشقی می‌نامد.

آشپزی

نوشتار اصلی: آشپزی ارمنی

غذای (کولولاک)، متعلق به دوران پادشاهی ارمنی کیلیکیه، می‌باشد. تهیه شده از گوشت گوسفند با نوعی پودینگ، برنج، ترخون تازه و یک عدد تخم مرغ و ماست

دربارهٔ تغذیه ارمنیان از دیرباز و از زمان حکومت پادشاهی آراراتیان اطلاعاتی در دست است. پایه و اساس این شیوه تغذیه را از رشته‌های مختلف کشاورزی می‌توان دانست. در ارمنستان باستان تاکستان‌های بزرگی وجود داشت و پرورش درخت انگور (مو) از اهمیت خاصی برخوردار بود.

حفاری‌های دژ وان، مانازگرد، کارمیربلور و کارخانه شراب سازی آرنی-۱، گواه بر این امر هستند. در کنار کار زراعت و مرزعه داری انواع مختلف دامداری‌ها نیز رواج داشت. محصولات مختلف کشاورزی و دامداری همراه با گیاهان طبیعی در دشت‌ها که به صورت خود رو در دسترس مردم سرزمین اَرمن بود. پایه و اساس شیوه خورد و خوراک و تغذیه آنان را فراهم کرد.

ارتش

نشان نیروهای مسلح ارمنستان

نوشتار اصلی: ارتش ارمنستان

نوشتار اصلی: تاریخ نظامی ارمنستان

نیروهای مسلح ارمنستان شامل نیروهای زمینی، هوایی و گارد مرزی هستند و این کشور فاقد نیروی دریایی است. مطابق با آمارهای سال ۲۰۰۸ این جمهوری دارای ۶۰ هزار نیروی نظامی و همچنین ۳۰۰ هزار نیروی ذخیره‌است تا سال ۲۰۰۲ تعداد ۳۸۹۰۰ نفر در ارتش ارمنستان خدمت می‌کردند که در پنج لشکر، یک تیپ تفنگ‌دار و دو هنگ توپخانه فعال بودند. این کشور از ابتدای استقلال از اتحاد جماهیر شوروی به‌منظور نیازهای نظامی و تسلیحاتی خود قراردادهای نظامی با کشورهای روسیه، آمریکا، سازمان ناتو، یونان و حوزه بالتیک منعقد نموده‌است.

جستارهای وابسته

گاه‌شماری ارمنی آرتساخ زوراتس کارر گاه‌شماری رویدادهای تاریخی ارمنستان میراث فرهنگی ارمنیان در ترکیه جماعت ارمنیان پراکنده فهرست کشتارهای ارمنی‌ها

منابع

• عنایت‌الله رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، «ارمنستان»، جلد ۷، صص ۶۷۶ تا ۷۰۲
• هراند پاسدرماجیان. تاریخ ارمنستان. تهران: انتشارات زرین، ۱۳۷۷. ISBN ۹۶۴–۴۰۷–۰۱۳–۵. 
• تاریخ ارمنستان، از دوران ماقبل تاریخ تا سده هجدهم، جلد اول، ترجمه آ. گرمانیک، تهران ۱۳۶۰
• احمد نوری‌زاده. تاریخ و فرهنگ ارمنستان. تهران: چشمه، ۱۳۷۶

پیوند به بیرون

• خلیفه گری ارامنه اصفهان
• اخبار روز ارمنستان و ارامنه ایران و جهان به زبان فارسی
• (اخبار ارمنستان به پارسی)
• ارمنستان در نقشه‌های جغرافیایی
• اخبار روز ارمنستان و ارامنه ایران و جهان به زبان فارسی
• تاریخ ارمنستان