Iran

Iran
جمهوری اسلامی ایران Jomhūrī-ye Eslāmī-ye Īrān
Flago di Iran	Blazono di Iran
Nacionala devizo:
{{{Devizo}}}
Nacionala himno:
Sorūd-e Mellī-e Īrān
[[File:{{{Audio_ligilo}}}]]
{{{Imajo_informo}}}
Urbi:
Chefurbo:	Tehran
· Habitanti:	7,160,094 (2002)
· Dato:	{{{Dato_chefurbo}}}
· {{{TituloChefurbo2}}}:	{{{Chefurbo2}}}
· Habitanti:	{{{Lojanti_chefurbo2}}}
· Dato:	{{{Dato_chefurbo2}}}
· {{{TituloChefurbo3}}}:	{{{Chefurbo3}}}
· Habitanti:	{{{Lojanti_chefurbo3}}}
· Dato:	{{{Dato_chefurbo3}}}
Precipua urbo:	Tehran
· Habitanti:	{{{Lojanti_precipua}}}
Linguo:
Oficala linguo:	{{{Oficala_linguo}}}
Lingui:
Oficala lingui:	Persiana
Nacionala linguo:	{{{Nacionala_linguo}}}
Nacionala lingui:	{{{Nacionala_lingui}}}
Regionala linguo:	{{{Regionala_linguo}}}
Regionala lingui:	{{{Regionala_lingui}}}
Etnii:
· {{{Etnii_procenti}}}	{{{Etnii}}}
· {{{Etnii2_procenti}}}	{{{Etnii2}}}
· {{{Etnii3_procenti}}}	{{{Etnii3}}}
· {{{Etnii4_procenti}}}	{{{Etnii4}}}
· {{{Etnii5_procenti}}}	{{{Etnii5}}}
· {{{Etnii6_procenti}}}	{{{Etnii6}}}
· {{{Etnii7_procenti}}}	{{{Etnii7}}}
· {{{Etnii8_procenti}}}	{{{Etnii8}}}
· {{{Etnii9_procenti}}}	{{{Etnii9}}}
· {{{Etnii10_procenti}}}	{{{Etnii10}}}
Demonimo:	{{{Demonimo}}}
Guvernerio:
Tipi:	Republiko
· Prezidanto:	Hassan Rouhani
· Prezidisto (serbo):	{{{Serbiana_prezidisto}}}
· Prezidisto (kroato):	{{{Kroatiana_prezidisto}}}
· Prezidisto (Bosno):	{{{Bosniana_prezidisto}}}
· Ko-princi:	{{{Ko-princi}}}
· Ko-princi:	{{{Chefi_di_la_Kongreso_dil_Populo}}}
· General-guverniestro:	{{{Generala_guverniestro}}}
· [[{{{Nomo_listo_chefo_guverno}}}|{{{Titulo_chefo_guverno}}}]]:	{{{chefo_guverno}}}
Legifantaro:	[[{{{Legifantaro}}}]]
Historio:
· {{{Historio}}}:	{{{Historio_dato}}}
· {{{Historio2}}}:	{{{Historio2_dato}}}
· {{{Historio3}}}:	{{{Historio3_dato}}}
· {{{Historio4}}}:	{{{Historio4_dato}}}
· {{{Historio5}}}:	{{{Historio5_dato}}}
Surfaco:	(18ma granda)
· Totala:	1,648,195 km²
· Aquo:	0,7%
Habitanti:	(17ma granda)
· Totala:	77,891,220 (2010)
· Denseso di habitantaro:	45 hab./km²
KLP (KPP):
· Totala:	{{{KLP_KPP_totala}}}
· Segun persiono:	{{{KLP_KPP_segun_persiono}}}
KLP:
· Totala:	{{{KLP_totala}}}
· Segun persiono:	{{{KLP_segun_persiono}}}
Gini:	([[{{{Gini_yaro}}}]])
	{{{Gini_chanjo}}} {{{Gini}}}
	{{{Gini_valoro}}} · {{{Gini_rango}}}
IHD:	([[{{{IHD_yaro}}}]])
	{{{IHD_chanjo}}} {{{IHD}}}
	{{{IHD_valoro}}} · {{{IHD_rango}}}
Pluse informi:
Valuto:	Iranana Rial
· Abreviuro:	{{{Abreviuro}}}
· Simbolo:	{{{Simbolo}}}
Tempo-zono:	{{{Tempo_zono}}}
· Somero tempo:	{{{Somero_tempo}}}
Dato-formato:	{{{Dato_formato}}}
Veho-latero:	{{{Veho_latero}}}
Telefono-kodexo:	{{{Telefono_kodexo}}}
ISO:	{{{ISO}}}
	{{{ISO2}}}
	{{{ISO3}}}
Reto-domeno:	.ir
Reto-domeni:	{{{Reto_kodi}}}
	{{{Reto_kodo2}}}
	{{{Reto_kodo3}}}
	{{{Reto_kodo4}}}
	{{{Reto_kodo5}}}
Precipua religio:	islamo
Oficala retosituo:	{{{Oficalaretosituo}}}

Iran esas vasta lando en Azia. Lua vicina landi esas Irak en westo, en nordo Turkmenistan, ed en esto Afganistan e Pakistan. Sude de Iran esas Persiana gulfo e norde Kaspia maro.

Bazala fakti pri Iran.

Historio

Videz anke: Historio di Iran.

La maxim anciena homala restaji trovita en Iran jacis en Kashafrud e Ganj Par, e datizas de Paleolitiko. Restaji di Neandertali anke trovesis en la regiono. Parto di lua anciena historio esas komuna a de Mezopotamia.

En 334 aK Alexandros la Magna invadis Persia e vinkis imperiestro Darius 3ma. Il abandonis la regiono en 328 o 327 aK. Greki, politikala herederi di Alexandros, kreis Seleucida imperio. Partiana imperio, fondita en 238 aK, pose vinkis Seleucidi, e dominacis la regiono til 224, kande li esis vinkita da Sasanidi.

En 652 islami konquestis Persia, e granda parto di Sasanida urbi divenis sub islama guvernerio. En 1218 Mongoli komandita da Chingis-kano invadis la teritorio.

L'unesma Persiana dinastio qua adoptis shia-islamo esis Safavida dinastio, de 1501 til 1772. En 1935 Persia adoptas oficale la nomo Iran.

En 1941 trupi di Unionita Rejio e Sovietia okupis Iran. La shaho Reza Pahlavi transmisas la trono a sua filio Mohammad Reza Pahlavi. En 1953 la shaho suplantas nacional-mentala chefministro Mossadeq per helpo da militisti e da Ocidento. La shaho ganas plue povo. En 1963 la kampanio por igar la lando plu ocidentala komencas. Ayatolo Ruhollah Khomeini, qua kritikis la rejimo dil shaho, arestesis ed esis exilita, unesme en Turkia, pos en Irak e finale en Francia.

Ayatolo Ruhollah Khomeini arivas en Iran pos exilo.

La opozeso a la shaho kreskis dum la 1970a yari. En januaro 1978 granda demonstri okuris kontre lia rejimo. La protesti afektis l'ekonomio di lando ed en 1979 la shaho fugis ek la lando. Ayatolo Ruhollah Khomeini retroiris ad Iran e divenis la chefo dil lando.

En 4 di novembro 1979 Iranana studenti sizis ed invadis Usan ambasadeyo en Tehran e demandis la retrosendo di Mohammad Reza Pahlavi ad Iran por konfrontar judicio. Jimmy Carter ne aceptis, e nur en 1981 la invado dil ambasadeyo finis e la gajo-homi liberigesis.

La nova rejimo di Iran komencis vasta nacionaligo en 1980. La sama yaro, la ex-shaho Mohammad Reza Pahlavi mortas en exilo. En fino di ta yaro, Irak di Saddam Hussein atakas Iran, e komencas Irak-Iran milito, qua duris ok yari.

La milito rezultis granda destruktadi e de 123,200 til 160,000 morti. Nur en 1988 Khomeini aceptis armistico negociita da Unionita Nacioni. La sequanta yaro, il mortis ed ayatolo Ali Khamenei divenis la maxim supra chefo.

Pos la fino di la milito, prezidanto Akbar Hashemi Rafsanjani adoptis pragmatala politiki, e komencis rikonstruktar l'ekonomio. En 1997 moderema Mohammad Khatami vinkis la prezidantal elekto.

En 2000 le novigo-mentala vinkis en parlamental elekti ganante 170 sideyi de tota 290 sideyi.

Politiko

Iran esas republiko kun influo di shia-islamo. La prezidanto esas chefo di stato e chefo di guvernerio di lando. Lua nuna spirituala chefo esas Ayatolo Ali Khamenei. Nuna konstituco skribesis en 1979.

Geografio

Topografiala mapo di Iran.

Kun 1,648,000 km², Iran esas la 18ma granda lando dil mondo. Lua surfaco esas equivalanta a sumo di Unionita Rejio, Francia, Hispania e Germania, e simila ad Alaska (Usa) ed Amazonas (Brazilia).

Iran konsistas ek Iran alta planajo, ecepte proxim marbordo di Kaspia maro e Kuzistan, ed esas un di maxim montala lando dil mondo. Populo esas koncentrata en westo di lando. Monto Davamand esas la maxim alta di lando, kun 5,610 metri di altitudo.

Nordo di Iran esas kovrata da pluvala foresti, ed esto konsistas en dezerto. Klimato varias de subtropikala til arida.

Ekonomio

Videz anke: Ekonomio di Iran.

La maxim importanta produkti di exportacajo di Iran esas petrolo e naturala gaso, mati ed agrokultivala produkti. La Inflaciono e chomeso kontinuas afektar l'ekonomio di lando.

Demografio

La maxim granda urbo esas la chef-urbo, Tehran. Altra importanta urbi esas Mashhad, Isfahan, Karaj e Tabriz.

Kulturo

Iranana kulturo mixuras islamana e pre-islaman influi. Sasanida periodo influis en la kulturi di Chinia, India e Romana.