Yəhudilər
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1st row: Albert Eynşteyn · Şalom Aleykim · Mark Şaqal · Emmi Nyoter 2nd row: Maymonid · Benedikt Spinoza · Natali Portman · Frans Kafka | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ümumi sayı | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 13.6 mln | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Yaşadığı ərazilər | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Dili | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Dini | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
Yəhudilər - qədim İsrail carlığında yaşamış əhalidən yaranan xalq. Faktiki olaraq dünyanın bütün ölkələrində yaşayırlar. 1948-ci ildən yəhudi dövləti — İsrail də mövcuddur. Sayı təqribən 14 mln. nəfər (2006-cı il rəqəmi), onlardan 40%-i İsraildə, 35%-i isə ABŞ-da yaşayır. Ənənəvi dini iudaizmdir. Yəhudilərin əksəriyyəti yaşadıqları ölkənin dilində danışırlar. İsraildə isə rəsmi dövlət dili XIX əsrdə danışıq dili kimi dirçəldilmış ivritdir. Ayrı-ayrı ölkələrdə spesifik yəhudi dilləri var. Onlardan ən çoxsaylısı alman dil qrupuna daxil olan idişdir.
Mündəricat
Özlərini adlandırma[redaktə | əsas redaktə]
Müasir özünü adlandırma {יְהוּדִים, yəhudim; idişdə: ייִדן (y)idn; ladino da: ג׳ודיוסcudios.
Qədim özünü adlandırma bney-İsrael — İakov İsrailin oğulları, ulu baba İakov İsrailin nəsli.
İlk əvvəl yəhudi adı İuda nəslinə deyilirdi. Sonradan İuda çarlığında tayfasından asılı olmayaraq yaşayan hər kəsə deyildi. İuda çarlığı süquta uğradıqdan sonra yəhudi adı spesifik əhəmiyyətinin itirdi və milli-dini bağlılığı göstərdi.
Yəhudiliyin əlamətləri[redaktə | əsas redaktə]
Yəhudiliyin əlamətlərini müəyyənləşdirən ən qədim mənbə yəhudi hüququ olan Qalaxadır. O qanun yaradan Talmudun qərarları əsasında yaranıb. Qalaxa görə, "yəhudi o adamdır ki, anası yəhudidir, ya da yəhudi qaydalarına görə yəhudi adlanıb (qiyur)"
Yəhudi diasporlarının tarixi[redaktə | əsas redaktə]
Diasporlar tədricən ardıcıllıqla bir neçə əsas mərkəz şəklində formalaşmışlar. Edot adlanan etnik yəhudilər dil və məişət cəhətcə fərqlənmişlər:
- Bavli (Mesopotamiya, Cənubi Qafqaz) — V—XI əsrlər;
- Sefardlar (Pireney yarımadası) — b.ə.əvvəli — 1492;
- Aşkenazlar (Mərkəzi Almaniya, Şərqi Avropa) — X əsr-XX əsrin ortası.
İkinci dünya müharibəsi ərəfəsində və dövründə altı milyona qədər yəhüdi öldürülüb (bax: Holokost).
Yayılması və sayı[redaktə | əsas redaktə]
Sayı təqribən 14 milyon nəfər hesab edilir. Ancaq yəhudilərə aid olanlarla sayı 75-100 milyon ola bilər.
Ən böyük yəhudi icmaları (60 min nəfərdən çox) aşağıdakı ölkələrdədir:
- ABŞ — 5,2 — 5,5 mln.nəfər (keçmiş SSRİ-dən təqribən 400 min)
- İsrail — 5, 394 mln.nəfər (2008-ci il; keçmiş SSRİ-dən təqribən 1,120 mln.nəfər)
- Fransa — 575 min nəfər
- Argentina — 400 min nəfər
- Kanada — 348,6 min nəfər (2001-ci il)
- Böyük Britaniya — 300 min nəfərdən çox
- Almaniya — 250 min nəfər (keçmiş SSRİ-dən təqribən 216 min) (2004-cü il).[1]
- Rusiya — 233,4 min nəfər. (2002-ci il).[2]
- Ukrayna — 104 min nəfər (2001-ci il)
- Avstraliya — 90 min
- CAR — 89 min
- Braziliya — 87 min (2000-ci il)
Mütəşəkkil yəhudi icmaları dünyanın 110 ölkəsində var.
İstinadlar[redaktə | əsas redaktə]
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/2007/0303/analit07.php
- ↑ Итоги Всероссийской переписи населения 2002 года. В 14 т. М., 2004
Ədəbiyyat[redaktə | əsas redaktə]
- Гительман Ц. Беспокойный век: Евреи России и Советского Союза с 1881 г. до наших дней. М.: — Новое литературное обозрение, 2008. — 512 с. — ISBN 978-5-86793-576-4
- Н. И. Рутберг, И. Н.Пидевич. Евреи и еврейский вопрос в литературе советского периода. Хронологически-тематический указатель литературы, М.: Грант, 2000. — 598 с. — ISBN 5-89135-135-8
- Евреи в России: История и культура. Сборник научных трудов — ред. Д. А. Эльяшевич. СПб, Издание Петербургский еврейский университет, 1998. — 394 с. — ISBN 5-88976-004-1
- Мудрость еврейского народа в пословицах и поговорках. Феникс, Ростов-на-Дону, 2008.
Xarici keçidlər[redaktə | əsas redaktə]
- История еврейского народа
- Статья "Евреи" С. И. Лучицкая. // Словарь средневековой культуры. 23 илл.
- Еврейский Фонд Украины
- Евреи в Библии — статья на сайте "Библия-центр"
- Ваад Украины
- История и культура евреев на сайте Конгресс Национальных Общин Украины
- Раввин Адин Штейнзальц. "Что такое еврей"
- Еврейский век. Полемика вокруг книги Юрия Слезкина "Эра Меркурия. Евреи в современном мире"
- Передача "Не так" радиостанции "Эхо Москвы" с обсуждением книги Юрия Слезкина "Эра Меркурия. Евреи в современном мире"
- Joshua Project – Unreached Peoples of the World : Jews
