Guerra dos Trinta Anos

Grabado da época representando a Segunda Defenestración de Praga, feito que marca o comezo da Revolta de Bohemia, inicio da Guerra dos Trinta Anos.

A Guerra dos Trinta Anos foi unha guerra europea librada principalmente na Europa central entre os anos 1618 e 1648. Aínda que inicialmente se tratou dun conflito relixioso entre católicos e protestantes, o motivo central foi a disputa entre as potencias europeas por conseguiren unha situación de equilibrio ou ben, no caso doutras, por conseguiren unha situación de hexemonía (neste caso a casa dos Habsburgo en España e a Casa de Austria, que eran católicos). A guerra dos Trinta Anos acabou coa paz de Westfalia e a paz dos Pireneos. Con todo, tamén pode describirse non como unha soa guerra, senón dunha longa serie de conflitos desenvolvidos principalmente en Europa central.

Esta guerra pódese dividir en 4 etapas :

• A revolta de Bohemia.
• A intervención danesa.
• A intervención sueca.
• A intervención francesa.

Orixes da guerra

A mediados do século XVI, un acordo asinado por Carlos I de España e V de Alemaña e os príncipes luteranos en 1555, confirmara o resultado da primeira Dieta de Espira e en realidade fixera acrecentar co tempo os odios entre católicos e luteranos. Nesa acordo, coñecido como a Paz de Augsburgo, establecérase que: Os príncipes alemáns (ao redor de 360 deles), podían elixir a relixión (luteranismo ou catolicismo) nos seus reinos de acordo coa súa conciencia. Era o principio de cuius regio eius religio. Os luteranos que vivisen nun estado eclesiástico (baixo o control dun bispo), podían continuar sendo luteranos. Os luteranos podían manter o territorio que capturaran á Igrexa Católica desde a Paz de Passau (1552). Os líderes eclesiásticos da Igrexa Católica (bispos), que se convertesen ao luteranismo tiñan que entregar a súa diocese. En definitiva recoñecíase o luteranismo en igualdade co catolicismo dentro do Imperio, decretaba a liberdade relixiosa dos príncipes, que non dos súbditos. Porén deixaba fóra o calvinismo convertido en factor de inestabilidade ao ser declarado como relixión oficial por varias cidades imperiais e estenderse por Bohemia e Hungría.

Nos comezos do século XVI incrementáronse as tensións entre as nacións de Europa. Aos españois interesábanlles os territorios dos principados alemáns, Francia desexaba por fin a hexemonía dos Habsburgo, e Dinamarca e Suecia buscaban intereses económicos.

Durante a segunda metade do seculo XVI as tensións relixiosas tamén se fixeron máis intensas. A paz de Augsburgo tivo as súas consecuencias ao longo da segunda metade do seculo XVI, xa que os bispos se negaban a abandonar os seus bispados como dicía a paz de Augsburgo que tiñan que facer. As tensións e os resentimentos entre católicos e protestantes aumentaran dende o tratado, e en moitos lugares de Alemaña destruíanse igrexas protestantes e había limitacións e obstáculos ao culto protestante. O diminuíren as tensións non axudaron o calvinismo que se estendeu por toda Alemaña.

Os Habsburgo desexaban incrementar os seus territorios e a súa influencia anexionando territorios ao seu imperio a cambio da liberdade relixiosa, aínda que os emperadores eran católicos. Ante a pasividade do emperador ante os protestantes os católicos da zona protagonizaron revoltas contra os protestantes como a que se fixo na cidade alemá de Donauwouth en 1606. No ano 1608 fúndase a liga da Unión Evanxélica ou liga protestante onde se agrupaban os luteranos e os calvinistas. Os católicos formaron a liga católica nese ano para defenderen os seus intereses.

A Revolta de Bohemia

En 1618 proclámase emperador a Fernando II. Este emperador era un católico acérrimo, o que amolou a Bohemia, na súa maioría protestante. Fernando II enviou dous conselleiros a Bohemia para que preparasen a súa chegada pero estes foron defenestrados, aínda que os conselleiros non sufriron danos ao caeren nun monte de esterco. Comezou a revolta de Bohemia que axiña se estendeu a outros lugares (Silesia, Moravia e Lusacia), os que pideron axuda á liga Protestante e o Emperador Fernando II pediulle axuda ao seu sobriño e xenro Filipe III.

A revolta comezou favorablemente para os Bohemios xa que a nobreza austríaca era protestante. Pero logo cambiaron de opinión e apoiaron o emperador. A primeira derrota protestante foi na batalla do Sablat en xuño de 1619. A costa desta derrota o reino de Savoia deixa de apoiar os protestantes, e pese á derrota os protestantes seguen en guerra cunha forza efectiva. Os estados de Austria setentrional e meridional asinan unha alianza cos Bohemios a comezos de agosto, e o día 22 Fernando II foi deposto oficialmente como rei de Bohemia, e substituído polo Elector Palatino Federico V.

Os españois enviaron un exército dende Bruxelas so as ordes de Ambrosio Spinola para daren apoio ao emperador, e o embaixador español en Viena, Íñigo Oñate, convenceu a Saxonia protestante para intervir contra Bohemia a cambio de ofrecerlles o control sobre Lusacia. Os saxóns invaden Bohemia e o exército español no oeste evitou que as forzas da Unión Protestante puidesen prestar auxilio. Oñate conspirou para transferir o título electoral do Palatinado ao duque de Baviera a cambio do seu apoio á Liga Católica.

So o mando do xeneral Tilly, o exército da Liga Católica pacificou a Austria Alta, mentres que as forzas do emperador pacificaban a Austria meridional. Unha vez unidos os dous exércitos, desprazáronse cara ao norte, dentro de Bohemia. Fernando II derrotou definitivamente a Federico V na batalla da Montaña Blanca preto de Praga, en 1620. Bohemia permanecería en mans dos Habsburgo durante case 300 años. Esta derrota provocou a disolución da liga Protestante, Federico foi exiliado e gaña as simpatías das provincias unidas Suecia e Dinamarca.

A intervención danesa

O período dinamarqués comeza cando o rei Cristián IV de Dinamarca de fe luterana sente que o seu reino protestante se atopa ameazado. Axudou os alemáns liderando un exército contra o Sacro Imperio. Cristián IV sacara abundante proveito das súas políticas no norte de Alemaña (Hamburgo fora forzada a aceptar o protectorado dinamarqués en 1621, e en 1623 o herdeiro de Dinamarca foi nomeado bispo de Bremen-Verden). Cristián IV desenvolveuse francamente ben como administrador e conseguiu para o seu reino un nivel de estabilidade e riqueza descoñecido en Europa, o único pais que se asemellaba era Baviera^{[Cómpre referencia]}.

Cristián invadiu Alemaña co seu exército de 20.000 mercenarios, pagado case completamente coa súa fortuna persoal. Para enfrontarse a esta forza, Fernando II utilizou a axuda militar de Albrecht von Wallenstein, un nobre bohemio. Wallenstein prometeu a Fernando II un exército de entre 30.000 e 100.000 soldados a cambio do dereiro a saquear os territorios tomados. Cristian, que desconoñecía a existencia de Wallenstein efectuou a invasión, foi forzado a retirarse antes de que o seu exercito fose aniquilado polo exército de Wallenstein e de Tilly. A sorte de Cristián empeorou aínda máis cando tódolos aliados cos que contaba se viron forzados a abandonaren. Tanto Inglaterra como Francia atopábanse en guerras civís. Suecia encontrábase en guerra con Polonia, e nin Brandemburgo nin Saxonia tiñan intencións de faceren nada que alterase a tenue paz na Alemaña oriental. Wallenstein derrotou o exercito de Mansfeld na batalla da ponte de Dessau (1626) e o xeneral Tilly derrotou os daneses na batalla de Lutter (1626). Mansfeld morreu uns meses despois dunha enfermidade, exhausto e avergoñado pola batalla que lle costara a metade do seu exército. O exército de Wallenstein marchou cara ao norte, ocupando Mecklemburgo, Pomerania e finalmente a propia Jutlandia. No entanto, foi incapaz de tomar a capital danesa da illa de Seeland sen unha frota. Daquela optou por sitiar Stralsund, o único porto belixerante do Báltico. Por isto chegouse finalmente ao tratado de Lübeck (1629), polo que Cristián IV renunciou ao seu apoio aos protestantes alemáns para poder manter o control sobre Dinamarca.

A Guerra dos Trinta Anos debería ter finalizado co período danés, mais a Liga Católica convenceu a Fernando II de que tentase recuperar as posesións luteranas que, en aplicación dos acordos da Paz de Augsburgo, pertencían por lei ás igrexas católicas. Estas posesións estaban descritas no Edicto de Restitución de 1629, e incluían dous arcebispados, dezaseis bispados e centos de mosterios.

O panorama para os protestantes era desolador. Os nobres e os campesiños preferían abandonaren as súas terras en Bohemia e Austria antes que convertérense ao catolicismo. Mansfeld e Gabriel Bethlen, os primeros oficiais da causa protestante, morreron no mesmo ano.

A intervención Sueca

Gustavo II Adolfo, como previamente fixera Cristián IV, acudiu en axuda dos luteranos alemáns para previr unha posible agresión católica ao seu país e para obter influencia económica nos Estados alemáns sitos ao redor do mar Báltico. Tamén, como Cristián IV, Gustavo II Adolfo foi subvencionado por Richelieu, o primeiro ministro do rei Luís XIII de Francia, e polas Provincias Unidas. Dende 1630 ata 1634 fixo retroceder as forzas católicas recuperou unha gran parte das terras protestantes ocupadas, tomando Pomerania e invadindo Magdeburgo.

Fernando II dependía da Liga Católica, xa que cesara a Albrecht von Wallenstein. Na Batalla de Breitenfeld, Gustavo II Adolfo derrotou a Liga Católica comandada polo xeneral Tilly. Un ano despois encontráronse de novo, e esta vez o xeneral Tilly resultou morto no río Lech (1632) mentres ofrecía resistencia á invasión sueca. Isto obrigou a Fernando II a volver chamar a Wallenstein. Wallenstein e Gustavo II Adolfo de Suecia loitaron na batalla de Lützen, en 1632, onde os suecos saíron vitoriosos, pero coa perda do seu rei en Leipzig. Finalmente, en 1634 os suecos e os seus aliados protestantes alemáns, foron derrotados na Batalla de Nördlingen. En 1635 asinase a Paz de Praga:

•O exército do emperador e os exércitos dos Estados alemáns ficaron unidos como único exército do Sacro Imperio Romano.

•Prohibiu que os príncipes alemáns establecesen alianzas entre eles.

•Legalizouse o calvinismo.

•Resolveu as cuestións relixiosas da Guerra dos Trinta anos.

Este tratado, así e todo, non lles gustou aos franceses, xa que os Habsburgos continuaban sendo moi poderosos. Os franceses entón desencadearon o derradeiro período da Guerra dos Trinta Anos, chamado o Período Francés.

A Intervención Francesa

Francia, aínda que era un país católico, rivalizaba co Sacro Imperio Romano Xermánico e con España. O Cardeal Richelieu, primeiro ministro de Luís XIII, pensou que os Habsburgos aínda eran demasiado poderosos, xa que mantiñan no seu poder varios territorios na fronteira leste de Francia e tiñan influencia nas Provincias Unidas. Por iso malia que o Cardeal Richelieu era un importante católico, uniuse aos protestantes xunto cos holandeses e cos suecos.

España, contrataca, destruíndo as provincias francesas da Champaña e máis da Borgoña, e incluso ameazou París en 1636 na campaña de Francia de 1636. O xeneral imperial Johan von Werth e o comandante español, o cardeal-infante Fernando, levaron a cabo campañas exitosas. Finalmente Bernardo de Saxonia-Weimar derrotou os imperiais e chegou a ameazar a permanencia das tropas do imperio en chan francés na batalla de Compiegne. Seguiron moitas batallas, mais ningún bando obtivo nelas vantaxes claras.

No ano 1642, o Cardeal Richelieu morreu. Un ano despois seguiuno Luís XIII. Luís XIV sobe ao trono á tenra idade de 5 anos. O seu rexente, o Cardeal Mazarino comezou a traballar para restaura-la paz.

No ano 1643 as tropas españolas de Filipe IV-quen facía fronte na península á rebelión da Cataluña- eran derrotadas na fortaleza de Rocroi.

En 1645, o mariscal sueco Lennart Torstensson derrotou a un exército imperial na Batalla de Jankau, preto de Praga, e Luís II de Borbón, Príncipe de Condé, derrotou o exercito bávaro na batalla de Nördlingen (1645). O último comandante con talento dos católicos, o conde Franc von Mercy, morreu na batalla.

En 1647 Francia e Suecia invadiron a Baviera e forzaron a Maximiliano I a asinar o 14 de marzo de 1647 a Tregua de Ulm e a renunciar a súa alianza co Sacro Imperio Romano. No outono rompeu a tregua e volveu cos imperiais. No ano 1648, os suecos e mailos franceses derrotaron o exército imperial nas batallas de Zusmarhausen e Lens. Unicamente os territorios da propia Austria permaneceron seguros nas mans dos Habsburgos.

A Paz de Westfalia

O termo da Paz de Westfalia refírese aos dous tratados de paz de Osnabrück e Münster, asinado o 15 de maio e 24 de outubro de 1648, respectivamente, este último na Sala da Paz do concello de Münster, na rexión histórica de Westfalia, polo cal finalizou a Guerra dos Trinta Anos en Alemaña e a Guerra dos oitenta anos entre España e os Países Baixos.

A Paz de Westfalia deu lugar a partir dun primeiro congreso diplomático moderno e iniciou unha nova orde no centro de Europa baseada no concepto de soberanía nacional. Ata 1806, os regramentos pasaron a formar parte das leis constitucionais do Sacro Imperio Romano. O Tratado dos Pireneos, asinado en 1659, puxo fin á guerra entre Francia e España.

Como consecuencia de senllos tratados, Francia atinxiu importantes vantaxes territoriais na Alsacia e na fronteira renana, Suecia quedouse con Pomerania occidental e diversos enclaves alemáns no mar do Norte e no Báltico, converténdose en membro do Imperio. Brandemburgo expandiuse pola Pomerania oriental e anexionou algúns territorios na Alemaña occidental, mentres o duque de Baviera retiña o alto Palatinado e maila condición de elector. Pola súa banda, a independencia formal de Suíza foi acatada polo Imperio.

Esta institución foi a máis prexudicada, pois o recoñecemento da soberanía dos príncipes e mailas cidades, baleiraba de contido o título imperial. A consagración da liberdade relixiosa dos príncipes, que impuñan a súa fe nos seus Estados estendeuse ao calvinismo e puxo fin ao ciclo de guerras relixiosas.

Os Habsburgo vieneses, malia algunhas concesións, fortaleceron o control sobre as súas posesións patrimoniais, gobernadas dende Austria. A gran perdedora deste prolongado conflito foi Alemaña no seu conxunto, sometida a terribles devastacións durante tres décadas —especialmente en rexións como Renania, que perdeu dous terzos da súa poboación— e afectada polas perdas materiais que tardaron decenios en seren reparadas. Pola súa banda, Inglaterra e Holanda afianzáronse como potencias marítimas, condición que favorecería un gran desenvolvemento comercial e colonial futuro. Francia confirmouse como a nova potencia europea, aínda que tiña, polo momento, que finalizar o seu conflito con España.

As ideas centrais da paz de Westfalia foron: • A Paz de Praga foi incorporada na Paz de Westfalia. Os calvinistas foron, recoñecidos internacionalmente, e o Edicto de Restitución foi de novo rescindido. A primera Dieta de Speyer foi aceptada internacionalmente.

• Redistribucións territoriais: Francia obtivo o arcebispado de Metz, Tourdum e toda Alsacia agás Estrasburgo e Mulhouse. Tamén adquiriu voto na Dieta Imperial xermánica.

- Suecia obtivo a Pomerania occidental e os arcebispados de Bremen e Stettin. Tamén obtivo o control sobre a desembocadura do Oder, Elba e Weser. Ao igual que Francia, obtivo voto na Dieta Imperial xermánica.

- Baviera adquiriu voto no Consello Imperial de Electores.

- Brandemburgo (Prusia) obtivo a Pomerania oriental e mailo arcebispado de Magdeburgo.

- Suíza foi recoñecida como nación completamente independiente.

- Provincias Unidas foi recoñecida como nación independiente

- Aos estados alemáns (ao redor de 360), déuselles o dereito de exerceren a súa propia política exterior, pero non podían emprender guerras contra o emperador do Sacro Imperio Romano. O imperio, como totalidade, aínda podía emprender guerras e asinar tratados.

- Aboliuse a posibilidade de elección do emperador romano vivente imperatore (na vida do emperador reinante).

- Os Palatinados foron divididos entre o restablecido Elector Palatino Carlos Luís (fillo e herdeiro de Federico V) e o Elector-Duque Maximiliano de Baviera ( o que significaba a división entre protestantes e católicos). Carlos Luis obtivo o Baixo Palatinado (Palatinado renano) e Maximiliano mantivo o Alto Palatinado.

As Consecuencias

• O resultado inmediato da guerra, que no entanto ía perdurar durante preto de dous séculos, foi a consagración dunha Alemaña dividida entre moitos territorios, todos os cales, a pesar da súa continuidade na pertenencia ao imperio ata a formal disolución deste en 1806, tiñan soberanía de facto.

• A Guerra dos Trinta Anos reestruturou a distribución de poder previa. A decadencia de España fíxose claramente visible. Namentres España estivo ocupada con Francia durante o período francés, Portugal declarou a súa independencia. A familia Braganza alzouse coma a casa gobernante de Portugal.

• Francia foi vista a partir de agora como o poder dominante na Europa. • Durante os últimos anos da Guerra dos Trinta Anos, Suecia viuse envolta nun conflito con Dinamarca, entre 1643 e 1645, denominado a Guerra Torstenson. O resultado favorable deste conflito e a súa conclusión da guerra en Europa por medio da Paz de Westfalia que axudou a establecer a Suecia post-bélica como un gran poder na Europa.

Cronoloxía

Interior

• 1627: Asedio a la Rochelle.
• 1627: Toma de Québec.
• 1649: Decapitación de Carlos I de Inglaterra.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Proxecto "Paz de Westfalia" (contén entre outros o volume de ensaios da 26. exposición do Consello de Europa "1648: War and Peace in Europe", 1998/99)
• Portal planeta
• Mapa da Guerra
• Mapa da Guerra

Bibliografía

• Parker, Geoffrey (1988), La Guerra de los Treinta Años.
• Elliott, John.H (1987), El Conde Duque de Olivares.