Ermenistan

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Şuraya atla: kullan, ara
Başlığın diğer anlamları için Ermenistan (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Ermenistan Cumhuriyeti
Հայաստանի Հանրապետություն
Hayastani Hanrapetut’yun
Bayrak Arma
Bayrak Arma
Ulusal Marş: Մեր Հայրենիք (Ermenice)
Mer Hayrenik   (transcription)
"Bizim Anavatanımız"
Konum
Başkent Erivan
40°11′K 44°31′D / 40.183°K 44.517°D / 40.183; 44.517
Resmî dil(ler) Ermenice
Etnik gruplar   %97,9 Ermeni,
%1,3 Ezidi,
%0,5 Rus,
%0,3 diğer
Milliyet Ermeni
Yönetim biçimi Başkanlık Sistemi
 - Devlet başkanı Serj Sarkisyan
 - Başbakan Hovik Abrahamyan[1]
 - Ulusal Meclis Başkanı Galust Sahakyan[2]
Kuruluş
 - Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti adıyla 28 Mayıs 1918
 - Sovyetler Birliği'nden bağımsızlık
Tanınma
İlan Edilme
Bitiş

23 Ağustos 1990
21 Eylül 1991
25 Aralık 1991
Yüzölçümü
 - Toplam 29.743 km²  (141.)
11 mil²
 - Su (%) 4.71
Nüfus
 - 2011 tahmini 3.262.600[3] (137.)
GSYİH (SAGP) 2009
 - Toplam $16,057 milyar (160.)
 - Kişi başına $4.916
GSYİH (düşük) 2009
 - Toplam $8,683 milyar
 - Kişi başına $2.658
Gini (2003) 33,8 (orta) 
İGE  artış 0.798 (orta)  (2007)
Para birimi Ermeni dramı (դր.) (AMD)
Zaman dilimi UTC (UTC+4)
 - Yaz DST (UTC+5)
Trafik akışı sağ
Internet TLD .am
Telefon kodu 374

Ermenistan (Ermenice: Հայաստան Hayastan, /hɑjɑsˈtɑn/) ya da resmî adıyla Ermenistan Cumhuriyeti (Ermenice: Հայաստանի Հանրապետություն Hayastani Hanrapetut‘yun, /hɑjɑsˈtɑni hɑnɾɑpetuˈtʰjun/), Güney Kafkasya'da denize kıyısı olmayan bir ülkedir.

Daha önce Sovyetler Birliği'ne bağlı bir cumhuriyet iken Eylül 1991'de bağımsızlığını ilan etmiştir. Kuzeyinde Gürcistan, doğusunda Azerbaycan, güneyinde İran, batısında ise Türkiye ve Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti bulunur. 1 Ocak 2011 itibarıyla nüfusu 3.262.600 kişidir.[3] Başkenti ve en büyük şehri Erivan'dır;[4] Gümrü, Vanadzor, Eçmiadzin ve Hrazdan da ülkenin diğer önemli şehirlerindendir.

Ermenistan Birleşmiş Milletler, Avrupa Konseyi, Bağımsız Devletler Topluluğu, Karadeniz Ekonomik İşbirliği, Dünya Ticaret Örgütü ve yaklaşık otuz diğer örgütün üyesidir.[5]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Ermenistan tarihi

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir coğrafi tanım olarak Arminiya veya Armaniya adına en erken eski Fars (Pers) imparatoru I. Darius'un yaklaşık M.Ö. 510 tarihli Bisutun Anıtı'nda rastlanır. M.Ö. 399 yılında bölgeyi gezerek ayrıntılı tasvirler yapan Yunan tarihçi Ksenofon'un eserinde ülke adı Armenia olarak geçer.

Strabon Coğrafya'sında (MS 1. yüzyıl) ve Roma İmparatorluğu'nun idari bölünümünde Armenia sınırları şöyle tanımlanır: Batıda Fırat nehri, güneyde Güneydoğu Toros sıradağları, güneydoğuda Hakkâri dağları ve Urmiye Gölü, kuzeydoğuda Sevan Gölü ve Karabağ, kuzeyde Çıldır Gölü ve Doğu Karadeniz Dağları. Ortaçağ Arap kaynaklarında aynı bölgenin adı Armaniyya veya Ermeniyye (Ar: أرمنية) olarak geçer. Eski Türkçe metinlerde Ermeniyye adına 15. yüzyıla kadar rastlanır.

Yüzyıllarca sadece tarihi bir isim olarak hatırlanan "Armenia/Ermenistan" adı, 19. yüzyılın milliyetçi politikaları döneminde tekrar güncel anlam kazanmıştır.

Çağdaş Ermenistan'ın doğuşu[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarihi Ermenistan'ın bir kısmı olan bugünkü Ermenistan, Kaçar Hanedanı'na bağlı Revan Hanlığı'ndan ibaretti. 1827'de Paskeviç yönetimindeki Rus ordusu tarafından fethedilmiş ve Kaçarlar 22 Şubat 1828 tarihli Türkmençay Antlaşması ile 4. Maddesi gereğince Revan Hanlığı üzerindeki hak talebinden vazgeçmşitir.[6][7] 21 Mart 1828'de reorganize edilen idari birime Ermeni Oblastı (Армянская область / Armyanskaya Oblast) adı verilmiştir.[8] Oblastın o tarihte %18 dolayında olan Ermeni nüfusu, Rus yönetimi tarafından davet edilen İran Ermenilerinin göçü sonucunda 20. yüzyıl başında %48 düzeyini bulmuştur. I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı İmparatorluğundan mülteci olarak gelen Ermenilerle birlikte bu sayı %70'lere ulaşmıştır[kaynak belirtilmeli].

1850'da Erivan Guberniyası (Эриванская губернія / Erivanskaya Guberinya) kurulmuştur ve Guberniya 27.830 kilometre karelik bir alana sahipti. 1897'de yapılan nüfus sayımına göre Erivan Guberniyası'nın nüfusu 829.556 kişi olup toplam nüfusun % 56'sı Ermeni, % 37,5'i Azeri, % 5,5'i Kürt ve % 0,6'sı Rus'u etnik gruplardan ibaretti.[9]

1917 Devrimi'nden sonra Rus Devletinin çöküşü üzerine kurulan Transkafkasya Federasyonu 26 Mayıs 1918'de üç cumhuriyete bölündü[10] ve 28 Mayıs 1918'de Erivan'da Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti ilan edildi.[11] İkibuçuk yıl süren bağımsızlığı sırasında ekonomik, askeri ve siyasi krizlerle sarsılan cumhuriyet 1920 Kasım ayında Türk ve Sovyet ordularının eş zamanlı işgaline uğrayarak bağımsızlığını kaybetmiş ve 2 Aralık 1920'de Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adıyla Sovyetler Birliği'ne katılmıştır.

Ermenistan Cumhuriyeti[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız: 1988 Spitak Depremi ve Karabağ Savaşı
Erivan'a giren 11. Kızıl Ordu askerleri (29 Kasım 1920).

Sovyetler Birliği'nin son döneminde 7 Aralık 1988 tarihinde Leninakan (zamanımızda Gümrü) ve Spitak şehirlerinde 6,9 magnitüd büyüklüğünde bir sarsıntı yer aldı.[12] Bu deprem, şehirleri yıktı ve yaklaşık 25.000 kişinin hayatına mal oldu. Özellikle Sovyet ekonomisi için daha olumsuz bir tesadüf olamazdı: SSCB aynı zamanda Sovyet-Afgan Savaşı yer almakta idi ve iki sene önce Ukrayna SSC'nde yer alan Çernobil reaktör kazası, insanî ve ekolojik bir felaket olması dışında SSCB için çok büyük bir finansal sorun oldu. Sovyet yetkililer, depremin ekonomik etkilerinin altından kalkma problemi ile karşılaştılar.[13]

Aynı senede Ermenistan Sovyet Cumhuriyeti ile Azerbaycan arasında Dağlık Karabağ (Nagornıy Karabağ) bölgesi üzerinde anlaşmazlık çıktı. Azerbaycan'a ait olan; fakat nüfus çoğunluğu Ermenilerden oluşan[14] bir özerk bölge olan Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'nda Ermeniler ayaklanarak ayrı bir cumhuriyet ilan ettiler. Ermenistan ile Azerbaycan savaşın eşiğine gelirken her iki cumhuriyette Azeri ve Ermeni azınlıklar şiddet olaylarına maruz kaldı. Çatışmalar sürerken Mayıs 1990'da Yeni Ermenistan Ordusu kurularak Sovyet ordusundan fiilen bağımsız bir ordu yapısı oluşturuldu.

Sovyetler Birliği'nin dağılması üzerine Ermenistan 23 Ağustos 1991'de bağımsızlığını ilan etti. Şiddetlenen Ermeni-Azeri savaşında Ermenistan, D. Karabağ ile Ermenistan arasındaki Laçın Koridoru'nu da işgal ederek D. Karabağ'ı fiilen kendisine ilhak etti. Azerbaycan'ın Ermenistan'a uyguladığı ekonomik ambargo, ülkede büyük sıkıntılara yol açtı. 1993'te Türkiye de Ermenistan'a karşı ambargoya katıldı. D. Karabağ savaşı 1994'te Rusya'nın dikte ettiği ateşkesle sona erdi.

Halen Ermenistan uluslararası topluluk tarafından Azerbaycan'a ait sayılan toprakların %20'ni (D. Karabağ ve Laçin Koridoru dahil) işgal altında bulundurmaktadır. Türkiye bu durumu gerekçe göstererek Ermenistan Cumhuriyeti ile diplomatik ilişki kurmaktan kaçınmış ve bu ülke ile sınırlarını trafiğe kapatmıştır.

Ermenistan siyasetinde D. Karabağ kökenli siyasi örgüt ve kişilerin egemenliğine dikkat çeken bazı gözlemciler, Ermenistan'ın D. Karabağ'ı değil, aksine D. Karabağ'ın Ermenistan'ı ilhak ettiğini ileri sürmüşlerdir.

Dış ilişkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Ermenistan'ın dış ilişkileri
Moskova'da yapılan bir toplantıda Cumhurbaşkan Serj Sarkisyan (sağ), İlham Aliyev (sol) ve Dmitri Medvedev (orta) ile.

Nisan 2008'den beri devletin Dışişleri Bakanı Eduard Nalbandyan'dır.[15] Ermenistan'da 30 tane büyükelçilik bulunmaktadır[16], ve yurtdışında Ermenistan'ın 36 tane dış temsilciliği vardır.[17] Eski Sovyetler Birliği cumhuriyeti olması nedeniyle Ermenistan Cumhuriyeti bir Bağımsız Devletler Topluluğu üyesidir.[18] 2 Mart 1992 tarihinde bir Birleşmiş Milletler üyesi olmuştur.[19] 25 Ocak 2001 tarihinde Azerbaycan ile[20] Avrupa Konseyi üyeliğini kazanmıştır,[21] Ermenistan Cumhuriyeti yaklaşık kırk uluslararası örgütün üyesi veya gözlemcisidir.[22]

Azerbaycan ile ilişkileri soğuktur, bu iki ülkenin arasında diplomatik ilişkiler olmamaktadır.[23] Özellikle Karabağ Savaşı ve bunun etkileri nedeniyle gerilimler vardır. 1994'te bir ateşkes anlaşması yapılmasına rağmen, savaştan beri Azerbaycan topraklarının %16'sı Ermeni muharipler tarafından zapt edilmektedir[5][24]; Azerbaycan'da yaklaşık 528.000 tane yaşadığı yerden zorunlu göç etmek zorunda kalan kişi ve Ermenistan'dan kaçan 300.000 tane Azeri sığınmacı bulunmaktadır.[24]

Türkiye, Ermenistan'ın bağımsızlığını 16 Aralık 1991 tarihinde[25] tanıyarak ülkeyi tanıyan dünyanın ilk ülkelerinden birisi olmuştur.[26] Ermenistan ve Türkiye arasında da diplomatik ilişkiler soğuktur. 1993'te Türkiye, Azerbaycan'da yer alan Ermeni işgâlleri nedeniyle Ermenistan ile paylaştığı sınırı kapatmıştır ve bu sınır günümüzde bile hâlâ daha kapalıdır.[27] Ermeni diasporası faaliyetleri de bir anlaşmazlık nedenidir; Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan 2011 yılının Temmuz ayında Ermeni dili ve edebiyatı yarışmasında öğrencilerden birinin, “Batı topraklarımızı Ağrı Dağı’yla birlikte geri alabilecek miyiz?” sorusuna yanıt olarak, "Karabağ'ı biz aldık, Ağrı'yı size bıraktık" diyerek Ermeni gençliğine Ağrı'yı Ermenistan topraklarına katmayı hedef göstermiş ve bu suretle Ermenistan'ın Türkiye üzerindeki toprak iddiasını yinelemiştir.[28] Zaten Ermenistan Cumhuriyeti'nin Türkiye toprakları üzerindeki iddiası bu ülkenin Anayasa'sında da yerini almıştır. Ermenistan devlet armasının tanımlandığı Anayasa'nın 13. maddesinde, armanın ortasında Ermenilerin "Ararat" dedikleri Ağrı Dağı'nın tasvirinin yer aldığı ifade edilir.[29]

Metsamor Santrali Sorunları[değiştir | kaynağı değiştir]

1977 yılında inşa edilmiş olan Santral eski teknolojisi ve taşıdığı büyük risk sebebiyle, Ermenistan'ın Türkiye ve Avrupa ilişkilerinde önemli konu olmuştur.[30] Keza Metzamor Nükleer Santrali bugün dünyadaki mevcut santraller içerisinde en güvensiz reaktör olma özelliğini taşımaktadır[31]. Yapılan araştırmalar göstermekte ki, eskiyen teknolojisi ve yakıt tanklarının soğutma teknolojisinin günümüze uygun olmaması sebebiyle kapatılması gereken bir Nükleer Santral olarak kabul edilmektedir.[30]

Metsamor Nükleer Santrali

Çernobil ile kıyaslanacak olursa bugünkü Metsamor'un taşıdığı risk daha iyi anlaşılır. Çernobil Faciası sonucu ortaya çıkan nükleer felaket sonrası bile günümüzde kazanın olduğu yer çevresinde 30 km. çaplık bir daire (aşırı radyoaktivitenin halen olması sebebiyle) yasak bölge ilan edilmiştir ve girişler şu anda da yasaktır.[32]

Santral Ermenistan'ın başkenti Erivan'a 32 km, Kars'a 100 km, Iğdır'a ise 30 km uzaklıkta olması sebebiyle yaklaşık 4 milyon kişilik bir Nükleer sızıntı tehlikesi ile karşı karşıya kalabilir endişesi sebebiyle, Avrupa Birliği tesisin kapatılması koşuluyla ülkeye 100 milyon Euro yardım etmeyi taahüt etmiştir. Fakat Ermenistan tesisin yıkılma kararını 2004'de ertelediğini tek taraflı bildirmiştir[33]. Keza 2000'ler sonrası baş gösteren enerji krizi Ermenistan'ın bu tek taraflı kararı aldığını düşünülmektedir. Ermenistan'ın enerji ihtiyacının yaklaşık %40'ının Metsamor'dan karşıladığı tahmin edilmektedir.[30]

Ayrıca bakınız Metzamor Nükleer Santrali

İdari bölgeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Ermenistan'ın idari bölgeleri

Ermenistan on bir tane bölgeye (մարզ, "marz"; çoğul. մարզեր, "marzer") bölündürülmektedir. Ancak ülkenin başkenti Erivan, hem şehir hem de marz olarak sayılmaktadır.[34]

Her marz, devlet hükûmeti tarafından idare edilmektedir;[35] her marzın valisi hükûmet tarafından seçilir, ve bu valiler, hükûmetin bölgesel politikasını yerine getirmeleri ve cumhuriyete ait yürütme organlarının bölgesel işlerini düzenlemeleri gerekmektedir.[35]

Numara Bölge (marz) Merkez Bölge nüfusu[36] Alan (km2)[37]
Ermenistan'ın bölgeleri
1 Aragatsotn (Արագածոտնի) Aştarak 140.500 2.753
2 Ararat (Արարատի) Artaşat 276.500 2.096
3 Armavir (Արմավիրի) Armavir 281.600 1.242
4 Geğarkunik (Գեղարքունիքի) Gavar 240.100 5.348[dn 1]
5 Kotayk (Կոտայքի) Hrazdan 277.800 2.089
6 Lori (Լոռու) Vanadzor 282.000 3.789
7 Şirak (Շիրակի) Gümrü 281.000 2.681
8 Syunik (Սյունիքի) Kapan 152.800 4.506
9 Tavuş (Տավուշի) İcevan 134.200 2.704
10 Vayots Dzor (Վայոց Ձորի) Yeğegnadzor 55.800 2.308
11 Erivan (Երևան) - 1.107.800 227

Ermenistan'ın en büyük şehirleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Nüfuslarına göre Ermenistan'ın en büyük şehirleri
Sıra Şehir Marz Nüfus Sıra Şehir Marz Nüfus

Erivan
Erivan
Gümrü
Gümrü
1 Erivan Erivan 1.107.800 11 Çarentsavan Kotayk 24.800
2 Gümrü Şirak 147.000 12 Goris Syunik 23.100
3 Vanadzor Lori 105.000 13 Sevan Geğarkunik 23.100
4 Eçmiadzin[dn 2] Armavir 57.300 14 Masis Ararat 22.100
5 Hrazdan Kotayk 52.900 15 Aştarak Aragatsotn 21.600
6 Abovyan Kotayk 45.700 16 Ararat Ararat 20.700
7 Kapan Syunik 45.500 17 İcevan Tavuş 20.500
8 Armavir Armavir 33.700 18 Artik Şirak 17.300
9 Gavar Geğarkunik 25.800 19 Sisian Syunik 16.700
10 Artaşat Ararat 25.300 20 Alaverdi Lori 16.600
Kaynak: Armstat[38]












Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Ermenistan coğrafyası
Ermenistan'ın yağış ve sıcaklık grafiği
Sevan Gölü görüntüsü.

Ermenistan, Asya'nın Güney Kafkasya bölgesinde bulunan, denize kıyısı olmayan bir ülkedir.[5] Karadeniz ve Hazar Denizin arasında bulunarak[39], kuzeyinde Gürcistan, doğusunda Azerbaycan, güneyinde İran ve batısında Türkiye ve Azerbaycan'ın Nahçıvan bölgesi ile sınır paylaşmaktadır.

Ermenistan'ın toplam alanı 29.743 km2'dir.[5] Toprakları dağlık, yüksek rakımlı ve engebelidir; toprakların %90'ı 900 metreyi aşan yükseltilerden oluşur[39], ve tarıma uygun çok az toprak vardır.[40] Ülkenin en yüksek dağı, 4.090 metre rakımı olan Alagöz Dağı'dır;[39] en düşük rakımı ise 400 metre yükseklikte olan Debed Nehri'nde bulunmaktadır.[5]

Ülkenin iklimi karasaldır; yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise soğuk oluyor.[5] Isı derecesi genellikle rakıma göre değişiyor. Ermenistan'ın dağları, Karadeniz ve Akdeniz'in iklimsel etkilerini engelliyor, ve böylece mevsimsel çeşitlilik var. Ermeni Platosu'nda kış ortası ortalama derecesi 0°C, yaz ortası ortalama derecesi 25 °C'i aşıyor. Ülkenin ortalama yağış oranı, Aras Vadisi'nde senede 250 milimetre, en yüksek rakımlarda ise 800 milimetre.[41]

Ermenistan bakır, demir, boksit, molibden, altın, kurşun ve çinkoca zengindir. Büyük ponza, mermer, tüf, perlit, kireç taşı, bazalt ve tuz yatakları da bulunmaktadır.[42]

Ermenistan, Arap ve Avrasya levhalarının yöneldiği bölgesinde bulunmaktadır[43][44], ve bundan dolayı tarihi boyunca birçok büyük deprem ülkede yer almıştır. Zaten Kafkas Dağları, yaklaşık 25 milyon sene önce bu levhaların arasında bir levha hareketi nedeniyle oluştu.[43] Ülkede yer alan en son önemli sarsıntı, 25.000 kişinin ölümüne ve Spitak şehrin neredeyse tamamen yıkılmasına sebep olan 1988 Spitak Depremidir.

Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana maddeler: Ermeniler, Ermenistan demografisi, Ermenistan'da eğitim, ve Ermenistan'da din
Ermenistan demografisi.
Demoscope [1] ve NSSRA [2] verilerine göre.

Ocak 2008 itibarıyla Ermenistan'ın toplam nüfusu 3.230.100 kişi civarındadır, ve nüfusun büyüme oranı yaklaşık %0,2'dir.[45] Ekonominin son on yıldaki ortalama büyüme oranı %5,2'dir.[46] 2010-2013 arasında ise %3 küçülmüştür.[46] Ülkenin başkenti Erivan, 1.107.800 kişi nüfusu (toplam nüfusunun %34,3'ü) ile nüfus bakımından hem ülkenin en büyük şehri[4] hem de en büyük marzıdır.[47] Ermenistan'ın nüfus yoğunluğu, km2 başına 109 kişi, ve Erivan, km2 başına 4.480 kişi ile yine de ülkenin en büyük nüfus yoğunluğuna sahip olan marzıdır. Ülkenin nüfus yoğunluğu, Moldova'dan sonra eski Sovyetler Birliği ülkelerinin arasında en büyük ikinci nüfus yoğunluğudur, ve dünya çapında ise 98-inci.[48] Toplam nüfusunun %64,1'i kentlerde ve %35,9'u köylerde yaşamaktadır.[49] Her 100 kadına 87,3 erkek bulunmaktadır; bu kadınların lehine olan dünyanın en yüksek yedinci cinsiyet oranıdır.[50] Ermenistan'da eğitim, yasal olarak bir insan hakkıdır, ve temel eğitim şarttır. Devlet ortaeğitim okullarında da eğitim ücretsizdir.[51] Ermenistan'daki okuryazarlık oranı %99,4 (erkek oranı %99,7, kadın oranı %99,2).[5]

Neredeyse bütün Ermenistan nüfusu Ermenilerden ibarettir, ancak en son nüfus sayımına göre Ezidi (40.620 kişi), Rus (14.660 kişi), Süryani (3.409 kişi), Ukrayna (1.633 kişi), Kürt (1.519 kişi), Yunan (1.176 kişi) ve diğer toplumlar (4.640 geri kalan kişi) da var.[52] Sovyetler Birliği'nin dağılmasından önce büyük bir Azeri toplumu da vardı (1989'daki Sovyet nüfus sayımına göre Ermenistan nüfusunun %2,5'i, yani 84.860 kişi, Azeri idi[53]), ama toplumlar arası gerilimler, özellikle Karabağ Savaşı nedeniyle neredeyse hiç Azeri kalmamış.[dn 3] Ermenistan'da en çok konuşulan dil Ermenice; asıl ülkede konuşulan Ermenice türü Doğu Ermenicesi'dir.[54] Sovyet dönemi boyunca Ermenistan'daki okulların öğretim dilleri Ermenice ve Rusça idi, ve böylece neredeyse bütün kent nüfusu ve köy nüfusun tamamı Rusça konuşabiliyordu.[55] Günümüzde ise ülkenin en çok konuşulan ikinci dil hâlâ daha Rusça'dır, ve İngilizce gibi Batı Avrupa dilleri pek bilinmiyor.[56] Azınlıklar tarafından konuşulan diller Kürtçe, Süryanice, Pontus Rumcası ve Karabağ Savaşı'ndan önce Azerice.[57][58]

301 yılında Ermenistan, Hıristiyanlığı devletin dini olarak uygulayan dünyanın ilk ülkesi olmasıyla[59] birlikte Hıristiyanlık, özellikle Ermeni Apostolik Kilisesi Ermenistan'daki en yaygın dinidir (nüfusun ≈%94'ü Ermeni Apostolik'tir)[60], ancak zamanımızda anayasal olarak Ermenistan seküler bir ülkedir[61], böylece vicdan ve din özgürlüğü kanunen desteklenmektedir[62] (diğer yasalara aykırı değil ise[62][dn 4]). Nüfusun geri kalanına ait en büyük dinler, diğer Hıristiyan tarikatları (Katolisizm, Rus Ortodoks v.s.), Ezidilik ve İslam'dır.[60]

Spor[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Ermenistan'da spor

Basketbol, voleybol ve hokey gibi sporlar Ermenistan'da popülerdir,[63] fakat Ermenistan'daki en popüler spor futboldur.[64] Ermenistan Süper Ligi ve Ermenistan Millî Futbol Takımı'nı düzenleyen Ermenistan Futbol Federasyonu 1992'de kuruldu ve aynı seneden beri Avrupa Futbol Federasyonları Birliği (UEFA) üyesidir.[65] Mamâfih, bu yana kadar Ermeni takımı ne FIFA Dünya Kupası ne de UEFA Kupası için kalifiye olabilmiştir, ve Nisan 2009'dan beri takımın ortalama FIFA dünya sıralaması 106'dır (Mart 2009 ayında 120).[66]

Bunun dışında satranç da çok popülerdir ve satranç dalında Ermenistan çok daha başarılıdır. Garri Kasparov, Levon Aronian, Tigran Petrosian, Rafael Vaganian ve Vladimir Akopian gibi birçok meşhur Ermeni asıllı satranç oyuncuları vardır. Ülkenin çok büyük ekonomik sorunlarına karşın 1996'da yapılan 32. Satranç Olimpiyatı Erivan'da sunuldu.[67] 2006'da Ermenistan, Torino'daki 37. Satranç Olimpiyatı'nı kazandı[68] ve iki yıl sonra Dresden'de tekrar kazandı.[69]

Ermenistan Millî Olimpiyat Komitesi 1990 yılında kuruldu ve 1993'te Uluslararası Olimpiyat Komitesi tarafından tanındı.[70] 1992'den önce Ermeniler, 1912 Yaz Olimpiyatları'nda Türkiye'yi temsil ederek ilk defa katıldılar[71][72][dn 5]; Ermenistan sonra Sovyetler Birliği'nin bir parçası olunca Sovyetler Birliği'ni temsil ederek katılırlardı ve Hrant Şahinyan, Helsinki'deki 1952 Yaz Olimpiyatları'nda altın madalya kazanan ilk Ermeni oldu.[73] Ermenistan'ın Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığını kazandıktan sonra 1992 Yaz Olimpiyatları'nda tek ülke olarak değil, 11 tane diğer eski SSCB cumhuriyeti ile Birleşik Takım üyesi olarak katıldı; bu takımda beş tane Ermeni atlet vardı ve bunların dört tanesi madalya kazandı (üç tanesi altın, bir tanesi gümüş).[73] Ermenistan, ancak 1994 Kış Olimpiyatları'na bağımsız bir ülke olarak ilk defa katıldı, ve bu yana kadar Olimpiyat Oyunları'nda toplam 9 tane madalya kazanmıştır (7 bronz, 1 gümüş, ve Atlanta şehrinde sunulan 1996 Yaz Olimpiyatları'nda Grekoromen güreşi dalında Armen Nazaryan tarafından kazanılan bir tane altın madalya).[74]

Her iki sene Pan-Ermeni Oyunları Erivan'da yer almaktadır. Pan-Ermeni Oyunları, amacı basketbol, voleybol ve yüzme gibi bir sürü sporda 68 şehirden[75] Ermeni diasporası takımları ve Ermenistan'daki Ermenileri beraber getirmek olan bir spor turnuvasıdır.[76]

Bayramlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ermenistan'da ve Ermeni diasporası tarafından birçok dinî ve resmî bayram kutlanmaktadır. Dinî bayramların bazılarının tarihleri her sene değişiyor, o yüzden aşağıda sadece tarihleri belli olan bayramlar gösterilmektedir; bunların neredeyse hepsi resmîdir.

Tarih Ermenice ismi Türkçe ismi Ayrıntılar
1 Ocak Ամանօր (Amanor) Yılbaşı Gelenek
6 Ocak Սուրբ Ծնունդ (Surb Tsnund) Noel Dinî bayram
8 Mart n/a Kadınlar Günü Resmî bayram
7 Nisan n/a Analık ve Güzellik Günü Resmî bayram
24 Nisan Եղեռնի զոհերի հիշատակի օր (Eğerni zoheri hişataki or) Soykırım anma günü Resmî anma günü; 1915-1918 Osmanlı'da Ermeni soykırımı maddesine bakınız.
1 Mayıs n/a İşçi bayramı Resmî bayram
9 Mayıs n/a Zafer ve Barış Bayramı Sovyet zamanlarında bütün SSCB'nde, İkinci Dünya Savaşı'ndaki zaferi kutlamak ve savaşta ölenleri anmak için kutlanırdı, ve Ermenistan'da hâlen bir resmî bayramdır.
28 Mayıs Հանրապետության օր (Hanrapetutyun or) Cumhuriyet Bayramı Resmî bayram; Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti'nin kuruluşunu kutlanır.
5 Temmuz Սահմանադրության օր (Sahmanadrutyan or) Anayasa Günü Resmî bayram; 1995'te Anayasa'nın kabulünden beri kutlanıyor.
21 Eylül Անկախության օր (Ankahutyan or) Bağımsızlık Günü Resmî bayram; 1991'de Ermenistan'ın Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığını kutlanıyor.
7 Aralık Երկրաշարժի զոհերի հիշատակի օր (Erkraşarchi zoheri hişataki or) Spitak Depremi anma günü Resmî anma günü; 1988 Spitak Depremi maddesine bakınız.
Kaynak: Armenia Information[77] ve Londra'daki Ermenistan Büyükelçiliği[78]

Ermenilerin kutladıkları dinî bayramların neredeyse hepsi değişken tarihlere sahiptir. 2009'da Paskalya bayramı (Զատիկ, Zatik), Ermeni Kilisesi tarafından 21 Nisan tarihinde kutlanacaktır. Vartavar (Վարդավար) bayramı, her sene Paskalya'dan 14 hafta sonra kutlanır.[77]

Dipnot ve kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Sevan Gölü dahil olmak üzere.
  2. ^ Kaynakta "Vağarşapet" (Վաղարշապատ/Vagharshapet) olarak gösterilmektedir.
  3. ^ 1989 Sovyet nüfus sayımını (84.860 Azeri *), 2004'te edilen Avrupa Konseyi tahminiyle (≤30 *) karşılaştır (bugünkü Ermeni nüfus sayımı sonuçlarında bir "Azeri" bölümü bulunmadığı * için Ermenistan'da Azerilerin sayısı tam olarak bilinmiyor).
  4. ^ Vicdan özgürlüğü ve dinî örgütler hakkındaki yasa nın 3. maddesinden alıntı: "Vicdan özgürlüğü hakkı ancak kamu güvenliği, yasa ve düzeni, vatandaşların sağlığı ve ahlâkı sağlamak ve diğer vatandaşların haklarının ve özgürlüğünün korunması için gerekli olan kısıtlamalara uğrabilir. ("Խղճի ազատության իրավունքի իրագործումը ենթակա է լոկ այն սահմանափակումներին, որոնք անհրաժեշտ են հասարակական անվտանգությունը եւ կարգուկանոնը, քաղաքացիների առողջությունն ու բարոյականությունը, հասարակության մյուս անդամների իրավունքներն ու ազատությունները պաշտպանելու համար:")
  5. ^ Stockholm'daki 1912 Yaz Olimpiyatları'nda iki tane sporcu Türkiye'yi temsil etti, ve bunların her ikisi (Vahram Papazyan ve Mıgırdıç Mıgıryan) Ermeni asıllı idi; bakınız: Türkiye Millî Olimpiyat Komitesi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Flag of Armenia.svg Ermenistan portali
  1. ^ http://www.gov.am/en/prime-minister/
  2. ^ http://www.parliament.am/chairman.php?lang=eng
  3. ^ a b Национальная статистическая служба Республики Армения (ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայություն): Статистический ежегодник Армении, 2011 (Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, 2011) — Население (ԲՆԱԿՉՈՒԹՅՈՒՆ)
  4. ^ a b Armstat, sayfa 49.
  5. ^ a b c d e f g Ermenistan Factbook
  6. ^ A. Griboyedov (1828). "Записка о переселеніи армянъ изъ Персіи въ наши области" (Rusça). Русская литература и фольклор. http://feb-web.ru/feb/griboed/texts/piks3/3_4_v3.htm. Erişim tarihi: 24 Nisan 2009. 
  7. ^ Cornell, Svante (2001). Small nations and great powers: A Study of Ethnopolitical Conflict in the Caucasus. Richmond: Curzon Press. ss. sayfa 37. 
  8. ^ Hewsen, Robert H. (2001). Armenia: a Historical Atlas. Şikago, IL: University of Chicago Press. ss. sayfa 173. 
  9. ^ "Эриванская губерния" (Rusça). Brockhaus and Efron Encyclopædia. http://gatchina3000.ru/brockhaus-and-efron-encyclopedic-dictionary/119/119474.htm. Erişim tarihi: 24 Nisan 2009. 
  10. ^ Badiryan, Grigor (2006). "Some Aspects of the Legal Status of and Individual in Socio-Economic Relationships of the First Republic of Armenia" (İngilizce). Legal Trends. Tiflis: The Georgian European Policy and Legal Advice Centre (GEPLAC). ss. 263. http://www.geplac.org/newfiles/glr/2006/Some%20(eng).pdf. Erişim tarihi: 19 Nisan 2009. 
  11. ^ Sahakian, Ara (23 Ağustos 1990). "Supreme Council of the Armenian Soviet Socialist Republic (Ermeni Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Yüksek Kurulu)" (İngilizce). http://www.un.int/wcm/webdav/site/armenia/shared/documents/declarationofindependence.pdf. Erişim tarihi: 19 Nisan 2009. 
  12. ^ National Geophysical Data Center. "Earthquake Damage, the Armenian SSR, December 7, 1988". http://www.ngdc.noaa.gov/nndc/struts/results?eq_1=11&t=101634&s=0&d=3&d=33. Erişim tarihi: 17 Ocak 2009. 
  13. ^ Service, Robert (2003). A History of Modern Russia. Penguin Books. ss. s. 468-469. ISBN 978-0-14-101121-9. 
  14. ^ Human Rights Watch. "Seven Years of Conflict in Nagorno-Karabakh". December 1994, p. xiii, ISBN 1-56432-142-8, citing: Natsional'nyi Sostav Naseleniya SSSR, po dannym Vsesoyuznyi Perepisi Naseleniya 1989 g., Moskva, "Finansy i Statistika"
  15. ^ "New President Appoints Two Key Ministers" (İngilizce). ArmeniaNow.com. 11 Nisan 2008. http://armenianow.com/?action=viewArticle&AID=2972&CID=2904&IID=1182&lng=eng. Erişim tarihi: 8 Nisan 2009. 
  16. ^ "Foreign Embassies and Diplomatic Missions in Armenia" (İngilizce). Ermenistan Dışişleri Bakanlığı. http://www.armeniaforeignministry.com/ministry/foreign_missions.html. Erişim tarihi: 17 Mart 2009. 
  17. ^ Bu sayıda hem elçilikler hem de konsolosluklar dahildir. Ermenistan'ın dış temsilcilikleri maddesine bakınız.
  18. ^ "Армения" (Rusça). Bağımsız Devletler Topluluğu. http://cis.minsk.by/main.aspx?uid=212. Erişim tarihi: 12 Ocak 2009. 
  19. ^ Birleşmiş Milletler üye devletleri maddesine bakınız.
  20. ^ "Avrupa Konseyi üyeleri" (İngilizce). Avrupa Konseyi. http://www.coe.int/T/E/Com/About_Coe/Member_states/default.asp. 
  21. ^ "Armenia". Avrupa Konseyi. http://www.coe.int/T/E/Com/About_Coe/Member_states/e_ar.asp#TopOfPage. Erişim tarihi: 12 Ocak 2009. 
  22. ^ The World Factbook'taki Ermenistan sayfasının "International Organization Participation" kısmına bakınız.
  23. ^ Ermenistan'ın dış temsilcilikleri maddesine bakınız
  24. ^ a b Jin, Ryu (5 Ekim 2006). "Caspian Country Rich in Petroleum" (İngilizce). The Korea Times. http://web.archive.org/web/20061105051657/http://times.hankooki.com/lpage/nation/200605/kt2006051017185211950.htm. Erişim tarihi: 15 Mart 2009.  → İnternet arşivi'nden erişilmiştir.
  25. ^ "Turkey's Political Relations with Armenia" (İngilizce). Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. http://www.mfa.gov.tr/turkey_s-political-relations-with-armenia.en.mfa. Erişim tarihi: 19 Mart 2009. 
  26. ^ "Türkiye-Ermenistan Siyasi İlişkileri". Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. http://www.mfa.gov.tr/turkiye-ermenistan-siyasi-iliskileri.tr.mfa. Erişim tarihi: 19 Mart 2009. 
  27. ^ "The Ties That Divide" (İngilizce). Global Heritage Fund. 17 Haziran 2006. http://www.globalheritagefund.org/news/GHF_in_the_news/economist_ties_that_divide_june_17_06.asp. Erişim tarihi: 19 Mart 2009. 
  28. ^ http://www.hurriyet.com.tr/planet/18338718.asp
  29. ^ http://www.president.am/library/constitution/rus/?pn=1
  30. ^ a b c Türksam Araştırma Merkezi,M. Şahin BÜLBÜL
  31. ^ Metsamor Haber
  32. ^ Çernobil Etkileri, Pripyat
  33. ^ “Ermenistan Türkiye’yi Metzamor Nükleer Santrali ile Tehdit Ediyor.”, Sinan OGAN, Asam, 09.03.2005
  34. ^ Ermenistan Anayasası'nın 108. maddesi.
  35. ^ a b Ermenistan Anayasası'nın 107. maddesi
  36. ^ Armstat, sayfa 34.
  37. ^ Armstat. "General Characteristic of the Republic of Armenia". ss. 14. http://www.armstat.am/file/article/armenia_06_1.pdf. Erişim tarihi: 4 Ocak 2009. 
  38. ^ Armstat, sayfa 49 ve 50.
  39. ^ a b c Britannica, sayfa 172-173.
  40. ^ "Armenia (country)" (İngilizce). MSN Encarta. http://uk.encarta.msn.com/encyclopedia_761569919/Armenia_(country).html. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2009. 
  41. ^ ABD Kongre Kütüphanesi, "Climate" (İklim) bölümü.
  42. ^ "Geography (Coğrafya)". Ermenistan Hükûmeti. http://www.gov.am/en/geography/. Erişim tarihi: 25 Ocak 2009. 
  43. ^ a b Holding, sayfa 3.
  44. ^ Levha hareketleri maddesine bakınız.
  45. ^ Armstat, sayfa 10.
  46. ^ a b http://www.tradingeconomics.com/armenia/gdp-growth-annual
  47. ^ Armstat, sayfa 46.
  48. ^ Nüfus yoğunluğu maddesine bakınız.
  49. ^ Armstat, sayfa 11.
  50. ^ (İngilizce) The Economist Pocket World in Figures 2011 Edition. Profile Books. 2010. ss. s. 17. ISBN 978-1-84668-372-5. 
  51. ^ Ermenistan Anayasası'nın 39. maddesi.
  52. ^ "2001 Ermenistan Nüfus Sayımı - Etnik kökenlerine göre Ermenistan vatandaşları". Armstat. http://docs.armstat.am/census/pdfs/51.pdf. Erişim tarihi: 4 Ocak 2009. 
  53. ^ Demoscope.ru. "1989 nüfus sayımı" (Rusça). http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=13. 
  54. ^ Doğu Ermenicesi maddesine bakınız.
  55. ^ ABD Kongre Kütüphanesi, "Language" (Dil) bölümü.
  56. ^ Holding, sayfa vii.
  57. ^ "Ethnologue report for Armenia". Ethnologue. http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=AM. Erişim tarihi: 19 Ocak 2009. 
  58. ^ "UNESCO Interactive Atlas of the World's Languages in Danger". UNESCO. http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?pg=00206. Erişim tarihi: 20 Şubat 2009. 
  59. ^ ABD Dışişleri Bakanlığı. "Ermenistan" (İngilizce). http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/5275.htm. Erişim tarihi: 17 Ocak 2009. 
  60. ^ a b ABD Kongre Kütüphanesi, "Religion" (Din) bölümü.
  61. ^ Ermenistan Anayasası'nın 14,1. maddesi.
  62. ^ a b "Vicdan özgürlüğü ve dinî örgütler hakkındaki yasa". Ermenistan Parlamentosu. http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=2041&lang=eng. Erişim tarihi: 4 Ocak 2009. 
  63. ^ "Armenia Information" (İngilizce). World InfoZone. http://www.worldinfozone.com/country.php?country=Armenia&page=2. Erişim tarihi: 11 Nisan 2009. 
  64. ^ Dosya:Popularsports.PNG.
  65. ^ "Football Federation of Armenia" (İngilizce). UEFA. http://www.uefa.com/footballeurope/countries/association=57419/index.html. Erişim tarihi: 10 Nisan 2009. 
  66. ^ "Armenia - FIFA/Coca Cola World Ranking". FIFA. http://www.fifa.com/associations/association=arm/ranking/gender=m/index.html. Erişim tarihi: 11 Nisan 2009. 
  67. ^ "32nd Chess Olympiad, Yerevan 1996" (İngilizce). Olimpbase. http://www.olimpbase.org/1996/1996in.html. Erişim tarihi: 10 Nisan 2009. 
  68. ^ "37th Chess Olympiad: Turin 2006 - Armenia" (İngilizce). Olimpbase. http://www.olimpbase.org/2006/2006arm.html. Erişim tarihi: 10 Nisan 2009. 
  69. ^ Klein, Mike (25 Kasım 2008). "Armenians repeat their success" (İngilizce). Schacholympiade Dresden 2008. http://www.dresden2008.de/site/en/olympiad/releases/2008/2008-94.htm. Erişim tarihi: 10 Nisan 2009. 
  70. ^ "International Olympic Committee - National Committee of Armenia" (İngilizce). Uluslararası Olimpiyat Komitesi. http://www.olympic.org/uk/organisation/noc/noc_uk.asp?noc_initials=ARM. Erişim tarihi: 10 Nisan 2009. 
  71. ^ "History of the Pan-Armenian Games" (İngilizce). Pan-Ermeni Oyunları. http://web.archive.org/web/20071025095428/www.panarmeniangames.am/eng/history.html. Erişim tarihi: 25 Nisan 2009.  → İnternet arşivi'nden erişilmiştir.
  72. ^ "1912 Stockholm Olimpiyatları'nda Türkler". Türkiye Millî Olimpiyat Komitesi. http://www.olimpiyatkomitesi.org.tr/tr/Turkler/005.html. Erişim tarihi: 25 Nisan 2009. 
  73. ^ a b Musayelyan, Suren (15 Aralık 2006). "Ambassadors in Sport?: Independent Armenia far below the glory of the Soviet times on the pitch, mat" (İngilizce). ArmeniaNow.com. http://armenianow.com/?action=viewArticle&AID=1910&CID=1973&IID=&lng=eng. Erişim tarihi: 10 Nisan 2009. 
  74. ^ "Olympic Medal Winners" (İngilizce). Uluslararası Olimpiyat Komitesi. http://www.olympic.org/uk/athletes/results/search_r_uk.asp. Erişim tarihi: 9 Nisan 2009. 
  75. ^ "Fourth Pan-Armenian Games to kick off this August" (İngilizce). Panorama.am. 26 Temmuz 2007. http://www.panorama.am/en/sport/2007/07/26/panarmenian/. Erişim tarihi: 11 Nisan 2009. 
  76. ^ Krikorian, Onnik (31 Ağustos 2007). "Pan-Armenian Games seek ethnic unity amidst division" (İngilizce). EurasiaNet. http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav083107aa.shtml. Erişim tarihi: 11 Nisan 2009. 
  77. ^ a b "Armenian Holidays" (İngilizce). Armenia Information. http://www.armeniainfo.am/about/?section=holidays. Erişim tarihi: 17 Ocak 2009. 
  78. ^ "Visit Armenia - Public holidays in Armenia" (İngilizce). Londra'daki Ermenistan Büyükelçiliği. http://www.armenianembassy.org.uk/visit-armenia.htm. 

Bibliyografya[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Konuyla ilgili diğer Wikimedia sayfaları :

Commons'ta Ermenistan ile ilgili çoklu ortam dosyaları bulunmaktadır.

Vikisözlük'te Ermenistan ile ilgili kelime açıklaması bulunmaktadır.

Vikisöz'de Ermenistan ile ilgili alıntılar bulunmaktadır.

Hükûmet
Genel
Diğer
Ermenistan Ermenistan konuları
Tarih Ermenistan arması
Simgeler
Politika ve hükûmet
Ekonomi
Coğrafya
Demografi
Kültür
Ermenistan portalı
Ermenistan'ın en üst düzey idari birimleri
Başkent Arm cities en.png
Bölgeler
Asya ülkeleri
Egemen devletler Asia (orthographic projection).svg
Sınırlı tanınmış
olan devletler
Bağımlı ve
özel yönetim bölgeleri
Avustralya
Birleşik Krallık
Çin Halk Cumhuriyeti
Avrupa ülkeleri
Egemen devletler Europe (orthographic projection).svg
Sınırlı tanınmış
olan devletler
Bağımlı ve
diğer bölgeler
Birleşik Krallık
Danimarka
Finlandiya
Kafkasya ülkeleri ve bölgeleri
Karadeniz Ekonomik İşbirliği (BSEC)
Üyeler BSEC Map.png
Sonradan katılan üyeler
Üyelik başvurusu kabul edilmeyen ülkeler
Gözlemci Ülkeler
Gözlemci Kuruluşlar
Frankofon'a üye ve gözlemci ülkeler
Üyeler Flag of La Francophonie.svg
Gözlemciler
1 Ortak üye. 2 Makedonya ad sorunu nedeniyle Frankofon tarafından geçici olarak "Eski Yugoslav Cumhuriyeti Makedonya" ismiyle alındı.
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin dağılmasından sonra ortaya çıkan ülkeler
BM üyesi devletler
Tanınmayan ve kısmen tanınan devletler
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ermenistan&oldid=15864277" adresinden alındı.