Bóg

Kaligrafia słowa Allah

Zeus, posąg antyczny

Bóg lub bóstwo – istota nadprzyrodzona, której istnienie uznaje większość religii. Bóg jest przedmiotem zainteresowania teologii i filozofii, gdzie jest uważany za zagadnienie metafizyczno-egzystencjalne. Ze względu na duże zróżnicowanie rozumienia tego pojęcia, trudno jest o jego jednoznaczną definicję (co dodatkowo utrudniają założenia teologiczne związane z tym zagadnieniem, pochodzące z poszczególnych religii). Jako najbardziej różniące się od siebie, należy wyodrębnić definicje używane przez religie politeistyczne i monoteistyczne, deizm i panteizm.

Najbardziej powszechnie pod pojęciem bóg rozumie się określenie istot będących przedmiotem kultu religijnego. Czasem bogami określa się tylko niektóre (najważniejsze) z tych istot, dla innych rezerwując inne określenia (np. półbóg, heros, demon, duch, święty, anioł). W niektórych religiach istotom nadprzyrodzonym przypisywane są cechy płci żeńskiej, istotę taką określa się słowem bogini.

Ogólnie rzecz biorąc, istnieje rozróżnienie na Boga (pisanego z wielkiej litery), który jest tylko jeden, oraz na bogów (pisanych małą literą), których może być wiele (bóstwa, bożki, bożyszcza).

Etymologia

Słowo „bóg” jest związane z irańskim terminem baga i słowiańskim bog powiązanym z dobrem, bogactwem, jak i jego nadprzyrodzonym dawcą. Badania językoznawców stwierdziły istnienie w naszym języku szeregu zapożyczeń scytyjsko-irańskich z dziedziny terminologii wierzeń religijnych, jak właśnie słowo „bóg” – dawca bogactwa, szczęśliwego losu. Natomiast nazwa czołowego bóstwa słowiańskiego, Swaroga, wydaje się właśnie irańskim zapożyczeniem, swar bowiem w sanskrycie oznacza blask, niebo, światłość niebieską i słońce, choć trudno nie dostrzec w nazwie tego bóstwa rodzimego rdzenia war, oznaczającego gorąco, żar.

Ateizm i agnostycyzm

Istnieniu boga zaprzecza ateizm. Poglądy agnostyczne głoszą niemożliwość dowiedzenia się czy Bóg lub bogowie istnieją, czy też nie.

Nieteizm

Określenia „religia nieteistyczna” używa się w stosunku do buddyzmu, a także dżinizmu, konfucjanizmu i taoizmu filozoficznego. Nie jest to zaprzeczenie istnienia boga, lecz uznanie, iż nie posiada on takowej mocy, jaką mu się przypisuje – nie jest on stwórcą, sędzią ani władcą. Mahabrahma, którego uznaje się za „Boga Najwyższego” w buddyzmie, jest ofiarą własnej ułudy i ignorancji, gdyż ponad nim są jeszcze doskonalsze istoty i inne światy. W buddyzmie i dżinizmie istnieje doktryna oświecenia; porównania buddyjskiej i dżinijskiej doktryny nirwany z bogiem biorą się głównie z podobieństwa do hinduistycznej doktryny mokszy, która jest zdecydowanie teistyczna. W taoizmie i konfucjanizmie istnieje z kolei pojęcie tao, które oznacza siłę rządzącą światem.

Filozofia i nauka

Arystoteles, badając świat przyrody, doszedł do wniosku, że musi istnieć pierwsza przyczyna (nieruchomy poruszyciel), która posiada cechy boskie: niezmienność, niezłożoność, niematerialność, duchowość, rozumność, celowość, jedyność, konieczność, doskonałość. W ten sposób doszedł do monoteizmu: skoro istnieje świat, to istnieje też bóg. Do zbliżonych wniosków doszedł też Platon, uważany często za największego filozofa w dziejach. Z poznania świata wywiódł on pojęcie Demiurga, czyli rozumnego i dobrego stwórcy.

Nowożytna nauka przyjmuje odgórnie naturalizm metodologiczny, nie zajmując się istnieniem boga (nie potwierdzając go ani mu nie zaprzeczając).

Linki zewnętrzne

• Istnienie boga – dyskusja między Bertrandem Russellem i jezuitą Coplestonem.