مردم ارمنی
ردیف اول: تیگران کبیر، گریگور روشنگر، مسروب ماشتوتس، وارتان مامیگونیان، موسی خورنی
ردیف دوم: هراکلیوس، گرگوار نارکاتسی، توروس روسلیان، سایات‌نووا، خاچاطور آبوویان ردیف سوم: ایوان آیوازوفسکی، مگردیچ کریمیان، آندرانیک، هوانس تومانیان، کومیتاس وارداپت ردیف چهارم: یقیشه چارنتس، کومیتاس وارداپت، آرام خاچاتوریان، ویلیام سارویان، تیگران پتروسیان ردیف پنجم: فرونزیک مکرتچیان، ویکتور هامبارتسومیان، شارل آزناوور، شر، وازگن سارکیسیان |
|
| کل جمعیت | |
|---|---|
| c. 8 million[۱] | |
| مناطق با جمعیت قابل توجه | |
 ارمنستان |
۳٬۱۴۵٬۳۵۴[۲] |
 روسیه |
۱٬۱۸۲٬۳۸۸[۳]–۲٬۹۰۰٬۰۰۰[۴] |
 ایالات متحده آمریکا |
۴۸۳٬۳۶۶[۵]–۱٬۵۰۰٬۰۰۰[۶] |
 فرانسه |
۲۵۰٬۰۰۰[۷]–۷۵۰٬۰۰۰[۸] |
 گرجستان (excl. Abkhazia) |
۲۴۸٬۹۲۹[۹] |
 سوریه |
۱۵۰٬۰۰۰[۱۰] |
 قره‌باغ [۱۲] |
۱۳۷٬۳۸۰[۱۱] |
 ایران |
۱۲۰٬۰۰۰[۱۳] |
 لبنان |
۱۰۰٬۰۰۰[۱۴] |
 اوکراین |
۱۰۰٬۰۰۰[۱۵] |
 ترکیه |
۶۰٬۰۰۰[۱۶] |
 کانادا |
۵۵٬۷۴۰[۱۷] |
 آبخاز[۱۹] |
۴۱٬۸۶۴[۱۸] |
| زبان‌ها | |
| ارمنی | |
| دین | |
| † مسیحیت predominantly کلیسای حواری ارمنی minorities: Catholic, Protestant |
|
شمار مردم ارمنی (ارمنی: հայեր) تبار در جهان پیرامون ۸ میلیون نفر برآورد شده‌است. حدود ۳ میلیون نفر از ایشان در جمهوری ارمنستان زندگی می‌کنند. بقیه در بسیاری از کشورهای جهان پراکنده‌اند و بین ۸۰ هزار و ۱۲۰ هزار نفر از ارمنیان در ایران ساکن هستند.
محتویات
خاستگاه[ویرایش]
ارمنیان از دیدگاه نژادی آمیزه‌ای از مردمان قفقازی هوری و اورارتویی با مردمان هندواروپایی هستند. هوریان و اورارتوییان خویشاوند گرجی‌ها و چچن‌های امروزی بودند. اما فریژی‌های تراکی، زبان هندواروپایی ارمنی را با خود به قفقاز آوردند.
امروزه شمار ارمنی زبانان جهان پیرامون هشت میلیون نفر تخمین زده می‌شود. جمعیت خود جمهوری ارمنستان سه میلیون و شصت هزار نفر است. یکی از کشورهایی که جمعیت قابل توجهی از ارمنیان را در جهان داراست ایران است، با جمعیتی معادل صد تا دویست هزار نفر ارمنی (پس از انقلاب اسلامی تعداد زیادی از ارمنیان، کشور را ترک کردند). سایر کشورهایی که جمعیت قابل توجه ارمنی تبار دارند عبارت‌اند از: ایالات متحده آمریکا (یک و نیم میلیون)، روسیه (یک میلیون و دویست هزار)، فرانسه (نیم میلیون)، لبنان (دویست هزار) و سوریه (صد هزار). شمار دیگری نیز در بسیاری کشورها و مناطق جهان از جمله در جمهوری قره باغ زندگی می‌کنند.
ارمنیان خود برای زبانشان نامهای هایِرن و آشخاری را بکار می‌برند. البته نام آشخاری بیشتر از سوی ادیبان بکار می‌رود.
تاریخچه مردم ارمنی در ایران[ویرایش]
ارامنه ساکن در سرزمین ارمنستان نه تنها به‌عنوان همسایه هم‌مرز با مردم ایران ارتباط داشته‌اند بلکه بیشتر از دیگر همسایگان ایران طی قرون متمادی در نواحی مختلف ایران سکونت نموده‌اند.
پس از تسلط کوروش هخامنشی بر سرزمین ارمنستان کوروش در دوران حکومت خود مبادرت به ایجاد سپاهی متشکل از بیست هزار پیاده و چهار هزار سواره نظام از سربازان ارمنی کرد که این سپاه تا سقوط حکومت هخامنشی در آن شهر به صورت دائمی اقامت گزیدند.
در زمان برپایی کاخهای شوش و تخت جمشید توسط داریوش اول از معماران و سنگ‌تراشان ارمنی نیز استفاده شده‌است. بدین ترتیب آنان به‌همراه خانواده‌های خویش درمنطقه فارس اقامت گزیدند و جامعه کوچکی از ارمنیان را درآن منطقه تشکیل دادند.
با آغاز حکومت اشکانیان ارتباطات سیاسی و اجتماعی بین ایرانیان و ارامنه مستحکم‌تر گردید و تعدادی از بازرگانان و اشراف ارمنی که ارتباطات خویشاوندی با مردم داخل ایران داشتند در شهرهای مختلف سکونت گزیدند. با روی کار آمدن ساسانیان جنگهای طولانی با بازرگانان اشکانیان درکشورهای همسایه از جمله ارمنستان آغاز شد لذا از دوران حکومت اردشیر بابکان حملات متعددی به ارمنستان انجام شد و بدین گونه اسرای بسیاری در زمان حکومت شاهپور دوم ساسانی جنگهای خونینی بین ایران و ارمنستان درگرفت که درآغاز منجر به شکست ارامنه و اشغال آن سرزمین گردید. براساس شهادت مورخان حدود ۱۱۳۰۰۰ خانواده ارمنی به داخل فلات ایران کوچانده شدند و در مناطق مختلف ایران اسکان یافتند. تعداد زیادی از آنان به منطقه خوزستان و عراق فعلی برده شده و در کارهای ساختمانی و کشاورزی به کار گرفته شدند. از سرنوشت ارامنه کوچانیده شده در زمان شاهپور اطلاع دقیقی در دست نیست و طبق روایاتی آنان به‌طور پراکنده در شهرهای غربی و جنوب غربی ایران سکونت گزیدند و بعد از آغاز حملات اعراب به ایران هیچگونه نشان و خاطره‌ای از آنان برجا نمانده‌است.
با سقوط حکومت اشکانیان در ارمنستان و تقسیم آن سرزمین بین دو کشور ایران و روم قسمت عمده ارمنستان تحت حکومت ساسانیان قرار گرفت. جهت دفاع از مرزهای شرقی ایران و همچنین خارج نمودن نیروهای جنگی ارامنه از سرزمین اصلی خود ارتشی متشکل از سی هزار سواره نظام که قسمت عمده آنان را اشراف زادگان تشکیل می‌دادند جهت جنگیدن با کوشانها به نیشابور گسیل شدند و تا زمان حکومت یزدگرد دوم و شورش ارامنه به صورت دائمی درآن منطقه مستقر بودند.
با اشغال ایران توسط اعراب و آغاز حملات به فلات ارمنستان آنان از مناطق مختلف ارمنستان اسیرهایی به داخل ایران آوردند. بیشتر این اسیرها به صورت برده در بازارهای برده فروشان به معرض فروش گذارده و یا به سرزمینهای عراق و سوریه کوچانیده شدند؛ بنابراین ارمنیان مانند دوران شاهپور ساسانی قادر به تشکیل جوامع خود درایران نشده و بین بومیان منطقه محو شدند.
باآغاز حملات سلجوقیان به ارمنستان به قول مورخان درسالهای ۱۰۴۸ و ۱۰۴۹ میلادی حدود ۱۵۰٬۰۰۰ نفر از ارامنه به اسارت به ایران آورده شدند. تعداد بسیاری از آنان در راه کشته شده و تعدادی نیز به بازارهای برده فروشان مصر فرستاده شدند و بازماندگان در مناطق مختلف آذربایجان و مناطق مرکزی ایران سکنی گزیدند. در حملات جدیدی که الب ارسلان سلجوقی درسالهای ۱۰۶۳ تا ۱۰۷۲ میلادی به فلات ارمنستان انجام داد بار دیگر اسیرهای جدیدی از ارمنستان به ایران آورده شدند که عمدتاً در حوالی شهر سلطانیه ساکن شدند.
در زمان هجوم مغولان به ایران ارامنه نیز به همراه ایرانیان قتل‌عام شدند و تعداد آنان رو به کاهش گذاشت ولی در اندک مدتی به علت آوردن اسرای جدیدی از ارمنستان توسط مغولان جوامع ارمنی در ایران رو به فزونی نهاد و دراواخر دوران حکومت مغولان که آرامش نسبی در کشور برقرار شده بود ارامنه جوامعی در شهرهای تبریز، سلطانیه، مرند، مراغه، رشت، ری و … تشکیل دادند.
در دوران حکومت ایلخانان درایران بزرگ‌ترین تجمع ارامنه در پایخت وقت ایران، شهر سلطانیه بوده که به فعالیتهای صنعتی و تجاری اشتغال داشتند؛ لذا با آغاز حملات تیمورلنگ اکثر ارمنیان ساکن سلطانیه همراه آنهایی که از قفقاز آورده شده بودند به شمال افغانستان و مغولستان کوچانیده شدند و بدین ترتیب به مرور شهر سلطانیه از وجود ارامنه خالی شد.
با تسلط آق قویونلوها و قویونلوها برمناطقی از ایران، جنگهایی طولانی آغاز شد که باعث قتل و غارت مردم ایران شد و دراین بین ارامنه بیشترین آسیب را دیدند. به طوری که در مدت زمان کوتاهی کلیه جوامع ارمنی ساکن در مناطق مرکزی و غربی ایران ازهم پاشیدند.
در اواخر قرن ۱۶ میلادی و آغاز حکومت صفویان ارامنه عمدتاً در آذربایجان متمرکز شدند و تعداد قلیلی از ایشان نیز در شهرهایی چون قزوین، اصفهان و ری به کار تجارت مشغول بودند.
در سال ۱۶۰۳ میلادی شاه عباس صفوی عملیات نظامی خود علیه عثمانی را آغاز نمود و تمامی فلات ارمنستان را اشغال کرد ولی به فاصله یک سال، نیروهای عثمانی به فرماندهی سینا پاشا مبادرت به حمله بزرگی علیه نیروهای ایران نمودند. شاه عباس تصمیم گرفت در کنار رود ارس با دشمن مواجه گردد، بنابراین با سرعت عقب‌نشینی نمود و درحین عقب‌نشینی از سیاست سرزمینهای سوخته استفاده کرد و گروهی از ارمنیان ساکن دشت آرارات به‌طرف ایران رانده شدند و همه روستاها و شهرهای سرراه ارتش عثمانی نیز سوزانیده شد.
از تعداد نیم میلیون ارامنی رانده شده از مناطق مسکونی خود فقط یک پنجم آنان قادر به سکونت در مناطق مختلف ایران شدند و سایرین در مسیر طولانی مهاجرت که مدت یک سال به طول انجامید به علت عملیات جنگی، سرما، قتل و غارت قبایل سر راه، بیماری و قحطی جان خود را از دست دادند.
ارمنیانی که در دوران صفویان به ایران آورده شدند در شهرهایی چون رشت، قزوین، شیراز، اراک، همدان، انزلی، کاشان و به خصوص اصفهان و روستاهای اطراف آن اسکان داده شدند. به دستور شاه عباس تجار و صنعت گران ارمنی درجنوب پایتخت صفویان در ساحل جنوبی رود زاینده رود اسکان داده شدند و دراین منطقه خانه‌های خود را برپا داشتند و به یاد موطن خود محل سکونت جدید خود را جلفا نامیدند. شاه عباس برای اینکه ارامنه را به سرزمین جدید وابسته نماید اختیاراتی به آنان اعطا نمود که از آن جمله اجازه ساختن کلیساهای متعدد و برپایی خلیفه‌گری ارامنه جهت اداره امور مذهبی و اجتماعی خاص ارامنیان را می‌توان نام برد.
با سقوط حکومت صفویان و آغاز حملات افغانها به ایران و به علت جنگهای طولانی داخلی که تا اوایل قرن ۱۹ به طول انجامید، ناامنی بر ایران حاکم شد واین امر باعث کوچ تعدادی بسیاری از ارمنیان از مناطق مرکزی و جنوبی ایران به سرزمینهای امن گردید و بدین ترتیب در مدت زمان کوتاهی تعداد زیادی از آنان در سواحل شبه جزیره هند گردآمده و جوامع جدیدی درآنجا تشکیل دادند.
به همین ترتیب بود که باقی‌مانده ارمنیان در ایران اکثراً در شهرهای تهران، اصفهان و تبریز تمرکز یافته و جوامع کوچکی از آنان نیز در شهرها و روستاهای مختلف ایران پراکنده شدند.
کلیساهای بسیار در آذربایجان حاکی از این است که ارمنیان از دیرباز درایران می‌زیستند. همچنین بایستی متذکر شد که پیش از کوچ ارمنیان به ایران در زمان شاه عباس صفوی، بازرگانان ارمنی در شهرهای شیراز و بندرعباس سکنی گزیده و به تجارت اشتغال داشته‌اند.
درسال ۹۹۹ هجری قمری، به موجب پیمان منعقده میان نمایندگان شاه عباس صفوی و سلطان مراد سوم خلیفه عثمانی، تبریز، غرب ایران و ارمنستان، شکی، شیروان، گرجستان و قره باغ تحت سیطره دولت عثمانی درآمد. درسال ۱۰۱۳ هجری قمری شاه عباس بخش اعظمی از آذربایجان، ارمنستان و قره باغ را ازعثمانیان بازپس گرفت ولی بمحض اطلاع از حرکت سردار عثمانی از شیروان بسوی قارص، ساحل جنوبی رودخانه ارس عقب‌نشینی کرد و دستور داد ارمنیانی که در مسیر حرکت سپاهیان عثمانی اسکان داشتند، خانه و کاشانه خود را رها و به این منطقه کوچانده شوند. طبق فرمان شاه عباس ارمنیان جلفای نخجوان به اصفهان کوچ و ابتدا در شمس‌آباد اصفهان سکنی گزیدند و به مرور زمان جلفای اصفهان را بنا نهادند.
البته شایان ذکر است که مسئله کوچ ارمنیان به اصفهان امرساده‌ای نبود. در حدود سیصد و پنجاه هزار تن ازارمنیان به زورشمشیرسربازان قزلباش خانه ومأوای خود را رها و بسوی کشورایران به حرکت در آمدند. از آنجائیکه هیچ پل و گذرگاه مطمئنی روی رودخانه ارس نبود حدود سیصد هزار تن جان خود را از دست دادند و پنجاه هزار تن از ارمنیان که جان سالم بدر برده بودند به دستور شاه عباس به اصفهان کوچانیده شدند و حتی افرادی بودند که درشهرهای استان‌های گیلان و مازندران و یا در شیراز اسکان یافتند.
ارمنیان ساکن در نواحی روستائی به کشاورزی، دامداری و باغداری وارمنیان جلفا به داد و ستد اشتغال یافتند. بموجب اعتماد خاصی که شاه عباس به تجارارمنی داشت ایشان را جهت صدور ابریشم که دراختیار خود شاه بود به خدمت گرفت. پس از درگذشت شاه عباس اوضاع ارامنه دگرگون شد. جانشینان شاه عباس به آزار و اذیت تجار ارمنی پرداختند و مالیاتهای بسیار سنگینی به دارائیهای آنان بستند و وقتی این تجار اعتراض می‌کردند آنان را به ستون بسته می‌سوزاندند.
در دوران حکومت نادرشاه هم ارمنیان از شرایط مساعدی بهره‌مند نبودند، به‌عنوان مثال، ناچار بودند سالیانه ۶۰۵۰۰ نادری به حکومت غرامت بپردازند و بدین ترتیب به‌دنبال اعمال ناشایست عمال نادرشاه برخی از ارمنیان به هندوستان، هندوچین و جاوه مهاجرت کردند. در برخی از نواحی ایران، ارمنیان حق نداشتند سواره وارد شهر شوند و فقط می‌توانستند به مشاغلی چون زرگری، نجاری، تجارت و تهیه شراب اشتغال یابند.
در دوران قاجار تحول قابل ملاحظه‌ای در اوضاع ارمنیان ابران حادث شد و به تعاقب خدمات ارزنده آنان در دوران مشروطیت، ایشان سرانجام حقوق یک شهروند ایرانی که سالها از آن محروم بودند را یافتند.
ارمنیان تبریز[ویرایش]
بیشتر ارامنهٔ تبریز در محلّهٔ شهناز و کوچهٔ بارون آواک ساکن هستند. خلیفه‌گری ارامنهٔ آذربایجان، باشگاه آرارات و چند کلیسا نیز در این محله قرار دارند.
ارمنی‌های تهران[ویرایش]
ارمنیان تهران بیش تر در اطراف خیابان کریم خان زند سکونت دارند. در بیشتر رستوران‌ها کافه‌ها و گیم نت‌های این محله آوای لهجهٔ ارمنی به گوش می‌رسد. کلیسای معروف شورای خلیفه گری ارامنه تهران (کلیسای سرکیس مقدس) نیز در همین محله و در ابتدای خیابان استاد نجات اللهی (ویلای پیشین) قرار دارد. البته ارامنه در تهران کلیساهای معروف دیگری هم دارند و در مناطق مجیدیه و نارمک و زرکش تجمع سکونت آنان مشهود است این در حالی است که بسیاری از کوچه‌ها و خیابان‌های محله‌های زرکش و نارمک به نامهای شهدای ارمنی جنگ است. ارامنه مشارکت فعالی در هشت سال جنگ عراق وایران داشتند
ارامنه اراک[ویرایش]
در دورهٔ شاه عباس ارامنه زیادی به ایالت جبال (استان مرکزی امروزی) کوچانده شدند که هنوز در این استان روستاهای ارمنی یافت می‌شود. پس از تشکیل دژ سلطان آباد (اراک) عده‌ای از آنها به شهر آمده و به پزشکی، تجارت، جواهرفروشی و غیره مشغول شدند که سه راه ارامنه (میدان هفت تیر امروزی) که هنوز هم به همین نام در سطح شهر شناخته می‌شود یادگار آن دوره است. هم اکنون برخی از آنها در محلهٔ نیسانیان و کوچه کشیش اقامت دارند به علاوهٔ کلیسا و مدرسه ویژهٔ ارامنه که در این محله واقع است؛ هرچند که عده زیادی از آنها امروزه به تهران یا خارج از کشور مهاجرت کرده‌اند.
جستارهای وابسته[ویرایش]
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ مردم ارمنی موجود است. |
پیوند به بیرون[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- ↑ different sources:
- Von Voss, Huberta (2007). Portraits of Hope: Armenians in the Contemporary World. New York: Berghahn Books. p. xxv. ISBN 9781845452575.
...there are some 8 million Armenians in the world...
- Freedman, Jeri (2008). The Armenian genocide. New York: Rosen Publishing Group. p. 52. ISBN 9781404218253.
In contrast to its population of 3.2 million, approximately 8 million Armenians live in other countries of the world, including large communities in the United States and Russia.
- Guntram H. Herb, David H. Kaplan (2008). Nations and Nationalism: A Global Historical Overview: A Global Historical Overview. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. p. 1705. ISBN 9781851099085.
A nation of some 8 million people, about 3 million of whom live in the newly independent post-Soviet state, Armenians are constantly battling not to lose their distinct culture, identity and the newly established statehood.
- Robert A. Saunders, Vlad Struko (2010). Historical dictionary of the Russian Federation. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. p. 50. ISBN 9780810854758.
- Philander, S. George (2008). Encyclopedia of global warming and climate change. Los Angeles: SAGE. p. 77. ISBN 9781412958783.
An estimated 60 percent of the total 8 million Armenians worldwide live outside the country...
- Robert A. Saunders, Vlad Strukov (2010). Historical dictionary of the Russian Federation. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. p. 51. ISBN 9780810874602.
Worldwide, there are more than 8 million Armenians; 3.2 million reside in the Republic of Armenia.
- Von Voss, Huberta (2007). Portraits of Hope: Armenians in the Contemporary World. New York: Berghahn Books. p. xxv. ISBN 9781845452575.
- ↑ "2001 Armenian National Census: De Jure Population (Urban, Rural) by Age and Ethnicity". National Statistical Service of the Republic of Armenia. Retrieved 5 January 2013.
- ↑ (روسی) "National makeup of the population of the Russian Federation (Национальный состав населения Российской Федерации)". Russian Federal State Statistics Service. Retrieved 5 January 2013.
- ↑ Robert A. Saunders, Vlad Struko (2010). Historical dictionary of the Russian Federation. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. p. 50. ISBN 978-0-8108-5475-8.
- ↑ "Total ancestry categories tallied for people with one or more ancestry categories reported 2011 American Community Survey 1-Year Estimates". United States Census Bureau. Retrieved 22 December 2012.
- ↑
- "Barack Obama on the Importance of US-Armenia Relations". Armenian National Committee of America. 19 January 2008. Retrieved 24 July 2012.
- "Kim Kardashian Urges Support for Telethon". The Armenian Weekly. 20 May 2012. Retrieved 24 July 2012.
- Milliken, Mary (12 October 2007). "Armenian-American clout buys genocide breakthrough". Reuters. Retrieved 5 December 2012.
- ↑ Thon, Caroline (2012). Armenians in Hamburg: an ethnographic exploration into the relationship between diaspora and success. Berlin: LIT Verlag Münster. p. 25. ISBN 978-3-643-90226-9.
- ↑ Taylor, Tony (2008). Denial: history betrayed. Carlton, Victoria: Melbourne University Pub. p. 4. ISBN 978-0-522-85482-4.
- ↑ "The State Department for Statistics of Georgia".[پیوند مرده], see The State Department for Statistics of Georgia at the Wayback Machine (archived June 16, 2006)
- ↑ ARMENIAN POPULATION IN THE WORLD
- ↑ National Statistical Service of Nagorno-Karabach Republic. "De Jure Population (Urban, Rural) by Age and Ethnicity" (PDF). Archived from the original on 5 March 2009. Retrieved 5 January 2013.
- ↑ The Nagorno Karabakh Republic is de facto independent and mainly integrated into Armenia, however, it is internationally recognized as de jure part of جمهوری آذربایجان
- ↑ (ارمنی ) Vardanyan, Tamara (21 June 2007). "Իրանահայ համայնք. ճամպրուկային տրամադրություններ" [The Iranian-Armenian community]. Noravank Foundation. Retrieved 5 January 2013.
- ↑ Gibney, Matthew J. (2005). Immigration and asylum: from 1900 to the present. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. p. 13. ISBN 978-1-57607-796-2.
- ↑ The distribution of the population by nationality and mother tongue, Kiev: State Statistics Committee of Ukraine, 2001, retrieved 5 January 2013
- ↑ "Foreign Ministry: 89,000 minorities live in Turkey". Today's Zaman. 15 December 2008. Retrieved 5 January 2013.
- ↑ Canada National Household Survey, Statistics Canada, 2011, retrieved 20 August 2013. Of those, 31,075 reported single and 24,675 mixed Armenian ancestry.
- ↑ (روسی) "В Абхазии объявили данные переписи населения". Delfi. 29 December 2011. Retrieved 20 August 2013.. (According to the 2011 census).
- ↑ The Abkhazia Republic is de facto independent and mainly integrated into Russia, however, it is internationally recognized as de jure part of Georgia
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||
