جمهوری پارلمانی

با مجلس‌محوری اشتباه نشود.

دولت‌های جهان بر پایهٔ شیوه‌های حکومت^*

جمهوری تمام‌ریاستی      جمهوری با رییس قوهٔ مجریهٔ وابسته به مجلس      جمهوری نیمه‌ریاستی      جمهوری مجلس‌محور      پادشاهی مشروطهٔ مجلس‌محور با پادشاه تشریفاتی      پادشاهی مشروطهٔ مجلس‌محور با دخالت پادشاه (اغلب مجلس تشریفاتی)      پادشاهی مطلقه      جمهوری تک‌حزبی      استبداد نظامی      هیچ کدام

این نمودار بر پایهٔ قانون کشورها است نه واقعیت، برای همین برخی کشورها که جمهوری‌های چندحزبی مطرح شده‌است معمولاً حکومت‌هایی خودکامه و اقتدارگرا مطرح می‌شود.

جمهوری پارلمانی (جمهوری مجلس‌محور) یا جمهوری مشروطهٔ مجلس‌محور نوعی از حکومتِ جمهوری است که در آن حکومت با نظام پارلمانی (مجلس‌محوری) اداره می‌شود البته رئیس حکومت در این نظام از طرف پارلمان انتخاب می‌شود و پارلمان قادر است کنترل زیادی را بر کابینه از طریق رای اعتماد و استیضاح و سوال از وزیران اعمال کند، پارلمان مهمترین منبع قدرت در این حکومت محسوب می‌شود. این به این معناست که بین قوهٔ مجریه و قوهٔ مقننه جدایی مشخصی وجود ندارد و تفکیک قوا انجام نشده‌است.

انواع متفاوتی از جمهوری‌های پارلمانی در دنیا وجود دارد که در بیشتر آن‌ها دو مقام متفاوت سمت رئیس حکومت و رئیس دولت را بر عهده گرفته‌اند. رئیس حکومت که در جمهوری مجلس‌محور معمولاً نخست‌وزیر یا صدراعظم نامیده می‌شود ریاست قوهٔ مجریه را بر عهده دارد و قدرت اصلی اجرایی کشور در اختیار اوست. اما رئیس دولت یا رئیس‌جمهور مقامی تشریفاتی یا دارای اختیاراتی محدود محسوب می‌شود که جایگاه آن با پادشاه در نظام‌های پادشاهی مشروطه قابل مقایسه است. ولی در جمهوری‌های ریاستی و نیمه‌ریاستی اغلب رئیس جمهور هم ریاست دولت و هم ریاست حکومت را بر عهده دارد و از اختیارت وسیع اجرایی برخوردار است.

جمهوری‌های پارلمانی در نقشه جهان با رنگ نارنجی نمایش داده شده‌اند و کشورهای پادشاهی مشروطه با رنگ قرمز دیده می‌شوند. رنگ سبز شامل جمهوری‌های پارلمانی می‌شود که ریاست حکومت و ریاست دولت در اختیار رئیس جمهور است.

در تعدادی از جمهوری‌های پارلمانی که شامل آفریقای جنوبی، سورینام، بوتسوانا، جزایر مارشال و نائورو می‌شوند، ریاست دولت و حکومت به یک مقام یعنی رئیس‌جمهور واگذار شده‌است. با این حال شیوهٔ انتخاب رئیس‌جمهور در این جمهوری‌ها مشابه شیوهٔ انتخاب نخست‌وزیر در جمهوری‌های پارلمانی دیگر است، یعنی پارلمان رهبر حزب پیروز یا ائتلاف پیروز در انتخابات را به عنوان رئیس جمهور انتخاب می‌کند و با پایان دورهٔ پارلمان دورهٔ ریاست‌جمهوری هم به پایان می‌رسد.

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Parliamentary republic»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۱ فوریه ۲۰۱۱).