Monako

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Skocz do: nawigacja, szukaj
Principauté de Monaco
Księstwo Monako
Flaga Monako
Herb Monako
Flaga Monako Herb Monako
Dewiza: (łac.) Deo Juvante
(Z pomocą Boga)
Hymn:
A Marcia de Muneghu
(Marsz Monako)
Położenie Monako
Konstytucja Konstytucja Monako
Język urzędowy francuski
Stolica Monako
Ustrój polityczny monarchia konstytucyjna
Głowa państwa książę Albert II Grimaldi
Szef rządu minister Michel Roger
Powierzchnia
 • całkowita
 • wody śródlądowe
248. na świecie
2,02 km²
0%
Liczba ludności (2014)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia
217. na świecie
36 950[1]
18 005 (2010) osób/km²
PKB (2010)
 • całkowite 
 • na osobę

5,42 mld USD
153 177 USD
Jednostka monetarna 1 euro = 100 eurocentów (EUR, €)
Do 2002 Frank monakijski
Niepodległość od Republiki Genui
8 stycznia 1297
Strefa czasowa UTC +1 – zima
UTC +2 – lato
Kod ISO 3166 MC
Domena internetowa .mc
Kod samochodowy MC
Kod samolotowy 3A
Kod telefoniczny +377
Mapa Monako

Monako, Księstwo Monako (fr. Monaco, Principauté de Monaco, monegaski (nie jest językiem urzędowym) Mùnegu, Principàtu de Mùnegu) – niewielkie miasto-państwo położone w Europie Południowej nad Morzem Śródziemnym w obrębie Riwiery francuskiej. Po Watykanie jest to drugie najmniejsze pod względem powierzchni niezależne państwo świata.

Od 1865 jest w unii celnej z Francją, a od 1918 Francja uzyskała prawo do stacjonowania wojsk na terenie Monako i zatwierdzania zawieranych przez to państwo umów międzynarodowych[2].

Podstawowe informacje[edytuj | edytuj kod]

  • Ważniejsze dzielnice: Monte Carlo, La Condamine
  • Całkowita granica lądowa: 4,4 km
  • Długość wybrzeża: 4,1 km
  • Długość granic z sąsiadującymi państwami: Francja 4,4 km
  • Najwyższy punkt: 163 m n.p.m. (zbocze wzgórza), najwyższy wierzchołek Mont Agel 140 m n.p.m.[3]
  • Najniższy punkt: Morze Śródziemne 0 m n.p.m.
  • Język: francuski (w użyciu także włoski i monegaski)
  • Waluta: 1 euro = 100 eurocentów
  • Długość linii kolejowych: 2 km
  • Długość dróg utwardzonych: 50 km

Historia[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Historia Monako.
Monako Republika Genui, Włochy 1494
Monako Republika Genui, Włochy 1796
  • czasy starożytne – kolonia fenicka, grecka i terytorium rzymskie
  • od X wieku – pod władzą Genui
  • XII wiek – Monako przejściowo pod władaniem hrabiów Prowansji
  • 1297 – uciekinier z Genui, François Grimaldi, w przebraniu mnicha oszukuje strażników zamku, którzy wpuszczają go do środka; po zabiciu załogi Grimaldi odbiera Monako panującej w nim rodzinie genueńskiej.
  • koniec XV wieku – niepodległość Monako uznają król Francji i papież.
  • 1524–1641 – Monako jest protektoratem hiszpańskim.
  • 1793 – w czasie rewolucji francuskiej Grimaldi zostają usunięci z tronu, a księstwo wcielone do Francji.
  • 1814 – Monako odzyskuje byt państwowy, ale do 1860 pozostaje protektoratem Sardynii.
  • 1861 – traktat z Francją przywraca księstwu pełną niepodległość.
  • 1865 – unia celna z Francją
  • 1911 – przyjęcie pierwszej konstytucji, wprowadzającej podział władzy między księciem a pochodzącą z wyborów Radą Narodową.
  • 1918 – układ o stacjonowaniu wojsk francuskich i zatwierdzaniu przez Francję umów międzynarodowych zawieranych przez Monako.
  • 1949 – umiera książę Ludwik II; tron przejmuje jego wnuk, książę Rainier III.
  • 1956 – książę poślubia gwiazdę Hollywood Grace Kelly, którą poznał rok wcześniej na festiwalu w Cannes.
  • 1959 – monarcha zawiesza Radę Narodową z powodu sporu wokół budżetu.
  • 1962 – przywrócenie parlamentu i wprowadzenie nowej, bardziej liberalnej konstytucji.
  • 1963 – zawarcie konwencji finansowej z Francja w sprawie ceł i podatków.
  • 1982 – księżna Grace ginie w wypadku samochodowym w Monte Carlo.
  • 1993 – Monako dołącza do ONZ.
  • 2002 – przyjęcie zmian w konstytucji, mających utrzymać ciągłość sukcesji nawet w razie bezpotomnej śmierci następcy tronu, księcia Alberta.
  • 2004 – na głównym stadionie piłkarskim wybucha bomba, ale obywa się bez ofiar. Do dziś nie wyjaśniono przyczyn eksplozji.
  • 2005 – Rainier III umiera, jego najstarszy syn wstępuje na tron jako Albert II.

Geografia[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Geografia Monako.
Zdjęcie satelitarne Monako

Monako jest drugim po Watykanie najmniejszym państwem świata. Monako to państwo-miasto w południowej Europie, nad Morzem Śródziemnym, na Wybrzeżu Lazurowym. Leży 18 km na wschód od francuskiej Nicei.

Państwo to graniczy jedynie z Francją, długość tej granicy wynosi 4,4 km. Monako położone jest nad brzegiem Morza Śródziemnego, długość jego wybrzeża wynosi 4,1 km.

Rozwój terytorialny Monako od 1861 r.

Klimat[edytuj | edytuj kod]

Monako, jak i całe Lazurowe Wybrzeże leży w strefie klimatu podzwrotnikowego o łagodnej śródziemnomorskiej odmianie. Zimy w księstwie są wilgotne i łagodne, zaś lata suche i ciepłe. Średnia temperatura zimą wynosi 8 °C, zaś latem od 23 do 26 °C. Średnia suma opadów wynosi od 600 do maksymalnie 800 mm, opady występują głównie jesienią i zimą. Latem deszcz prawie nie pada, a klimat kształtowany jest w głównej mierze przez masy powietrza zwrotnikowego.

Średnia temperatura i opady dla Monako
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Średnie maksymalne temperatury [°C] 12.3 12.5 14 16.1 19.4 23 25.8 25.9 23.8 19.9 16.1 13.4 18,5
Średnie minimalne temperatury [°C] 8.1 8.2 9.6 11.6 14.8 18.5 21.2 21.5 19.3 15.6 11.9 9.3 14,1
Opady [mm] 82.7 76.4 70.5 62.2 48.6 36.9 15.6 31.3 54.4 108.2 104.2 77.5 786,5
Źródło: [4]

Przyroda[edytuj | edytuj kod]

Monako stanowi przykład państwa, którego całe terytorium pokrywa infrastruktura miejska. To oznacza, że naturalna roślinność praktycznie nie istnieje, zajmując jedynie niewielkie skrawki w postaci roślinności twardolistnej, która stanowiła naturalną formację roślinną tego regionu. Powszechnie występują tu sadzone przez człowieka różne gatunki palm. Na skalistym klifie w zachodniej części księstwa znajduje się Jardin exotique de Monaco. Ze względu na silną urbanizację praktycznie jedynymi dziko żyjącymi zwierzętami kręgowymi są różne gatunki ptaków morskich.

Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]

Monako stanowi administracyjnie jedność (nie występują żadne jednostki administracyjne). Jednak do lat 90. kraj dzielił się na 4 dystrykty: Monaco-Ville, Monte Carlo, La Condamine i Fontvieille.

System polityczny[edytuj | edytuj kod]

Księstwo Monako jest monarchią konstytucyjną. Stan taki rozpoczął się w 1911 roku, kiedy to przyjęto konstytucję tego państwa. Na jej mocy książę zachował pozycję głowy państwa, ale szereg uprawnień przeszło w ręce innych ciał i instytucji.

Książę[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Władcy Monako.
Albert II, książę Monako

Książę jest samodzielnym władcą i głową państwa. Jak dotychczas, wszyscy książęta Monako pochodzili z dynastii Grimaldi. Od 2005 r. księciem jest Albert II.

Władza ustawodawcza dzielona jest pomiędzy księciem i Radą Narodową. Władca wnosi projekty ustaw, a Rada przyjmuje je lub odrzuca w drodze głosowania. Władza wykonawcza spoczywa niemal całkowicie w rękach księcia – Minister Stanu i Rada Rządowa są bezpośrednio odpowiedzialni przed księciem za kierunek podejmowanych działań. Również władza sądownicza jest częściowo zależna od księcia – sądy wydają wyroki w jego imieniu.

Rada Rządowa[edytuj | edytuj kod]

Rada Rządowa jest ciałem wspierającym księcia Monako w rządzeniu. Składa się z sześciu członków. Przewodniczącym Rady jest Minister Stanu, posiadający podobną pozycję jak we Francji premier, będący tak naprawdę „pierwszym pomiędzy równymi” (primus inter pares). W skład rady wchodzi także pięciu radców:

  • ds. spraw wewnętrznych,
  • ds. finansów i ekonomii,
  • ds. wyposażenia, środowiska i planowania,
  • ds. polityki społecznej i służby zdrowia,
  • ds. polityki zagranicznej.

Rada Narodowa[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Rada Narodowa (Monako).

Rada Narodowa jest parlamentem Księstwa Monako. Składa się z jednej izby (unikameralizm). W jej skład wchodzi 24 członków, wybieranych w wyborach powszechnych na kadencję trwającą 5 lat. Książę może rozwiązać parlament w każdym momencie, co implikuje nowe wybory, które muszą odbyć się w przeciągu 3 miesięcy.

Rada spotyka się co najmniej dwa razy na rok, w celu głosowania nad projektem budżetu i projektami aktów prawnych wniesionymi przez rząd księcia.

Partie polityczne[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Partie polityczne Monako.

Partie polityczne w Księstwie Monako:

Rada Koronna[edytuj | edytuj kod]

Ciało administracyjne składające się z 7 członków, zbierające się przynajmniej dwa razy do roku w celu doradzania księciu przy podejmowaniu decyzji w ważnych wewnętrznych i międzynarodowych kwestiach. Książę powołuje przewodniczącego rady i trzech innych członków, pozostała trójka wybierana jest przez monarchę spośród kandydatów wysuniętych przez Radę Narodową.

Książę musi skonsultować się z Radą Koronną przed podpisaniem umów międzynarodowych, rozwiązaniem Rady Narodowej, przyznaniem obywatelstwa i innymi ważnymi decyzjami.

Sądownictwo[edytuj | edytuj kod]

Sądy w Monako obsadzane są przez księcia. Podobnie jest z Sądem Najwyższym (Tribunal Supreme), w którym sędziów mianuje monarcha, część spośród kandydatów przedstawionych mu przez Radę Narodową.

Państwo-miasto[edytuj | edytuj kod]

Z powodu tego, iż Księstwo Monako jest jednocześnie państwem i miastem, równolegle z instytucjami państwowymi, funkcjonują instytucje miejskie, o podobnych kompetencjach i zakresie działań. Przykładem tutaj może być Rada Komunalna – ciało odpowiedzialne za administrowanie czterema dzielnicami miasta. Składa się z 15 członków, wybieranych w wyborach powszechnych na 4 lata i burmistrza, wybieranego przez tę piętnastkę. Rada zbiera się co 3 miesiące.

Polityka zagraniczna[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Polityka zagraniczna Monako.

Monako jako w pełni niepodległe oraz suwerenne państwo ma własną politykę zagraniczną. Jest mocno związane z Francją, z którą utrzymuje bliskie stosunki dyplomatyczne. Francja w 1919 roku wraz z podpisaniem traktatu wersalskiego zobowiązała się do obrony suwerenności Monako oraz ochrony kraju przed militarną agresją. W zamian za ochronę Monako miało zagwarantować Francji strefę wpływów. Traktat z Wersalu został zreformowany podczas spotkań przedstawicieli obu krajów, w 1945 oraz 1963 roku.

W 2002 roku Monako podpisało z Francją nową umowę, która weszła w życie w 2005 roku. Umowa zawiera następujące gwarancje:

Monako jako kraj niezrzeszony w Unii Europejskiej, lecz mający szczególne stosunki z Francją ma prawo do stowarzyszenia z krajami wchodzącymi w skład UE oraz ma możliwość wprowadzenia euro jako waluty narodowej.

Monako jest pełnoprawnym członkiem ONZ, do której państwo wstąpiło w 1993 roku. 4 października 2004 roku dołączyło do Rady Europy. Monako jest również członkiem Interpolu oraz Międzynarodowej Organizacji Hydrograficznej, której siedziba znajduje się właśnie w Monako.

Monako ma 10 misji dyplomatycznych w Europie Zachodniej, ma stałego członka w Radzie Europy oraz ONZ. Państwo ma także 106 generalnych konsulatów w 45 państwach świata. 76 krajów ma swoje ambasady lub konsulaty na terenie Monako.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Demografia Monako.

Spośród blisko 37 tysięcy mieszkańców jedynie 8 837 (23,9%) stanowią Monegaskowie (obywatele księstwa); pozostali to imigranci, głównie z Francji i Włoch. Jedynie 63,5% obywateli kraju urodziło się na jego terenie, 0,9% urodziło się poza jego granicami, 35,6% zostało naturalizowanych (w tym 19,1% na drodze małżeństwa z osobą posiadającą obywatelstwo Monako, a 16,4% poprzez naturalizację)[5]. Na terenie księstwa jest zatrudnionych blisko 51 tysięcy ludzi, więcej niż jego cała populacja. W sektorze prywatnym ponad 3/4 zatrudnionych (około 35 tys.) dojeżdża z terytorium Francji[6]. W usługach pracuje 75% ludności zawodowo czynnej, w przemyśle – 25%. Cała ludność mieszka w bardzo gęsto zaludnionym mieście – ok. 18 292 msk./ km². Jest to największa gęstość zaludnienia w Europie i druga na świecie (po Makau). Wraz z sąsiadującymi miejscowościami po stronie francuskiej w zespole miejskim Monako-Menton mieszka około 100 tysięcy ludzi.

Ludność Monako
Liczba ludności 36 950[7]
Zagęszczenie ludności 18 292 msk/km²
Ludność według wieku[8]
0 – 14 lat 12,75%
15 – 64 lat 63,57%
ponad 64 lata 23,68%
Wiek (mediana)
W całej populacji 45,4 lat
Mężczyzn 43,3 lat
Kobiet 47,3 lat
Przyrost rzeczywisty 0,40%
Współczynnik urodzeń 9,19 urodzin/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów 12,91 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji 7,68 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu 1,15 mężczyzn/kobietę
poniżej 15 lat 1,15 mężczyzn/kobietę
15 – 64 lat 0,97 mężczyzn/kobietę
powyżej 64 lat 0,69 mężczyzn/kobietę
Umieralność noworodków
W całej populacji 5,35 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej 6,19 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej 4,46 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji 79,69 lat
Mężczyzn 75,85 lat
Kobiet 83,74 lat
Rozrodczość 1,76 urodzin/kobietę

Struktura etniczna[edytuj | edytuj kod]

spis powszechny 2008[9]

Narodowość  % całej populacji
Monegaskowie 21,50%
Francuzi 28,24%
Włosi 18,57%
Brytyjczycy 7,51%
Pozostali Europejczycy 16,02%[10]
Obywatele państw nieeuropejskich 8,16%[11]

Wyznania religijne[edytuj | edytuj kod]

Udział poszczególnych wyznań w populacji Monako (według Pew Research Center w 2010 r.)[12][13]:

 Zobacz też: Archidiecezja Monako.
 Zobacz więcej w artykule Świadkowie Jehowy we Francji, w sekcji Świadkowie Jehowy w Monako.

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca Monako wynosi ok. 70 tysięcy USD rocznie. Podstawą gospodarki są usługi, zwłaszcza bankowość, turystyka i handel nieruchomościami.

Przemysł Monako opiera się na produkcji żywności, przyrządów precyzyjnych, wyrobów farmaceutycznych, sprzedaży znaczków pocztowych i turystyce. Port jachtowy i kasyno w Monte Carlo są słynne na całym świecie. Monte Carlo jest ponadto ośrodkiem badań oceanograficznych. Monako jest siedzibą wielu firm zagranicznych i banków (z uwagi na korzystne przepisy podatkowe). Istnieje tu rozbudowana sieć hoteli. W 2000 w hotelach Monako nocowało 240 tysięcy turystów zagranicznych. Znaczne dochody przynosi kasyno gry w Monte Carlo oraz emisja znaczków pocztowych i pamiątkarstwo. W dzielnicy Fontvieille znajdują się nowoczesne zakłady przemysłu precyzyjnego, chemicznego (w tym farmaceutycznego), odzieżowego i jubilerskiego, ponadto funkcjonuje lądowisko dla śmigłowców, nowoczesny stadion, przystań jachtowa. Energia elektryczna w całości importowana jest z Francji. W pobliżu terytorium Monako przechodzą: linia kolejowa i autostrada NiceaGenua. Transport wewnętrzny zapewniają samochody prywatne (676 samochodów osobowych na 1000 mieszkańców). Monako łączy unia celna z Francją, która pośredniczy w całości wymiany handlowej księstwa. Monako uczestniczy w Europejskiej Unii Gospodarczej i Walutowej.

Galeria[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

  1. W tym 8837 obywateli Monako. Stan na 31 grudnia 2013. Źródło IMSEE
  2. Encyklopedia Gazety Wyborczej. wyd. Mediasat Poland Kraków tom 11, str 156, ISBN 83-89651-35-1.
  3. Bartłomiej Suder: Najwyższy szczyt Monako w serwisie Korona Europy. [dostęp 2009-01-31].
  4. Monaco – Climat (fr.). [dostęp 2012-11-10].
  5. [Stan na 31 grudnia 2013 r., IMSEE Observatoire Démographique 2013
  6. IMSEE Focus Employees
  7. Stan na grudzień 2013, IMSEE Population et emploi (fr.). [dostęp 2015-03-18].
  8. Wg spisu powszechnego 2008; źródło: IMSEE Recensement général de la population 2008
  9. Źródło: IMSEE Recensement général de la population 2008
  10. W tym 0,22% Polaków; nie licząc Rosjan których Urząd Statystyczny Monako (IMSEE) wlicza do ludności Azji.
  11. W tym Rosjanie 0,30%
  12. Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-02-21].
  13. Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-02-21].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]