Monako
Principauté de Monaco Księstwo Monako |
|||||
|
|||||
Dewiza: (łac.) Deo Juvante (Z pomocą Boga) |
|||||
Hymn:
(Marsz Monako) |
|||||
Konstytucja | Konstytucja Monako | ||||
Język urzędowy | francuski | ||||
Stolica | Monako | ||||
Ustrój polityczny | monarchia konstytucyjna | ||||
Głowa państwa | książę Albert II Grimaldi | ||||
Szef rządu | minister Michel Roger | ||||
Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe |
248. na świecie 2,02 km² 0% |
||||
Liczba ludności (2014) • całkowita • gęstość zaludnienia |
217. na świecie 36 950[1] 18 005 (2010) osób/km² |
||||
PKB (2010) • całkowite • na osobę |
5,42 mld USD 153 177 USD |
||||
Jednostka monetarna | 1 euro = 100 eurocentów (EUR, €) Do 2002 Frank monakijski |
||||
Niepodległość | od Republiki Genui 8 stycznia 1297 |
||||
Strefa czasowa | UTC +1 – zima UTC +2 – lato |
||||
Kod ISO 3166 | MC | ||||
Domena internetowa | .mc | ||||
Kod samochodowy | MC | ||||
Kod samolotowy | 3A | ||||
Kod telefoniczny | +377 | ||||
Monako, Księstwo Monako (fr. Monaco, Principauté de Monaco, monegaski (nie jest językiem urzędowym) Mùnegu, Principàtu de Mùnegu) – niewielkie miasto-państwo położone w Europie Południowej nad Morzem Śródziemnym w obrębie Riwiery francuskiej. Po Watykanie jest to drugie najmniejsze pod względem powierzchni niezależne państwo świata.
Od 1865 jest w unii celnej z Francją, a od 1918 Francja uzyskała prawo do stacjonowania wojsk na terenie Monako i zatwierdzania zawieranych przez to państwo umów międzynarodowych[2].
Spis treści
Podstawowe informacje[edytuj | edytuj kod]
- Ważniejsze dzielnice: Monte Carlo, La Condamine
- Całkowita granica lądowa: 4,4 km
- Długość wybrzeża: 4,1 km
- Długość granic z sąsiadującymi państwami: Francja 4,4 km
- Najwyższy punkt: 163 m n.p.m. (zbocze wzgórza), najwyższy wierzchołek Mont Agel 140 m n.p.m.[3]
- Najniższy punkt: Morze Śródziemne 0 m n.p.m.
- Język: francuski (w użyciu także włoski i monegaski)
- Waluta: 1 euro = 100 eurocentów
- Długość linii kolejowych: 2 km
- Długość dróg utwardzonych: 50 km
Historia[edytuj | edytuj kod]
- czasy starożytne – kolonia fenicka, grecka i terytorium rzymskie
- od X wieku – pod władzą Genui
- XII wiek – Monako przejściowo pod władaniem hrabiów Prowansji
- 1297 – uciekinier z Genui, François Grimaldi, w przebraniu mnicha oszukuje strażników zamku, którzy wpuszczają go do środka; po zabiciu załogi Grimaldi odbiera Monako panującej w nim rodzinie genueńskiej.
- koniec XV wieku – niepodległość Monako uznają król Francji i papież.
- 1524–1641 – Monako jest protektoratem hiszpańskim.
- 1793 – w czasie rewolucji francuskiej Grimaldi zostają usunięci z tronu, a księstwo wcielone do Francji.
- 1814 – Monako odzyskuje byt państwowy, ale do 1860 pozostaje protektoratem Sardynii.
- 1861 – traktat z Francją przywraca księstwu pełną niepodległość.
- 1865 – unia celna z Francją
- 1911 – przyjęcie pierwszej konstytucji, wprowadzającej podział władzy między księciem a pochodzącą z wyborów Radą Narodową.
- 1918 – układ o stacjonowaniu wojsk francuskich i zatwierdzaniu przez Francję umów międzynarodowych zawieranych przez Monako.
- 1949 – umiera książę Ludwik II; tron przejmuje jego wnuk, książę Rainier III.
- 1956 – książę poślubia gwiazdę Hollywood Grace Kelly, którą poznał rok wcześniej na festiwalu w Cannes.
- 1959 – monarcha zawiesza Radę Narodową z powodu sporu wokół budżetu.
- 1962 – przywrócenie parlamentu i wprowadzenie nowej, bardziej liberalnej konstytucji.
- 1963 – zawarcie konwencji finansowej z Francja w sprawie ceł i podatków.
- 1982 – księżna Grace ginie w wypadku samochodowym w Monte Carlo.
- 1993 – Monako dołącza do ONZ.
- 2002 – przyjęcie zmian w konstytucji, mających utrzymać ciągłość sukcesji nawet w razie bezpotomnej śmierci następcy tronu, księcia Alberta.
- 2004 – na głównym stadionie piłkarskim wybucha bomba, ale obywa się bez ofiar. Do dziś nie wyjaśniono przyczyn eksplozji.
- 2005 – Rainier III umiera, jego najstarszy syn wstępuje na tron jako Albert II.
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Monako jest drugim po Watykanie najmniejszym państwem świata. Monako to państwo-miasto w południowej Europie, nad Morzem Śródziemnym, na Wybrzeżu Lazurowym. Leży 18 km na wschód od francuskiej Nicei.
Państwo to graniczy jedynie z Francją, długość tej granicy wynosi 4,4 km. Monako położone jest nad brzegiem Morza Śródziemnego, długość jego wybrzeża wynosi 4,1 km.
Klimat[edytuj | edytuj kod]
Monako, jak i całe Lazurowe Wybrzeże leży w strefie klimatu podzwrotnikowego o łagodnej śródziemnomorskiej odmianie. Zimy w księstwie są wilgotne i łagodne, zaś lata suche i ciepłe. Średnia temperatura zimą wynosi 8 °C, zaś latem od 23 do 26 °C. Średnia suma opadów wynosi od 600 do maksymalnie 800 mm, opady występują głównie jesienią i zimą. Latem deszcz prawie nie pada, a klimat kształtowany jest w głównej mierze przez masy powietrza zwrotnikowego.
Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Średnie maksymalne temperatury [°C] | 12.3 | 12.5 | 14 | 16.1 | 19.4 | 23 | 25.8 | 25.9 | 23.8 | 19.9 | 16.1 | 13.4 | 18,5 |
Średnie minimalne temperatury [°C] | 8.1 | 8.2 | 9.6 | 11.6 | 14.8 | 18.5 | 21.2 | 21.5 | 19.3 | 15.6 | 11.9 | 9.3 | 14,1 |
Opady [mm] | 82.7 | 76.4 | 70.5 | 62.2 | 48.6 | 36.9 | 15.6 | 31.3 | 54.4 | 108.2 | 104.2 | 77.5 | 786,5 |
Źródło: [4] |
Przyroda[edytuj | edytuj kod]
Monako stanowi przykład państwa, którego całe terytorium pokrywa infrastruktura miejska. To oznacza, że naturalna roślinność praktycznie nie istnieje, zajmując jedynie niewielkie skrawki w postaci roślinności twardolistnej, która stanowiła naturalną formację roślinną tego regionu. Powszechnie występują tu sadzone przez człowieka różne gatunki palm. Na skalistym klifie w zachodniej części księstwa znajduje się Jardin exotique de Monaco. Ze względu na silną urbanizację praktycznie jedynymi dziko żyjącymi zwierzętami kręgowymi są różne gatunki ptaków morskich.
Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]
Monako stanowi administracyjnie jedność (nie występują żadne jednostki administracyjne). Jednak do lat 90. kraj dzielił się na 4 dystrykty: Monaco-Ville, Monte Carlo, La Condamine i Fontvieille.
System polityczny[edytuj | edytuj kod]
Księstwo Monako jest monarchią konstytucyjną. Stan taki rozpoczął się w 1911 roku, kiedy to przyjęto konstytucję tego państwa. Na jej mocy książę zachował pozycję głowy państwa, ale szereg uprawnień przeszło w ręce innych ciał i instytucji.
Książę[edytuj | edytuj kod]
Książę jest samodzielnym władcą i głową państwa. Jak dotychczas, wszyscy książęta Monako pochodzili z dynastii Grimaldi. Od 2005 r. księciem jest Albert II.
Władza ustawodawcza dzielona jest pomiędzy księciem i Radą Narodową. Władca wnosi projekty ustaw, a Rada przyjmuje je lub odrzuca w drodze głosowania. Władza wykonawcza spoczywa niemal całkowicie w rękach księcia – Minister Stanu i Rada Rządowa są bezpośrednio odpowiedzialni przed księciem za kierunek podejmowanych działań. Również władza sądownicza jest częściowo zależna od księcia – sądy wydają wyroki w jego imieniu.
Rada Rządowa[edytuj | edytuj kod]
Rada Rządowa jest ciałem wspierającym księcia Monako w rządzeniu. Składa się z sześciu członków. Przewodniczącym Rady jest Minister Stanu, posiadający podobną pozycję jak we Francji premier, będący tak naprawdę „pierwszym pomiędzy równymi” (primus inter pares). W skład rady wchodzi także pięciu radców:
- ds. spraw wewnętrznych,
- ds. finansów i ekonomii,
- ds. wyposażenia, środowiska i planowania,
- ds. polityki społecznej i służby zdrowia,
- ds. polityki zagranicznej.
Rada Narodowa[edytuj | edytuj kod]
Rada Narodowa jest parlamentem Księstwa Monako. Składa się z jednej izby (unikameralizm). W jej skład wchodzi 24 członków, wybieranych w wyborach powszechnych na kadencję trwającą 5 lat. Książę może rozwiązać parlament w każdym momencie, co implikuje nowe wybory, które muszą odbyć się w przeciągu 3 miesięcy.
Rada spotyka się co najmniej dwa razy na rok, w celu głosowania nad projektem budżetu i projektami aktów prawnych wniesionymi przez rząd księcia.
Partie polityczne[edytuj | edytuj kod]
Partie polityczne w Księstwie Monako:
- Zgromadzenie dla Monako – Unia Narodowa i Demokratyczna (Union nationale et démocratique),
- Unia dla Monako (Union pour Monaco), która jest koalicją ugrupowań:
- Unia dla Księstwa (Union pour la Principauté),
- Narodowa Unia dla Przyszłości Monako (Union nationale pour l’Avenir de Monaco),
- Promocja Rodziny Monakijskiej (Promotion de la famille monégasque).
Rada Koronna[edytuj | edytuj kod]
Ciało administracyjne składające się z 7 członków, zbierające się przynajmniej dwa razy do roku w celu doradzania księciu przy podejmowaniu decyzji w ważnych wewnętrznych i międzynarodowych kwestiach. Książę powołuje przewodniczącego rady i trzech innych członków, pozostała trójka wybierana jest przez monarchę spośród kandydatów wysuniętych przez Radę Narodową.
Książę musi skonsultować się z Radą Koronną przed podpisaniem umów międzynarodowych, rozwiązaniem Rady Narodowej, przyznaniem obywatelstwa i innymi ważnymi decyzjami.
Sądownictwo[edytuj | edytuj kod]
Sądy w Monako obsadzane są przez księcia. Podobnie jest z Sądem Najwyższym (Tribunal Supreme), w którym sędziów mianuje monarcha, część spośród kandydatów przedstawionych mu przez Radę Narodową.
Państwo-miasto[edytuj | edytuj kod]
Z powodu tego, iż Księstwo Monako jest jednocześnie państwem i miastem, równolegle z instytucjami państwowymi, funkcjonują instytucje miejskie, o podobnych kompetencjach i zakresie działań. Przykładem tutaj może być Rada Komunalna – ciało odpowiedzialne za administrowanie czterema dzielnicami miasta. Składa się z 15 członków, wybieranych w wyborach powszechnych na 4 lata i burmistrza, wybieranego przez tę piętnastkę. Rada zbiera się co 3 miesiące.
Polityka zagraniczna[edytuj | edytuj kod]
Monako jako w pełni niepodległe oraz suwerenne państwo ma własną politykę zagraniczną. Jest mocno związane z Francją, z którą utrzymuje bliskie stosunki dyplomatyczne. Francja w 1919 roku wraz z podpisaniem traktatu wersalskiego zobowiązała się do obrony suwerenności Monako oraz ochrony kraju przed militarną agresją. W zamian za ochronę Monako miało zagwarantować Francji strefę wpływów. Traktat z Wersalu został zreformowany podczas spotkań przedstawicieli obu krajów, w 1945 oraz 1963 roku.
W 2002 roku Monako podpisało z Francją nową umowę, która weszła w życie w 2005 roku. Umowa zawiera następujące gwarancje:
- Francja ma konsula generalnego, który będzie rezydował we francuskiej ambasadzie.
- Francja akceptuje warunki konstytucji Monako z 1962 roku, w którym jest potwierdzony zapis o linii sukcesyjnej w Księstwie Monako.
Monako jako kraj niezrzeszony w Unii Europejskiej, lecz mający szczególne stosunki z Francją ma prawo do stowarzyszenia z krajami wchodzącymi w skład UE oraz ma możliwość wprowadzenia euro jako waluty narodowej.
Monako jest pełnoprawnym członkiem ONZ, do której państwo wstąpiło w 1993 roku. 4 października 2004 roku dołączyło do Rady Europy. Monako jest również członkiem Interpolu oraz Międzynarodowej Organizacji Hydrograficznej, której siedziba znajduje się właśnie w Monako.
Monako ma 10 misji dyplomatycznych w Europie Zachodniej, ma stałego członka w Radzie Europy oraz ONZ. Państwo ma także 106 generalnych konsulatów w 45 państwach świata. 76 krajów ma swoje ambasady lub konsulaty na terenie Monako.
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Spośród blisko 37 tysięcy mieszkańców jedynie 8 837 (23,9%) stanowią Monegaskowie (obywatele księstwa); pozostali to imigranci, głównie z Francji i Włoch. Jedynie 63,5% obywateli kraju urodziło się na jego terenie, 0,9% urodziło się poza jego granicami, 35,6% zostało naturalizowanych (w tym 19,1% na drodze małżeństwa z osobą posiadającą obywatelstwo Monako, a 16,4% poprzez naturalizację)[5]. Na terenie księstwa jest zatrudnionych blisko 51 tysięcy ludzi, więcej niż jego cała populacja. W sektorze prywatnym ponad 3/4 zatrudnionych (około 35 tys.) dojeżdża z terytorium Francji[6]. W usługach pracuje 75% ludności zawodowo czynnej, w przemyśle – 25%. Cała ludność mieszka w bardzo gęsto zaludnionym mieście – ok. 18 292 msk./ km². Jest to największa gęstość zaludnienia w Europie i druga na świecie (po Makau). Wraz z sąsiadującymi miejscowościami po stronie francuskiej w zespole miejskim Monako-Menton mieszka około 100 tysięcy ludzi.
Ludność Monako | |
---|---|
Liczba ludności | 36 950[7] |
Zagęszczenie ludności | 18 292 msk/km² |
Ludność według wieku[8] | |
0 – 14 lat | 12,75% |
15 – 64 lat | 63,57% |
ponad 64 lata | 23,68% |
Wiek (mediana) | |
W całej populacji | 45,4 lat |
Mężczyzn | 43,3 lat |
Kobiet | 47,3 lat |
Przyrost rzeczywisty | 0,40% |
Współczynnik urodzeń | 9,19 urodzin/1000 mieszkańców |
Współczynnik zgonów | 12,91 zgonów/1000 mieszkańców |
Współczynnik migracji | 7,68 migrantów/1000 mieszkańców |
Ludność według płci | |
przy narodzeniu | 1,15 mężczyzn/kobietę |
poniżej 15 lat | 1,15 mężczyzn/kobietę |
15 – 64 lat | 0,97 mężczyzn/kobietę |
powyżej 64 lat | 0,69 mężczyzn/kobietę |
Umieralność noworodków | |
W całej populacji | 5,35 śmiertelnych/1000 żywych |
płci męskiej | 6,19 śmiertelnych/1000 żywych |
płci żeńskiej | 4,46 śmiertelnych/1000 żywych |
Oczekiwana długość życia | |
W całej populacji | 79,69 lat |
Mężczyzn | 75,85 lat |
Kobiet | 83,74 lat |
Rozrodczość | 1,76 urodzin/kobietę |
Struktura etniczna[edytuj | edytuj kod]
spis powszechny 2008[9]
Narodowość | % całej populacji |
---|---|
Monegaskowie | 21,50% |
Francuzi | 28,24% |
Włosi | 18,57% |
Brytyjczycy | 7,51% |
Pozostali Europejczycy | 16,02%[10] |
Obywatele państw nieeuropejskich | 8,16%[11] |
Wyznania religijne[edytuj | edytuj kod]
Udział poszczególnych wyznań w populacji Monako (według Pew Research Center w 2010 r.)[12][13]:
- katolicyzm – 82,3%
- bezwyznaniowi – 11,7%
- protestantyzm – 3,5%
- judaizm – 1,7%
- islam – 0,4%
- prawosławie – 0,2%
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca Monako wynosi ok. 70 tysięcy USD rocznie. Podstawą gospodarki są usługi, zwłaszcza bankowość, turystyka i handel nieruchomościami.
Przemysł Monako opiera się na produkcji żywności, przyrządów precyzyjnych, wyrobów farmaceutycznych, sprzedaży znaczków pocztowych i turystyce. Port jachtowy i kasyno w Monte Carlo są słynne na całym świecie. Monte Carlo jest ponadto ośrodkiem badań oceanograficznych. Monako jest siedzibą wielu firm zagranicznych i banków (z uwagi na korzystne przepisy podatkowe). Istnieje tu rozbudowana sieć hoteli. W 2000 w hotelach Monako nocowało 240 tysięcy turystów zagranicznych. Znaczne dochody przynosi kasyno gry w Monte Carlo oraz emisja znaczków pocztowych i pamiątkarstwo. W dzielnicy Fontvieille znajdują się nowoczesne zakłady przemysłu precyzyjnego, chemicznego (w tym farmaceutycznego), odzieżowego i jubilerskiego, ponadto funkcjonuje lądowisko dla śmigłowców, nowoczesny stadion, przystań jachtowa. Energia elektryczna w całości importowana jest z Francji. W pobliżu terytorium Monako przechodzą: linia kolejowa i autostrada Nicea – Genua. Transport wewnętrzny zapewniają samochody prywatne (676 samochodów osobowych na 1000 mieszkańców). Monako łączy unia celna z Francją, która pośredniczy w całości wymiany handlowej księstwa. Monako uczestniczy w Europejskiej Unii Gospodarczej i Walutowej.
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
„Żółta łódź podwodna” – batyskaf przed muzeum oceanograficznym w Monako
Przypisy
- ↑ W tym 8837 obywateli Monako. Stan na 31 grudnia 2013. Źródło IMSEE
- ↑ Encyklopedia Gazety Wyborczej. wyd. Mediasat Poland Kraków tom 11, str 156, ISBN 83-89651-35-1.
- ↑ Bartłomiej Suder: Najwyższy szczyt Monako w serwisie Korona Europy. [dostęp 2009-01-31].
- ↑ Monaco – Climat (fr.). [dostęp 2012-11-10].
- ↑ [Stan na 31 grudnia 2013 r., IMSEE Observatoire Démographique 2013
- ↑ IMSEE Focus Employees
- ↑ Stan na grudzień 2013, IMSEE Population et emploi (fr.). [dostęp 2015-03-18].
- ↑ Wg spisu powszechnego 2008; źródło: IMSEE Recensement général de la population 2008
- ↑ Źródło: IMSEE Recensement général de la population 2008
- ↑ W tym 0,22% Polaków; nie licząc Rosjan których Urząd Statystyczny Monako (IMSEE) wlicza do ludności Azji.
- ↑ W tym Rosjanie 0,30%
- ↑ Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-02-21].
- ↑ Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-02-21].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Official Government Portal (ang. • fr.)
- Prince’s Palace of Monaco (ang. • fr.)
- Oficjalny portal turystyczny Monako
- Monako (ang.)
- Monako w Onet Przewodnik
|
|
|
|