Brunei

نڬارا بروني دارالسلام Negara Brunei Darussalam Państwo Brunei Darussalam
Flaga Brunei Godło Brunei
Hymn: Ya Allah lanjutkan la usia Duli tuanku
Język urzędowy	malajski
Stolica	Bandar Seri Begawan
Ustrój polityczny	monarchia absolutna
Głowa państwa	sułtan Hassanal Bolkiah
Szef rządu	sułtan Hassanal Bolkiah
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	164. na świecie 5770 km² 8,6%
Liczba ludności (2008)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	174. na świecie 381 371 66 osób/km²
PKB (2013)  • całkowite   • na osobę	16,21 mld USD 39 943 USD
PKB (PSN) (2013)  • całkowite   • na osobę	21,69 mld USD 53 431 USD
Jednostka monetarna	dolar Brunei (BND)
Niepodległość	od Wielkiej Brytanii 1 stycznia 1984
Strefa czasowa	UTC +8
Kod ISO 3166	BN
Domena internetowa	.bn
Kod samochodowy	BRU
Kod samolotowy	V8
Kod telefoniczny	+673

Brunei (mal. Brunei, Brunei Darussalam), oficjalnie Państwo Brunei Darussalam (mal. Negara Brunei Darussalam) – państwo położone w Azji Południowo-Wschodniej, na północnym wybrzeżu wyspy Borneo. Brunei graniczy z Malezją. Ma dostęp do Morza Południowochińskiego.

Ludność

Grupy etniczne

66,3% Malajowie, 11,2% Chińczycy, 3,4% ludność rdzenna, 19,1% inni (szacowane w 2004 r.)

Religie

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center:

• islam – 75,1%
• buddyzm – 8,6%
• tradycyjne religie plemienne – 6,2%
• katolicyzm – 5,0%
• protestantyzm – 4,4%
• brak religii – 0,4%
• hinduizm – 0,3%

Ustrój polityczny

Brunei to monarchia absolutna (sułtanat). Obowiązuje konstytucja z 29 września 1959 (znowelizowana w 1971). Najważniejszą osobą w państwie jest sułtan, który jest jednocześnie głową państwa i szefem rządu (obecnie, od 6 października 1967, jest nim Hassanal Bolkiah). Ma on władzę ustawodawczą i wykonawczą. Pomaga mu grono doradców. Jedną z trzech legalnych partii jest Zjednoczona Partia Narodowa Brunei (BNUP) . Brunei należy do organizacji: APEC, ASEAN, EAS, NAM, OIC, ONZ, WHO, WTO.

Geografia

Państwo jest podzielone na dwie części na północy wyspy Borneo. Jest to teren nizinny o charakterze płaskiej równiny. Tylko na południu rozciągają się góry, gdzie usytuowany jest najwyższy szczyt kraju Pagonprick (1850 m). Na wschodnim wybrzeżu rozciągają się bagna, reszta wybrzeża jest piaszczysta. W Brunei występuje wiele krótkich rzek. Klimat kraju jest równikowy, wilgotny. Od listopada do marca występują duże opady deszczu. 75% powierzchni Brunei zajmują lasy równikowe. Na wybrzeżu występują zarośla mangrowe. W kraju występuje wiele gatunków małp i ptaków.

Najdłuższe rzeki

• Belait
• Sungai Tutong
• Brunei
• Kedayan
• Bakulong
• Teraja
• Peradayan

Największe jezioro

• Marimbun

Najwyższe wzniesienia

• Pagonprick (1 850 m)

Największe miasta

• Seria
• Kuala Belait
• Muara
• Lumut
• Bangar
• Tutong
• Labu

Port lotniczy

• Muara

Warto zobaczyć

• Bandar Seri Begawan (meczet, pałac sułtana)
• Marimbun (jezioro)
• Kuala Belait
• Peradayan
• Kampung Ayer

Podział administracyjny

Brunei jest podzielone na 4 dystrykty (daerah).

Historia

Od XIII w. istniało na terytorium dzisiejszego Brunei państewko malajskie, którego władcy w XV w. przyjęli islam. W 1521 zostało odkryte przez Portugalczyków z wyprawy Ferdynanda Magellana. W XV w. powstał tu sułtanat, którego największy rozkwit przypada na XVI w. W 1580 na krótko opanowali go Hiszpanie, wkrótce wyparli ich Anglicy, których wpływy umocniły się do tego stopnia, że w 1888 sułtanat Brunei stał się protektoratem brytyjskim. W XVII oraz XVIII w. Anglicy i Holendrzy rywalizowali w zakładaniu swoich osad. W XVIII w. powstawały tutaj faktorie Kompanii Wschodnioindyjskiej. Później Brunei stało się ośrodkiem handlu niewolnikami i siedliskiem korsarzy, wytępionych w połowie XIX w. przez Anglików. W latach 1942-1945 kraj był okupowany przez Japończyków. W 1959 Londyn przyznał Brunei częściową autonomię, a w 1971 całkowitą autonomię wewnętrzną.

W przeprowadzonych w Brunei w sierpniu 1962 roku wyborach do Rady Legislacyjnej zdecydowane zwycięstwo odniosła lewicowa Partia Ludowa (PRB) pod wodzą A. M. Azahari, który sprzeciwiał się wstąpieniu Brunei do Federacji Malezyjskiej i postulował utworzenie niezależnego państwa skupiającego trzy brytyjskie kolonie znajdujące się w północnej części Borneo, tj. Brunei, Sarawak i Sabah. W grudniu 1962 roku Azahari stanął na czele Narodowej Armii Północnego Borneo (która miała prawdopodobnie wsparcie materialne Indonezji) i przeprowadził pucz w celu obalenia sułtana — zwolennika przystąpienia do Federacji. Sułtan wezwał na pomoc Brytyjczyków stacjonujących w Singapurze i powstanie zostało szybko stłumione, a PRB rozwiązana. Sułtan wyciągnął jednak wnioski z wydarzeń i wycofał zgodę na wstąpienie Brunei do Federacji. Sam Azahari po nieudanym zamachu stanu znalazł azyl w Indonezji. Mimo likwidacji Narodowej Armii Północnego Borneo. Brunei uzyskało niepodległość 1 stycznia 1984 roku.

Demografia

(2005)
Liczba ludności	372 361
Ludność według wieku (%)
0 – 14 lat	28,6
15 – 64 lat	68,4
ponad 64 lata	3
Wiek (mediana)
W całej populacji	27,04 lat
Mężczyzn	27,63 lat
Kobiet	26,4 lat
Przyrost naturalny	1,9%
Współczynnik urodzeń	19,01 urodzeń/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	3,42 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji	3,45 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu	1,06 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat	1,04 mężczyzn/kobiet
15 – 64 lat	1,13 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat	0,9 mężczyzn/kobiet
Umieralność noworodków
W całej populacji	12,61 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej	15,93 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej	9,1 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji	74,8 lat
Mężczyzn	72,36 lat
Kobiet	77,36 lat
Rozrodczość	2,3 urodzeń/kobietę