Terytorium zależne

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Skocz do: nawigacja, szukaj
Terytoria zależne świata w 2011 r.

Terytorium zależne – ogólne określenie obszarów znajdujących się pod różnymi formami zależności politycznej od jakiegoś państwa. Terytoriami zależnymi są lub były: kolonie, departamenty zamorskie i terytoria zamorskie, kondominia, protektoraty, terytoria mandatowe i powiernicze, terytoria stowarzyszone, terytoria zewnętrzne, dependencje, terytoria nieinkorporowane i inne.

 Osobne artykuły: Flagi terytoriów zależnych i Herby i godła terytoriów zależnych.
 Zobacz też kategorię: Państwa historyczne.

Terytoria zależne istniejące obecnie[edytuj | edytuj kod]

Nie ma kryteriów pozwalających w każdym przypadku jednoznacznie rozstrzygnąć, czy dany obszar stanowi terytorium zależne, czy jest integralną częścią jakiegoś państwa. Lista terytoriów niesamodzielnych ONZ liczy tylko 16 pozycji, natomiast w oficjalnych wykazach terytoriów zamorskich poszczególnych państw uwzględnianych jest znacznie więcej takich jednostek. Ustalając, czy dany obszar jest terytorium zależnym, należy brać również pod uwagę jego oddalenie od kraju macierzystego i szczególny status administracyjny. Lista poniżej obejmuje 69 terytoriów zależnych, istniejących zgodne z ustaleniami Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych Polski[1]. Amerykański Departament Stanu wymienia 64 terytoria zależne – w odróżnieniu od polskiej listy nie wymienia osobno terytoriów antarktycznych (wymienia łącznie Antarktydę) i trzech gmin zamorskich Holandii (Bonaire, Saba, Sint Eustatius), wymienia zaś dodatkowo jako terytoria zależne Makau i Hongkong[2]. W wykazie Unii Europejskiej również wymieniono łącznie Antarktydę, pominięto zamorskie gminy Holandii i dodano Hongkong i Makau, ponadto drobne terytoria amerykańskie wymieniono jako jedno o nazwie Małe Oddalone Wyspy Stanów Zjednoczonych, dwa terytoria norweskie wymieniono jako jedno o nazwie Svalbard i Jan Mayen oraz jako osobne terytorium wymieniono Wyspy Alandzkie[3]. Wykaz UE jest zbieżny z wykazem ISO, dwie różnice to uwzględnienie przez ISO trzech gmin zamorskich Holandii, które potraktowano jako jedno terytorium o nazwie Bonaire, Sint Eustatius i Saba, oraz pominięcie francuskiego terytorium Wyspa Clippertona[4].

W rubryce "Data utworzenia" podano rok utworzenia posiadłości – pominięto tu krótkie okresy administracji przez inne państwa; w przypadku dłuższego administrowania przez obecną metropolię podano datę wydzielenia jako osobnego terytorium.

Posiadłości Nazwa terytorium Data utworzenia Wcześniejszy status
Zmiany statusu od czasu utworzenia terytorium
Australii  Australijskie Terytorium Antarktyczne[5] 1933 terytorium brytyjskie
 Norfolk – Terytorium Wyspy Norfolk 1914 terytorium Nowej Południowej Walii
 Wyspa Bożego Narodzenia – Terytorium Wyspy Bożego Narodzenia 1958 terytorium brytyjskiego Singapuru
 Wyspy Ashmore i Cartiera – Terytorium Wysp Ashmore i Cartiera 1978 część Terytorium Północnego
 Wyspy Heard i McDonalda – Terytorium Wysp Heard i McDonalda 1947 terytorium brytyjskie
 Wyspy Kokosowe – Terytorium Wysp Kokosowych (Keelinga) 1955 terytorium brytyjskiego Singapuru
 Wyspy Morza Koralowego – Terytorium Wysp Morza Koralowego 1969 część australijskiego stanu Queensland
Danii  Grenlandia 1380 posiadłość korony norweskiej; od 1380 posiadłość duńskiej Norwegii; od 1814 posiadłość Danii; od 1979 terytorium autonomiczne
 Wyspy Owcze 1380 posiadłość korony norweskiej; od 1380 posiadłość duńskiej Norwegii; od 1814 posiadłość Danii; od 1948 terytorium autonomiczne
Francji  Francuskie Terytoria Południowe i Antarktyczne[5] 1955 dependencja Madagaskaru
 Gujana Francuska 1643 obszar bez przynależności państwowej; od 1946 departament zamorski
 Gwadelupa 1775 część Antyli Francuskich; od 1946 departament zamorski
 Majotta 1975 część francuskich Komorów; od 2003 zbiorowość zamorska; od 2011 departament zamorski
 Martynika 1783 część Antyli Francuskich; od 1946 departament zamorski
 Nowa Kaledonia 1853 obszar bez przynależności państwowej; od 1946 terytorium zamorskie, od 1999 specjalny status
 Polinezja Francuska 1842–1888 obszar bez przynależności państwowej (lokalne królestwa na poszczególnych wyspach); od 1946 terytorium zamorskie jako Francuskie Posiadłości w Oceanii, od 1957 pod obecną nazwą, od 2003 zbiorowość zamorska
 Reunion 1642 obszar bez przynależności państwowej; od 1665 posiadłość Francuskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej, od 1764 kolonia , od 1946 departament zamorski
 Saint-Barthélemy – Wspólnota Saint-Barthélemy 2007 część Gwadelupy
 Saint-Martin – Wspólnota Saint-Martin 2007 część Gwadelupy
 Saint-Pierre i Miquelon – Wspólnota Terytorialna Saint-Pierre i Miquelon 1763 część brytyjskiej Nowej Szkocji; od 1946 terytorium zamorskie, od 1976 departament zamorski, od 1985 zbiorowość terytorialna, a od 2003 zbiorowość zamorska
 Wallis i Futuna – Terytorium Wysp Wallis i Futuna 1961 dependencja Nowej Kaledonii; od 1961 terytorium zamorskie, od 2003 zbiorowość zamorska
 Wyspa Clippertona 1935 część Francuskich Posiadłości w Oceanii (obecna Polinezja Francuska)
Holandii  Aruba 1986 część Antyli Holenderskich
 Bonaire 2010 część Antyli Holenderskich
 Curaçao – Kraj Curaçao 2010 część Antyli Holenderskich
 Saba 2010 część Antyli Holenderskich
 Sint Eustatius 2010 część Antyli Holenderskich
 Sint Maarten 2010 część Antyli Holenderskich
Norwegii  Jan Mayen 1922 obszar bez przynależności państwowej
 Svalbard 1920 obszar bez przynależności państwowej
 Wyspa Bouveta 1928 terytorium brytyjskie
 Wyspa Piotra I[5] 1930 obszar bez przynależności państwowej
 Ziemia Królowej Maud[5] 1938 obszar bez przynależności państwowej
Nowej Zelandii  Dependencja Rossa[5] 1923 terytorium brytyjskie
 Niue 1903 część Wysp Cooka; od 1974 terytorium stowarzyszone
 Tokelau 1949 część brytyjskiej kolonii Wyspy Gilberta i Ellice
 Wyspy Cooka 1901 część Brytyjskiego Terytorium Zachodniego Pacyfiku; od 1965 terytorium stowarzyszone
Stanów Zjednoczonych  Baker 1857 obszar bez przynależności państwowej
 Guam – Terytorium Guamu 1898 część hiszpańskich Filipin
 Howland 1857 obszar bez przynależności państwowej
 Jarvis 1858 obszar bez przynależności państwowej
 Johnston 1858 obszar bez przynależności państwowej
 Kingman 1922 obszar bez przynależności państwowej
 Mariany Północne – Wspólnota Marianów Północnych 1978 część Powierniczych Wysp Pacyfiku
 Midway 1867 obszar bez przynależności państwowej
 Navassa[6] 1857 obszar bez przynależności państwowej
 Palmyra 1959 część amerykańskiego Terytorium Hawajów
 Portoryko – Wspólnota Portoryka, Wolne Stowarzyszone Państwo Portoryko[7] 1898 kolonia Hiszpanii; od 1917 terytorium Stanów Zjednoczonych, od 1952 terytorium stowarzyszone ze Stanami Zjednoczonymi
 Samoa Amerykańskie – Terytorium Samoa Amerykańskiego 1899 obszar bez przynależności państwowej (lokalne królestwa)
 Wake 1898 terytorium hiszpańskie
 Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych 1917 posiadłość Danii
Wielkiej Brytanii  Akrotiri 1960 część brytyjskiego Cypru
 Anguilla 1980 część brytyjskiego terytorium Saint Kitts-Nevis-Anguilla
 Bermudy 1612 obszar bez przynależności państwowej; od 1612 kolonia Kompanii Wirginijskiej, od 1615 kolonia Somers Isles Company, od 1684 kolonia korony, a od 2002 terytorium zamorskie
 Brytyjskie Terytorium Antarktyczne[5] 1962 3 dependencje Falklandów: Ziemia Grahama, Orkady Południowe, Szetlandy Południowe
 Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego 1965 część Mauritiusu
 Brytyjskie Wyspy Dziewicze 1871 część brytyjskiej kolonii Saint Christopher, Nevis, Anguilla i Wyspy Dziewicze; w latach 1871–1958 część Federacji Wysp Podwietrznych, a w latach 1958–1962 część Federacji Indii Zachodnich
 Dhekelia 1960 część brytyjskiego Cypru
 Falklandy[8] 1833
 Georgia Południowa i Sandwich Południowy[8] 1985 dependencja Falklandów
 Gibraltar[9] 1713 część Hiszpanii; od 1830 roku kolonia, a od 2002 terytorium zamorskie
 Guernsey – Baliwat Guernsey[10] 1204 część Księstwa Normandii
 Jersey – Baliwat Jersey[10] 1487 część Guernsey
 Kajmany 1959 dependencja Jamajki; w latach 1959–1962 część Federacji Indii Zachodnich
 Montserrat 1832 część brytyjskiej kolonii Antigua-Barbuda-Montserrat; w latach 1871–1958 część Federacji Wysp Podwietrznych, a w latach 1958–1962 część Federacji Indii Zachodnich
 Pitcairn – Wyspy Pitcairn, Henderson, Ducie i Oeno 1952 część Brytyjskiego Terytorium Zachodniego Pacyfiku; do 1970 administrowany z Fidżi
 Turks i Caicos 1959 dependencja Jamajki (w latach 1848–1873 jako samodzielna kolonia); w latach 1959–1962 część Federacji Indii Zachodnich
 Wyspa Man[10] 1333 część Królestwa Szkocji; od 1399 Dependencja korony brytyjskiej
 Wyspa Świętej Heleny, Wyspa Wniebowstąpienia i Tristan da Cunha 1659 posiadłość Holandii; do 1834 posiadłość Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej; następnie kolonia, a od 2002 terytorium zamorskie

Terytoria historyczne (istniejące w XX i XXI wieku)[edytuj | edytuj kod]

(w rubryce potem/obecnie zaznaczono późniejsze zmiany statusu terytorium – w rubryce tej terytoria zależne oznaczono kursywą, a państwa niezależne – grubszą czcionką)

Posiadłości Nazwa terytorium W latach Potem / Obecnie
Europa
duńskie Islandia 1814-1918/44 Islandia
włoskie Albania 1939–1943 Albania
brytyjskie Malta 1815–1964 Malta
Azja
brytyjskie Bahrajn 1880–1971 Bahrajn
Bhutan 1910–49 Bhutan
Birma 1885–1948 Mjanma
Brunei 1888–1984 Brunei
Cejlon 1802–1948 Sri Lanka
Cypr 1925–1960 Cypr
Hadramaut Jemen; Protektorat Aden (bryt.)
Hongkong 1898–1997 część ChRL
Indie Brytyjskie poł. XVIII w.-1947 Indie, Pakistan, 1971 ⇒ Bangladesz
Katar -1971 Katar
Kuwejt 1914–1961 Kuwejt
Malaje XIX w.-1957 Malezja
Malediwy -1965 Malediwy
Oman koniec XIX w.-1971 Oman
Oman Traktatowy koniec XIX w.-1971 Zjednoczone Emiraty Arabskie
Palestyna 1922–48 Izrael, Autonomia Palestyńska
Protektorat Aden Jemen
Sabah (Borneo Północne) XIX w.-1963 Malezja
Sarawak XIX w.-1963 Malezja
Singapur 1824–1963 1963–65 – Malezja, od 1965 – Singapur
Transjordania 1921–46 Jordania
francuskie Chandernagore, Karikal, Mahé, Pondichéry i Yanaon część Indii
Indochiny Francuskie poł. XIX w. – 1945/53 1945 – Laos, Wietnam, 1953 – Kambodża
Kraj Hatay część Turcji
Liban 1920–43 Liban
Syria 1920–43 Syria
japońskie Formoza 1895–1945 Republika Chińska
Korea 1910–45 Korea Północna i Południowa
Kuryle część Rosji
Mandżukuo 1932–45 część ChRL
Port Artur 1905–45 część ChRL
holenderskie Holenderskie Indie Wschodnie XVIII w.-1945 Indonezja
niemieckie Jiaozhou 1897–1921 część ChRL
portugalskie Diu, Daman, Goa = Indie Portugalskie XVI w.-1961 część Indii
Makau 1887–1999 część ChRL
Timor Wschodni 1661–1975 1975–2002 – część Indonezji; od 2002 – Timor Wschodni
Stanów Zjedn. Filipiny Filipiny
chińskie Mongolia Zewnętrzna XVII w. – 1921–24 Mongolia
Afryka
belgijskie Kongo Belgijskie 1884/1908-60 Zair ⇒ Dem. Rep. Konga
Ruanda-Urundi 1922–62 Rwanda i Burundi
brytyjskie Basuto 1868–1966 Lesotho
Beczuana 1885–1966 Botswana
Brytyjska Afryka Wschodnia 1895–1920 Kenia (br.)
Mauritius 1814–1975 Bryt. Teryt. O. Indyjskiego i Mauritius
Egipt 1880–1922 Egipt
Federacja Rodezji i Niasy 1953–1963 Malawi, Zambia, Rodezja
Gambia 1816–1965 Gambia
Kamerun Brytyjski 1916–1960 Kamerun
Kenia 1920–1960 Kenia
Kraj Przylądkowy -1910 Związek Południowej Afryki = RPA
Natal -1910 Związek Południowej Afryki = RPA
Niasa 1891–1953 Fed. Rodezji i Niasy
Nigeria 1861–1960 Nigeria
Orania -1910 Związek Południowej Afryki = RPA
Rodezja 1964–80 Zimbabwe
Rodezja Południowa 1923–53 Fed. Rodezji i Niasy
Rodezja Północna 1924–53 Fed. Rodezji i Niasy
Seszele 1814–1976 Seszele
Sierra Leone 1808–1961 Sierra Leone
Somali Brytyjskie 1887–1960 płn. część Somalii, 1991 ⇒ Somaliland
Suazi 1903–68 Suazi
Sudan Anglo-Egipski 1899–1956 Sudan
Tanganika 1919–1963 Tanzania
Togo Brytyjskie 1922–1956 Złote Wybrzeże
Transwal -1910 Związek Południowej Afryki = RPA
Uganda 1890–1962 Uganda
Walvis Bay część Namibii
Zanzibar 1890–1963 Tanzania
Złote Wybrzeże 1901–57 Ghana
francuskie Algieria 1830–1962 Algieria
Francuska Afryka Równikowa 1910-58/60 Czad, Rep. Środkowoafr., Kongo, Gabon
Francuska Afryka Zachodnia 1904-58/60 Senegal, Mauretania, Mali, Niger, Benin, Burkina Faso, Wyb. Kości Sł., Gwinea
Fr. Teryt. Afarów i Issów 1967–77 Dżibuti
Kamerun 1916–60 Kamerun
Komory 1886–1975 Komory i Majotta (fr.)
Madagaskar 1896–1960 Madagaskar
Maroko 1907–1956 Maroko
Somali Francuskie 1896–1967 Fr. Tery. Afarów i Issów
Togo 1922–1960 Togo
Tunezja 1881–1956 Tunezja
hiszpańskie Gwinea Hiszpańska XVIII w.-1958 Gwinea Równikowa
Maroko Hiszpańskie Maroko oraz Ceuta i Melilla (hiszp.)
Rio de Oro/Sahara Hiszpańska 1884–1975 Sahara Zachodnia
Rio Muni XVIII w.-1958 Gwinea Hiszpańska
niemieckie Kamerun Niemiecki 1884–1916 Kamerun (część br. i fr.)
Niemiecka Afryka Wschodnia Tanganika (br.) i Ruanda-Urundi (belg.)
Niemiecka Afryka Płd.-Zach. Afryka Płd.-Zach. (Zw.Pd.Afr.)
Togo (do 1905 jako Togoland) 1884–1914 Togo Brytyjskie i Togo francuskie
portugalskie Angola i Kabinda -1975 Angola
Gwinea Portugalska -1973 Gwinea Bissau
Portugalska Afryka Wschodnia -1975 Mozambik
Wyspy Zielonego Przylądka 1456–1975 Republika Zielonego Przylądka
Wyspy Świętego Tomasza i Książęca -1975 Wyspy Świętego Tomasza i Książęca
włoskie Erytrea 1890–1936 Włoska Afryka Wschodnia
Libia 1912–51 Libia
Somali Włoskie 1905–36 Włoska Afryka Wschodnia
Powiernicze Terytorium Somalii 1950–60 Somalia
Włoska Afryka Wschodnia 1935–41 Abisynia i Somali Włoskie
strefa międzynarodowa Tanger 1912-56/60 część Maroka
Ameryka
brytyjskie Antigua 1632–1981 Antigua i Barbuda
Bahama 1717–1973 Bahamy
Barbados 1652–1966 Barbados
Dominika 1783–1978 Dominika
Grenada 1783–1974 Grenada
Gujana Brytyjska 1831–1966 Gujana
Honduras Brytyjski 1783–1981 Belize
Jamajka poł XVII w.-1962 Jamajka
Saint Christopher - Nevis - Anguilla 1713-1980/83 Saint Kitts i Nevis, Anguilla (br.)
Saint Lucia 1803–1979 Saint Lucia
Saint Vincent XVIII w.-1979 Saint Vincent i Grenadyny
Trynidad i Tobago 1888–1962 Trynidad i Tobago
holenderskie Gujana Holenderska 1667–1975 Surinam
Antyle Holenderskie 1954–2010 Aruba, Bonaire, Curaçao, Saba, Sint Eustatius, Sint Maarten
Stanów Zjedn. Str. Kan. Panamskiego 1903-79/99 część Panamy
Australia i Oceania
australijskie Nauru 1919–1968 Nauru
Nowa Gwinea Australijska 1914–49 Papua-Nowa Gwinea
Papua 1905–49 Papua-Nowa Gwinea
Papua-Nowa Gwinea 1949–75 Papua Nowa Gwinea
brytyjskie Br. W-y Salomona 1893–1978 Wyspy Salomona
Fidżi 1874–1970 Fidżi
Norfolk 1788–1914 Norfolk (aust.)
Papua 1884–1905 Papua (aust.)
Samoa Zachodnie 1899–1962 Samoa Zachodnie
Tokelau 1877–1926 Tokelau (n.-zel.)
Tonga 1900–70 Tonga
Wyspy Cooka 1888–1901 Wyspy Cooka (n.-zel.)
W-y Gilberta i Lagunowe 1916–76 W-y Gilberta, W-y Lagunowe
Wyspy Gilberta 1976–79 Kiribati
Wyspy Lagunowe 1976–78 Tuvalu
kondominium br. i fr. Nowe Hebrydy 1906–80 Vanuatu
japońskie Karoliny 1920-44/47 Powiernicze Wyspy Pacyfiku (St.Zj.)
Mariany 1920-44/47 Powiernicze Wyspy Pacyfiku (St.Zj.)
Wyspy Marshalla Powiernicze Wyspy Pacyfiku (St.Zj.)
niemieckie Karoliny 1899–1920 Karoliny (jap.)
Mariany Mariany (jap.)
Nauru 1888–1914 Nauru (br., aust., n.-zel.)
Wyspy Marshalla Wyspy Marshalla (jap.)
Ziemia Cesarza Wilhelma 1884–1914 Nowa Gwinea Australijska
Stanów Zjedn. Powiernicze Wyspy Pacyfiku Palau, Fed.Mikronezji, W-y Marshalla

Terytoria pod zwierzchnictwem Polski[edytuj | edytuj kod]

(w rubryce potem/obecnie zaznaczono późniejsze zmiany statusu terytorium – w rubryce tej terytoria zależne oznaczono kursywą, a państwa niezależne – grubszą czcionką)

Posiadłości Nazwa terytorium W latach Potem / Obecnie
Europa Wolne Miasto Gdańsk¹ 1920–1939 Polska województwo pomorskie
Lenna Polski 1119–1795 (z przerwami) Polska, Rosja, Rumunia, Ukraina, Litwa, Łotwa, Białoruś, Niemcy, Słowacja, Mołdawia, Estonia
Afryka Wyspa Świętego Andrzeja² 1651–1659 Gambia, James Island
Wyspa Świętej Marii² 1651-1664?< Gambia, Bandżul
Fort Jillifree² 1651-1664?< Gambia, Jufureh
Ameryka Nowa Kurlandia² 1654–1690 Trynidad i Tobago

¹ Formalnie pozostawało pod zwierzchnością Ligi Narodów, w imieniu której administrację sprawowała Polska.
² Kolonia Kurlandii i Semigalii - lenna Rzeczypospolitej.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

  1. ↑ Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych
  2. ↑ Dependencies and Areas of Special Sovereignty
  3. ↑ Wykaz krajów, terytoriów i walut
  4. ↑ ISO 3166-1
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Na mocy Traktatu Antarktycznego do roku 1991 zostały zawieszone roszczenia terytorialne do obszarów znajdujących się na południe od 60°S. Na mocy podpisanego 30 kwietnia 1991 w Madrycie układu, postanowienia Traktatu Antarktycznego odnośnie roszczeń terytorialnych zostały przedłużone do 2041 roku
  6. ↑ Roszczenia Haiti
  7. ↑ Obie nazwy są w użyciu
  8. ↑ 8,0 8,1 Roszczenia Argentyny
  9. ↑ Roszczenia Hiszpanii
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 dependencje Korony brytyjskiej
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Terytorium_zależne&oldid=43411562”