Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina

Finał III Konkursu, 1937

Prezydent Bronisław Komorowski na Koncercie Laureatów XVI Konkursu, Teatr Wielki (2010)

Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina, nazywany często Konkursem Chopinowskim – jeden z najstarszych i najbardziej prestiżowych konkursów wykonawczych na świecie, odbywający się co 5 lat w Warszawie. Jest jednym z niewielu konkursów monograficznych – we wszystkich jego etapach wykonywane są wyłącznie utwory jednego kompozytora. Zainicjowany został w 1927 przez polskiego pianistę, profesora Jerzego Żurawlewa (1886–1980). 17. edycja konkursu odbędzie się w październiku 2015.

Historia i organizacja

Początki

Spuścizna Fryderyka Chopina na początku XX wieku stanowiła dla pianistów i muzykologów zagadkę interpretacyjną. Jerzy Waldorff przytacza szereg zjawisk, które przyczyniły się do powstania wątpliwości, w jakim stylu grać Chopina: oceny jego sztuki jako „cieplarnianej i chorobliwej”; działalność uczniów i uczennic Chopina, którzy w swej grze wprowadzać elementy „rozhisteryzowanego rubata” i sprowadzać ją do „spowitego krępą sztandaru narodowej niewoli” (zdaniem Waldorffa szczególną rolę odegrały tutaj arystokratki: Marcelina z Radziwiłłów Czartoryska oraz Maria Kalergis); wreszcie działalność polskich teoretyków i kompozytorów (m.in. Jana Kleczyńskiego czy Władysława Żeleńskiego), którzy w swoich pracach określali niektóre utwory jako „dziwaczne” czy „poronione”. Wreszcie po I wojnie światowej w muzyce pojawiły się prądy neoklasyczne – z Igorem Strawinskim i Siergiejem Prokofjewem na czele – i zainteresowanie wykonawców muzyką romantyczną zaczęło słabnąć.

Pierwotnym celem ufundowania konkursu miała więc być – w zamierzeniu inicjatora, prof. Jerzego Żurawlewa, ucznia pianisty Aleksandra Michałowskiego, który miał także dać impuls do organizacji wielkiego forum – dyskusja o tym, jak grać Chopina. Przeszkodami był brak w Polsce instytucji Ministerstwa Kultury oraz zainteresowania władzy sztuką. O zorganizowaniu konkursu przesądziła dopiero obietnica prezydenta Ignacego Mościckiego, który w przeciwieństwie do swojego poprzednika zapewnił, że obejmie konkurs swoim patronatem, oraz zabiegi księcia Włodzimierza Czetwertyńskiego, prezesa Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego.

Organizator i imprezy towarzyszące

Epitafium autorstwa Leonarda Marconiego w miejscu złożenia serca Chopina, Bazylika Świętego Krzyża w Warszawie

Do lat 60. XX wieku konkurs powstawał przy współudziale Ministerstwa Kultury i Sztuki. W latach 1960–2005 organizowany był przez Towarzystwo im. Fryderyka Chopina w Warszawie. Edycja w roku 2010 przygotowywana była przez Narodowy Instytut Fryderyka Chopina.

Przesłuchania konkursowe odbywają się w Filharmonii Narodowej. Jednocześnie w wielu innych miejscach w Warszawie (m.in. w Teatrze Wielkim i Zamku Ostrogskich) organizowane są imprezy towarzyszące.

Od 1970 Konkurs jest organizowany w październiku. Tradycyjnie 17 października – w dzień śmierci Fryderyka Chopina – w Kościele św. Krzyża w Warszawie odprawiona zostaje uroczysta msza, podczas której wykonywane jest Requiem Wolfganga Amadeusa Mozarta. Utwór ten, zgodnie z życzeniem kompozytora, wykonany był podczas mszy pogrzebowej 30 października 1849 w Kościele de la Madeleine w Paryżu.

Międzynarodowy status

Konkurs im. Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych i najbardziej rozpoznawalnych konkursów muzycznych na świecie. W 1957 roku został – u boku m.in. turniejów Busoniego w Bolzano, Królowej Elżbiety w Brukseli, praskiego i genewskiego – jednym z kilkunastu członków-założycieli prestiżowej Światowej Federacji Międzynarodowych Konkursów Muzycznych, która obecnie zrzesza ok. 120 najbardziej znanych konkursów muzycznych na świecie (m.in. Konkurs Bachowski w Lipsku, Konkurs Czajkowskiego w Moskwie czy Konkurs Marii Canals w Barcelonie). Jednym z założycieli był także poznański Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Henryka Wieniawskiego. Z biegiem lat do Federacji przyjęte zostały także trzy inne polskie konkursy: Międzynarodowy Konkurs Dyrygencki im. Grzegorza Fitelberga (1982), Międzynarodowy Konkurs Wiolonczelowy im. Witolda Lutosławskiego (2000) oraz Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Ignacego Jana Paderewskiego (2009).

Repertuar i jury

Jurorzy II Konkursu (1932 rok)

Regulamin konkursu przewiduje kilkuetapową selekcję. Na każdym z etapów wykonywane są dzieła Fryderyka Chopina spośród podanych zbiorów, pojawiają się także utwory obowiązujące wszystkich kandydatów. Tradycyjnie w finale konkursu pianiści wykonują z towarzyszeniem orkiestry symfonicznej Filharmonii Narodowej jeden z dwóch koncertów fortepianowych: e-moll lub f-moll.

Oceny dokonuje jury składające się z wybitnych artystów i pedagogów powoływanych przez dyrektora konkursu. Obecnie wszyscy jurorzy są pianistami. Wcześniej zdarzało się jednak, że w komisji zasiadali także dyrygenci, muzykolodzy, krytycy i kompozytorzy. System oceny zmieniał się w kolejnych edycjach konkursu, był także przedmiotem licznych dyskusji i sporów – zwłaszcza podczas konkursu w 1980 r., gdy komisję demonstracyjnie opuściło dwoje jurorów, wcześniejszych laureatów konkursu (Louis Kentner oraz Martha Argerich). Louis Kentner nie pojawił się na konkursie już nigdy więcej, natomiast Martha Argerich jest jego stałą jurorką.

Przewodniczący jury

Zbigniew Drzewiecki (przed 1939), przewodniczący jury podczas czterech powojennych edycji konkursu

Podczas każdej z dotychczasowych edycji konkursu przewodniczącym jury był Polak:

1. Witold Maliszewski (1927)
2. Adam Tadeusz Wieniawski (1932 i 1937)
3. Zbigniew Drzewiecki (1949, 1955, 1960 i 1965)
4. Kazimierz Sikorski (1970 i 1975)
5. Kazimierz Kord (1980)
6. Jan Ekier (1985, 1990, 1995)
7. Andrzej Jasiński (2000, 2005 i 2010)
8. Katarzyna Popowa-Zydroń (2015)

Honorowymi przewodniczącymi byli także Artur Rubinstein (1960) oraz Jan Ekier (2000, 2005 i 2010).

Nagrody i laureaci

Laureaci i jurorzy II Konkursu (1932)

Laureaci

Tradycją Konkursu jest wyróżnianie szóstki finalistów nagrodami głównymi i tytułami laureata. W przeszłości zdarzało się jednak, że tytuł przysługiwał większej liczbie finalistów. I tak w 1932 było ich piętnastu, w 1937 trzynastu, w 1949 dwunastu, a w 1955 dziesięciu. Z kolei w pierwszym Konkursie przyznano tylko cztery nagrody główne. Od 1960 jury może przyznać sześć tytułów laureata, przy czym poszczególne miejsca mogą być dzielone albo nieobsadzone. Dotychczas dwukrotnie zdarzyło się, że jury nie wybrało zwycięzcy (w 1990 i 1995).

Edycja	Rok	I miejsce	II miejsce	III miejsce	IV miejsce	V miejsce	VI miejsce
I	1927	Lew Oborin	Stanisław Szpinalski	Róża Etkin	Grigorij Ginzburg	Brak	Brak
II	1932	Alexandre Uninsky (bezpaństwowiec)	Imré Ungár	Bolesław Kon	Abram Lufer	Lajos Kentner	Leonid Sagałow
III	1937	Jakow Zak	Roza Tamarkina	Witold Małcużyński	Lance Dossor	Agi Jambor	Edith Axenfeld
IV	1949	Bella Dawidowicz Halina Czerny-Stefańska	Barbara Hesse-Bukowska	Waldemar Maciszewski	Gieorgij Murawlow	Władysław Kędra	Ryszard Bakst
V	1955	Adam Harasiewicz	Władimir Aszkenazy	Fu Cong	Bernard Ringeissen	Naum Sztarkman	Dmitrij Papierno
VI	1960	Maurizio Pollini	Irina Zaricka	Tania Aszot-Harutunian	Li Mingqiang	Zinaida Ignatjewa	Walerij Kastielski
VII	1965	Martha Argerich	Arthur Moreira Lima	Marta Sosińska	Hiroko Nakamura	Edward Auer	Elżbieta Głąbówna
VIII	1970	Garrick Ohlsson	Mitsuko Uchida	Piotr Paleczny	Eugen Indjic	Natalija Gawriłowa	Janusz Olejniczak
IX	1975	Krystian Zimerman	Dina Joffe	Tatiana Fiedkina	Paweł Giliłow	Dean Kramer	Diana Kacso
X	1980	Đặng Thái Sơn	Tatiana Szebanowa	Harutiun Papazjan	Nie przyznano	Akiko Ebi Ewa Pobłocka	Erik Berchot Irina Pietrowa
XI	1985	Stanisław Bunin	Marc Laforêt	Krzysztof Jabłoński	Michie Koyama	Jean-Marc Luisada	Tatiana Pikajzen
XII	1990	Nie przyznano	Kevin Kenner	Yukio Yokoyama	Corrado Rollero Margarita Szewczenko	Anna Malikowa Takako Takahashi	Caroline Sageman
XIII	1995	Nie przyznano	Philippe Giusiano Aleksiej Sułtanow	Gabriela Montero	Rem Urasin	Rika Miyatani	Magdalena Lisak
XIV	2000	Li Yundi	Ingrid Fliter	Aleksandr Kobrin	Chen Sa	Alberto Nosè	Mika Satō
XV	2005	Rafał Blechacz	Nie przyznano	Lim Dong-Hyek Lim Dong-Min	Shōhei Sekimoto Takashi Yamamoto	Nie przyznano	Colleen Lee
XVI	2010	Julianna Awdiejewa	Lukas Geniušas Ingolf Wunder	Daniił Trifonow	Ewgeni Bożanow	François Dumont	Nie przyznano

Polscy zwycięzcy

Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy: Halina Czerny-Stefańska (1949, ex aequo), Adam Harasiewicz (1955), Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz (2005). Uczelnią, która wykształciła najwięcej zwycięzców jest Akademia Muzyczna w Krakowie, której absolwentami byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz. Krystian Zimerman rozpoczął studia na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie. Rafał Blechacz zdobył nagrodę w trakcie studiów na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy.

Nagrody specjalne i pozaregulaminowe

Laureaci konkursu mają zapewniony szereg nagród regulaminowych i pozaregulaminowych – w formie nagród pieniężnych i rzeczowych oraz angaży i zaproszeń do koncertów. Nagrody pozaregulaminowe przyznawane są także uczestnikom, którzy nie znaleźli się w gronie laureatów – podczas XV konkursu były to m.in. nagrody „dla najwyżej ocenionego polskiego uczestnika” (25 tys. euro), „za najlepsze wykonanie sonaty” (ufundowana przez Krystiana Zimermana), „dla najlepszej polskiej pianistki w konkursie” (ufundowana przez Barbarę Hesse-Bukowską).

Tradycją konkursu jest także przyznawanie przez jury nagród specjalnych:

• od 1927: nagroda Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurków,
• od 1960: nagroda Towarzystwa im. Fryderyka Chopina za najlepsze wykonanie poloneza,
• od 1980: nagroda Filharmonii Narodowej za najlepsze wykonanie koncertu.

Regulamin XVI Konkursu (2010) przewidywał dwie dodatkowe nagrody specjalne:

• nagrodę Krystiana Zimermana za najlepsze wykonanie sonaty,
• nagrodę Rektora Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina za najlepsze wykonanie Poloneza-Fantazji As-dur op. 61.

Zobacz też

• Festivals Chopin de Valldemossa
• Telewizja Polska – transmisje w internecie

Bibliografia

• Janusz Ekiert, Chopin wiecznie poszukiwany: Historia Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina w Warszawie. Muza SA, 2010. ISBN 978-83-7495-792-2.
• Jerzy Waldorff, Wielka gra. Warszawa 1993.
• Stefan Wysocki, Wokół Konkursów Chopinowskich, Warszawa 1986.
• Rafał Nowacki, Ocena wykonań konkursowych na przykładzie konkursów chopinowskich – zarys problematyki, PWN, Warszawa 1974.
• Oficjalna strona konkursu

Linki zewnętrzne

• IV Konkurs Chopinowski w kronice PKF w bazie Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej