Cizre
| Cizre Cizîre |
|
| — İlçe — | |
 |
|
 Cizre
Cizre'nin Türkiye'deki konumu |
|
| Koordinatlar: 37°19′30″K 42°11′45″D / 37.325°K 42.19583°D | |
| Ülke |  Türkiye |
|---|---|
| Bölge | Güneydoğu Anadolu |
| İl | Şırnak |
| Yönetim | |
| - Belediye Başkanı | Kadir Kunur (BDP) |
| - Kaymakam | Ahmet Adanur |
| En yüksek Rakım | 360 m (1.181 ft) |
| Nüfus | |
| - Toplam | 132,857 |
| Alan kodu | (486) |
| İnternet sitesi: Cizre Belediyesi Cizre Kaymakamlığı |
|
Cizre (Kürtçe: Cizîre), Türkiye'nin Şırnak iline bağlı bir ilçedir.
İçindekiler
İsmi[değiştir | kaynağı değiştir]
En eski ismi Kardu Gazarta, Persler Gazarta ve Bazibda, Abbasiler onların Şehir Yöneticisi Omar olduğundan Djasirat-ibn ʿUmar (Cezire-i İbn-i Ömer) ve daha sonra Cizîra Botan ismi verilirdi. Akkoyunlular Cizre'ye Ceziretuşşeref derlerdi. Cezire Arapça'da "ada" anlamına gelir, çünkü Dicle nehri burada kıvrılır, bir su adası gibi bir alan oluşturur.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Cizre Demir Çağında Kumme (Kumaha, Kummuh, veya Qumaha, Qumenu) krallığının merkeziydi. MÖ 10. yüzyılda şehir, Musul ile beraber ʿUquail merkeziydi.[1]
MÖ 2000 yılından itibaren, Babil, Araplar, Asurlular, Medler, Kürtler, Persler, Selevkos ve Sasanilerin; İslamiyetin bölgeye gelmesi ile beraber Emevi ve Abbasilerin hakimiyeti altında kalmıştır. 1096 yılında Büyük Selçuklular müteakiben emir ve şeyhliklerle idare edilen Cizre 1627 yılından itibaren Osmanlı İmparatorluğunun egemenliğine geçmiştir. Cizre beyliği önceleri Diyarbakır Sancak Beyliğine bağlı iken 1841 yılında Musul'a bağlanmıştır. Milli mücadele döneminde büyük başarılar gösteren Cizre'ye Fransızlar gelip şehri savaşsız teslim almak istemişlerse de, halkın direnişi ve silahlanmayı görerek işgalden vazgeçmişlerdir. İslamiyet'in Cizre'ye girmesi ile birlikte şehre yarımada anlamına gelen Cezire adı verilmiş, Cumhuriyet döneminde ise küçük bir düzeltmeyle Cizre olarak değiştirilmiştir. Önceleri Mardin iline bağlı bir yerleşim birimi iken 16.05.1990 tarih ve 3647 sayılı yasa ile Şırnak iline bağlanmıştır.
Şırnak yöresi 993 yılında Mervaniler denetimine geçmiştir. Yörenin yönetsel merkezi olan Cizre; Mervaniler, Selçuklular, Zengiler, Eyyübi zamanlarında Musul Atabeklerine ve Diyarbekir emirlerine bağlıydı. Bu halde iç işlerinde bağımsız bir Derebeylik gibiydi. 1071 yılında Selçuklu Sultanı Alparslanın bölgeye girmesiyle Mervaniler Selçuklulara tabi oldu. Selçuklu komutanlarından Fahrüddevle 1085 yılında Diyarbekir ve Cizre bölgesini zaptederek Mervani emirliğine son verdi.
Mervaniler döneminden sonrada Şırnak yöresi sık sık el değiştirmiş Selçuklular döneminden itibaren sırasıyla 1100 da Musul Atabegi Çökürmüş denetimine geçmiş ardından Zengiler, Eyyübiler, ve Artuklular burada hakimiyet kurdular. 13. yüzyıl İkinci çeyreğinde yörede Harizmliler ve Moğollar gibi yeni güçler ortaya çıktı. Moğolların yağma hareketleri sonrasında 1400'lü yıllarda yöreye hakim olma çabası içerisinde bulunan Akkoyunlular'la Karakoyunlular arasında çatışmalar çıkmıştır. 1508'de Akkoyunluların varlığına son veren Safeviler sonrasında yörede hakimiyet kurup egemenlikleri altına almışlardır.
Mem û Zin[değiştir | kaynağı değiştir]
Mir Abdal Camii olarak isimlendirilen medrese 1437 yılında Cizre Azizan Beyi Emir Abdullah (Abdal) ibn Abdillah Seyfettin Boti tarafından yapılmıştır. Mescid ve İdare odalarının bir kısmı ayaktadır. Şair ve yazar Şeyh Ahmed Hani tarafından manzum olarak kaleme alınmış olan aşk hikâyesinin kahramanları Mem u Zin ile bu aşkın engelleyicisi olan Bekir'in türbeleri caminin güney bölümü bodrum katındadır.
İsmail Ebul-iz El Cezeri[değiştir | kaynağı değiştir]
1153 yılında Cizre'de doğdu. Fizikçi ve 60 makine mühendisi ve mucididir. Sibernetik ve robotik biliminin kurucusudur. Otomatik kontrol alanında çalışmalarda bulunmuş, bilgisayar ana temelleri, saatler, su makineleri, musluk, kilitler, çocuk oyuncakları buluşları arasında yer alır. 1233 yılında vefat etmiştir. Nuh Peygamber Camii avlusunda gömülüdür. Kitapları uzun yıllar Avrupa üniversitelerinde okutulmuştur.
Tarihi ve turistik unsurları[değiştir | kaynağı değiştir]
Cizre tarihi bir yerleşim olması ve kültür turizmine yönelik zenginlik arzetmesine rağmen özellikle güvenlik kaygısı ve eksik tanıtım nedeniyle yerli ve yabancı ziyaretçilerin rotalarının dışında kalmıştır. Kente yönelik ilk tur programı yalnızca 2014 yılında hazırlanmış ve ilk organize turistik ziyaret yine aynı yıl içerisinde Nükhet Everi tarafından gerçekleştirilmiştir.[2][3] Cizre'de gezilebilecek başlıca tarihi eserler şunlardır.
Kırmızı Medrese ve Şeyh Ahmet El-Cezeri Türbesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Kırmızı Medrese 15. asırda Cizre Azizan Beyi 2. Şeref tarafından yaptırılmıştır. Kırmızı tuğlalardan yapıldığı için "Medresetul Hamra" olarak adlandırılır. Mescit, idare, öğrenci, öğretmen bölümleri ile külliyeden oluşmuştur.
Medrese içinde türbesi bulunan Şeyh Ahmet El-Cezeri 1404-1479 yılları arasında yaşamış ünlü bir şairdir. Kaside ve şiirlerinde tasavvuf konularını işlemiştir. 2000 beyitlik bir divanı vardır. Şiirler alfabetik ve Kur'an sureleriyle uyumludur. "Guften Mela" ve "Guften Emir" adlı şiir antolojileri vardır. Halk arasında "Mellayı Ciziri" ve "Nişani" olarak adlandırılır.
Cizre Ulu Cami ve Kapı Tokmağı[değiştir | kaynağı değiştir]
Cizre'nin İslam'ı kabul etmesiyle 639 yılında kiliseden camiye çevrilmiştir. Abbasiler döneminde cami yıktırılıp, onarıma alınmıştır. 1160 yılında Cizre Beyi Baz Şah'ın oğlu Al Sencer tarafından yeniden yaptırılmıştır. 1156 da dörtköşe inşaa edilen minaresi 1945-1946 ve 1971 yıllarında 2 kez onarım görmüştür. Cizre Ulu Camii kapılarında bulunan Ebul-İz'in yaptırdığı ünlü ejder figürlerinden biri İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesinde bulunmaktadır. Cizre Ulu Camii’nin, 13. yüzyıla tarihlenen, eşsiz bir el işçiliğine sahip ahşap kapısının tunç kapı tokmağı üzerinde iki ejder ve ortasında bir aslan başının bulunduğu bir kompozisyon görülmektedir. Ejder sivri kulaklı, badem gözlü ve kanatlıdır. Gövdeleri yılan pulu ile kaplı ve ortadan düğümlüdür. Birbirine dolanan kuyrukların uçları kartal başı şeklinde görünmektedir. Ejderlerin ortasında ise stilize aslan başı yer almaktadır. 1976 yılından beri Türk ve İslam Eserleri Müzesi’nde sergilenen kapı tokmağının diğer teki 1969 yılında yerinden sökülerek çalınmıştır ve günümüzde Kopenhag David Samling Müzesi’nde sergilenmektedir.
Cizre Müzesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Arkeolojik ve etnoğrafik eserlerin bulunduğu Cizre Müzesi 1996 yılında İsmail Ebul-İz İlköğretim Okulu bünyesinde, okul müdürü Abdullah Yaşin tarafından kurulmuştur. Müzede Guti, Med, Asur, Babil, İslam İmparatorluğu, Emeve, Abbasi, Selçuklu, Azizan, Zengi, Rum, Arap ve Osmanlı dönemine ait eserler bulunmaktadır.
Nuh Tufanı[değiştir | kaynağı değiştir]
Kur'an, Tevrat ve İncil'de adı tufan olayı ile geçen Nuh, tufan sonunda gemisi Cudi Dağına inmiş (Kur'an, Hud Suresi, ayet 44) Cizre'yi kurup Cizre'de vefat etmiştir. Peygamberler arasında en çok yaşayan ve en çok sıkıntı çekendir. Peygamberlerin soyu, Adem'den sonra "baba" olarak Ondan türemiş olup , Mezopotamyadaki insanlık ondan ve 3 oğlu Ham, Sam ve Yafes'den türemiştir. Asıl adı Abdulgaffar olup, yeni baba anlamında Nuh, Nova adları verilmiştir. Türbe ve çevre düzenlemesi Şırnak Valiliği'nce yaptırılmıştır.
Ermeni kırımı[değiştir | kaynağı değiştir]
Cizrede 1915tan önce 2,716 Ermeni ve Kürtleşmiş 1565 göçebe Ermeni de bölgede bulunuyordu. Ermeni kırımı başlayınca bütün Ermeni erkekleri ve bazı Ortodoks ve Katolik Süryani erkekleri tutuklanıyor, işkence görüyor ve öldürülüyordu. Kadınlar ve çocuklarsa 1 Eylül’de keleklere bindirilerek Musul’a gönderiliyordu. Bu yolculukta “şanslı” olanlar Kürtler tarafından kaçırılırken, geri kalanı öldürülüyordu, tecavuz oldular, ya da suda boğuluyordu. Ermeni kırımı kurtaran çok az sayıda görünür.[4][5]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
 |
Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor. |
İklim[değiştir | kaynağı değiştir]
Yaz aylarında sıcak ve kurak, kış aylarında ılık ve yağmurlu bir iklime sahiptir. Yaz aylarındaki sıcaklık kimi zaman +48 °C kadar ulaşmaktadır. Cizre, meteorolojik verilere göre Türkiye'nin en sıcak noktalarından biridir.
Enlem ve boylam açısından Cizre'nin konumuna gelince, Dicle Nehri'nin ana mecrasının sağında, uzunluğuna 42 derece ve 11 dakika doğu, genişliğine 37 derece ve yirmi dakika kuzeyde kurulmuştur.
Cizre eskiden; Dicle Nehri'nin derin ve akımı hızlı bir kanalıyla etrafı çevrilmiş küçük bir yarımada gibiydi. Bağ ve bahçelerinin çokluğuyla meşhurdu. Şehrin toprakları verimli arazilerden oluşan geniş bir alanı kapsıyordu, bol kazançlı bir üretimi vardı. Ayrıca Cizre, önemli bir ticari konuma da sahipti. Çünkü İpekyolu Cizre'den geçiyordu. Şimdi de sınır kapısına olan yakınlığıyla önemli bir ticaret şehridir Cizre.
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1990 | 63.626 | 50.023 | 13.603 |
| 2000[6] | 82.042 | 69.591 | 12.451 |
| 2007[7] | 105.651 | 90.477 | 15.174 |
| 2008[8] | 110.267 | 94.076 | 16.191 |
| 2009[9] | 113.041 | 96.452 | 16.589 |
| 2010[10] | 117.429 | 100.478 | 16.951 |
| 2011[11] | 122.967 | 104.844 | 18.123 |
| 2012[12] | 124.804 | 106.831 | 17.973 |
| 2013[13] | 129.578 | 110.166 | 19.412 |
| 2014[14] | 132.857 | 112.973 | 19.884 |
Cizre Belediyesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Belediye başkanlarının bağlı olduğu siyasi parti ve yerel seçimlerde aldıkları oy yüzdeleri:
- 2014 Leyla İmret BDP %81.61 [15]
- 2009 Aydın Budak DTP %79.80[16]
- 2004 Aydın Budak SHP %60,86[17]
- 1999 Kamil Atağ ANAP %32,10[18]
- 1994 Kamil Atağ DYP %43,68
- 1989 Seyyit Haşim Haşimi RP
- 1984 Tahir Vesek Bağımsız
- 1977 Sabri Vesek
- 1973 M.Salih Şık
- 1968 M.Salih Şık
- 1963 M.Salih Şık
- 1951 Abdülkadir Dursun
- 1946 Cahit Oktay
- 1936 Ferman Sönmez
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ M. B. Rowton, Urban Autonomy in a Nomadic Environment. Journal of Near Eastern Studies 32/1/2, 1973,201-215
- ^ "Çözüm süreci Cizre'ye ilgiyi artırdı - Şırnak". Anadolu Ajansı. 30 Temmuz 2014. http://www.izlesene.com/video/cozum-sureci-cizre-039ye-ilgiyi-artirdi-sirnak/7658833. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2014.
- ^ "Çözüm süreci Cizre'ye ilgiyi artırdı". Milliyet. 30 Temmuz 2014. http://www.milliyet.com.tr/cozum-sureci-cizre-ye-ilgiyi/ekonomi/detay/1918610/default.htm. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2014.
- ^ Korucu, Serdar (13/09/2015). "100 yıllık hikaye: 1915'te Cizre'de ne yaşandı?". Radikal. http://www.radikal.com.tr/turkiye/100_yillik_hikaye_1915te_cizrede_ne_yasandi-1433105.
- ^ Üngör, Uğur Ümit (2012). The making of modern Turkey : nation and state in Eastern Anatolia, 1913-1950 (1. bas.). Oxford: Oxford University Press. ss. 98-9. ISBN 0199655227.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6Btz1KrT8. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6Bu3HSxyO. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BuCT5eDS. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BuEUFF2h. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BuG8eik7. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BuHLiC8t. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6EZyZLWQo. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6NPVZLUUL. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6WFDnM1HY. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ http://secim2014.hurriyet.com.tr/mobil_ildetay.aspx?cid=73&sid=2
- ^ 2009 belediye seçimleri
- ^ 2004 belediye seçimleri
- ^ 1999 belediye seçimleri
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
- İbn Athir
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||
