1913

1913
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
Ans : 1910 1911 1912  1913  1914 1915 1916 Decennis : 1880 1890 1900  1910  1920 1930 1940 Sègles : Sègle XIX  Sègle XX  Sègle XXI Millennis : Millenni I  Millenni II  Millenni III Cronologia mesadièra : Gen - Feb - Mar - Abr - Mai - Junh Julh - Ago - Set - Oct - Nov - Dec Cronologias tematicas : Aeronautica • Arquitectura • Automobila • Benda dessenhada • Camins de fèrre • Cinèma • Drech • Economia • Fotbòl • Literatura • Musica • Santat e medecina • Sciéncia • Sociologia • Espòrt • Teatre Autres calendièrs : Roman • Chinés • Gregorian • Ebrieu • Indó • Musulman • Persan • Republican

Aquesta pagina concernís l'an 1913 del calendièr gregorian.

Eveniments

Euròpa

Norvègia

Adopcion d'una lèi d'extension ai fremas dau drech de vòte e de candidatura ais eleccions (7 de junh).

America

Argentina

Inauguracion deu Subte, lo mètro de Buenos Aires.

Mexic

Perseguida de la Revolucion Mexicana amb un còp d'estat organizat per lei cientificos que mau capitèt (9 - 18 de febrier de 1913). Lo generau Victoriano Huerta aprofichèt lo caòs per prendre lo poder. Lo president Francisco Madero foguèt assassinat e Huerta s'alièt ai cientificos subrevivents e ais Estats Units d'America per se proclamar president. Pasmens, dins lo rèsta dau país, lei combats entre fòrças governamentalas e insureccions rivalas contunièron.

Arts

Arquitectura

Acabament dei trabalhs de restauracion de la ciutat fortificada de Carcassona acomençats dins lo corrent dau sègle XIX. La vila foguèt classada au Patrimòni Mondiau de l'Umanitat en 1997.

Sciéncias e tecnicas

Energia

Depaus de brevet depintant lo premier estratoreactor per l'engenhaire francés René Lorin (1877-1933). Pasmens, la construccion d'un tau motor èra malaisada per la tecnologia dau periòde e i aviá ges d'aplicacion. Ansin, leis estudis seguents sus aqueu tipe de motor acomencèron solament dins lo corrent deis annadas 1930 (1936 per lo premier prototip).

Fisica

A partir de la teoria quantica, lo fisician danés Niels Bohr prepausèt son modèl de l'atòm format d'un nuclèu pichon e fòrça compacte enviroutat per d'electrons situats lòng d'orbitas circularas. Aquò permetèt de descriure divèrsei resultats d'espectrografia ò de la fisica dau raionament X e foguèt a l'origina dau modèl modèrne de l'atòm prepausat en 1926 per Erwin Schrödinger.

Medecina

Invencion dau sistèma de produccion de rais X que porta son nom per lo fisician estatsunidenc William Coolidge (1873-1975). Aquel aparelh permetèt de produrre aisament de raionaments X e favorizèt la generalizacion de son utilizacion en medecina. De mai, a l'ora d'ara, lo Tube de Coolidge es totjorn lo sistèma pus utilizat dins leis espitaus.

Quimia

Premiera conjectura regardant l'existéncia d'isotòps atomicas per lo Britanic Frederick Soddy (1877-1956). D'autra part, premiera sintèsi de PVC per lo quimista alemand Fritz Klatte (1880-1934). Sa produccion industriala acomencèt en 1931 e aquela matèria plastica trobèt rapidament d'aplicacions variadas.

Naissenças

• 6 de genièr - Edward Gierek, òme politic polonés (m. 2001)
• 9 de genièr - Richard Nixon, president dels Estats Units (m. 1994)
• 10 de genièr - Gustáv Husák, òme politic checoslovac (m. 1991)
• 15 de genièr - Carles Galtier, escrivan provençal (m. 2004)
• 18 de genièr - Danny Kaye, actor american (m. 1987)
• 18 de febrièr - Auguste Le Breton, escrivan francés (m. 1999)
• 30 de març - Ċensu Tabone, president di Malta (m. 2012)
• 30 de març - Leon Còrdas, escrivan occitan de comèdias (m. 1987)
• 5 de mai - Tyrone Power, actor american (m. 1958)
• 13 de mai - William Richard Tolbert, Jr., president di Liberia (m. 1980)
• 18 de mai - Charles Trenet, Franca cantaire e compositor (m. 2001)
• 26 de mai - Peter Cushing, actor britanic (m. 1994)
• 10 de junh - Benjamin Shapira, bioquimista israelian, Prèmi Nobel (m. 1993)
• 20 de junh - Joan de Borbon, paire del rei Joan Carles I d'Espanha (m. 1993)
• 22 de junh - Sándor Weöres, Hungariana poeto (m. 1989)
• 26 de junh - Aimé Césaire, poèta francés (m. 2008)
• 30 de junh - Alfonso López Michelsen, president de Colómbia (m. 2007)
• 11 de julhet - Cordwainer Smith, escrivan american (m. 1966)
• 12 de julhet - Willis E. Lamb, fisician american, Prèmi Nobel (m. 2008)
• 14 de julhet - Gerald Ford, president dels Estats Units (m. 2006)
• 10 d'agost - Wolfgang Pauli, fisician alemand, Prèmi Nobel (m. 1993)
• 13 d'agost - Arcebisbe Makarios III, 1^èr president de Chipre (m. 1977)
• 16 d'agost - Menachem Begin, primièr ministre d'Israèl (m. 1992)
• 30 d'agost - Richard Stone, economista britanic, Prèmi Nobel (m. 1991)
• 4 de setembre - Stanford Moore, bioquimista american, Prèmi Nobel (m. 1982)
• 14 de setembre - Jacobo Arbenz, president de Guatemala (m. 1971)
• 10 d'octobre - Claude Simon, escrivan francés, Prèmi Nobel (m. 2005)
• 2 de novembre - Burt Lancaster, actor american (m. 1994)
• 5 de novembre - Vivien Leigh, actritz americana (m. 1967)
• 7 de novembre - Albert Camus, escrivan francés, Prèmi Nobel (m. 1960)
• 18 de decembre - Willy Brandt, cancelièr alemand, Prèmi Nobel de la Patz (m. 1992)

Decèsses

• 28 de genièr - Segismundo Moret y Prendergast, primièr ministre d'Espanha (n. 1833)
• 22 de febrièr - Francisco Ignacio Madero, president de Mexic (n. 1873)
• 22 de febrièr - Ferdinand de Saussure, lingüista soís (n. 1857)
• 21 de març - Manuel Bonilla, president d'Honduras (n. 1849)
• 23 de junh - Nicolás de Piérola Villena, president de Peró (n. 1839)
• 28 de junh - Manoel Ferraz de Campos Salles, president de Brasil (n. 1841)
• 19 de julhet - Clímaco Calderón, president de Colómbia (n. 1852)
• 29 de julhet - Tobias Michael Carel Asser, jurista neerlandés, Prèmi Nobel (n. 1838)
• 30 de setembre - Rudolf Diesel, inventor e engenhaire alemand (n. 1858)
• 7 de novembre - Alfred Russell Wallace, biològ galés (n. 1823)
• 12 de decembre - Emperaire Menelik II d'Etiòpia (n. 1844)

Prèmi Nobel

• Prèmi Nobel de Fisica : Heike Kamerlingh Onnes
• Prèmi Nobel de Quimia : Alfred Werner
• Prèmi Nobel de Fisiologia o Medecina : Charles Robert Richet
• Prèmi Nobel de Literatura : Rabindranath Tagore
• Prèmi Nobel de la Patz : Henri La Fontaine