شهر

چشم انداز هوایی تهران و برج میلاد

شهر؛ سکونت‌گاهی، نسبتاً بزرگ و دائمی است. سازمان ملل متحد، در سال ۱۳۶۷ خورشیدی، شهر را چنین، تعریف می کند:

شهر، مکانی با تراکم بالای جمعیت و مرکزیت سیاسی، اداری و تاریخی است که در آن، فعالیت اصلی مردم، غیر کشاورزی است و دارای مختصات شهری بوده که از طریق دولتی محلی، اداره می شود.

شاخصهای تفکیک شهر از روستا، عبارت است از:

1. وسعت
2. وضعیت و نوع فعالیت اقتصادی
3. درجه اشتغال و قشربندی اجتماعی
4. درجه پیچیدگی روابط و مناسبات
5. چگونگی بهره گیری از نهادهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی
6. میزان و ترکیب جمعیت.

تعریف

در جهان

واژه Urban در زبان انگلیسی و Urbain در زبان فرانسوی، از ریشه Urbanus لاتین، یعنی شهری یا متعلق به شهر و از Urbs که به شهر رم اطلاق می شد، می آید.

شهر، طی دهه‌های اخیر، از سوی اندیشمندان جغرافیا، جامعه شناسی، اقتصاد، جمعیت‌شناسی و برخی علوم دیگر، تعاریف متعددی از شهر ارائه شده‌است و جامعه شناسان از جمله انگلس و مارکس، شهر را محل تمرکز جمعیت، ابزار تولید، سرمایه، نیازها و احتیاجات و غیره می‌دانند که تقسیم کار اجتماعی، در آنجا صورت گرفته‌است. جغرافی دانان، شهر را منظره ای مصنوعی از خیابانها، ساختمانها، دستگاهها و بناهایی می‌دانند که زندگی شهری را امکانپذیر می‌سازد. مورخان، شهر را با توجه به قدمت آن، تعریف می‌کنند و از نظر اقتصاددانان، شهر به جایی اطلاق می‌شود که معیشت غالب ساکنان آن، بر پایه کشاورزی نباشد. جمعیت شناسان نیز، تعداد جمعیت یک نقطه را، ملاک شهری بودن آن نقطه می‌دانند. اندیشمندان طراحی شهری شهر را مجموعه پیچیدهٔ سازمان یافته‌ای می‌دانند که متشکل از سه مولفه اصلی کالبد، تصورات، و فعالیت می‌باشد، که پیوسته در حال تغییر و تحول است. شهرشناسان ، شهر را محلی می‌دانند که بشر دست از زمین کشیده و فکر کردن را آغاز می‌کند.{نیازمند منبع}

با توجه به دیدگاه های گوناگون، تعریف های متفاوتی برای شهر، ارائه شده است. در بیشتر کوشش ها، برای تعریف بنیادی و اساسی شهر، دو ملاک در نظر گرفته شده است:

1. تعیین حداقل اندازه شهر، از نظر جمعیت
2. تعیین حد نصاب برای چگالی جمعیت (جمعیت نسبی).

ملاک دوم، ملاکی است که میلز، آن را برای تعریف شهر، تائید می کند.

شهر، منطقه ای است که در آن ، زمین، برای خانه سازی، نسبت به سایر عوامل تولید، مخصوصاً، سرمایه، در مقایسه با نواحی اطراف آن، با شدت بیشتری، مورد استفاده قرار می گیرد. از آنجایی که مردم، معمولاً، در نواحی نزدیک به محل سکونت خود، کار می کنند؛ بنابراین، شهر، با دو عامل دیگر، یعنی، اشتغال بیشتر و تولید بیشتر کالا و خدمات، نیز، توصیف می شود. به طور کلی، شهر، منطقه ای است که نسبت تولید و سایر عوامل تولید به زمین، در آن، بیشتر از نواحی همجوار است. بطور کلی، شهرها دارای سیستمهای پیچیده برای بهداشت، آب و برق، کاربری زمین، مسکن و حمل و نقل هستند.

در ایران

شهر، محلی است با حدود قانونی که در محدوده جغرافیائی بخش، واقع شده و از نظر بافت ساختمانی، اشتغال و سایر عوامل، دارای سیمائی با ویژگی های خاص خود، بوده؛ به طوری که اکثریت ساکنان دائمی آن، در مشاغل کسب، تجارت، صنعت، کشاورزی، خدمات و فعالیت های اداری، اشتغال داشته و در زمینه خدمات شهری، از خودکفائی نسبی، برخوردار و کانون مبادلات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی حوزه جذب و نفوذ پیرامون خود، بوده و حداقل، دارای ده هزار نفر، جمعیت باشد. در هر نقطه که از نظر موقعیت و اهمیت، تشکیل شهرداری، ضرورت داشته باشد؛ ولو، جمعیت آن، به پنج هزار نفر، بالغ نشود؛ وزارت کشور، می تواند، در آن محل، دستور تشکیل انجمن و شهرداری بدهد. در سالهای اخیر، حدنصاب شهر شدن در ایران از ۱۰ هزار و ۵۰۰ نفر به ۳ هزار و ۵۰۰ نفر کاهش یافته‌است.

شهر و شهرنشینی

تاریخ شهر و شهرنشینی

نوشتار اصلی: تاریخ شهر و شهرنشینی

تاریخ تغییرات کالبد شهرها، در دهه های اخیر، بصورت موضوعی مهم، درآمده است. نخستین سه تمدن جهان، بر اساس زمان آغاز آنها؛ بین النهرین، مصر و هند هستند که به تمدن های مرده، مشهور بوده و تمدن غربی، از همین سه تمدن، نشات گرفته است. تمدن چین، استثنای خارق العاده ای می باشد. فرهنگ خدشه ناپذیر آن، از ابتدای پیدایش، در سه هزاره پیش از میلاد، در حاشیه رود زرد تا قرن بیستم م. همچنان، تداوم داشته است.

شهر را باید دارای پیشینه‌ای بیش از هفت هزار ساله دانست که با فاصله اندکی از انقلاب نوسنگی، با تغییر شکل تدریجی جماعت‌های روستایی دائم، در خاورمیانه، ظاهر می شود و به صورتی پیوسته، تا امروز، گسترش می یابد؛ به نحوی که امروزه، به شکل زیست غالب بشری در آمده است. پیدایش شهرها، تحولی شگرف، در فرآیند تاریخ بود.

شهر ، در قلب كل نظام يونان باستان قرار دارد. تمدن يونان، زمانی به حوزه‌ای قدرتمند تبديل شد و سخن از معجزه يونانی رفت كه دولت‌-شهرهای يونانی بر پا شدند. سازمان شهر و آينده شهر، در مركز تفكر يونانیان باستان قرار داشت.

انقلاب صنعتی، به عنوان محرکی نیرومند، با ایجاد نهادهای اقتصادی، اداری، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، ساختار شهرها را دگرگون کرد. بلکه تغییرات و تحولات شگرفی را در حیات اجتماعی شهر، به وجود آورد.

دلایل وجود شهر

شهرها، خاصیت مشترکی دارند و آن، تمرکز افراد در یک فضا، برای برآوردن خواسته های مشترک شان است. بنابراین، تفاوت خواسته های مشترک افراد، در دوران گوناگون تاریخ است که باعث پیدایش نظریه های مختلف، درباره دلایل به وجودآمدن شهر، شده است؛ برای مثال، فوستل دوکولانژ، تاریخ نگار فرانسوی، معتقد است که شهرهای قدیمی را نباید، با شهرهای جدید، مقایسه کرد. در عصر حاضر، دلایل برتر، برای اثبات وجود شهر، دلایل اقتصادی است.

اثرات احداث شهر

عمده ترین اثر انسان برروی کره خاکی ایجاد مجتمع های زیستی بالاخص شهرهامی باشد.چرا که اغلب آثاربه دلیل وجود شهرها و گسترش انهاست که به وجود می آیند و رشد می کنند.

اثرات شهر درمحیط

• تغییرمنظره(امیختن محیط طبیعی ومحیط مصنوعی)که درصورت ناهماهنگی این دومحیط،میتواند به زشتی مبدل گردد.
• ایجاد ارتفاعات مصنوعی ودرنتیجه اثرگذاری روی سرعت ومسیرحرکت هوا.
• بوجود آمدن وانباشتگی زباله ها که طبیعت قادر به هضم آنها نبوده وبرای نابودی آن بایدتدابیری اندیشید.
• گرم شدن محیط دراثرفعالیتهای مختلف شهرها.
• انهدام محیط زیست مناسب برای برخی گیاهان وموجودات زنده.
• به وجود آمدن تغیرات جوی درنتیجه تغیرات پوشش های گیاهی.
• افزایش آلودگی محیط.
• تغیر درتوپوگرافی زمین محل احداث شهرها.
• تغیرات در سطح آبهای زیرزمینی.
• افزایش انواع مختلف آلودگی های صوتی.
• افزایش انواع مختلف آلودگی های بصری.
• افزایش انواع مسیرهای ارتباطی.

نظریات شهرشناسی

نظریه های شهرشناسی در جهان: مانند تداوم دوره های تاریخی، شیوه تولید آسیایی، استبداد شرقی و ... می باشد. {نیازمند منبع}

نظریه های شهرشناسی ایرانی: مانند راهبرد و سیاست سرزمینی جامعه ایران، از نظریه شهر به آبادی، رابطه شهروندی و ناشهروندی، مقیاس شهری و مقیاس تک بنا و ... می باشد. {نیازمند منبع}

شهر آلفا

نوشتار اصلی: شهر جهانی

هنگامی که شهری گسترش می یابد تا به شهر دیگری می رسد، این منطقه شهری می تواند شهری مهم و گاهی، ابر شهر (مرکز جهانی)، قلمداد شود.

انواع طرح های توسعه شهری در ایران

طرح هادی شهری

طرح هادی شهری (Guide plan) بیشتر برای شهرهای کوچک و شهرهایی که تا حدود ۲۵۰۰۰ نفر جمعیت دارند، تهیه می‌شود.

طرح جامع شهری

در حقیقت، طرح جامع (Master plan) را می‌توان سیستمی دانست که خط مشی اصولی و کلی سیاست‌های شهری را تعیین می‌کند. روش مطالعه و انجام یک طرح جامع شهری، عبارت است از مطالعه وضع موجود، تجزیه تحلیل و نتیجه گیری از وضع موجود، تعیین اهداف و اولویتها، انجام پیش بینی‌های لازم، ارائه طرحها و برنامه‌های توسعه شهری و اجرای آنها.

طرح تفصیلی شهری

طرحی است که بر اساس معیارها و ضوابط کلی طرح جامع (Detailed plan)، نحوه استفاده از زمین‌های شهری را در سطح محلات مختلف شهر و موقعیت و مساحت دقیق زمین برای هر یک از آنها و وضع دقیق و تفصیلی شبکه عبور و مرور و میزان تراکم جمعیت، تراکم در واحدهای شهری، اولویت‌های مربوط به مناطق بهسازی، توسعه و حل مشکلات شهری و موقعیت کلیه عوامل مختلف شهری در آن تعیین می‌شود.

شهرهای جهان

پر جمعیت ترین شهرهای جهان، عبارتند از:

شهر	کشور	جمعیت در سال ۱۹۷۰ م.	رتبه در سال ۱۹۷۰ م.	جمعیت در سال ۱۹۸۵ م.	رتبه در سال ۱۹۸۵ م.
توکیو	ژاپن	۱۴٫۸۷	۲	۱۹٫۰۴	۱
نیویورک	ایالات متحده آمریکا	۱۶٫۱۹	۱	۱۵٫۶۲	۳
مکزیکوسیتی	مکزیک	۸٫۷۴	۵	۱۶٫۶۵	۲
شانگهای	چین	۱۱٫۴۱	۳	۱۲٫۰۶	۵
لندن	بریتانیا	۱۰٫۵۵	۴	۱۰٫۴۹	۷
لس آنجلس	ایالات متحده آمریکا	۸٫۳۸	۶	۱۰٫۰۴	۱۱
سائوپولو	برزیل	۸٫۰۶	۱۰	۱۵٫۵۴	۴
بوینس آیرس	آرژانتین	۸٫۳۱	۸	۱۰٫۷۶	۶
کلکته	هند	۶٫۹۱	۱۴	۱۰٫۲۹	۸
ریودوژانیرو	برزیل	۷٫۰۶	۱۳	۱۰٫۱۴	۹

بهترین شهرهای جهان، بلحاظ شاخص کیفیت زندگی، عبارتند از:

رتبه	شهر	کشور	جمعیت (میلیون نفر)	شاخص کیفیت زندگی در سال ۲۰۱۰
۱	وین	اتریش	۱٫۸	۱۰۸.۶
۲	زوریخ	سوئیس	۰٫۴	۱۰۸
۳	ژنو	سوئیس	۰٫۲	۱۰۷.۹
۴	ونکوور	کانادا	۰٫۶	۱۰۷.۴
۴	آوکلند	زلاندنو	۱٫۴	۱۰۷.۴
۶	دوسلدورف	آلمان	۰٫۶	۱۰۷.۲
۷	فرانکفورت	آلمان	۰٫۷	۱۰۷
۷	مونیخ	آلمان	۱٫۴	۱۰۷
۹	برن	سوئیس	۰٫۱	۱۰۶.۵
۱۰	سیدنی	استرالیا	۴٫۶	۱۰۶.۳
۲۸	بازنه	سنگاپور	مثال	۱۰۳.۵

نگارخانه

• 

  لندن، پایتخت بریتانیا

• 

  سیدنی، در استرالیا

• 

  آنتالیا در ترکیه

• 

  بانکوک، پایتخت تایلند

جستارهای وابسته

• شهر
• روستا
• شهرستان
• شهرسازی
• طراحی شهری
• مدیریت شهری
• فهرست شهرهای ایران بر پایه جمعیت
• برنامه ریزی شهری

منابع و مراجع

• مجله الکترونیکی پرشین ژئو
• کتاب مقدمه ای برمبانی برنامه ریزی شهری(تالیف مهندس اسماعیل شیعه)