Исланд

Република Исланд Lýðveldið Ísland
Знаме Грб
Химна: Lofsöngur Химна
Главен град (и најголем)		Рејкјавик 64°08′ СГШ 21°56′ ЗГД 64.133333, -21.933333
национален јазик		исландски
Народности (2014)		93.01% Исланѓани 3.13% Полјаци 3.84% други
Демоним		Исланѓанец
Уредување		унитарна парламентарна република
-	Претседател	Олафур Рагнар Гримсон
-	Премиер	Сигмундур Давид Гунлаудсон
Законодавство		Собрание
Создавање
-	Доселување	9 век
-	Заедница	930–1262
-	Унија со Норвешка	1262–1814
-	Данска монархија	1380–1944
-	Устав на Исланд	5 јануари 1874
-	Кралство Исланд	1 декември 1918
-	Република	17 јуни 1944
Површина
-	Вкупна	103.001 км2 (108-ма)
-	Вода (%)	2.7
Население
-	проценка за 1 јули 2013 г.	321,857 (178-ма)
-	Густина	3.1 жит/км2 (235-та)
БДП (ПКМ)		проценка за 2012 г.
-	Вкупен	$12.831 милијарди
-	По жител	$39,223
БДП (номинален)		проценка за 2012 г.
-	Вкупно	$13.654 милијарди
-	По жител	$41,739
Џини (2011)		23.6 низок
ИЧР (2013)		▬ 0.906 многу висок · 13-та
Валута		круна (ISK)
Часовен појас		GMT (UTC+0)
-	(ЛСВ)	н.п. (UTC)
Се вози на		десно
НДД		.is
Повик. бр.		+354
а.	↑  „Statistics Iceland:Key figures“. Statistics Iceland. 1 октомври 2002. http://www.statice.is/?PageID=1390. конс. 2 јули 2011.
б.	↑  „CIA – The World Factbook – Field Listing – Distribution of family income – Gini index“. United States government. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html#Govt. конс. 14 септември 2008.

Исланд е островска држава во северниот дел на Атлантскиот Океан. Се наоѓа северозападно од Велика Британија, до самиот северен поларен круг (површина 102.819 км²; 322.000 жит). Карактеристични за Исланд се гејзерите и вулканите (Хекла, Хванадалснукир и Ерајвајекидл). На север од земјата се наоѓаат многубројни фјордови. Главен град е Рејкјавик. Други градови: Акирејри, Исафјердир, Кеблавик и Сиглифјердир. Најблиски прекуморски соседи: Гренланд, Норвешка, Фарските Острови и Шкотска.

Историја

Првите доселеници на островот биле Викинзите во текот на 9 век. Првиот доселеник кој останал да живее трајно на Исланд бил Инголфур Арнарсон. Во 930 година бил организиран првиот парламент (алтинг), најстар во континуитет на светот. Во текот на 14 век земјата паднала под власта на Данска, која дури во 1918 година му ја признала на Исланд независноста, иако формално сè уште под данската круна. Во 1944 година Исланд била прогласена за република. За време на Втората светска војна, САД и Велика Британија ја окупирале земјата, иако Исланд уште од почетокот бил на страната на сојузниците. Во 1956 година Исланд побарал САД да ја евакуираат својата војска. Откако во 1972 година Исланд ја проширил зоната на територијалните води од 5,5 на 370 км, избувнала т.н. „Рибарска војна“ со В. Британија, која завршила во 1976, по признавањето на Лондон на новите граници.

Географија

Вулканското езеро Гримсвот на ледникот Ватнајокул

Детифос, најсилниот водопад во Европа, лоциран во североисточен Исланд

Висорамнина (400 до 800 м) со вулканско потекло, највисок врв Ерајвајекидл, 2.119 м. Од 140 вулкани, 26 се активни (Гримсвотн, Лаки, Хекла...). Над 13.000 км² се покриени со ледници, од кои најголемиот Ватнајекидл зафаќа 8.460 км². Забележлива е присутноста и на голем број гејзeри, од кои најсилниот исфрла вода до 100 м височина. Хидрографија: реки – Нордирау, Тјоурсау, Хвитау; езера – Ми, Тоурис, Тингвадла, Хвитаур. Клима: во јужните области влажна атлантска со свежи лета и благи зими, а во внатрешноста супполарна.

Политичко уредување

Исланд е парламентарна република. Парламентот се нарекува алтинг, а негов претседател е Гудбјартур Ханесон. Претседател на републиката е Олафур Рагнар Гримсон, а премиер е Јохана Сигурдардотир.

Демографија

Етнички состав: Исланѓани 94%, Полјаци 2,83%. Писменост: 100%. Јазици: исландски (службен), норвешки, англиски. Парична единица: исландска крона.

Религија

Религија во Исланд со населувањето на островот била нордиска во времето на Викинзите (874-1000). Подоцна, нацијата станала полу-христијанска, а потоа целосно била христијанизирана. Во моментов, населението најголемиот дел од населението е лутеранско. Сепак постојат и помали религиозни заедници [1]

Реформацијата речиси сосема ја потчинила Католичката црква во Исланд. Двајца локални жители, Одур Готскалсон и Гисур Еинарсон станале ученици на Мартин Лутер, а подоцна и негови следбеници на овие простори, особено откако Кристијан III од Данска Лутеранството ја прогласил како официјална религија на тероторијата на целото царство. Сепак, спроведувањето на реформацијата била проследена од националистички отпор која ескалирала скоро до точката на граѓанска војна. Џон Арсон и Огмундур Палсон, католички епископи, се спротивиле на напорите на Кристијан III. Огмундур бил депортиран од страна на данските функционери во 1541. Отпорот завршил во 1550, кога Џон Арсон и неговите два сина биле обезглавени на 7 ноември 1550 година. Католичката црква во Исланд била формирана на 8 декември 1855 година под името Апостолска Префектура на Северниот Пол (Praefectura Apostolica Poli Arctici). Неколку години подоцна, два француски свештеници Бернар (1821-1895) и Жан Батист Будоен (1831-1875) се населиле во Исланд во 1857 односно 1858. Сепак нивната мисија била до некаде неуспешна. Иако католичкото население останува како мал процент од вкупното население на островот, процентот бил зголемен од околу 450 во 1950 до 5590 во 2004 година, за кое време од вкупното население се зголеми од 140 000 на 290 000.

Денеска, 81% од населението на Исланд се членови на Лутеранската исландска црква, 2,4% на Слободната црква во Рејкавик, 0,9% Независни Баптисти, 2,5% римокатолици и тн.

Економија

Аграрна земја во која риболовот (флота од над 1.000 бродови) и индустриската преработка на рибата се главни стопански дејности, напоредно со бродоградбата. Се одгледуваат компири, репка и во стаклени градини цвеќе и овошје, а во сточарството говеда, овци и коњи. Располага со значајна хидроенергија и геотермална енергија.

Култура

Карпестиот брег на островот Гримси, на Арктичкиот круг

Со воведувањето на христијанството во почетокот на 11 век, во земјата започнала да се користи латиницата. Првите литературни дела се генеалошки стебла и закони, напоредно со преведените религиозни текстови. Во 12 век биле создадени првите дела со историска тематика – Книга за Исланѓаните и Книга за доселувањето. Нешто подоцна биле создадени и првите саги (за норвешките кралеви), највредниот исландски придонес во светската литература.

Во 13 век биле комплетирани главните исландски книжевни дела Помладата и Постарата Еда, напоредно со крајот на скалдичката поезија која поети-пејачи ја создавале уште од 18 век. Последните саги биле напишани во 14 век и заменети со летописи. Меѓутоа, имтересот за сагите се обновил во 17 век и литературата се збогатила со нови такви творби. Современите автори (почеток на 20 век) ги прифатиле европските литературни текови и во исландската литература почнал да доминира романот, но не и драмското творештво кое било послабо застапено. Првиот исландски универзитет е отворен во 1911 г. во Рејкјавик. Во рамките на универзитетот работи и институтот Арни Магнусон.