Język angielski
.png)
Język angielski, angielszczyzna (ang. English language /'ɪŋglɪʃ 'læŋgwɪʤ/, English) – język z grupy zachodniej rodziny języków germańskich powszechnie używany w Wielkiej Brytanii, jej terytoriach zależnych oraz w wielu byłych koloniach i dominiach, m.in. Stanach Zjednoczonych, Irlandii, Kanadzie, RPA, Australii i Nowej Zelandii.
W Wielkiej Brytanii i Australii angielski jest de facto językiem urzędowym, jednak formalnie państwa te nie mają oficjalnie ustalonego języka urzędowego. Podobna sytuacja jest też w Stanach Zjednoczonych[1]. Angielski należy do oficjalnych języków ONZ, a od XX wieku jest najczęściej używanym językiem w kontaktach międzynarodowych. Niekiedy określany jako pierwszy uniwersalny język ludzkości[2].
Język angielski jest bardzo mocno zróżnicowany geograficznie. Dialekty różnią się fonetyką, słownictwem i do pewnego stopnia gramatyką.
Język angielski jest obecnie źródłem zapożyczeń prawie na całym świecie, ale wcześniej to angielszczyzna tworzona była poprzez wpływ innych języków. Obecnie ta moda została przyhamowana, ale wciąż stanowi istotny czynnik rozwoju języka.
Spis treści
Historia[edytuj | edytuj kod]
Angielszczyzna jest językiem zachodniogermańskim, który wziął swój początek z anglo-fryzyjskich dialektów przyniesionych do Brytanii przez germańskich osadników i rzymskie wojska z terenu obecnych północnych Niemiec i Holandii. Na początku, język staroangielski był mieszaną grupą dialektów, obrazującą różnorodne źródła anglosaskiej ludności ówczesnej Anglii. Jeden z tych dialektów, późny zachodniosaski, w końcu zyskał przewagę. Pierwotny staroangielski następnie był pod wpływem obcym ze względu na dwie fale inwazji. Pierwsza to inwazja wikingów, użytkowników języków skandynawskich; zdobyli oni i skolonizowali części Brytanii w ósmym i dziewiątym wieku. Druga to inwazja Normanów w XI wieku. Mówili oni językiem starofrancuskim i rozwinęli anglo-normańską odmianę języka angielskiego. Te dwie inwazje spowodowały, że angielszczyzna stała się do pewnego stopnia językiem mieszanym (chociaż nie był to pidgin – prawdziwie mieszany język w ścisłym lingwistycznym znaczeniu tego słowa).
Współżycie ze Skandynawami zaowocowało zauważalnym gramatycznym uproszczeniem i leksykalnym wzbogaceniem anglo-fryzyjskiego rdzenia angielszczyzny; późniejsza normańska okupacja prowadziła ku przeszczepieniu do rdzenia germańskiego bardziej wyszukanej warstwy słów z romańskiej gałęzi języków europejskich. Ten wpływ normański wprowadził angielszczyznę do sądów i urzędów. W ten sposób angielszczyzna rozwinęła się w "pożyczający" język o wielkiej elastyczności i bogatym słownictwie.
Pisownia i fonetyka[edytuj | edytuj kod]
Alfabet angielski jest obecnie tożsamy z alfabetem łacińskim i składa się z dwudziestu sześciu liter:
| A a | B b | C c | D d | E e | F f |
| G g | H h | I i | J j | K k | L l |
| M m | N n | O o | P p | Q q | R r |
| S s | T t | U u | V v | W w | X x |
| Y y | Z z |
Pisownia angielska, w szczególności pisownia samogłosek, jest bardzo nieregularna. Dodatkowo występuje duże geograficzne zróżnicowanie wymowy. Dialekty różnią się na wiele sposobów, jedną z najbardziej znanych różnic jest występowanie lub niewystępowanie „r” przed spółgłoską i w absolutnym wygłosie. Dialekty różnią się też znacznie systemami samogłosek.
Jeśli chodzi o formę ortograficzną, statystycznie najczęściej występującymi literami są: „e” (występuje 56× częściej niż najrzadsze „q”), „a” (43×), „r” (39×), „i” (38×), „o” (36×), „t” (35×) i „n” (34×). Z kolei najczęściej występujące dwuliterowe zbitki to: „th”, „he”, „in”, „er”.
Samogłoski[edytuj | edytuj kod]
Angielskie samogłoski w wymowie Received Pronunciation opisuje następująca tabela:
| Przednie | Centralne | Tylne | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| długie | krótkie | długie | krótkie | długie | krótkie | |
| Przymknięte | iː | ɪ | uː | ʊ | ||
| Średnie | e | ɜː | ə | ɔː | ||
| Otwarte | æ | ʌ | ɑː | ɒ | ||
| Dwugłoski | Zamykające | Centrujące | ||
|---|---|---|---|---|
| do /ɪ/ | do /ʊ/ | |||
| Od wysokiego | ɪə ʊə | |||
| od średniego | eɪ ɔɪ | əʊ | eə | |
| od niskiego | aɪ | aʊ | ||
Spółgłoski[edytuj | edytuj kod]
Choć Received Pronunciation, obok General American, jest stosowana przy nauce angielskiego jako języka obcego, to obecnie używa jej zaledwie 5% mieszkańców Wielkiej Brytanii i jest wypierana przez Estuary English. Spośród dialektów języka angielskiego można wymienić też używany w Londynie cockney. Częsta jest wymowa [ɛ] zamiast [e] i zastępowanie w pewnych pozycjach [t] przez [ɾ].
Uproszczona transkrypcja[edytuj | edytuj kod]
Wymowę RP można też zapisywać za pomocą uproszczonej transkrypcji IPA ("simplified" lub "extra-broad"), wprowadzonej przez Daniela Jonesa. Zapisuje się w niej r zamiast ɹ oraz stosuje następujące symbole samogłosek:[3]
| Przednie | Centralne | Tylne | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| długie | krótkie | długie | krótkie | długie | krótkie | |
| Przymknięte | iː | ɪ | uː | e | ||
| Średnie | e | əː | ə | oː | ||
| Otwarte | a | ʌ | aː | o | ||
| Dwugłoski | Zamykające | Centrujące | ||
|---|---|---|---|---|
| do /ɪ/ | do /ʊ/ | |||
| Od wysokiego | iə uə | |||
| od średniego | ei ɔi | ou | eə | |
| od niskiego | ai | au | ||
Gramatyka języka angielskiego[edytuj | edytuj kod]
Osobny artykuł: Język angielski jest językiem pozycyjnym i analitycznym (duże znaczenie odgrywają czasowniki posiłkowe), choć występują też pewne elementy fleksji. Są to relikty indoeuropejskiego systemu deklinacji i koniugacji, w pełni zachowanego w językach słowiańskich i łacinie, a częściowo w staroangielskim. Odmiana przez przypadki dotyczy zaimków, rzeczowniki posiadają tylko dopełniacz (Saxon genitive), tworzony z końcówką -s.
W języku angielskim występują przedimki: określony the i nieokreślony a(n). Formy an używa się przed wyrazami wymawianymi z nagłosową samogłoską – an hour ale a union. Co niezwykłe wśród języków indoeuropejskich, nie istnieje kategoria rodzaju gramatycznego, z wyjątkiem zaimków trzeciej osoby liczby pojedynczej.
Czasy morfologiczne[edytuj | edytuj kod]
W języku angielskim występują dwa czasy morfologiczne – teraźniejszy i przeszły. Łącznie z konstrukcjami gramatycznymi można wyróżnić szesnaście czasów gramatycznych i konstrukcji osadzających czynności w odpowiednim czasie. Wyróżnia się cztery kategorie czasowe:
- czas teraźniejszy
- czas przeszły
- czas przyszły
- czas przyszły w przeszłości.
Każdy występuje w czterech aspektach precyzujących usytuowanie czynności w czasie: prostym, ciągłym (zwanym niekiedy postępującym), przeszłym i przeszłym ciągłym. Poniższa tabela przedstawia przykładowe zdanie w 16 czasach strony czynnej (Present Simple: I do – Robię):
| Czasy (Tense) / Aspekty czasowe | Simple | Continuous | Perfect | Perfect Continuous |
|---|---|---|---|---|
| Present (Teraźniejszy) | I do | I am doing | I have done | I have been doing |
| Past (Przeszły) | I did | I was doing | I had done | I had been doing |
| Future (Przyszły) | I will do | I will be doing | I will have done | I will have been doing |
| Future in the past (Przyszły w przeszłości) | I would do | I would be doing | I would have done | I would have been doing |
Aspekty continuous (ciągły) nazywane są także progressive (progresywne). Obie te nazwy są jednak nieścisłe w odniesieniu do angielskiego, dlatego używa się także terminu continuous and progressive aspect (aspekt ciągły i progresywny). Zazwyczaj jest tłumaczony na język polski jako aspekt niedokonany.
Wyboru czasu gramatycznego w zdaniu dokonuje się w zależności od sytuacji.
Wśród językoznawców nie ma pełnej zgody co do tego, czy każdą z podanych wyżej konstrukcji uważać za samodzielny czas. Niektórzy wyróżniają w angielszczyźnie jedynie czas przeszły i teraźniejszy (ze względu na istnienie w nich prostych form czasownika), pozostałe zaś czasy uważają za aspekty tych dwóch czasów.
W języku angielskim występują trzy strony: czynna, bierna i zwrotna.
Strona bierna[edytuj | edytuj kod]
Oznacza, że czynność jest wykonywana na podmiocie. Zasadniczą różnicą między angielskim i większością języków jest to, że podmiotem w zdaniu w stronie biernej może stać się również dopełnienie dalsze:
- She was given a chance. – dano jej szansę.
Strona bierna nie może być utworzona w czasach z rodziny Perfect Continuous.
Strona zwrotna[edytuj | edytuj kod]
Oznacza wykonywanie czynności przez podmiot na samym sobie. Używa się do tego celu partykuły o konstrukcji zaimek w formie dopełnienia + self w liczbie pojedynczej lub selves w liczbie mnogiej
| myself | ourselves |
| yourself | yourselves |
| himself herself itself | themselves |
Jest to jedyny przypadek w języku, gdy druga osoba liczby pojedynczej różni się od liczby mnogiej. Strona zwrotna nie występuje w relacjach wzajemnych (reciprocal). Używa się wtedy each other, w l. mn one another.
- They washed themselves. – umyli się (każdy siebie)
- They washed each other. – umyli się (wzajemnie)
Składnia[edytuj | edytuj kod]
Podstawowym szykiem zdania jest SVO, podobnie jak w języku polskim. Wyrazy określające poprzedzają określane. Szyk zdania jest mniej swobodny niż w języku polskim.
W języku angielskim istnieją tzw. okresy (tryby) warunkowe. Używamy ich, kiedy mówimy o jakiejś czynności, która może zostać wykonana (lub nie), jeśli zostanie spełniony jakiś warunek. Wyróżnia się następujące okresy warunkowe:
- first conditional, np. If he really loves Cindy, he will ask her to be his wife. (warunek możliwy do spełnienia)
- second conditional, np. If I were you I would go to a doctor. (sytuacja hipotetyczna, nierealistyczna)
- third conditional, np. If she had come earlier she would have met with Tom. (warunek niemożliwy do spełnienia, bo dotyczy przeszłości)
- zero conditional, np. If she goes in the rain, she gets wet. (zdanie zawsze prawdziwe)
Uwaga! Można łączyć zdania z II i III okresu warunkowego, powstaje wówczas mixed conditional.
Wpływ na język polski[edytuj | edytuj kod]
Z języka angielskiego do polskiego przechodzi ogromna liczba wyrazów. Są to głównie terminy naukowo-techniczne, głównie o źródłosłowie grecko-łacińskim (np. akronim "laser", itp.) i związane z kulturą masową (np. "baseball", "jazz", "football")[4][5].
Przyjęły się też pewne angielskie zwroty konwersacyjne i wykrzykniki, jak np. "OK", "sorry", "oops", "wow".
Zaobserwować można też zmianę sposobu wymawiania zapożyczeń z innych języków na korzyść ich wymowy w jęz. ang, np.: "image" czy "quiz".
Wskazuje się też na niewielki wpływ języka angielskiego na ortografię i interpunkcję polszczyzny: użycie wielkich liter (szczególnie w tytułach i nazwach), wzmożone użycie kursywy, użycie (podwójnego) apostrofu, a także kropki dziesiętnej.
Niektóre podobieństwa pochodzą ze wspólnej indoeuropejskiej genezy obu języków.
Przypisy
- ↑ Constitutional Topic: Official Language w serwisie The US Constitution on line
- ↑ http://www.economist.com/world/europe/displayStory.cfm?Story_ID=883997 The Triumph of English (en)
- ↑ E. M. Kirkpatrick: Chambers universal learners' dictionary. Edinburgh: Chambers, 1980, s. xv-xvi. ISBN 0-550-10633-2.
- ↑ Futbol – Słownik języka polskiego
- ↑ Słowo jazz, "o nieznanej genezie", ukuto w językowym aglomeracie Chicago około 1915 r. W literaturze notowane wcześniej jako jazgot (got jazz) lub tam mówione dialektowo "dżes" lub literacko "drzesz".
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- język staroangielski
- język średnioangielski
- język wczesny nowoangielski
- fonetyczna metoda nauczania języka angielskiego
- amerykańska odmiana języka angielskiego
|
|||||||||||||||||
|
|||||||
