Франция
| Франция Франc Республика République française / France |
|||||||||||
|
|||||||||||
| Кьилин шегьер: | Париж | ||||||||||
| Шегьерар: | Париж, Марсель, Лион, Тулуза, Бордо, Лилль | ||||||||||
| ЧӀал: | франc | ||||||||||
| Идара авунин тегьер: | Президентдин республика | ||||||||||
| Кьил: | Франсуа Олланд | ||||||||||
| Майдан: | 674 843 [1]км² / 547 030[2] км² | ||||||||||
| · Цин ччилин %: | 0,26 | ||||||||||
| Агьалияр: | ▲ 66 200 000/63 460 000 ксар. (21-лагьай) | ||||||||||
| · Агьалийрин къалинвал: | 116 ксар./км² | ||||||||||
| Пул: | евро (EUR, код 978)[3] | ||||||||||
| КъВБ: | 2,216 трлн.[4] млрд. $ (8-лагьай) | ||||||||||
| · АСКА КъВБ: | 43,000[4] $ | ||||||||||
| ИПВИ: | ▲ 0,884[5] (20-лагьай) | ||||||||||
| Домен: | .fr[6] | ||||||||||
| Телефондин код: | +33 | ||||||||||
| Сятдин чӀул: | +1 | ||||||||||
Франция (франц. France, fʁɑ̃s), официал тІвар Франc Республика (франц. République française, ʁe.py.blik fʁɑ̃.sɛz) - РагъакІидайпатан Европада авай гьукумат я. Республикадин девиз - «Азадвал, Барабарвал, Стхавал», адан диб (принцип) - гьакимвал халкьдиндинди я, ам халкь патал халкьди ийизавайди я[7]. Кьилин шегьер - Париж я. Франциядин агьалийрин чІехи пай галло-римвияр аладайди ва роман кІватІалдик квай чІалал рахазавайди ятІани, уьлкведин тІвар франкар лугьудай герман тайифадин тІварцІикай арадал атанва.
Франция - «хвехуьнин» гьукумат я, СМТ-дин Хатасузвилин Шурадин ибаратдик квай гьамишан 5 члендикай сад я. 1950-лагьай йисаррилай гатІумна Европадин ГалкІ туькІуьрнавай гьукуматрикай сад язва.
Агьалийрин сан-гьисаб - 64,7 млн кас (2010 гьер)[8], абурукай 90 вишекайди - Франциядин гьукуматвияр я. Дин гвайбурукай чІехи пай католикар я (76%).
Къанунар акъуддай орган - кьве палатадин парламент я (Сенатни Миллетдин АлтІушун). Административ чара авунар: 27 вилаят (22 метрополияни 5 гьуьлерилай анихъ авай вилаят), абурук 101 департамент ква (96 метрополияда, 5 гьуьлерилай анихъ авай департамент)[9].
Къене авайбур
Экономикани финансар[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Индустрия[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Францияди ракьунинни уранрин рудаяр, бокситар хкудун тухузава. Расна акъудзавай индустриядин чІехи метлеб авай хилер - машинар акъудун, гьа гьисабдик автомобиляр акъудун, электротехникадинни электроникадин (телевизорар, чуьхуьдай машинарни мсб), авиациядин, гимияр авун (танкерар, гьуьлуьн паромар) ва станокар акъудун я.
Франция дуьньядин виридалайни чІехи химиядинни нафтахимиядин продукция акъудзавайбурукай сад я (гьа гьисабдик каустик сода, синтетикадин каучук, пластмасса, минерал миянар, фармацевтикадин метягьарни мсб.), чІулавни рангадин (алюминий, кьуркьушумни цинк) металлар.
Вири дуьньядин базардал франк парталриз, кІвачин къапариз, ювелирдин затІариз, парфюмериядизни косметикадиз, коньякриз, нисийриз (400-далай пара жуьре акъудзава) чІехи машгьурвал ава.
Алишверишвални къуллугърин хел[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Экспорт: машинар акъудунин индустриядин продукция, гьа гьисабдик транспортдин оборудование (къиметдай 14 кьван %), автомобиляр (7 %), хуьруьн майишатдинни недай-хъвадай метягьар (17%, Европада кIвенкIве аваз фидай экспортеррикай сад я), химиядин метягьарни зурфабрикатар ва мсб.
Тарих[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Антик берейра къенин Францидин чилерал кельтрин халкь галлар яшамиш жезвай. 1 вишюса ч.э.в. а чил вири михьиз Римдин кьушунхъан Юлий Цезарди къачуна Республикадик артухарна. Гьа чӀавунилай кьил къачуна къенин Франциядин чилел романизациядин процессар эгечӀна. Чиликай Римдин провинцияр хьана, яшамиш жезвай халкь галлари къвез-къвез чпин хайи чӀал рикӀелай физ римавийрин латин чӀалал рахаз хьана. ГьакӀ физ, са кьуд виш йисалай а чилел мад са касни галл чӀалал рахазвачир.
5-лагьай вишийсалай эгечӀна чилел гьар жуьре германрин халкьар къвезвай. 476 йисуз Римдин империя чкӀайла, адан чилерал, гьакӀни къенин Франциядал а халкьари чпин гьукуматар эцигаз хьана. Вестготар а чилел хьана алатайла атана маса герман халкьдин - франкрин нубат чил кьиле тухуз. Хлодвиг Ӏди Меровингрин гьукумат эцигна. Абуру римавийрин пара хийир авай затӀар, фикирар, низамар чпиз къачузвай, гьакӀни католик дин (496). Меровингрин гуьгъуьна франкрин чӀехи династия Каролингар хьана. Карл ЧӀехидикай 800 йисуз император хьана. 843 йисуз Верденда хьайи разивиляй Карл ЧӀехидан хтулрин гьукумат пуд патал пайна - гьабурукай ракъакӀидай патал алай кӀусуникай къенин Франция хьана.
Кьулан вишйисарин бередиз пачагьдинни гьукуматдин виридалайни къуватлу инсанрин арада пара къалар авай. ГьакӀни Францияда гегьеншдаказ Инквизицияди кӀвалахзавай. Гьукуматдин кефер патал норманнар атана, а чилиз чпин халкьдин тӀвар гана. Луи VӀӀдан чӀавуз Англиядихъ галаз гьажетрини дявейрин яргъи жерге эгечӀна, а пачагьдин чара хъхьанвай паб Элеонора Пуатуни Аквитани 1152 йисуз Генрих Плантагенетазз гъуьлуьз фена. ГьакӀ хьана Франциядин са пай кьван чил Англиядик акатна. Филипп ӀӀ Августдивай Англия Штауферрихъ галаз санал 1299 йисалди Францидай акъуд жезвай. 1250 йисуз пачагь Луи ӀX Европадин виридалайни къуватлу пачагьрикай сад тир.
1328 йисуз эхиримжи Капетинг кьейила Филипп Валуа цӀийи пачагьвилиз хкягъна. Францида 15 миллион кас яшамиш жезвай, меденият а чӀавуз лап виниз акъатнавай.
ЭлячӀунар[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Баянар[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
- ↑ Франциядихъай малуматар (гьуьлерилай анихъ авай чилер галаз)
- ↑ Франция-метрополиядихъай малуматар (европадин пай).
- ↑ 1999 йисал кьван франс франк.
- ↑ 4,0 4,1 Халкьарин арада авай валютадин фонд (2013 йисан нава)
- ↑ Human Development Report 2013. United Nations. Ахтармишун 14 март 2013.
- ↑ ГьакIни .eu, ЕврогалкIдин иштиракхъан яз.
- ↑ http://www.conseil-constitutionnel.fr/conseil-constitutionnel/root/bank_mm/constitution/constitution_russe_version_aout2009.pdf
- ↑ INSEE — Bilan démographique 2009
- ↑ Encyclopédie Encarta France (population et société) (фр.) (Шаблон:Str ≠ len). Ахтармишун 18 октябрь 2009.
|
|
||
 |
Австрия · Азербайжан ¹ · Албания · Андорра · Беларусия · Бельгия · Болгария · Боснияни Герцеговина · Ватикан · Венгрия · Германия · Греция · Гуржистан ¹ · Дания · Ирландия · Исландия · Испания · Италия · Кипр ¹ · Къазакъстан ² · Латвия · Литва · Лихтенштейн · Люксембург · Македония · Мальта · Молдова · Монако · Нидерландар · Норвегия · Польша · Португалия · Румыния · Сан-Марино · Сербия · Словакия · Словения · Турция ² · Украина · Урусат ² · Финляндия · Франция · Хорватия · Черногория · Чехия · ЧӀехибритания · Швейцария · Швеция · Эстония
Инкарвал гьукуматар: Абхазия ¹ · АрцӀах Республика ¹ · Республика Косово · Приднестровьедин Молдовадин Республика · Кеферпатан Кипр ¹ · Кьиблепатан Осетия ¹ |
|
