Konstitusiya

Konstitusiya — (lat. constitutio — «quruluş»)dövlətin ali qanunudur, ali hüquqi qüvvəyə malikdir və həmin dövlətin siyasi, hüquqi və iqtisadi sistemlərin əsaslarını təsbit edir, vətəndaşlarının hüquq və azadlıqlarını elan edir və zəmanət verir. Konstitusiya sözünün hərfi mənası “qurmaq, yaratmaq, əsasını qoymaq” deməkdir.

Konstitusiya –Dövlətin bir fenomen kimi mahiyyətini açıqlayan, qanunvericilik, icra və məhkəmə orqanlarının funksiyalarını əks etdirən, cəmiyyət, şəxsiyyət və dövlət arasındakı qarşılıqlı münasibətləri müəyyən edən ən yüksək hüquqi qüvvəyə malik olan hüquqi sənəddir.

Bir qayda olaraq Konstitusiyaları iki əsas növə təsnif edirlər: yazılı və tarixdən irəli gələn şifahi hüquqi qaydalar.

Yazılı konstitusiyalar ya vahid normativ aktdır (əksər dövlətlərdə), ya da bir neçə konstitusiya qanunlarının məcmusudur (məsələn, İsveç Konstitusiyası, İspaniya Konstitusiyası, Finlandiya Konstitusiyası).

Yazılmamış konstitusiyalarda konstitusiya normaları çox sayda aktlarda və həmçinin adətlərdə təsbit olunmuşdur (anqlo-saks hüquqi ailəsi üçün səciyyəvidir (ABŞ istisna olmaqla), Böyük Britaniya Konstitusiyası).

Dünyada konstitusinalizmin vətəni İngiltərə sayılır, orada ilk konstitusiya aktı Azadlıqların Böyük Toplusu (Magna Carta 1215-ci il) olmuşdur. İlk yazılı konstitusiya ABŞ Konstitusiyasıdır kı, çoxlu dəyişiklilərlə bü gün də qüvvədədir.

Konstitusiyanın funksiyaları

Konstitusiyanın əsas funksiyaları bunlardır:

1. Hüquqi funksiya - bütün hüquq sisteminə xas olan tənzimləmə funksiyasını yerinə yetirir.
2. Sosial funksiya- ailə, din kimi sosial təsisatlara, atalıq, analıq kimi sosial dəyərlərə, təhsil, elm kimi sosial sistemin yaşamasına təsir göstərir.
3. Siyasi funksiya –siyasi qüvvələrin hakimiyyəti əldə etməsinin sivil formasını təsbit edir.
4. Tərbiyəvi funksiya - hər bir insanda, konstitusiya qanunlarına,insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarına və dövlətə hörmət ruhu aşılayır.

Konstitusiyaların digər qanunlardan fərqi

Konstitusiya:

• Dövlət quruluşunu və dövlət hakimiyyətinin ali orqanlarını müəyyən edir, insan hüquq və azadlıqlarına dövlət tərəfindən zəmanət verir.
• Ali hüququ qüvvəyə malikdir.
• Digər hüquqi normativlərə nisbətən müəyyən stabilliyə malikdir.
• Qanunvericilik üçün əsas rolunu oynayır.
• Dəyişilməsinin xüsusi qaydalarına malikdir.

Azərbaycan Konstitusiyası

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası 1995-ci il noyabrın 12-də ümumxalq səsverməsində (referendumda) qəbul edilmişdir. 1995-ci il noyabrın 27-dən qüvvəyə minmişdir.

Dünya dövlətlərin konstitusiyalarının qəbul tarixləri

1. San-Marino, 1600-cü il, San-Marino Konstitusiyası (Statuta Decreta), Konstitusiyalı respublika
2. ABŞ, 1789-cu il, ABŞ Konstitusiyası, Konstitusiyalı federativ respublika
3. Norveç, 1814-cü il, Norveç Konstitusiyası, Konstitusiyalı monarxiya
4. Niderland, 1815, Niderland Konstitusiyası, Konstitusiyalı monarxiya
5. Kosta-Rika, 1838, demokratik respublika
6. İtaliya, 1848-ci ildə Sardiniya krallığı kimi qəbul edilib, sonradan İtaliya krallığı
7. Argentina, 1853, federal prezidentli respublika
8. Kanada, 1867, Kanada Konstitusiyası, British North America Act
9. Lüksemburq, 1868, parlamentli monarxiya
10. İsveçrə, 1874, İsveşrə Konstitusiyası
11. Avstraliya, 1901, Avstraliya Konstitusiyası
12. Meksika, 1917
13. Avstriya, 1920, Avstriya Konstitusiyası
14. Lixtenşteyn, 1921, Lixtenşteyn Konstitusiyası
15. Latviya, 1922
16. İrlandiya, 1937, İrlandiya Konstitusiyası
17. İslandiya, 1944
18. İtaliya, 1947, İtaliya Konstitusiyası
19. Yaponiya, 1947, Yaponiya Konstitusiyası
20. ÇXR, 1949, Çin Xalq Respublikası Konstitusiyası
21. Almaniya, 1949,
22. Macarıstan, 1949,
23. Hindistan, 1950, Hindistan Konstitusiyası
24. Danimarka, 1953
25. Misir, 1953
26. Fransa, 1958, Fransa Konstitusiyası
27. Kipr, 1960
28. Monako, 1962
29. Malta, 1964
30. Uruqvay, 1966
31. Pakistan, 1973
32. İsveç, 1975
33. Yunanıstan, 1975
34. Madaqaskar, 1975
35. Portuqaliya, 1976
36. İspaniya, 1978, İspaniya Konstitusiyası
37. Çili, 1980
38. Qayana, 1980
39. Türkiyə, 1982
40. Honduras, 1982
41. Qvatemala, 1985
42. Efiopiya, 1987
43. Filippin, 1987
44. Surinam, 1987
45. Braziliya, 1988
46. Xorvatiya, 1990
47. Andorra, 1991
48. Bolqarıstan, 1991, Bolqarıstan Konstitusiyası
49. Makedoniya, 1991
50. Kolumbiya, 1991
51. Rumıniya, 1991
52. Sloveniya, 1991
53. Çexiya, 1992
54. Estoniya, 1992, Estoniya Konstitusiyası
55. Litva, 1992
56. Paraqvay, 1992
57. Slovakiya, 1992
58. Peru, 1993
59. Belçika, 1993,
60. Andorra, 1993
61. Rusiya, 1993, Rusiya Federasiyası Konstitusiyası
62. Belarus, 1994, Belorus Konstitusiyası
63. Azərbaycan, 1995, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası
64. Ekvador, 2008
65. Boliviya, 2009