14-a de oktobro

oktobro
lu	ma	me	ĵa	ve	sa	di
			1	2	3	4
5	6	7	8	9	10	11
12	13	14	15	16	17	18
19	20	21	22	23	24	25
26	27	28	29	30	31
aranĝo de 2015 tagoj

La 14-a de oktobro estas la 287-a tago de la jaro (la 288-a en superjaroj) laŭ la Gregoria kalendaro. 78 tagoj restas.

Je la 14-a de oktobro okazis, interalie:

Eventoj

• 1066: Batalo de Hastings, la unua milita sukceso de la normanoj konkerantaj Anglion
• 1140: Pola episkopejo en Pomerio kun sidejo en Wolin (poste en Kamień Pomorski) estis agnoskita per buleo de la papo Inocento la 2-a
• 1469: En Valadolido okazis nupto de la posta gereĝa paro Isabel la 1-a (Kastilio) kaj Fernando la 2-a (Aragono)
• 1655: En Duisburg fondiĝis universitato
• 1767: Rusa parlamentano Nikolaj Repnin, por rompi reziston kaj terorigi polajn parlamentanojn kontraŭaj al samrajtigo de alikredantoj kaj subskribi gvarancian traktaton inter Respubliko de Ambaŭ Nacioj kaj Rusa Imperio, ordonis al Armeo de Rusa Imperio kidnapi gvidantojn de konfederacio de Radom: episkopojn kaj ministron, kaj sekve ekzilis ilin al Kalugo, kie restis ĝis 1773. Pola Sejmo sen opozicio akceptis rusajn kondiĉojn - Pollando iĝis protektorato de Rusa Imperio.
• 1773: Komisiono de Nacia Edukado fondiĝis - la unua ministerio pri edukado en Pollando kaj Eŭropo
• 1793: Terorigita de rusa armeo pola Sejmo de Grodno akceptis skribitan de Katerino la 2-a projekton de eterna alianco pola-rusa
• 1834: Oni patentis semilon de maizo
• 1861: Rusa estro de Kongresa Pollando Karol Lambert enkondukis militjuron
• 1877: Usona astronomo Christian Heinrich Friedrich Peters malkovris asteroidon Iduno
• 1904: Germana astronomo Paul Götz malkovris asteroidojn Kresido kaj Praksedo
• 1915: Unua mondmilito: Bulgario aliĝis al la milito flanke de Centraj Potencoj
• 1919: Prusa Sejmo akceptis voĉdonon pri disdivido de germana Silezio laŭ provincoj: la malsupra kun ĉefurbo en Vroclavo kaj la supra kun ĉefubo en Opole
• 1920: Ratifiko de Traktato de Tartu flanke de Finnlando kaj Rusia Soveta Federacia Socialisma Respubliko
• 1922: Germana astronomo Karl Wilhelm Reinmuth malkovris asteroidon Rozino
• 1926: Oni eldonis Winnie-la-Pu, la infanlibron de A. A. Milne
• 1933: Germanio forlasis la Ligon de Nacioj
• 1936: Belgio rompis militistan aliancon kun Francio por konservi neŭtralecon pri eventuala franca-germana milito
• Dua mondmilito en Pollando kaj la mondo:
  • 1939: Germana polico pafmortigis 14 polojn en Inowroclaw kaj 36 judojn en Iwierzyce (proksime al Ropczyce); germanaj regopovoj devigis judan loĝantaron de Lublin al kontribucio je 300 mil zlotoj
  • Dum kunsido en ĉefa Sekur-oficejo de Nazia Germanio oni decidis likvidi polajn gvidantojn; rumanoj transportis polan marŝalon Edward Rydz-Śmigły kun asistanta lin grupo de oficiroj de Craiova al Dragoslavele (Distrikto Argeș)
  • 1940: Germanaj regopovoj de la 1-a de oktobro 1939 ĝis la 14-a de oktobro 1940 forveturigis de Varto-Lando 52 759 anserojn; en Varto-Lando laboris 18 474 britaj kaj francaj militkaptitoj
  • 1941: En Poznan germanoj mortpunis 12 oficirojn kaj soldatojn de antaŭmilita Pola Militistaro
  • Stalinista prokuroro kaj diplomato Andrej Vyŝinskij informis polan ambasadoron en Sovetunio ke tie troviĝas 3 grupoj de enprizonigitaj polaj civitanoj: kondamnitaj de juĝejoj kaj restantaj en arestejoj - 71 481 personoj, ekzilitaj al lokoj de deviga setligo - 291 137, internigitaj soldatoj - 25 314 personoj;
  • 1942: En Volinio formiĝis la unua taĉmento de Ukraina Ribela Armeo, kies celo estis pure etna ukraina ŝtato, tial terorisme amase atakis senarmilajn polajn vilaĝojn en Volinio kaj Orienta Malgrandpolujo; germanoj ekzekutis en Poznan 14 polojn pro partopreno en rezista movado
  • 1943: En germana koncentrejo Sobibór (proksime al Włodawa) eksplodis ribelo pretigita de rusa oficiro de Ruĝa Armeo - post pafmortigo de 9 SS-anoj kaj du gardistoj de alia nacieco 300 personoj fuĝis (germanoj sukcesis kapti nur 53) - dum subpremado de la ribelo pereis ĉ. 150 judojn; en germana koncentrejo Majdanek 250 judoj mortis pro venenigo per gaso; germana polico dum traserĉo de arbaro pafmortigis en Kaplonosy (proksime al Włodawa) 70 polojn kaj ĉ. 100 forkurintajn de labortendaroj judojn; taĉmento de URA atakis vilaĝon Honiatyn (proksime al Hrubieszów), kie murdis kelkdekon de poloj
  • 1944: Germanaj soldatoj pafmortigis en Nienaszów (proksime al Jasło) 23 personojn pro malobeo al ordono evakuiĝi; germana polico pendumis publike 15 polojn en Radom pro partopreno en rezista movado
  • Pola Partizana Bataliono famiĝis per atako al urbo Kotor Varoš en Bosnio; pro atenco kontraŭ Hitler Erwin Rommel estis devigita al sinmortigo; Moskva ŝtata instituto de internaciaj rilatoj fondiĝis
• 1947: Chuck Yeager flugis aviadilon Bell X-1 pli rapide ol la rapideco de sono, fariĝante la unua homo kiu faris tion dum horizontala flugo.
• 1953: Arabaj-israelaj militoj: israelaj soldatoj atakis landliman jordanan vilaĝon Quibya kaj eksplodigis 42 domojn, lernejon kaj moskeon - rezulte 75 araboj pereis
• 1955: Vieno: malfermo de rekonstruita postmilite Burgoteatrejo
• 1962: Kariba krizo: usona spionaviadilo Lockheed U-2 fotis sovetajn raket-setligojn en Kubo
• 1964: Pastoro Martin Luther King, aganta por rajtegaligo de afro-usonanoj, ricevis Nobelpremion pri paco
• 1966: Malfermo de la unua linio de la Metroo de Montrealo
• 1966: Nederlando: politika partio Demokratoj 66 fondiĝis
• 1969: Olof Palme iĝis ĉefministro de Svedio
• 1973: Milito de Jom Kippur: egiptaj taĉmentoj samtempe atakis de kvin direktoj Sinajon, okupatan de Izraelo
• 1981: Hosni Mubarak iĝis prezidento de Egiptio
• 1992: Ĉefa ŝtata arkivisto de Rusio Rudolf Piĥoja transdonis al pola prezidento Lech Wałęsa kopiojn de dokumentoj pri Katina murdo
• 1994: Premiero de la usona filmo Pulp-fikcio
• 2004: Norodom Sihamoni iĝis reĝo de Kamboĝo
• 2008: Kanado: Konservisma Partio gajnis parlamentan balotadon
• 2010: Mark Rutte iĝis ĉefministro de Nederlando
• 2012: Aŭstra parŝutisto Felix Baumgartner akiris mopndĉampionecon saltante de pli ol 39 km

Naskiĝoj

• 1465: Konrad Peutinger, germana juristo, humanisto, diplomato, ekonomikisto, politikisto kaj libro-antikvaĵisto. (m. 1547)
• 1542: Jalaluddin Muhammad Akbar, imperiestro de la Mogola Imperio en Barato (m. 1605)
• 1563: Jodocus Hondius, flandra kartografo (m. 1612)
• 1630: Sofia de Palatinato, princino de Palatinato (m. 1714)
• 1633: Jakobo la 2-a, reĝo de Anglio (m. 1701)
• 1644: William Penn, angla kvakero, fondinto de Pensilvanio (m. 1718)
• 1784: Fernando la 7-a, reĝo de Hispanio (m. 1833)
• 1786: Julius Jacob von Haynau, fifama aŭstra generalo (m. 1853)
• 1797: Ida Pfeiffer, germana esploristino kaj verkistino (m. 1858)
• 1864: Stefan Żeromski, pola verkisto kaj publicisto (m. 1925)
• 1868: Miklós Jancsó, hungara kuracisto (m. 1930)
• 1882: Éamon de Valera, irlanda ĉefministro kaj prezidento (m. 1975)
• 1888: Katherine Mansfield, angla verkistino (m. 1923)
• 1890: Dwight D. Eisenhower, usona prezidento (m. 1969)
• 1897: Zoltán Hosszú dro, hungara aktoro (m. 1944)
• 1906: Hannah Arendt, germana-usona filozofino kaj politikologino juddevena (m. 1975)
• 1913: Józef Garliński, pola verkisto, historiisto kaj elmigrinta aganto (m. 2005)
• 1914: Raymond Davis Jr., usona nobelpremiita fizikisto (m. 2006)
• 1921: János Domokos, hungara politikisto, verkisto (m. 1987)
• 1927: Roger Moore, brita aktoro, ambasadoro de UNICEF
• 1930: Mobutu Sese Seko, prezidento de Demokratia Respubliko Kongo (m. 1997)
• 1930: Schafik Handal, salvadora politikisto (m. 2006)
• 1933: Antal Végh, hungara verkisto (m. 2000)
• 1938: Farah Pahlavi, ŝahbanu de Irano
• 1939: Kálmán Aniszi, hungara ĵurnalisto
• 1940: Cliff Richard, brita kantisto
• 1946: Sándor Kibédi Varga, hungara ĵurnalisto, verkisto (m. 2015)
• 1947: Lukas Resetarits aŭstra aktoro kaj kabaredisto
• 1948: András Vetró, rumania hungara skulptisto
• 1954: Pálma Szigeti, rumania hungara artistino
• 1960: Sándor Majla, rumania hungara poeto, libroeldonisto (m. 2015)
• 1967: István László Mátyás, hungara grafikisto
• 1974: Natalie Maines, usona kontrea muzikistino
• 1976: Hajnal T. Biró, rumania hungara televidredaktorino
• 1978: Usher Raymond, usona kantisto, aktoro kaj muzikproduktisto
• 1982: Barna Bányai Kelemen, hungara aktoro

Mortoj

• 1066: Harold la 2-a, reĝo de Anglio (proksima dato) (n. 1022)
• 1318: Eduardo Bruso, frato de Roberto Bruso kaj pretendanto al la trono de Irlando (n. ĉ. 1280)
• 1536: Garcilaso de la Vega, hispana poeto kaj soldato (n. ĉ. 1501)
• 1547: Perino del Vaga, itala pentristo (n. 1501)
• 1601: Tycho Brahe, dana astronomo kaj astrologo (n. 1546)
• 1879: Ferdinand Kürnberger, aŭstra verkisto kaj felietonisto
• 1919: Jenő Forster, hungara esperantisto (n. 1853)
• 1930: Nakano Ĉuiĉiro, japana esperantisto (n. ĉ. 1813)
• 1944: Erwin Rommel, germana feldmarŝalo (n. 1891)
• 1953: Gyula Szőkefalvi-Nagy, hungara matematikisto (n. 1953)
• 1959: Errol Flynn, usona aktoro aŭstrali-devena (n. 1909)
• 1977: Bing Crosby, populara usona kantisto kaj aktoro (n. 1887)
• 1981: Pál Sőni, hungara kritikisto, lieraturhistoriisto (n. 1917)
• 1990: Leonard Bernstein, usona komponisto, dirigento kaj pianisto (n. 1918)
• 1995: Edith Pargeter (pseŭdonime Ellis Peters), angla romanisto (n. 1913)
• 1997: Zoltán Iváni, rumania hungara, hungara, usona verkisto, ĵurnalisto (n. 1910)
• 1999: Julius Nyerere, prezidento de Tanzanio (n. 1922)
• 2003: Ben Metcalfe, kunfondinto kaj unua prezidanto de Greenpeace (n. 1919)
• 2003: François Béranger, franca kantisto (n. 1937)
• 2004: Ivan Ŝamjakin, belorusa verkisto (n. 1921)
• 2010: Benoît Mandelbrot, franca matematikisto juddevena, kreinto de fraktaloj (n. 1924)
• 2010: Tadeusz Styczeń, pola katolika kleriko, etikisto, filozofo (n. 1931)

Specialaj tagoj kaj festoj

• Nacia tago en Jemeno, tago de la revolucio en S-Jemeno (1963); pliaj naciaj tagoj estas la 22-a de majo, la 26-a de septembro kaj la 30-a de novembro.
• Romkatolika Kalendaro: Sankta Kaliksto la 1-a, papo kaj martiro
• Pollando: Tago de instruisto

Tagoj de semajno

La 14-a de oktobro estas (laŭ gregoria kalendaro):

• Dimanĉo en jaroj: 1584 1590 1601 1607 1612 1618 1629 1635 1640 1646 1657 1663 1668 1674 1685 1691 1696 1703 1708 1714 1725 1731 1736 1742 1753 1759 1764 1770 1781 1787 1792 1798 1804 1810 1821 1827 1832 1838 1849 1855 1860 1866 1877 1883 1888 1894 1900 1906 1917 1923 1928 1934 1945 1951 1956 1962 1973 1979 1984 1990 2001 2007 2012 2018 2029 2035 2040 2046 2057 2063 2068 2074 2085 2091 2096;
• Lundo en jaroj: 1585 1591 1596 1602 1613 1619 1624 1630 1641 1647 1652 1658 1669 1675 1680 1686 1697 1709 1715 1720 1726 1737 1743 1748 1754 1765 1771 1776 1782 1793 1799 1805 1811 1816 1822 1833 1839 1844 1850 1861 1867 1872 1878 1889 1895 1901 1907 1912 1918 1929 1935 1940 1946 1957 1963 1968 1974 1985 1991 1996 2002 2013 2019 2024 2030 2041 2047 2052 2058 2069 2075 2080 2086 2097;
• Mardo en jaroj: 1586 1597 1603 1608 1614 1625 1631 1636 1642 1653 1659 1664 1670 1681 1687 1692 1698 1704 1710 1721 1727 1732 1738 1749 1755 1760 1766 1777 1783 1788 1794 1800 1806 1817 1823 1828 1834 1845 1851 1856 1862 1873 1879 1884 1890 1902 1913 1919 1924 1930 1941 1947 1952 1958 1969 1975 1980 1986 1997 2003 2008 2014 2025 2031 2036 2042 2053 2059 2064 2070 2081 2087 2092 2098;
• Merkredo en jaroj: 1587 1592 1598 1609 1615 1620 1626 1637 1643 1648 1654 1665 1671 1676 1682 1693 1699 1705 1711 1716 1722 1733 1739 1744 1750 1761 1767 1772 1778 1789 1795 1801 1807 1812 1818 1829 1835 1840 1846 1857 1863 1868 1874 1885 1891 1896 1903 1908 1914 1925 1931 1936 1942 1953 1959 1964 1970 1981 1987 1992 1998 2009 2015 2020 2026 2037 2043 2048 2054 2065 2071 2076 2082 2093 2099;
• Ĵaŭdo en jaroj: 1582 1593 1599 1604 1610 1621 1627 1632 1638 1649 1655 1660 1666 1677 1683 1688 1694 1700 1706 1717 1723 1728 1734 1745 1751 1756 1762 1773 1779 1784 1790 1802 1813 1819 1824 1830 1841 1847 1852 1858 1869 1875 1880 1886 1897 1909 1915 1920 1926 1937 1943 1948 1954 1965 1971 1976 1982 1993 1999 2004 2010 2021 2027 2032 2038 2049 2055 2060 2066 2077 2083 2088 2094;
• Vendredo en jaroj: 1583 1588 1594 1605 1611 1616 1622 1633 1639 1644 1650 1661 1667 1672 1678 1689 1695 1701 1707 1712 1718 1729 1735 1740 1746 1757 1763 1768 1774 1785 1791 1796 1803 1808 1814 1825 1831 1836 1842 1853 1859 1864 1870 1881 1887 1892 1898 1904 1910 1921 1927 1932 1938 1949 1955 1960 1966 1977 1983 1988 1994 2005 2011 2016 2022 2033 2039 2044 2050 2061 2067 2072 2078 2089 2095;
• Sabato en jaroj: 1589 1595 1600 1606 1617 1623 1628 1634 1645 1651 1656 1662 1673 1679 1684 1690 1702 1713 1719 1724 1730 1741 1747 1752 1758 1769 1775 1780 1786 1797 1809 1815 1820 1826 1837 1843 1848 1854 1865 1871 1876 1882 1893 1899 1905 1911 1916 1922 1933 1939 1944 1950 1961 1967 1972 1978 1989 1995 2000 2006 2017 2023 2028 2034 2045 2051 2056 2062 2073 2079 2084 2090.