Fransa
| Fransa | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|||||||||
| Motto: Liberté, Egalité, Fraternité | |||||||||
|
|
|||||||||
| Informasion | |||||||||
| Nome par intiero: | Repùblica Fransexa | ||||||||
| Nome ufisiałe: | République Française | ||||||||
| Łéngoa uficiałe: | fransexe | ||||||||
| Cavedal: | Parixe (2 125 246 ab. / 1999) | ||||||||
| Polìtega | |||||||||
| Governo: | Repùblica semipresidensiałe | ||||||||
| Capo de stato: | François Hollande | ||||||||
| Capo de governo: | Manuel Valls | ||||||||
| Ingreso a l'ONU: | 24 de otobre 1945 1. El xe menbro permanente del Consejo de Seguressa | ||||||||
| Area | |||||||||
| Totale: | 547 030 km² | ||||||||
| Pos. nel mondo: | 47° | ||||||||
| % delle acque: | 0,26 % | ||||||||
| Popolasion | |||||||||
| Totałe: | 60 180 529 ab. (2003) | ||||||||
| Pos. nel mondo: | 20° | ||||||||
| Densità: | 110 ab./km² | ||||||||
| Giografia | |||||||||
| Continente: | Eoropa | ||||||||
| Fuxo oràrio: | UTC +1 | ||||||||
| Economia | |||||||||
| Vałuta: | euro | ||||||||
| Varie | |||||||||
| TLD: | .fr | ||||||||
| Prefiso tełef.: | +33 | ||||||||
| Sigla autom.: | F | ||||||||
| Ino nasionałe: | ła Marsejese | ||||||||
| Festa nasionałe: | 14 de lujo | ||||||||
|
|
|||||||||
| 1È uno dei 51 Stati che hanno dato vita all’ONU nel 1945. | |||||||||
Ła Fransa (in fransexe, France), ufisialmente Repùblica fransexe (in fransexe République française) ła xe un stato de l'Eoropa osidentałe.
Ła confina a nordest co el Belgio, el Lusenburgo e ła Xermania, a est co ła Svissera, a sudest co ła Itałia e co Mònaco, a sudovest co Andora e ła Spagna.
Indice
Giografìa[canbia | canbia sorxente]
El teritorio fransexe el ga na superfisie de 547 030 km²[1].
Morfołoxìa[canbia | canbia sorxente]
A nord e a ovest, onde che ła Fransa ła xe bagnada da el Mar del Nord, ła Manèga e l'Oceano Atlàntico, se cata de łe łe pianure costiere.
In mezo se cata altre rejon ełevae, cofà el Masicio Sentrałe o łe montagne dei Vosgi, e vasti bazini fluviałi cofà qûełi de ła Łoira, del Ròdano, de ła Garona e de ła Sena.
A sud ła Fransa ła xe bagnada da el Mediteràneo.
Se cata łe caene montuose dei Pirenei a sudovest e de łe Alpi a sudest.
Inte ła caena de łe Alpi se cata el Mont Bianco (4 810 m), che el sconfina anca in teritorio tałian: el xe ła sima pi alta de łe Alpi e una de łe pi alte de Eoropa [2].
Anbienti naturałi[canbia | canbia sorxente]
Ła Fransa ła ga na anpia varietà de paesagi: ła va co ła banda nord-osidentałe rento a l'àrea eoropea-atlàntica invesse a sud del masicio sentrałe e a oest de łe Alpi el prexenta un paesagio tipicamente mediteràneo.
Storia[canbia | canbia sorxente]
Antighità[canbia | canbia sorxente]
I confini de ła Fransa moderna i coinside tanto con qûełi de l'antico teritorio de ła Gałia, abitada dai Gałi, na popołassion seltica. I Gałi i xe stai sotomesi inte'l I secoło AC dai Romani, co i quałi i se ga fondesto adotando lenguajo e cultura. Anca el Cristianesimo el ga tacà łe so raìxe, inte'l II e III secoło DC.
Łe frontiere orientałi de ła Gałia, łongo el Reno, łe xe stae invadeste da łe tribù xermaneghe inte'l IV secoło, prinsipalmente dai Franchi, dai quałi el riva l'antico nome de Francie[3].
Anca se ła monarchìa fransexe ła vien tante volte datada al V secoło, l'existensa continua de ła Fransa cofà entità a sé stante ła scumissia col IX secoło e ła divixion de ł'Inpero Franco de Carlomagno inte na banda orientałe e una osidentałe: ła banda orientałe ła połe èsar vista cofà el scumisio de qûeła-ła che uncuò ła xe ła Xermania, qûeła-ła osidentałe cofà ła Fransa.
I disendenti de Carlomagno i ga governà ła Fransa fin al 987, quando Ugo Capeto, duca de Fransa e conte de Parigi, el xe stà incoronà re de Fransa. I so disendenti i ga scumissià ła dinastìa dei Capetinji, che i ga governà ła Fransa fin al 1792.
Modernità[canbia | canbia sorxente]
Inte'l 1789, co ła Revołussion Fransexe, el xe scumisià un perìodo de canbiamenti senpre pi radicałi che ga portà a ła fondasion de na repùblica.
Napoleone Bonaparte [4] el ga ciapà el controlo de la Republica 'ntel 1799, autoproclamandose Inperador 'ntel 1804. Le so armade le se ga inpegnà in diverse guere in tuta Europa, le ga conquistà molte nassion e fondà regni novi, guidài dai familiari de Napoleon.
A sèvito de la so sconfita 'ntel 1815, in Fransa i ga restaurà la monarchia, pi tardi abolìa legislativamente e sostituìa da la Seconda Republica francese.
La Seconda Republica la xe finìa quando so neódo del primo Inperador, Luigi Napoleon Bonaparte, el xe sta eleto Presidente e el ga proclamà un Secondo Inpero. Manco anbizioso de so zio, el secondo Napoleon el xe stà anca lu spodestà, e la Republica la xe tornà par la tersa olta.
Anca se la venzùo in te la Prima e 'nte la Seconda guera mondial, la Fransa la ga patìo gravi perdite in termini de vite, inpero, benèssere, forsa laoro e grado de nassion dominante.
Dal 1958, la ga costruìo na democrassia presidensial [5] che no ga cedesto a le instabilità sperimentàe nei presedenti regimi parlamentari.
Nei ultimi deceni, la riconciliassion e la cooperassion de la Fransa co la Xermania la se ga rivelà sentrale par l'integrassion economica de l'Europa.
Sudivision storiche[canbia | canbia sorxente]
 |
Par saverghene de pì, varda ła pajina Provinçe storiche de ła Francia. |
Ordenamento del stao[canbia | canbia sorxente]
Sudivision ministrative[canbia | canbia sorxente]
La Franza la xe divisa in 22 region regioni (in francese région)
|
Par saverghene de pì, varda ła pajina Rejon de ła Fransa. |
Le region le xe divise uncora in 100 departamenti (in francese départements), de questi 4 i xe de oltramar.
I "dipartimenti d'oltremar" i xe ex-cołonie che dese i gode de un status simiłe a qûeło de ła Fransa Eoropea o "metropołitana". I xe considerai na part de ła Fransa [6] pitosto che teritori indipandenti.
I departamenti i xe numarai [7] e i numari i vien doparai par esenpio par i codeghi postai o le targhe de le machine.
I departamenti i xe ulteriormente sudivisi in 342 zone (in francese arrondissements).
Teritori de oltramar[canbia | canbia sorxente]
I "paexi e teritori d'oltramar" i fa part de ła Repùblica fransexe, ma no i xe part del teritorio eoropeo de ła Repùblica o de ł'àrea fiscałe de l'UE. I continua a uxar el Franco fransexe del pacifico (CFP) cofà vałuta, che no'l xe stà influensà da ła sostitussion del Franco co l'euro intel 2002.
Łe "cołetività teritoriałi" łe ga un status a metà intra i dipartimenti d'oltramar e i teritori d'oltramar.
Ła Fransa inoltre, ła mantien el controło su numaroxe ixołete de l'Oceano Pacifico e de l'Osèano Indian[8], conprexe Bassas da India, Ìxoła Clipperton, Ìxoła Eoropa, Ìxołe Glorioxo, Ìxoła Juan de Nova, Ìxoła Tromelin.
Partecipasion a organixasioni sovrastatatałi[canbia | canbia sorxente]
Ła Fransa la xe uno dei sinque menbri permanenti del Consejo de Sicuressa de le Nassion Unìe.
El xe uno dei menbri fondatori de l'Union Eoropea (UE).
Ła Fransa ła xe menbro anca de: Consejo d'Eoropa, Banca eoropea par ła recostrussion e el sviłupo (EBRD), NATO, Organixassion par ła Cooperassion e el Sviłupo Econòmego (OCDE), OSCE.
Cità principai[canbia | canbia sorxente]
Le principai cità de la Franza le xe: Aix-en-Provence, Ajacio, Albi, Amiens, Angers, Angouleme, Bastia, Belfort, Besançon, Bordeaux, Brest, Caen, Calais, Cannes, Carcassonne, Charleville-Mézières, Clermont-Ferrand, Colmar, Dijon, Dunkerque, Evreux, Grenoble, La Rochelle, Le Havre, Le Mans, Lille, Łimoges, Lion, Marseja, Metz, Montpellier, Mulhouse, Nancy, Nantes, Nizza, Nîmes, Orléans, Pariji, Perpignan, Poitiers, Quimper, Reims, Rennes, Roubaix, Rovan, Saint-Étienne, Saint-Nazaire, Strasburgo, Tarbes, Tołon, Tołoxa, Tourcoing, Tours e Valence.
Popołassion[canbia | canbia sorxente]
Etnie[canbia | canbia sorxente]
La mazor parte de la popolazion francese la xe costituia da fransexi, ma ghe xe anca numarose minoranze etneghe: i provenzai, inte'l sud-est del paese (la Provenza), i catelani inte'l Rossegion, i baschi in Vascogna, i bretoni inte la penisola de ła Bretagna e i corsi, inte l'isola de la Còrsega.
Rełijon[canbia | canbia sorxente]
El goerno fransexe no'l mantien statistiche su ła rełijon.
El CIA World Factbook del 2003[9] l'ełenca łe rełijoni in Fransa cofà:
- Catòlisi Romani 83-88%
- Musulmani 5-10%
- Protestanti 2%
- Ebrei 1%
- no afiłiai 4%.
Comunque, inte un sondaggio del 2003 el 41% dixe che l'existensa de Dio ła xe "escluxa" o "inprobabiłe". El 33% el diciara che el tèrmine "àteo" li descrive bastansa o puito, invesse el 51% el se diciara "Cristian".
Quando interogai su ła so rełijon, el 62% el ga rispondesto Catòłico Roman, el 6% Musulman, el 2% Protestante, l'1% ebràico, el 2% "altre rełijon" [10], el 26% "nisuna rełijon" e l'1% el se ga rifiutà de rispondar.
Ła discrepansa intra el nùmaro de "àtei" (41%) e el nùmaro de "nisuna rełijon" (26%) el połe èsar atribuìo a persone che łe se sente culturalmente vissine a na rełijon, i va drio ai so vałori morałi e łe so tradission, ma difisilmente łe crede in Dio.
In Fransa ła existe na forte distinsion intra rełijon e vita siviłe. La rełijon ła xe considerà fà un fato privà. I fransexi in xenerałe i se opone al poder clericałe e a ła so influensa inte-ła połìtica. El fondamentałismo islamego el xe considerà na reałe menaza par ła coexion de ła società fransexe, onde che el comunitarismo no'l xe acetà[11].
A sèvito de ła "Dichiarassion dei diriti de l'omo e del sitadin" del 1789, ła Fransa ła garantise ła łibartà de rełijon cofà dirito costitussionałe.
Na łeje del 1905, el Concordat, ła istituise ła separassion de Ciexa e Stato e ła proibise al goerno de riconòsar, stipendiar o susidiar ogni rełijon. Inte-ła situassion presedente, stabiłìa inte-l'1801-1808, el Stato el sostegnéa ła Ciexa catòłica, ła Ciexa łuterana, ła Ciexa calvinista e ła Rełijon ebràica e ła fornìa l'insegnamento scołastego de łe sudìte [12].
Lengue[canbia | canbia sorxente]
La lengua uficial la xe el francese.
Le lengue regionai le vien indesso insignae in algune scole, anca se el francese el resta l'ugnola lengua uficial in doparamento dal goerno, local o nazional.
Existe difarenti lengue locai (basco, breton, catelan, corso, fiamingo, alsazian, ocitan), ma el governo francese e el sistema scolastego i ghe ne ga descorazà el doparamento fin a poco tenpo fa.
Altri ìndexi[canbia | canbia sorxente]
- Ìndexe de sviłupo ùman (2005): 16a su 177 nassion.
- ìndexe de ła łibartà de stanpa: 11a su 139 nassion.
Economia[canbia | canbia sorxente]
In tel xenaro 1999 ghe xe stada l'introdussion de l'Euro, sevia int'el 2002 da el ritiro da ła sircołasion del Franco. Ancuò, la Fransa la xe in prima fila tra i Stati europei che serca de sfrutar el slancio dato da l'union monetaria par portar vanti la creassion de un aparato polìtego, de difesa e de sicuressa europeo piassè unificà ed eficace.
I "paexi e teritori d'oltramar" i continua a uxar el Franco fransexe del pacifico (CFP) cofà vałuta.
Ła Fransa ła xe menbro del G8.
Cultura[canbia | canbia sorxente]
I Cóvołi de Lascaux e Monte San Michełe łi xe patrimoni mondiałi de ła umanità.
Feste[canbia | canbia sorxente]
| Data | Nome vèneto | Nome locałe |
|---|---|---|
| 1 de xenaro | Capodano | Jour de l'An |
| - | Pasqua | Pâques[13] |
| - | Luni de Pasqua | Lundi de Pâques[14] |
| 1° de majo | Festa del laoro | Fête du Travail |
| 8 de majo | Dì de ła Vitroia | Victoire 1945[15] |
| - | Asension | Ascension[16] |
| - | Pentecoste | Pentecôte[17] |
| - | Luni de Pentecoste | Lundi de Pentecôte[18] |
| 14 de lujo | Festa nassionałe | Fête Nationale[19] |
| 15 de agosto | Asunsion de Marìa | Assomption |
| 1° de novenbre | Tuti i santi | Toussaint |
| 11 de novenbre | Dì dei veterani Dì de l'armistissio Dì del ricordo |
Armistice 1918 |
| 25 de diçenbre | Nadałe | Noël |
Note[canbia | canbia sorxente]
- ↑ el xe el pi vasto d'Eoropa dopo qûełi ruso e ucraino
- ↑ anca se ła montagna pi alta d'Eoropa ła xe el mont Elbrus (5 642 m), in Rusia, inte-ła caena del Càucaxo
- ↑ el nome moderno, "Fransa" el riva dal nome del dominio feudałe dei re Capetinji de Fransa, ła Île-de-France
- ↑ al secolo Buonaparte
- ↑ nota come Quinta Republica
- ↑ e de l'Union Eoropea
- ↑ soratuto in ordene alfabetego
- ↑ Isole sparse nell'Oceano Indiano
- ↑ No'l xe ciaro da onde che le provegne ste sifre.
- ↑ eccetto par Ortodosi o Budisti, che i gavea parsentuałi trascurabiłi
- ↑ Questo el xe xà capità co i Catòłisi prima de ła Revołussion Fransexe del 1789.
- ↑ par raxon storiche, sta situassion ła vixe incora inte-l'Alsazia
- ↑ Doménega, data variabiłe (non ła xe na festa pùblica)
- ↑ el luni drio Pasqua
- ↑ fin de ła seconda guera mondiałe
- ↑ dioba, 40 dì drio Pasqua
- ↑ sètima doménega drio Pasqua (no ła xe na festa pùblica)
- ↑ el luni drio Pentecoste (no ła xe pi na festa pùblica)
- ↑ Ciapada de ła Bastiłia
- ↑ Fine de ła prima guera mondiałe
Altri progeti[canbia | canbia sorxente]
Colegamenti esterni[canbia | canbia sorxente]
 |
Francia su DMoz (Segnala su DMoz un collegamento pertinente all'argomento Francia) |
- (FR) Sito uficial del servisio pubbico francese - Contien molti link a diverse istitussion e 'ministrassion
- (FR) Sito uficial de l'uficio del Presidente francese - El Palasso de l'Eliseo
- (FR) Sito uficial de el Governo
- (FR) El senado francese
- (FR) Assemblée Nationale - L'assenblea nassional francese
- (IT) Scheda de la Fransa dal sito Viaggiare Sicuri - Sito curà dal Ministero dei Esteri e da l'ACI
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg)
.svg){kind=small}
|
Stati par indice de svilupo uman |
||
| Cuel prima | Cuel daspò | |
| Danimarca | 16° posto | Italia |
