Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Bước tới: menu, tìm kiếm
Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ
Türkçe
Phát âm [ˈt̪yɾkˌtʃe]
Nói tại  Thổ Nhĩ Kỳ, Bắc Síp, Bulgaria, Hy Lạp[1], Macedonia, Kosovo, România, Síp, Azerbaijan[2] và các cộng đồng nhập cư ở
 Đức, Pháp, Hà Lan, Áo, Uzbekistan[cần dẫn nguồn], Anh, Hoa Kỳ, Bỉ, Thụy Sỹ, Ý, Kosovo,[3] và các quốc gia khác của Turkish diaspora
Khu vực Anatolia, Kypros, Balkan, Caucasus[cần dẫn nguồn], Trung Âu, Tây Âu
Tổng số người nói 65–75 triệu người
Hạng 23 (tiếng mẹ đẻ)
Ngữ hệ Hệ Altai
Phân nhánh
  • —
Hệ chữ viết ký tự Latin (biến thể Thổ Nhĩ Kỳ)
Địa vị chính thức
Ngôn ngữ chính thức tại Flag of Turkey.svg,
Flag of the Turkish Republic of Northern Cyprus.svg,
Flag of Cyprus (bordered).svg[4],
 Northern Cyprus[5],
Flag of Macedonia.svg*
*Trong các đô thị với hơn 20% người nói tiếng Thổ Nhĩ Kỳ.
Quy định bởi Hiệp hội ngôn ngữ Thổ Nhĩ Kỳ
Mã ngôn ngữ
ISO 639-1 tr
ISO 639-2 tur
ISO 639-3 tur
Phân bố
MapOfTurkishSpeakers.png

Các quốc gia với số lượng người nói tiếng Thổ Nhĩ Kỳ đáng kể
(Click on image for the legend)

Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ (Türkçe, IPA [ˈt̪yɾktʃe] (trợ giúp·thông tin)) là một ngôn ngữ được 65-73 triệu người nói trên khắp thế giới, khiến nó là ngôn ngữ được nói phổ biến nhất trong nhóm ngôn ngữ Thổ Nhĩ Kỳ. Những người nói tiếng này phần lớn ở Thổ Nhĩ Kỳ, với một số lượng nhỏ hơn ở Kypros, Bulgaria, Hy Lạp và những nơi khác ở Đông Âu. Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ cũng được nhiều người nhập cư đến Tây Âu, đặc biệt là ở Đức, sử dụng.

Gốc của ngôn ngữ này có thể truy từ Trung Á với các ghi chép đầu tiên có niên đại gần 1200 năm. Về phía tây, ảnh hưởng của tiếng Thổ Nhĩ Kỳ Ottoman - tiền thân trực tiếp của tiếng Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay - đã lan đi khi Đế quốc Ottoman mở rộng. Năm 1928, một trong các cải cách của Atatürk những năm đầu của Cộng hòa Thổ Nhĩ Kỳ là chữ viết Ottoman đã được thay bằng bảng chữ cái Latin. Đồng thời Hiệp hội ngôn ngữ Thổ Nhĩ Kỳ đã khởi xướng cải cách ngôn ngữ này bằng cách loại bỏ các từ vay mượn (loanword) từ tiếng Ba Tư và tiếng Ả Rập, thay vào đó là các từ gốc Thổ Nhĩ Kỳ và các biến thể bản địa của ngôn ngữ này.

Đặc điểm của tiếng Thổ Nhĩ Kỳ là hài hòa nguyên âm và chắp dính. Trật tự cơ bản là theo dạng "Chủ-Thụ-Động" (SOV language). Các hình thức ngôi thứ hai số nhiều có thể được sử dụng cho các cá nhân như một dấu hiệu của sự tôn trọng. Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ không có hạng hay giống cho danh từ.

Phân loại[sửa | sửa mã nguồn]

Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ là một thành viên của nhóm ngôn ngữ Oghuz, một nhóm nhỏ của nhóm ngôn ngữ Thổ Nhĩ Kỳ. Có tương đồng ngôn ngữ lẫn nhau giữa tiếng Thổ Nhĩ Kỳ và các ngôn ngữ Oghuz khác, bao gồm tiếng Azerbaijan, Turkmenistan, Qashqai, Gagauz, và tiếng Thổ Nhĩ Kỳ vùng Balkan Gagauz.[6] Gia đình Turkic gồm khoảng 30 ngôn ngữ còn sử dụng khắp Đông Âu, Trung Á, và Siberia. Một số nhà ngôn ngữ học cho rằng các ngôn ngữ Turkic là một phần của gia đình ngôn ngữ Altaic lớn hơn.[7] Khoảng 40% của tất cả người nói ngôn ngữ Turkic là người nói tiếng Thổ Nhĩ Kỳ.[8] Các tính năng đặc trưng của Thổ Nhĩ Kỳ, như hài hòa về nguyên âm, ngưng kết, và không có giống cho danh từ mang tính phổ quát trong tất cả các ngôn ngữ họ Turkic.[8]

Lịch sử[sửa | sửa mã nguồn]

Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ Orkhon được khắc trên đá (thế kỷ thứ 8). Kyzyl, Nga.

Các chữ khắc Thổ Nhĩ Kỳ cổ nhất được biết đến là ba cột đá khắc chữ Orkhon khổng lồ ở Mông Cổ hiện nay. Ba cột đá này được xây dựng để vinh danh hoàng tử Kul Tigin và anh trai của ông-Hoàng đế Bilge Khan. Chúng có niên đại khoảng từ năm 732 tới 735, cùng thời với cột đá khắc chữ Bayn Tsokto được Tonyukuk, lãnh đạo bộ lạc thời kỳ 720-725 dựng lên,[9] là những di vật tiếng Thổ Nhĩ Kỳ cổ nhất. Sau khi phát hiện và khai quật các di tích và những phiến đá liên quan của các nhà khảo cổ của Nga trong khu vực rộng lớn xung quanh thung lũng Orkhon từ năm 1889 đến năm 1893, các chuyên gia đã khẳng định ngôn ngữ trên các bia này là ngôn ngữ Thổ Nhĩ Kỳ cổ đại viết bằng chữ viết Orkhon. Các chữ viết này cũng được gọi là "rune Turkic" hoặc "runiform" do sự tương tự bề ngoài để các bảng chữ cái chữ rune của Đức.[10]

Sách tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

Printed sources

  • Akalın, Şükrü Haluk (tháng 1 năm 2003). “Türk Dil Kurumu'nun 2002 yılı çalışmaları (Turkish Language Association progress report for 2002)” (PDF). Türk_Dili (bằng tiếng Turkish) 85 (613). ISSN 1301-465X. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 27 tháng 6 năm 2007. Truy cập ngày 18 tháng 3 năm 2007. 
  • Bazin, Louis (1975). “Turcs et Sogdiens: Les Enseignements de L'Inscription de Bugut (Mongolie), Mélanges Linguistiques Offerts à Émile Benveniste”. Collection Linguistique, publiée par la Société de Linguistique de Paris (bằng tiếng Pháp) (LXX): 37–45. 
  • Brendemoen, B. (1996). “Conference on Turkish in Contact, Netherlands Institute for Advanced Study (NIAS) in the Humanities and Social Sciences, Wassenaar, 5–ngày 6 tháng 2 năm 1996”.  |chương= bị bỏ qua (trợ giúp)
  • Encyclopaedia Britannica, Expo 70 Edition Vol 12. William Benton. 1970. 
  • Coulmas, Florian (1989). Writing Systems of the World. Blackwell Publishers Ltd, Oxford. ISBN 0-631-18028-1. 
  • Dilaçar, Agop (1977). “Atatürk ve Yazım”. Türk Dili (bằng tiếng Turkish) 35 (307). ISSN 1301-465X. Truy cập ngày 19 tháng 3 năm 2007. 
  • Ergin, Muharrem (1980). Orhun Abideleri (bằng tiếng Turkish). Boğaziçi Yayınları. ISBN 0-19-517726-6. 
  • Findley, Carter V. (tháng 10 năm 2004). The Turks in World History. Oxford University Press. ISBN 0-19-517726-6. 
  • Glenny, Misha. The Balkans – Nationalism, War, and the Great Powers, 1804–1999, Penguin, New York 2001.
  • Johanson, Lars (2001). “Discoveries on the Turkic linguistic map” (PDF). Swedish Research Institute in Istanbul. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 5 tháng 2 năm 2007. Truy cập ngày 18 tháng 3 năm 2007. 
  • Ishjatms, N. (tháng 10 năm 1996). “Nomads In Eastern Central Asia”. History of civilizations of Central Asia 2. UNESCO Publishing. ISBN 92-3-102846-4. 
  • Katzner, Kenneth (tháng 3 năm 2002). Languages of the World, Third Edition. Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd. ISBN 978-0-415-25004-7. 
  • Lewis, Geoffrey (1953). Teach Yourself Turkish. English Universities Press. ISBN 978-0-340-49231-4.  (2nd edition 1989)
  • Lewis, Geoffrey (2001). Turkish Grammar. Oxford University Press. ISBN 0-19-870036-9. 
  • Lewis, Geoffrey (2002). The Turkish Language Reform: A Catastrophic Success. Oxford University Press. ISBN 0-19-925669-1. 
  • Özsoy, A. Sumru; Taylan, Eser E. (eds.) (2000). Türkçe’nin ağızları çalıştayı bildirileri (Workshop on the dialects of Turkish) (bằng tiếng Turkish). Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. ISBN 975-518-140-7. 
  • Soucek, Svat (tháng 3 năm 2000). A History of Inner Asia. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-65169-1. 
  • Vaux, Bert (2001). “Hemshinli: The Forgotten Black Sea Armenians” (PDF). Harvard University. Truy cập ngày 24 tháng 4 năm 2007. [liên kết hỏng]
  • Zimmer, Karl; Orgun, Orhan (1999). “Turkish”. Handbook of the International Phonetic Association: A guide to the use of the International Phonetic Alphabet. Cambridge: Cambridge University Press. tr. 154–158. ISBN 0-521-65236-7. 

On-line sources

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

  1. ^ “The Muslim Minority of Greek Thrace”. 
  2. ^ Taylor & Francis Group (2003). Eastern Europe, Russia and Central Asia 2004. Routledge. tr. 114. ISBN 978-1-85743-187-2. Truy cập ngày 26 tháng 3 năm 2008. 
  3. ^ Lỗi chú thích: Thẻ <ref> sai; không có nội dung trong thẻ ref có tên unpo
  4. ^ “Languages of Cyprus”. CIA World Factbook. Truy cập ngày 28 tháng 1 năm 2014. 
  5. ^ “Constitution of Turkish Republic of Northern Cyprus”. www.cypnet.co.uk. Ngày 15 tháng 11 năm 1983. Truy cập ngày 28 tháng 1 năm 2014. 
  6. ^ “Language Materials Project: Turkish”. UCLA International Institute, Center for World Languages. Tháng 2 năm 2007. Truy cập ngày 26 tháng 4 năm 2007. 
  7. ^ Gordon, Raymond G., Jr. (ed.) (2005). “Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Language Family Trees – Altaic”. Truy cập ngày 18 tháng 3 năm 2007. 
  8. ^ a ă Katzner
  9. ^ [Ergin, p.8][cần chú thích đầy đủ]
  10. ^ Ishjatms[cần chú thích đầy đủ]

Đọc thêm[sửa | sửa mã nguồn]

  • Eyüboğlu, İsmet Zeki (1991). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü (Etymological Dictionary of the Turkish Language) (bằng tiếng Turkish). Sosyal Yayınları, İstanbul. ISBN 978975-7384-72-4. 
  • Özel, Sevgi; Haldun Özen and Ali Püsküllüoğlu (eds.) (1986). Atatürk'ün Türk Dil Kurumu ve Sonrası (Atatürk's Turkish Language Association and its Legacy) (bằng tiếng Turkish). Bilgi Yayınevi, Ankara. OCLC 18836678. 
  • Püsküllüoğlu, Ali (2004). Arkadaş Türkçe Sözlük (Arkadaş Turkish Dictionary) (bằng tiếng Turkish). Arkadaş Yayınevi, Ankara. ISBN 975-509-053-3. 
Wikipedia-logo-v2.svg

Wikipedia có sẵn phiên bản bằng:

Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ
Wikimedia Commons có thêm thể loại hình ảnh và phương tiện truyền tải về Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Tiếng_Thổ_Nhĩ_Kỳ&oldid=21385557”