Casa d'Habsburgo
A casa d'Habsburgo u casa d'Austria ye una important familia reyal europea conoixita por haber fornito totz os emperadors d'o Sacro Imperio Román-Chermanico entre 1452 y 1740, tamién d'o Imperio Austriaco, dimpués Austro-Hongaro, dica a fin d'a Primera Guerra Mundial en l'anyo 1919. Os Habsburgo u "Austrias" reinoron tamién en a Corona de Castiella (dende Felipe el Hermoso como rei consort), y en a Corona d'Aragón (o rei Carlos I d'Aragón (1516–1556) estió tamién o emperador Carlos V d'Alemanya), quedando establita en o Reino d'Espanya como dinastía reinant dica que en l'anyo 1700 fue sustituita por os Borbons.
O 21 d'abril de l'anyo 1521 o emperador Carlos V asignó l'Archiducato d'Austria a Ferrando I, con o que a Casa d'Habsburgo quedó dividita en dos brancas os Habsburgo austriacos, (que encara existen) y os Habsburgo espanyols, (desapareixitos en l'anyo 1700 en a presona de Carlos II, o maldato).
Dende Ferrando I a branca austriaca gobernará dreitament en l'Archiducato d'Austria y o Reino de Bohemia, y imposará o catolicismo d'a contrarreforma en os suyos dominios. Os emperadors esleitos d'o Sacro Imperio serán tamién d'a casa d'Habsburgo dica o sieglo XVIII.
A branca austriaca prenió o nombre de Habsburgo-Lorena en l'anyo 1780, por haber-se casato Maria Tresa I d'Austria con o duque de Lorena Francisco Esteban, que esdevinió emperador d'o Sacro Imperio.
Destronatos en l'anyo 1919, en l'actualidat Carlos de Habsburgo-Lorena ye o cabo d'a familia, con os títols d'Archiduque y Prencipe Imperial d'Austria y Prencipe Reyal d'Hongría no reconoixitos por Austria.
Orichens[editar | editar código]
Entre os anyos 1273 y 1291 ye emperador Rodolfo d'Habsburgo y atribuye a sus fillos Austria y Estiria, que heban estato d'a familia Babenberg.
En l'anyo 1315 os Habsburgo yeran en conflicto con a Confederación Helvetica pero estendillas os suyos dominios enta l'este con Carintia y Carniola en l'anyo 1335, o Tirol en l'anyo 1363, Trieste en l'anyo 1382. En 1365 os chirmans d'o duque d'Austria Rodolfo o fundador se reparten o territorio d'os Habsburgo: Austria pa Alberto y o resto pa Leopoldo, tenendo o centro en Estiria.
Os primers Habsburgo emperadors[editar | editar código]
O emperador Frederico III, que yera descendient de Leopoldo, adquiere Austria en 1463 por extinguir-se a branca d'os descendients d'Alberto, que tamién controlaban os reinos de Bohemia y Hongría dende 1437, reinos que no pasarán en ixe inte a os Habsburgo.
O emperador Maximilián ye casato con María de Borgonya. En o zaguer quarto d'o sieglo XV adhibe a los suyos territorios gran part d'o herencio d'os duques de Borgonya, con o que esdevienen a familia més poderosa d'Alemanya, pero encomienza una disputa con o Reino de Francia que durará sieglos.
En a tiempos d'o emperador Carlos V os Habsburgo son sobirans d'un territorio que desborda amplament o Sacro Imperio Román-Chermanico. Como fillo de Felipe el Hermoso hereda os Países Baixos y o Franco Condato, como fillo de Chuana a Loca hereda a Corona d'Aragón, como nieto de Ferrando o Catolico hereda a Corona d'Aragón, y ye esleito emperador en l'anyo 1519 dimpués d'a muerte de Maximilián. En l'anyo 1521 o suyo chirmán Ferrando se casa con a chirmana d'o rei d'Hongría y Bohemia Loís II Jogaila y en l'anyo 1522 li atribuyen as posesions austriacas d'os Habsburgo. Como Loís II Jogaila muere en a Batalla de Mohacs en l'anyo 1526 Ferrando esdevién rei de Bohemia y d'una part d'Hongría conoixita como Hongría Reyal.
