Portugal

De Wikipedio
Irez ad: pilotado, serchez
Portugal
República Portuguesa
Flag of Portugal.svg Coat of arms of Portugal.svg
Flago di Portugal Blazono di Portugal
Nacionala devizo:
{{{Devizo}}}
Nacionala himno:
A Portuguesa
[[File:{{{Audio_ligilo}}}]]
EU location POR.png
{{{Imajo_informo}}}
Urbi:
Chefurbo: Lisboa
· Habitanti: 564.477[1] (2004)
· Dato: {{{Dato_chefurbo}}}
· {{{TituloChefurbo2}}}: {{{Chefurbo2}}}
· Habitanti: {{{Lojanti_chefurbo2}}}
· Dato: {{{Dato_chefurbo2}}}
· {{{TituloChefurbo3}}}: {{{Chefurbo3}}}
· Habitanti: {{{Lojanti_chefurbo3}}}
· Dato: {{{Dato_chefurbo3}}}
Precipua urbo: Lisboa
· Habitanti: {{{Lojanti_precipua}}}
Linguo:
Oficala linguo: {{{Oficala_linguo}}}
Lingui:
Oficala lingui: Portugalana, Mirandana (en Miranda do Douro)
Nacionala linguo: {{{Nacionala_linguo}}}
Nacionala lingui: {{{Nacionala_lingui}}}
Regionala linguo: {{{Regionala_linguo}}}
Regionala lingui: {{{Regionala_lingui}}}
Etnii:
· {{{Etnii_procenti}}} {{{Etnii}}}
· {{{Etnii2_procenti}}} {{{Etnii2}}}
· {{{Etnii3_procenti}}} {{{Etnii3}}}
· {{{Etnii4_procenti}}} {{{Etnii4}}}
· {{{Etnii5_procenti}}} {{{Etnii5}}}
· {{{Etnii6_procenti}}} {{{Etnii6}}}
· {{{Etnii7_procenti}}} {{{Etnii7}}}
· {{{Etnii8_procenti}}} {{{Etnii8}}}
· {{{Etnii9_procenti}}} {{{Etnii9}}}
· {{{Etnii10_procenti}}} {{{Etnii10}}}
Demonimo: {{{Demonimo}}}
Guvernerio:
Tipi: Republiko
· prezidanto: Aníbal Cavaco Silva
· Prezidisto (serbo): {{{Serbiana_prezidisto}}}
· Prezidisto (kroato): {{{Kroatiana_prezidisto}}}
· Prezidisto (Bosno): {{{Bosniana_prezidisto}}}
· Ko-princi: {{{Ko-princi}}}
· Ko-princi: {{{Chefi_di_la_Kongreso_dil_Populo}}}
· General-guverniestro: {{{Generala_guverniestro}}}
· [[{{{Nomo_listo_chefo_guverno}}}|chefministro]]: {{{chefo_guverno}}}
Legifantaro: [[{{{Legifantaro}}}]]
Historio:
· {{{Historio}}}: {{{Historio_dato}}}
· {{{Historio2}}}: {{{Historio2_dato}}}
· {{{Historio3}}}: {{{Historio3_dato}}}
· {{{Historio4}}}: {{{Historio4_dato}}}
· {{{Historio5}}}: {{{Historio5_dato}}}
Surfaco: (110ma granda)
· Totala: 92.090 km²
· Aquo: 0,5%
Habitanti: (77ma granda)
· Totala: 11.317.192 (2010)
· Denseso di habitantaro: 114 hab./km²
KLP (KPP):
· Totala: {{{KLP_KPP_totala}}}
· Segun persiono: {{{KLP_KPP_segun_persiono}}}
KLP:
· Totala: {{{KLP_totala}}}
· Segun persiono: {{{KLP_segun_persiono}}}
Gini: ([[{{{Gini_yaro}}}]])
{{{Gini_chanjo}}} {{{Gini}}}
{{{Gini_valoro}}} · {{{Gini_rango}}}
IHD: ([[{{{IHD_yaro}}}]])
{{{IHD_chanjo}}} {{{IHD}}}
{{{IHD_valoro}}} · {{{IHD_rango}}}
Pluse informi:
Valuto: Euro
· Abreviuro: {{{Abreviuro}}}
· Simbolo: {{{Simbolo}}}
Tempo-zono: {{{Tempo_zono}}}
· Somero tempo: {{{Somero_tempo}}}
Dato-formato: {{{Dato_formato}}}
Veho-latero: {{{Veho_latero}}}
Telefono-kodexo: {{{Telefono_kodexo}}}
ISO: {{{ISO}}}
{{{ISO2}}}
{{{ISO3}}}
Reto-domeno: .pt
Reto-domeni: {{{Reto_kodi}}}
{{{Reto_kodo2}}}
{{{Reto_kodo3}}}
{{{Reto_kodo4}}}
{{{Reto_kodo5}}}
Precipua religio: kristanismo
Oficala retosituo: {{{Oficalaretosituo}}}


Portugal, oficale la Portugala Republiko (en Portugalana República Portuguesa) esas lando qua jacas en westo di Europa. Lua vicina landi esas Hispania, en nordo ed en esto. En sudo ed en westo jacas Oceano Atlantiko. Ol esas membro de Europana Uniono e de NATO.

Bazala fakti pri Portugal.

Historio[redaktar | edit source]

Exquisite-kfind.png Videz anke: Historio di Portugal.

Iberi komencis habitar la regiono pos 10,000 yari aK. Kelti, Greki e Feniciani establisis kolonii en la regiono dum l'unesma yarmilo aK. Feniciani fondis nuna urbo di Lisboa, kun la nomo Olisipo. En 45 aK, Romani konquestis komplete la regiono e nomizis ol kom Lusitania. Li fondis nuna urbo di Porto, kun la nomo «Portus-Galliae» o «Portus-Cale», origino di moderna nomo Portugal.

Dum la Reconquista en 868 Portugalana Komtio (Condado Portucalense) formacesis. Ol divenis parto di la rejio di Galisia en 1078. En la 25ma di julio 1139 pos la Batalio di Ourique, Afonso Henriques deklaris la nedependo di Portugal e divenis rejulo Afonso 1ma. En 1143 rejulo Alfonso 7ma di Leon e Kastilia agnoskis Portugal kom nedependanta rejio. En 1179 papo Alexander 3ma anke agnoskis la rejio.

En 1373 Anglia e Portugal komencis asocio qua persistas til nun, la maxim anciena asocio di Europa. En 1383, rejulo Fernando 1ma di Portugal mortis, e Juan 1ma rejulo di Kastilia, qua esis mariajita kun la filiino di Fernando 1ma, postulis Portugalana trono. Portugalana nobelesi e la habitantaro ne aceptis ol, e João, Mastro di Aviz, kombatis e vinkis Kastiliani en Aljubarrota batalio. Ta vinko grantis Portugalana nedependo.

Maxim extenso di Portugalan imperio.

En 1415 Portugalani konquestis Ceuta en nordo di nuna Maroko, e komencis explorar e deskovrar regioni en Afrika, pos en Azia ed en Amerika. En 1418 Portugalani rideskovris Madeira ed en 1427, l'Acori. En 1460 li atingis nuna Sierra Leone. En 1487 Bartolomeu Dias navigis en la regiono dil Kabo di Bon Espero. En 1498 Vasco da Gama atingis Calicut, nune Kozhikode en India. En 22 di aprilo 1500 Pedro Álvares Cabral atingis la litoro di Brazilia.

En 1578 rejulo Sebastião 1ma di Portugal desaparis - posible mortis en 4 di agosto 1578 - en la Ksar El Kebir batalio en Maroko. Lia onkulo, katolika kardenalo Henrique, asumis trono e guvernis til lia morto, en 31 di januaro 1580. Kom Henrique esis submisita a celibeso por esar katolika kleriko, il ne havis filiulo, e la maxim proxima heredinto dil trono esis la rejulo Felipe 2ma di Hispania, qua divenis Filipe 1ma di Portugal. Du altra Hispaniana reji guvernis Portugal, til 1640 kande lando divenis nove nedependanta: Felipe 3ma di Hispania (kom Filipe 2ma di Portugal), e Felipe 4ma di Hispania (kom Filipe 3ma di Portugal).

Pos milito kun Hispania, en 1640 Portugal divenis nove nedependanta, e João 4ma di Portugal asumis povo. To esis la komenco di Braganza dinastio, qua regnis til 1910.

En 1755 Lisboa sufris ter-tremo, qua rezultis mili di morti. En 1762 Hispania invadis Portugalana teritorio kom parto di Sep-yara milito, ma en 1763 paco riestablisesis. Dum tota la 18ma yarcento cirkum 400.000 Portugalani ekmigris a Brazilia[2].

Kun l'invado di Portugal da Franca trupi sub l'impero di Napoleon 1ma, Portugalana rejala familio fugis a Brazilia. L'urbo di Rio de Janeiro divenis la chefurbo dil imperio, rinomizita a Unionita Rejio di Portugal, Brazilia ed Algarvo en 1815. En 7 di septembro 1822 la princo Pedro proklamis la nedependo di Brazilia e divenis l'unesma Brazilian imperiestro kun la titulo Pedro 1ma di Brazilia.

Portugal esis monarkio til 5 di oktobro 1910 kande la republiko proklamesis e Manuel 2ma di Portugal renversesis de povo. Pos dizastroza partopreno en l'unesma mondomilito komencis serioza nestabileso qua kulminis kun armeala stato-stroko en 1926. En 1932 António de Oliveira Salazar asumis povo kom chefo di la konsilantaro di ministri. Quankam il havis simpatio por fashismo Portugal sejornis neutra dum la duesma mondomilito. Pos fino di la milito Salazar sufris presi por adoptar demokratio en lando.

Salazar guvernis til 1968 kande il sufris cerebra stroko. Lia sucedanto, Marcelo Caetano, guvernis til 1974, kande il esis renversita de povo tra Dianto-revoluciono.

Politiko[redaktar | edit source]

Portugal esas parlamentala republiko. La chefo di stato esas la prezidanto, elektita da populo por 5-yara periodo. La prezidanto indikas la chefministro, generale un nomo de la precipua politikala partiso di la parlamento. La chefministro indikas l'altra ministri.

La Parlamento ("Assembleia da República") havas 1 chambro e 230 membri, elektita da populo por 4 yari.

Geografio[redaktar | edit source]

La klimato di Portugal esas mediteranea, kun varma e sika someri e kolda e pluvoza vintri. La maxim alta monto di Portugal esas Monto Pico, en Acori, kun 2.351 metri sur la mar-nivelo. La mezvalora yarala pluvo ibe superigas 6,250 mm. En kontinentala Portugal la maxim alta monti jacas en Serra da Estrela montaro.

Ekonomio[redaktar | edit source]

Exquisite-kfind.png Videz anke: Ekonomio di Portugal.

Demografio[redaktar | edit source]

Portugalana habitantaro esas preske rasala e religiala homogena. Katolikismo esas la dominanta religio, pos l'ekpulso di islamana mauri e judi[3].

Imajo di Lisboa.

Segun la 2001 demografiala kontado, Portugal havis 10.355.824 habitanti, di qui 52% esis mulieri e 48% viri. La maxim granda urbo en nombro di habitanti esas Lisboa kun plu kam 500 mil habitanti. Altra importanta urbi esas Porto, Vila Nova de Gaia, Funchal e Braga.

Kulturo[redaktar | edit source]

Luís Vaz de Camões.

Poeto Luís Vaz de Camões (c. 1524 til 1580) esas un di maxim importanta poeti en Portugalana linguo. Ilu skribis Os Lusíadas ("La Portugalani"), epikal-poemo pri Portugalana navigadi e deskovraji dum la 15ma e 16ma yarcento. Ultre Camões, Gil Vicente (c. 1465 til c. 1536) esis un di maxim importanta dramatifisti di Portugal.

Dum la komenco di 20ma yarcento, Fernando Pessoa (1888 til 1935) divenis un di maxim importanta poeti di Portugalana modernismo. Altra importanta nomi en Portugalana literaturo (dum la 19ma e 20ma yarcento): Almeida Garrett, Camilo Castelo Branco, Eça de Queiroz, Sophia de Mello Breyner Andresen e António Lobo Antunes. Specale eminenta esas José Saramago, skriptisto qua recevis la Nobel-premio pri Literaturo en 1998.

Ultre la Portugalana, Portugal anke agnoskas Mirandana linguo kom oficala en kelka urbeti en la nord-esto di Portugal, exemple Miranda do Douro e Sendim. Mirandana gramatiko divenis oficala dum la 1990a yari.

Sporto[redaktar | edit source]

Futbalo esas la maxim populala sporti di lando. Multa futbalo-konkursi eventas en lando inter lokala amatora o profesionala klubi. Portugalana futbalisti Eusébio, Luís Figo e Cristiano Ronaldo esas mondale konocita.

Referi[redaktar | edit source]

  1. ↑ Uma população que se urbaniza - um histórico recente.
  2. ↑ The Cambridge history of Latin America: Colonial Latin America. Leslie Bethell (1986). Cambridge University Press
  3. ↑ Portugal - The Virtual Jewish History Tour
Commons
Commons havas kontenajo relatante a:


Flago dil Europana Uniono
Europana Uniono
 Mapo dil Europana Uniono
Membrostati: Austria – Belgia – Bulgaria – Chekia – Chipro – Dania – Estonia – Finlando – Francia – Germania – Grekia – Hispania – Hungaria – Irlando – Italia – Kroatia - Latvia – Lituania – Luxemburgia – Malta – Nederlando – Polonia – Portugal – Rumania – Slovakia – Slovenia – Suedia – Unionita Rejio
Negocianta stati: Islando - Montenegro – Republiko Macedonia – Serbia – Turkia
Peticionanta stati: Albania
Potenciala kandidati: Bosnia e Herzegovina - Kosovo
Obtenita de "https://io.wikipedia.org/w/index.php?title=Portugal&oldid=878820"