Канада

Канада

Байрак Илтамга
Шигарь: «лат. A mari usque ad mare Диңгездән диңгезгәчә»
Һимн: «O Canada!»
Рәсми телләр	инглиз теле, француз теле
Башкала	Оттава 45°24′ т. к. 75°40′ кб. о.45.400° т. к. 75.667° кб. о. / 45.400; -75.667
Эре шәһәрләр	Торонто, Монреаль, Ванкувер, Калгари
Идарә итү формасы	парламентар монархия
Кыйралбикә Генерал-губернатор Премьер-министр	Елизавета II Дэвид Ллойд Җонстон Стивен Һарпер
Мәйдан • Барлыгы • су өслеге проценты	9 984 670 км² 8,62 %
Халык саны • Бәя (2014) • Халык тыгызлыгы	35 675 834 кеше 3,41 кеше/км²
КПҮИ (2013)	0,902 (бик югары) (8-нче-нч.)
Акча берәмлеге	Q1104069?
Интернет домены	.ca
ISO коды	CA
ХОК коды	CAN
Телефон коды	+1
Сәгать пояслары	Q6529?, Q6510?, UTC−03:00, UTC−04:00, UTC−06:00, UTC−06:00, UTC−07:00, UTC−08:00, UTC−05:00 һәм Q941023?

Канада (ингл. Canada [‘kʰænədə], фр. Canada [kana‘da]) – Төньяк Америкада урнашкан дәүләт. Дөньяда Рәсәйдән соң мәйданы буенча икенче урында тора. 3 океан белән юыла. Канаданың бары тик бер күршесе бар – АКШ.

Канаданың башкаласы – Оттава шәһәре.

Атаманың килеп чыгуы

Канада сүзе XVI гасырда хәзерге Квебек территориясендә яшәгән лаврентиан ирокезларының үле лаврентиан теленнән тәрҗемә иткәндә авыл сүзен аңлата.

География

Канада территориясенең көнбатыш өлеше таулы, көнчыгыш өлеше тигезлек, төньяк һәм өлешчә төньяк-көнчыгыш ярлары — түбәнлек, көнчыгыш ярлары текә, көнбатышта ярлары исә бик биек. Кыйтганың урта өлеше һәм Канада Арктика архипелагының кыйтгага тоташкан урыны тигезлек һәм платолардан гыйбарәт. Гудзон култыгының әйләнә-тирәсе түбәнлек. Лаврентий калкулыгы, Үзәк тигезлекләр, Бөек тигезлекләр бар. Канаданың көнбатыш читендә Кордильер таулары, көньяк-көнчыгышта Аппалач таулары урнашкан. Уран, тимер, никель, бакыр, тутыя, кургашын, алтын һәм көмеш, ташкүмер, нефть, табигый газ чыганаклары бар.

Климаты — Канаданың төньяк өлешендә арктик һәм субарктик, көньякта уртача континеталь. Гыйнварның уртача темпертурасы төньякта -30°…-35°С, көньякта -18°…-20°С, июльнең уртача темпертурасы төньякта +4…+7°С, көньякта +16…+18°С. Көнбатыш яр буенда еллык явым 2500 ммдан артык, көнчыгыш яр буенда 1250 ммгача, үзәк төбәкләрдә 400—250 мм, төньякта 150 ммдан азрак.

Канадада елгалар күп, алар, нигездә, кар һәм яңгыр сулары белән туена. Ике йөздән артык эре күл бар.

Канадада төньяк боланы, мускус үгезе, ак аю, котып тлкесе, лемминг, котып куяны, тундра кыртавыгы, ябалак, поши, бизон, дикобраз, бүре, кондыз һ.б. хайваннар яши. Елагалар һәм күлләр балыкка бай. Милли парклар: Банф, Вуд-Баффало, Глейшер, Җаспер, Йоһо һәм башкалар.

Тарих

Канаданың төп халкы — эскимослар һәм индейлар. 15 гасыр азагында Канадага аурупалылар килә башлаган. Французлар Пор-Руаял һәм Квебекка нигез салганнар (1600—08). Квебек Яңа Франция мөстәмләкәсенең (колониясенең) үзәге булып калды. 1620-елларда Канада территориясендә беренче Англия мөстәмләкәсе — Яңа Шотландия барлыкка килде. Җидееллык сугыш (1756—63) нәтиҗәсендә Бөекбритания Яңа Францияне басып алган. 1791 елда Квебек 2 вилаятькә (Югары һәм Түбән Канадалар) бүленгән.

Сәясәт

Канада – конституцион монархия.

Административ бүленү

Канада 11 провинциягә һәм 3 территориягә бүленә:

Провинцияләр:

• Альберта
• Британ Колумбиясе
• Квебек
• Манитоба
• Яңа Шотландия
• Нью-Брансуик
• Ньюфаундленд һәм Лабрадор
• Онтарио
• Эдуард шаһзадә утравы
• Саскачеван

Территорияләр:

• Нунавут
• Төньяк-Көнбатыш территорияләр
• Юкон

Халык

Тел

Канадада икетеллелек бар. Инглиз һәм француз телләрен дәүләт телләре итеп кабул иттеләр.

Канада татарлары

Канадада яшәүче татарларның төгәл саны билгеле түгел. Иҗтимагый чараларда актив рәвештә йөзгә якын кеше катнаша. Монреальда ел саен Сабан туе үткәрелә.

Илдә яшәүче татарлар арасында өлкән буын вәкилләре нигездә Кытай, Урта Азия, Төркия илләреннән күченеп килгән. Яшь буын исә — соңгы елларда уку белән Канадага килеп, монда төпләнеп калган татарлар.

• Татары в Канаде (рус.)

Кызык фактлар

• Канадада халыкара Әтиләр көне (Father's Day) июньнең өченче якшәмбесендә бәйрәм ителә.