Malta

Repubblika ta’ Malta Republic of Malta Republika Malty
Flaga Malty Herb Malty
Hymn: L-Innu Malti (Hymn Malty)
Język urzędowy	maltański, angielski
Stolica	Valletta
Ustrój polityczny	republika
Głowa państwa	prezydent Marie Louise Coleiro Preca
Szef rządu	premier Joseph Muscat
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	186. na świecie 316 km² 0%
Liczba ludności (2014)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	172. na świecie 445 426 1409 osób/km²
PKB (2014)  • całkowite   • na osobę	10,58 mld USD 24 876 USD
PKB (PSN) (2014)  • całkowite   • na osobę	14,13 mld USD 33 216 USD
Jednostka monetarna	1 euro = 100 eurocentów (EUR, €)
Niepodległość	od Wielkiej Brytanii 21 września 1964
Wstąpienie do UE	1 maja 2004
Strefa czasowa	UTC +1 – zima UTC +2 – lato
Kod ISO 3166	MT
Domena internetowa	.mt
Kod samochodowy	M
Kod samolotowy	9H
Kod telefoniczny	+356

Malta, Republika Malty (malt. Repubblika ta’ Malta, ang. Republic of Malta) – wyspiarskie państwo-miasto położone w Europie Południowej, na Morzu Śródziemnym, około 80-90 km na południe od Włoch. Obejmuje archipelag Wysp Maltańskich, jednakże większość ludności mieszka na głównej wyspie, w zespole miejskim Valletty - stolicy Malty.

Malta ma długą historię sięgającą tysięcy lat. W jaskini Għar Dalam odnaleziono kości zwierząt mające 500 000 lat oraz ceramikę stworzoną przez człowieka z około 5000 r. p.n.e. Pierwsze budowle na wyspie - megalityczne świątynie zaczęto budować około 3000 r. p.n.e. Są one najstarszymi stojącymi budowlami w Europie. W podobnym okresie powstało Hypogeum Ħal Saflieni. Spuścizną tych budowli jest kilkanaście ruin, z czego siedem jest wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Przez następne wieki wyspy maltańskie były pod panowaniem m.in. Fenicjan, Kartaginy, Starożytnego Rzymu, Arabów, Królestwa Sycylii, Zakonu Maltańskiego oraz jako kolonia imperium brytyjskiego do 1964 roku, gdy to Malta uzyskała niepodległość. Burzliwe losy wysp maltańskich mają dziś odzwierciedlenie w kulturze, języku i architekturze, czego przykładem jest Valletta z 320 zabytkami, czyniąc ją jednym z najbardziej zagęszczonych obszarów zabytkowych na świecie. Także ona została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Współczesna Malta jest krajem rozwiniętym o dobrej jakości życia (w rankingu plasuje się pomiędzy Niemcami, Słowenią a Wielką Brytanią). Jest członkiem Unii Europejskiej oraz kilku organizacji międzynarodowych, w tym ONZ, NATO, OBWE czy Wspólnoty Narodów. Obowiązującą walutą jest euro. Językami urzędowymi są maltański i angielski. Malta znajduje się w strefie klimatu subtropikalnego typu śródziemnomorskiego z krótkimi, bardzo łagodnymi zimami i długimi latami, ze średnią roczną temperaturą 23 °C w dzień i 16 °C w nocy.

Geografia

Satelitarne zdjęcie Malty

Położenie

Malta położona jest w środkowej części Morza Śródziemnego, 80-90 km na południe od włoskiej Sycylii i 285 km na północny-wschód od Tunezji. Jest najdalej na południe wysuniętym państwem Europy. Przy współrzędnych geograficznych: 35°50′N, 14°35′E leży bardziej na południe niż niektóre miasta północnej Afryki np. stolicy Tunezji – Tunis czy stolicy Algierii – Algieru.

Najwyższym punktem jest Ta'Dmejrek w pobliżu Dingli – 253 m n.p.m., natomiast najniższym punktem jest Morze Śródziemne – 0 m. Długość wybrzeża wynosi około 200 km, z czego 140,8 km na wyspie Malta i 56 km na Gozo.

Archipelag

Błękitna Laguna pomiędzy wyspami Comino i Cominotto

Wyspa Malta jest główną wyspą archipelagu Wysp Maltańskich, obejmuje ona prawie 78% powierzchni archipelagu i prawie 90% ludności państwa. Innymi wyspami są: Gozo obejmująca 21% powierzchni archipelagu i Comino obejmująca 0,9% powierzchni archipelagu - obie są również zamieszkane. Archipelag obejmuje również szereg mniejszych wysp np. Manoel Island (zamieszkana) oraz niezamieszkane: Cominotto i Wyspa Św. Pawła. Znajduje się tu także szereg mikro wysepek np. Filfla, Fungus Rock oraz mniejszych skał wystających z morza. Wyspy Maltańskie prawie w całości składają się ze skał osadowych - głównie wapieni, powstałych w okresie oligo-miocenu.

Klimat

Malta znajduje się w strefie klimatu subtropikalnego typu śródziemnomorskiego, z bardzo łagodnymi zimami i długimi ciepłymi, częściowo gorącymi latami. Średnia roczna temperatura wynosi 23 °C w dzień i 16 °C w nocy. Według International Living, Malta jest państwem z najlepszym klimatem na świecie.

Średnia temperatura dwóch miesięcy zimowych – stycznia i lutego wynosi 16 °C w dzień i 10 °C w nocy. W tych miesiącach temperatury wynoszą zwykle od 13 do 20 °C w ciągu dnia, od 7 do 13 °C w nocy, a średnia temperatura morza wynosi 15–16 °C. Opady śniegu, jak i mróz nie występują. Średnia temperatura ośmiu miesięcy letnich, od kwietnia do listopada wynosi 26 °C w dzień i 18 °C w nocy. W okresie od połowy kwietnia do połowy grudnia, średnie temperatury w dzień bardzo rzadko spadają poniżej 20 °C. W najcieplejszym miesiącu roku – sierpniu, temperatury wynoszą zwykle od 28 do 34 °C w ciągu dnia, około 23 °C w nocy, a średnia temperatura morza wynosi 26 °C. Temperatury powyżej 30 °C występują przez kilkadziesiąt dni rocznie, standardowo w lipcu i sierpniu, od czasu do czasu również w czerwcu i wrześniu. Dwa miesiące – marzec i grudzień mają charakter przejściowy, ze średnią temperaturą 17–18 °C w ciągu dnia i 11–12 °C podczas nocy, pod względem temperatury i nasłonecznienia przypominają nieco maj i wrzesień w Polsce. Na Malcie występują niewielkie wahania temperatury, zarówno pomiędzy dniem a nocą oraz pomiędzy kolejnymi dniami.

Malta ma 90 dni deszczowych rocznie (≥0.1 mm), od około 1 dnia deszczowego w okresie od czerwca do sierpnia do 16 dni deszczowych w grudniu. Miasto-państwo ma około 3000 godzin czystej słonecznej pogody rocznie, od ponad 160 h (średnio 5,2 godziny dziennie, około 5 razy więcej niż w Polsce) w grudniu do ponad 377 h (średnio 12,2 godziny czystego słońca na dobę, 1/3 więcej niż w Polsce) w lipcu. Na Malcie występuje około 300 dni słonecznych rocznie. Malta jest jednym z niewielu miejsc w Europie, gdzie zielono jest przez cały rok.

Średnia temperatura i opady dla Malty

Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Roczna
Średnie maksymalne temperatury [°C]	16.1	16.0	17.8	20.0	24.2	28.5	31.5	31.8	28.4	25.2	21.0	17.5	23,2
Średnie dobowe temperatury [°C]	13.2	13.0	14.6	16.7	20.4	24.4	27.2	27.7	25.0	21.9	18.0	14.7	19,7
Średnie minimalne temperatury [°C]	10.3	9.9	11.3	13.3	16.6	20.3	22.8	23.6	21.6	18.6	15.0	11.9	16,3
Opady [mm]	94.7	63.4	37.0	26.3	9.2	5.4	0.2	6.0	67.4	77.2	109	108	603
Średnia liczba dni z opadami	15	12	9	6	3	1	0	1	5	9	13	16	90
Średnie nasłonecznienie (w godzinach)	169	178	227	254	310	337	377	352	270	224	198	161	3054
Źródło: maltaweather.com (Meteo Malta & MaltaMedia)

Historia

Początki cywilizacji na Malcie sięgają aż 5200 lat p.n.e., gdy trafili tu z Sycylii pierwsi osadnicy. Około 3500 lat p.n.e. w miejscowości Ġgantija na wyspie Gozo została wzniesiona świątynia. Podobne budowle powstały później także w innych miejscach, zarówno na Gozo, jak i na Malcie.

Malta, która jest dogodnym miejscem do kontrolowania centralnego i wschodniego basenu Morza Śródziemnego, często na przestrzeni dziejów przechodziła z rąk do rąk. Około 800 p.n.e. założyli tu swoje osiedla Fenicjanie, a 300 lat później wyspę podbili Kartagińczycy. W 257 p.n.e. miał miejsce pierwszy atak Rzymian i w 218 p.n.e. Malta przeszła pod władanie Imperium Rzymskiego.

W 60 n.e. na mieliźnie u brzegów wyspy rozbił się statek przewożący do Rzymu, jako więźnia, św. Pawła, który nawrócił Maltę na chrześcijaństwo. W 395 po podziale Imperium Rzymskiego wyspa znalazła się we władaniu Cesarstwa Wschodniego ze stolicą w Konstantynopolu. W 870 została zdobyta przez Arabów, a w 1090 przez Normanów i przyłączona do księstwa sycylijskiego, a następnie Królestwa Sycylii.

W 1530 cesarz Karol V Habsburg przekazał wyspę jako lenno wydalonemu z Rodos zakonowi joannitów (Kawalerów Maltańskich) za opłatą roczną w wysokości jednego sokoła maltańskiego. 18 maja 1565 rozpoczął się atak liczącej około 40 tys. żołnierzy armii tureckiej. Obrońcom, w skład których wchodziło kilkuset rycerzy zakonnych, 2 tys. żołnierzy hiszpańskich i około 6 tys. ludności cywilnej, udało się ten atak całkowicie odeprzeć prawie cztery miesiące później, 8 września (Wielkie Oblężenie Malty). W celu lepszej obrony Wielki Mistrz Jean de la Valette rozpoczął w 1566 budowę nowego miasta na półwyspie Sciberras, nazwanego od jego nazwiska Valletta. Miasto to stało się później stolicą Malty.

W 1798 zdążająca do Egiptu flota francuska zaatakowała i zdobyła wyspę. Napoleon Bonaparte nakazał rycerzom zakonu w ciągu kilku dni opuścić Maltę. Po kilku miesiącach niezadowoleni z rządów francuskich mieszkańcy wyspy wzniecili powstanie i wspomagani przez Króla Sycylii i Brytyjczyków w 1800 zmusili wojska francuskie do poddania się. Malta przeszła pod protekcję Wielkiej Brytanii.

Trwający od 1814 do 1815 kongres wiedeński ustanowił Maltę kolonią brytyjską. Wyspa stała się brytyjskim „niezatapialnym lotniskowcem” i bazą okrętów podwodnych w czasie II wojny światowej, stwarzając poważne zagrożenie dla dostaw zaopatrzenia dla wojsk Osi w Afryce Północnej. Malta również wymagała dostaw. Wojska Osi „oblegały” wyspę, niszcząc konwoje z zaopatrzeniem płynące na Maltę, intensywnie ją bombardując oraz zastawiając minami. Spowodowało to czasową utratę przez aliantów możliwości podejmowania działań zaczepnych z Malty. Niemcy zrezygnowali jednak z planowanej inwazji koncentrując wysiłki na zdobyciu Egiptu. Po oblężeniu, kiedy przydział chleba dla cywilów spadł do niecałych 300 gramów, wyspa w 1942 została odznaczona Krzyżem Jerzego.

Zniszczenia po bombardowaniu podczas Oblężenia Malty w czasie II wojny światowej

W 1947 Malta uzyskała autonomię wewnętrzną, a w 1963 proklamowane zostało powstanie Państwa Maltańskiego. Rok później Malta uzyskała całkowitą niepodległość jako członek brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Podpisany został też układ obronny z Wielką Brytanią, który zezwalał na utrzymanie na Malcie brytyjskich baz wojskowych. W 1967 układ ten został zerwany i dopiero po czterech latach udało się wynegocjować prowizoryczne porozumienie.

W pierwszych miesiącach 1971, gdy Wielka Brytania zaprzestała płacenia za utrzymanie baz Royal Navy, rząd Malty był finansowany przez Libię. Okres ten przypadł na okres Dom Mintoffa, którego długoletnie rządy jako premiera są godne uwagi ze względu na wzrost poziomu życia oraz ustanowienie państwa opiekuńczego 13 grudnia 1974 proklamowana została Republika Malty (Repubblika ta’ Malta). Na początku lat 80. doszło do Jednym nacjonalizacji banków, telekomunikacji i transportu oraz uwłaszczenia własności Kościelnej. Pod koniec lat 80. doszło do znacznej liberalizacji gospodarki kraju. 1 maja 2004 Malta przystąpiła do Unii Europejskiej.

1 stycznia 2008 Malta przyjęła euro.

Ustrój polityczny

Malta jest republiką z jednoizbowym parlamentem.

Po ostatnich wyborach, które odbyły się w 2013, w parlamencie zasiadają dwie partie:

• Partia Pracy (Partit Laburista, PL) – 38 mandatów
• Partia Narodowa (Partit Nazzjonalista, PN) – 29 mandatów

Partie te dzielą między siebie mandaty w parlamencie nieprzerwanie od 1971. Oprócz nich istnieją też inne drobne partie m.in.:

• Alternatywa Demokratyczna (Alternattiva Demokratika, AD)
• Maltańska Partia Komunistyczna (Partit Komunista Malti, PKM)
• Imperium Europa

Od 1 maja 2004 Malta jest członkiem Unii Europejskiej.

Podział administracyjny

W 1993 roku został ustanowiony podział administracyjny Malty obejmujący Maltę (wyspę) i Gozo. Powstało 68 samorządów, 54 na Malcie i 14 na Gozo.

Demografia

Republic Street (malt. Triq ir-Repubblika) w Valletcie

Sliema

Marsaskala

St. Julians

St. Paul's Bay

2003 r.
Liczba ludności	399 867
Ludność według wieku
0 – 14 lat	19,5%
15 – 64 lat	67,5%
ponad 64 lata	13%
Wiek (mediana)
W całej populacji	37,2 lat
Mężczyzn	35,6 lat
Kobiet	38,8 lat
Przyrost naturalny	0,73%
Współczynnik urodzeń	12,75 urodzin/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	7,8 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji	2,34 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu	1,09 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat	1,08 mężczyzn/kobiet
15 – 64 lat	1,02 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat	0,72 mężczyzn/kobiet
Umieralność noworodków
W całej populacji	5,62 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej	5,87 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej	5,34 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji	78,43 lat
Mężczyzn	75,94 lat
Kobiet	81,14 lat
Rozrodczość	1,91 urodzin/kobietę

Statystyki demograficzne (2010-2013)
Liczba ludności	417 617
Ludność według wieku
0 – 14 lat	15,4%
65 lat lub więcej	15,2%
80 lat lub więcej	3,4%
Przyrost naturalny	0,5%
Współczynnik urodzeń	9,7 urodzeń/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	7,2 zgonów/1000 mieszkańców
Rozrodczość	1,4 urodzeń/kobietę
Średnia długość życia
W całej populacji	80,5 lat
Mężczyzn	78,4 lat
Kobiet	82,6 lat

Ludność Malty
Rok	Ludność
1980	325 721
1990	355 910
1995	372 135
2006	405 616
2007	407 832
2008	410 926
2009	414 027
2010	414 989
2011	416 055
2012	421 364
2013	446 547

Gospodarka

Delfiny w Mediterraneo Marine Park. Turystyka generuje dużą część dochodu narodowego brutto Malty.

W II połowie lat 80. XX wieku szybki rozwój gospodarczy kraju, do niedawna silnie związanego z Wielką Brytanią (brytyjskie bazy wojskowe, stocznie remontowe, przemysł metalowy). Po 1987 prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych, napływ kapitału zagranicznego i rozwój nowoczesnej gałęzi przemysłu. Wzrost produktu krajowego brutto o 1,4% (2005). Przemysł wytwarza 23% PKB, rolnictwo – 3%, pozostałą część – usługi 2003. PKB na 1 mieszkańca w 2005 wynosił w parytecie siły nabywczej 18800 dolarów amerykańskich. Główną gałęzią gospodarki Malty jest turystyka.

W 2013 roku kraj ten odwiedziło 1,6 mln turystów (9,6% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 1,4 mld dolarów.

Atrakcje turystyczne i zabytki

Plaże

Plaża nad zatoką Mellieha Bay

Nadmorskie kurorty i większe, piaszczyste plaże znajdują się głównie w północnej części Malty. Największą plażą na Malcie jest plaża nad zatoką Mellieha Bay. Słynie z piaszczystej plaży o długości około kilometra oraz z płytkich wód. Drugą największą jest plaża nad zatoką Golden Bay. Na obu tych plażach znajduje się wypożyczalnia leżaków, parasoli i sprzętu wodnego a także szereg barów i restauracji. Ratownicy i inni pracownicy Malta Tourism Authority są obecni na plaży codziennie w okresie od czerwca do września. Innymi popularnymi plażami są Pretty Bay, St. George's Bay w St. Julian's oraz Ramla Bay na wyspie Gozo. Na Malcie znajduje się również kilkanaście innych ważniejszych plaż, rozsianych po całym archipelagu. Obecnie osiem plaż na Malcie uzyskała prawo do używania znaku Błękitnej Flagi.

Atrakcje naturalne

Blue Grotto (Błękitna Grota)

Blue Grotto (Błękitna Grota) to system podziemnych korytarzy tuż nad taflą morza. W tym miejscu popularne są spływy łodzią. Azure Window (Lazurowe Okno) to naturalny korytarz u wybrzeży wyspy Gozo, przez który przepływa woda morska. Blue Lagoon (Błękitna Laguna) to cieśnina między wyspami Comino i Cominotto. Jej krystaliczne wody i odosobniona lokalizacja sprawiają, że jest jedną z ważniejszych atrakcji turystycznych Malty. Blue Hole to morskie jezioro o głębokości 15 metrów i szerokości 10 metrów. Pod wodą, Blue Hole jest połączony tunelem na otwarte morze. Ghasri Valley to dolina, w środku której znajduje się ciek wodny. Dingli Cliffs to wysokie klify położone w południowej części Malty. Chadwick Lakes to tama i zespół jezior, największy zbiornik słodkiej wody na Malcie. Inland Sea to słone jezioro, połączone z morzem przez tunel wodny. St. Peter's Pool to naturalny basen. Płaskie skały umożliwiają opalanie się, drabiny umożliwiają dostęp do morza, jest także możliwość nurkowania.

Obiekty prehistoryczne

Ġgantija, jedna z megalitycznych świątyń

Għar Dalam to jaskinia. Wykopaliska z warstwy sprzed ponad 500 000 lat zawierały kopalne szczątki karłowatych słoni, hipopotamów, mikro-ssaków, ptaków i innych gatunków. Warstwa wierzchnia pochodząca z mniej niż 10 000 lat posiada dowody pierwszych ludzi na wyspie. Hypogeum Ħal Saflieni to podziemna budowla. Składa się z trzech poziomów. Jeden z poziomów powstał około 4000 roku p.n.e, a kompleks był używany na przestrzeni wielu wieków, aż do ok. 2500 roku p.n.e. Część pomieszczeń umieszczono w naturalnych grotach, które zostały później powiększone przez człowieka. Jest wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Na Malcie znajduje się zespół kilkunastu megalitycznych świątyń. Zaczęto je budować około 3000 r. p.n.e. Są one najstarszymi stojącymi budowlami w Europie i jednymi z najstarszych na świecie. Siedem świątyń jest wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Na Malcie znajduje się wiele grobowców z czasów budowniczych megalitycznych świątyń. Należą do nich m.in: Bingemma Tombs, Għar il-Midfna, Kerċem Tombs, Għar ta' Għejzu, Ta' Ċenċ Gallery Grave, Wied tax-Xlendi Tomb, Xagħra Stone Circle i Xemxija Tombs. Znajdują się tu również dolmeny w tego okresu, np. Ta’ Cenc Dolmen, Wied Filep Dolmen, Wied Znuber Dolmen.

Obiekty starożytne

Ruiny rzymskie, obecnie część muzeum Domvs Romana

Ras il-Wardija to świątynia punicka z czasów panowania Kartaginy, z okresu 500-218 r. p.n.e. Obiekt składa się prostokątnej komory, korytarza zewnętrznego, zbiornika wodnego i ołtarzu.

St. Paul’s Catacombs, Tal-Mintna Catacombs, St. Agatha's Catacombs, Salina Catacombs i Abbatija Tad-Dejr to katakumby z czasów rzymskich. Domvs Romana to muzeum zbudowane wokół ruin arystokratycznej rezydencji rzymskiej. W samym budynku są wystawione mozaiki i artefakty z okresu rzymskiego zebrane z całej Malty.

San Pawl Milqi to ruiny willi rzymskiej. Żejtun Roman villa, Ras ir-Raħeb i Għajn Tuffieħa Roman Baths to pozostałości ruin rzymskich.

Kościoły

Rotunda w Mosta

Na Malcie istnieje 359 kościołów, 313 na głównej wyspie i 46 na wyspie Gozo. Część obiektów sakralnych ma status zabytku. W centrum każdej miejscowości znajduje się kościół parafialny, często w tej samej miejscowości istnieją również mniejsze kościoły oraz kaplice. Większość kościołów została budowana od 1500 roku do XX wieku. Dominującym stylem architektonicznym jest barok. Zdarzają się kościoły innych stylów architektonicznych jak np. neo-klasycyzm (np. Prokatedra św. Pawła w Valletcie), neo-romantyzm (np. Ta' Pinu), renesans (np. Konkatedra świętego Jana, Nadur Parish Church, Sanctuary of Our Lady of Mellieħa), neogotyk (np. Robert Samut Hall, Church of the Holy Trinity, Sliema), architektura średniowiecza (np. St Mary's Chapel, Bir Miftuħ), architektura bizantyńska (np. Church of Our Lady of Damascus) i inne.

Wieże

Wieża Świętej Agaty, jedna z wież Lascarisa

Na Malcie znajduje się dwadzieścia kilka historycznych umocnionych wież obserwacyjnych. Do głównych grup należą Wieże Wignacourt zbudowane w latach 1610-1649, Wieże Lascarisa zbudowane w latach 1637-1650 oraz Wieże de Redina zbudowane w latach 1658-1659. Większość istniejących ma status zabytku. Innymi wieżami są: Isopu Tower z 1667 roku, Mamo Tower z 1657 roku oraz wieżo-reduta Vendôme Tower z 1715 roku .

Zajazdy

W XVI wieku na Malcie zbudowano piętnaście zajazdów. Siedem z nich powstało w Birgu, osiem natomiast w Vallettcie. Były to miejsca zamieszkania rycerzy Zakonu Maltańskiego z różnych części Europy. Do dzisiejszych czasów zachowało się dziesięć budynków. Większość z nich ma status zabytku. W Vallettcie zachowały się: Zajazd Kastylijski, Zajazd Prowansalski, Zajazd Włoski, Zajazd Aragoński oraz Zajazd Bawarski. W Birgu zachowały się: Zajazd Angielski, Zajazd Aragoński, Zajazd Francuski, Zajazd Kastylijski oraz Zajazd Owernii i Prowansalski.

Pałace

Jeden z korytarzy w Pałacu Wielkiego Mistrza

Na Malcie znajduje się kilkanaście pałaców. Jednym z najpopularniejszych jest Pałac Wielkiego Mistrza zbudowany w 1571 roku. Mieści się tu urząd prezydenta i Izby Reprezentantów. Pałac San Anton to pałac zbudowany w latach 1600–1636 jako letnia rezydencja Wielkiego Mistrza Zakonu Maltańskiego. Obecnie jest oficjalną rezydencją prezydenta Malty. Pałac otoczony jest dużym ogrodem. Verdala Palace został zbudowany w 1586 roku. Jest oficjalną letnią rezydencją prezydenta Malty. Casa Rocca Piccola to pałac zbudowany w XVI wieku. Zawiera ponad 50 pokoi, z których większość jest otwarta do zwiedzania. Można zwiedzać także sypialnię z baldachimem, prywatną kaplicę i sieć podziemnych korytarzy oraz tuneli wyciętych w skale. Innymi pałacami są: Inquisitor's Palace, Selmun Palace, Girgenti Palace, Palazzo Nobile, Palazzo Parisio (Valetta), Palazzo Parisio (Naxxar), Palazzo Promontorio, Castello dei Baroni, Castello Zamittello, Villa Bologna, Villa Francia, Villa Rosa, Casa Bernard.

Forty

Część fortu Madliena

Na Malcie znajduje się około dwadzieścia fortów. Większość fortów powstała na podstawie wielokąta (tzw. polygonal fort), kilka powstało na podstawie gwiazdy. Jednym z pierwszych zbudowanych fortów był Fort Saint Elmo, którego budowa rozpoczęła się w 1551 roku. Brał udział w obronie podczas Wielkiego Oblężenia Malty w 1565 roku. Z czasem powstawały nowe budowle. Do 1795 roku forty były budowane przez Zakon Maltański, w latach 1852-1938 budowała je Wielka Brytania. Część fortów była częścią linii fortyfikacji np. Victoria Lines. Oprócz fortów znajduje się tu również kilka nadszańców np. Saint James Cavalier czy Saint John's Cavalier. Oprócz fortów i nadszańców powstały tu również szereg redut, do których należą m.in. Saint George Redoubt i Ximenes Redoubt.

Inne budowle

Łuk triumfalny Porte des Bombes

Na Malcie znajduje się kilkanaście wiatraków, z czego dwa: Xarolla Windmill z 1724 roku oraz Ta' Kola Windmill z 1787 roku są w dobrym stanie i są dostępne dla zwiedzających. Akwedukt Wignacourta to akwedukt zbudowany w latach 1610–1614 w celu zapewnienia ciągłego dopływu świeżej wody pitnej do Valletty. Jego większa część z całkowitej długości ponad 15 kilometrów, jest położona pod powierzchnią gruntu, oparta jest na ciągu niewielkich kamiennych łuków. Porte des Bombes to łuk triumfalny z 1721 roku. Triton Fountain to jedna z głównych fontann na Malcie.

Parki atrakcji

Na Malcie znajduje się kilka parków atrakcji. Mediterraneo Marine Park to morski park rozrywki. Jedną z części parku jest delfinarium. W parku zamieszkują delfiny, lwy morskie, papugi, węże, jaszczurki, żaby, pająki, skorpiony, żółwie. Codziennie pokazywane są pokazy delfinów, lwów morskich i papug. Jest możliwość wykupienia interaktywnych opcji programów, w których jest możliwość dotykania zwierząt, jak również pływania z delfinami.

Popeye Village

Splash & Fun Water Park to aquapark, w którego skład wchodzą baseny, zjeżdżalnie i inne atrakcje wodne. LWS Animal Park to mały ogród zoologiczny, w którym jest ponad 20 różnych gatunków zwierząt, takich jak emu, jelenie, lamy, króliki, kozy górskie i inne. Niektóre ze zwierząt są utrzymywane w ich naturalnym otoczeniu. Malta National Aquarium to akwarium publiczne o powierzchni łącznej 20 000 m². Składa się z 26 zbiorników. BOV Adventure Park to większy plac zabaw dla dzieci, z różnymi urządzeniami. Sant'Antnin Family Park to park rodzinny obejmujący miejsca piknikowe, place zabaw dla dzieci, siłownię na wolnym powietrzu, ścianki do wspinaczki skałkowej, dwa labirynty i amfiteatr. Popeye Village to wioska turystyczna która została zbudowana na potrzeby filmu Popeye z 1980 roku. Niektóre z domów zostały wyposażone w różne przedmioty związane z filmem, w tym rekwizyty wykorzystywane w produkcji filmu. Dla turystów organizowane są różne pokazy oraz rejsy statkiem po zatoce. Na ulicach miasteczka można spotkać przechadzające się postacie z filmu, z którymi można porozmawiać i zrobić sobie zdjęcie.

Transport

Statki wycieczkowe w Wielkim Porcie

Transport morski

Malta ma dwa większe porty morskie: Wielki Port oraz Malta Freeport, które przeładowały w 2010 roku 6 milionów ton towarów. Wielki Port jest głównym portem pasażerskim Malty i drugim pod względem wielkości maltańskim portem handlowym. Wcina się na około 3,6 km w głąb lądu. W 2009 roku obsłużył 300 tysięcy pasażerów, z powodu kryzysu 20% mniej niż w 2008 roku. Malta Freeport jest dziewiątym największym portem morskim w Europie oraz trzecim nad Morzem Śródziemnym pod względem przeładunku kontenerów. W 2013 roku przeładowano w nim 2,75 miliona kontenerów typu TEU oraz obsłużono blisko 2000 statków. Jest to także największy port rybacki na Malcie i jest bazą dla 70% maltańskiej floty rybackiej. Pomiędzy Maltą a oddaloną o około 90 km włoską Sycylią istnieje przeprawa promowa. Jest ona też najlepszą metodą dostania się na Maltę samochodem. Głównym przewoźnikiem promowych jest Virtu Ferries, który oferuje kursy na trasie Wielki Port ↔ Pozzallo (czas podróży 1 godzina 45 minut).

Transport lotniczy

Malta jest obsługiwana przez międzynarodowy port lotniczy Malta, który w 2014 roku obsłużył 4,3 mln pasażerów. Maltański port lotniczy ma bezpośrednie połączenia z kilkoma portami lotniczymi w Polsce: lotniskiem w Krakowie i Wrocławiu poprzez linie lotnicze Ryanair a także z lotniskiem w Warszawie i Gdańsku poprzez linię lotniczą Wizz Air. Lot z Polski trwa nieco ponad 2,5 godziny. Ponadto znajdują się tutaj dwa heliporty: Heliport Xewkija i bardzo mały Heliport Comino.

Transport drogowy

Autobusy na Malcie

Na Malcie obowiązuje ruch lewostronny. Maksymalna prędkość w terenie zabudowanym wynosi 50 km/h, a poza nim – 80 km/h. Do jazdy samochodem na Malcie wymagane jest ważne prawo jazdy. Posiadacze ważnych praw jazdy wydanych w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, mogą prowadzić samochody na Malcie, bez konieczności uzyskiwania dodatkowych zezwoleń.

Publiczny transport zbiorowy

Publiczny transport zbiorowy obsługiwany jest za pomocą autobusów. W 2011 sieć została przejęta przez międzynarodową firmę Arriva. Obecnie system komunikacji autobusowej to 265 nowoczesnych autobusów, a liczba przystanków na Malcie wynosi 970, z czego 850 znajduje się na wyspie Malta, natomiast 120 na wyspie Gozo. Istnieje w sumie 80 różnych tras. Jedna lub dwie cyfry w oznaczeniu trasy oznaczają autobus z/do Valletty. Ekspresowe trasy są oznaczone znakiem "X". Wszystkie autobusy są klimatyzowane, niskopodłogowe, są wyposażone w system głosowy oraz elektroniczne tablice informacyjne wyświetlające kolejne przystanki.

Na Malcie funkcjonują również autobusy turystyczne (ang. tour bus), które obwożą pasażerów po wszystkich najważniejszych atrakcjach państwa-miasta. Dwaj przewoźnicy turystyczni to: MaltaSightSeeing i CitySightseeing Malta. W autobusach dostępny jest wielojęzyczny system audio przewodnika, w autobusach MaltaSightSeeing dostępny również w języku polskim.

Edukacja

Jeden z kampusów Uniwersytetu Maltańskiego

Nauczanie

Maltańskie instytucje edukacyjne – państwowe, prywatne i religijne – zapewniają szeroki system nauczania. Zajęcia przedszkolne odbywają się są od 3 roku życia. Nauka jest obowiązkowa w wieku od 5 do 16 lat. Po zakończeniu obowiązkowego cyklu szkolnego, uczniowie są zachęcani do wyboru około 50 różnych kursów zawodowych i akademickich w sektorach policealnych. Uczniowie ci poza tym, że pobierają bezpłatną naukę, otrzymują również stypendia finansowe w czasie swojej nauki. Edukacja na Malcie jest oparta na modelu brytyjskim. Szkoła podstawowa trwa sześć lat, od 5 do 11 roku życia. W wieku 11 lat uczniowie zdają egzamin, aby dostać się do szkoły średniej. Po ukończeniu szkoły średniej w wieku 16 lat uczniowie przystępują do egzaminów maturalnych. Uczniowie mogą kontynuować naukę w college’u.

Począwszy od 2008 roku, są dwie szkoły międzynarodowe: Verdala International School i QSI Malta. Państwo płaci część wynagrodzenia nauczycieli w szkołach kościelnych.

Na Malcie znajdują się cztery uczelnie: Uniwersytet Maltański oraz Malta College of Arts, Science and Technology (MCAST), European Institute of Education i Institute of Tourism Malta.

Języki

Języki maltański i angielski są językami urzędowymi na Malcie i są wykorzystywane do nauczania uczniów na poziomie szkoły podstawowej i średniej, oba języki są również przedmiotami obowiązkowymi. Szkoły publiczne mają tendencję do stosowania zarówno maltańskiego i angielskiego w sposób zrównoważony, natomiast szkoły prywatne wolą używać w nauczaniu języka angielskiego. Język angielski jest językiem z wyboru na Uniwersytecie Maltańskim oraz w niektórych środowiskach, takich jak banki, biura rachunkowe, usługi medyczne i firmy informatyczne. Około 98% Maltańczyków potrafi się komunikować w języku angielskim. Około 14% Maltańczyków twierdzi, że używa języka angielskiego w rodzinie i 29% w pracy. Według badań Narodowego Urzędu Statystycznego Malty wynika, że 86,23% Maltańczyków „woli” rozmawiać w języku maltańskim, 11,76% w języku angielskim, natomiast 1,84% w języku włoskim. Na poziomie kultury i zwyczajów kulturowych, Maltańczycy dzielą się na dwie kategorie: tych, którzy popierają większe wykorzystanie maltańskiego, i ci, którzy popierają większe wykorzystanie języka angielskiego. W badaniu w 2001 roku, 43,2% badanych stwierdziło, że zazwyczaj czyta w języku angielskim, 48% stwierdziło, że ogląda telewizję i kino w języku angielskim. Wśród języków obcych, 51% studentów wybrało naukę języka włoskiego, 38% wybrało język francuski.

Urbanizacja

Birżebbuġa

Według Eurostatu, strefa miejska Valletta (ang. Urban Zone) obejmuje całą wyspę. Zgodnie z Demographia, większość mieszkańców Malty mieszka obszarze miejskim Valletty. Zgodnie z Europejską Siecią Obserwacji i Planowania Przestrzennego, Malta jest identyfikowana jako funkcjonalny zespół miejski (ang. Functional Urban Area). Zgodnie z danymi ONZ, około 95% ludności Malty mieszka w obszarze miejskim. Ponadto na podstawie wyników badań ESPON i Komisji Unii Europejskiej, całe terytorium Malty stanowi jeden obszar miejski.

Od czasu do czasu w mediach, publikacjach i dokumentach urzędowych na Malcie, jak również w innych instytucjach, Malta jest określana jako państwo-miasto (ang. city state). Malta, z powierzchnią 316 km² i liczbą ludności na poziomie 0,45 miliona, jest jednym z najgęściej zaludnionych krajów na całym świecie.

Kultura

Święta państwowe

Data	Nazwa polska	Nazwa maltańska	Nazwa angielska
31 marca	Dzień Wolności	Jum il-Ħelsien	Freedom Day
7 czerwca	siódmy czerwca	Is-Sette Giugno	Sette Giugno
8 września	Matki Boskiej Zwycięskiej	Jum Il-Vitorja	Our Lady of Victories
21 września	Dzień Niepodległości	Jum I-Indipendenza	Independence Day
13 grudnia	Dzień Republiki	Jum ir-Repubblika	Republic Day

• Dzień Wolności – 31 marca 1979 – ostatnie jednostki wojsk brytyjskich opuściły Maltę.
• Sette Giugno z wł. 7 czerwca – 7 czerwca 1919 – wojska angielskie siłą stłumiły demonstracje w Valletcie, zginęło 3 demonstrantów a kolejny z demonstrantów zmarł, na skutek odniesionych ran, następnego dnia.
• Matki Boskiej Zwycięskiej – 8 września 1565 – wojska tureckie odstąpiły od oblężenia Malty.
• Dzień Niepodległości – 21 września 1964 – uzyskanie przez Maltę niepodległości.
• Dzień Republiki – 13 grudnia 1974 – proklamowanie Republiki Malty

Opieka zdrowotna

Mater Dei Hospital

Maltański system opieki zdrowotnej jest finansowany z podatków oraz ubezpieczeń społecznych i obejmuje większość usług medycznych w zakładach opieki zdrowotnej (centra medyczne, kliniki) i szpitalach publicznych. Obywatele Unii Europejskiej mogą korzystać z bezpłatnej opieki zdrowotnej, ale tylko po okazaniu Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego, wraz z dokumentem tożsamości.

Centra medyczne świadczą podstawowe usługi medyczne. Usługi medyczne - oprócz lekarza ogólnego obejmują również usługi specjalistyczne. Na Malcie funkcjonuje dziewięć centrów medycznych, osiem na wyspie Malta i jedno na wyspie Gozo. Na Malcie funkcjonują dwa publiczne szpitale ogólne: Mater Dei Hospital w Msida na wyspie Malta oraz Gozo General Hospital w Rabat (Victoria) na wyspie Gozo. Działają tu także publiczne szpitale specjalistyczne oraz szpitale prywatne. Apteki na Malcie funkcjonują w każdej miejscowości. Większość aptek oprócz dostarczania leków, oferuje również dodatkowo płatną usługę lekarza.

Religia

Katedra Świętego Pawła, główna świątynia archidiecezji maltańskiej

Około 97% Maltańczyków to Chrześcijanie. Katolicy stanowią 95,8% populacji. Praktykuje około 52,6% wiernych (od 36 do 88%). Pozostałe grupy wyznaniowe to inne odłamy chrześcijaństwa jak np. protestantyzm – 1,1% (w tym Kościół Baptystyczny) i Świadkowie Jehowy (0,16%) oraz mniejsze grupy imigrantów wyznające islam (0,2%) i inne religie (<0,1%). Na Malcie istnieje bardzo niewielka społeczność żydowska (<0,1%). Około 2,5% ludności nie wyznaje żadnej religii.

Metropolia maltańska to metropolia obrządku łacińskiego obejmująca swoim zasięgiem Maltę. Podzielona jest na archidiecezję maltańską i diecezję Gozo. Na Malcie istnieje 359 kościołów i 78 parafii, z czego 63 znajdują się na głównej wyspie i 15 na wyspie Gozo.

Biblia podaje, że u wybrzeży Malty rozbił się statek, którym płynął św. Paweł. W czasie trzymiesięcznego pobytu na tej wyspie apostoł uzdrowił ojca Publiusza i wielu innych chorych.

Zobacz też

• Maltańczycy
• Siły Zbrojne Malty
• Lista najwyższych budynków na Malcie
• Polscy lotnicy na Malcie w czasie II wojny światowej

Linki zewnętrzne

 Wikimedia Atlas: Malta – wikiatlas z mapami w Wikimedia Commons

• Strona Maltańskiej Organizacji Turystycznej. [dostęp 2011-04-17].
• Strona rządu maltańskiego (ang. • malt.)
• http://www.maltaigozo.pl/ Polskojęzyczny blog o Malcie