Espanya

Reino de Espanya
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional: Plus Ultra (latín; «Más entallá»)
Himno nacional: Marcha Real
Capital  • Población	Madrit 3.165.235
Mayor ciudat	Madrit
Idiomas oficials	Espanyol1
Forma de gubierno Rei President d'o gubierno	Monarquía Felipe VI Mariano Rajoy
Unificación Dinastica - Estatal - Institucional	1516 (Carlos I) 1716 (Decretos NP) 1812 (Constitución de Cádiz)
Superficie  • Total  • % augua	Posición 50º 504.645 km² 1,04%
Población  • Total (2014)  • Densidat  • Densidat	Posición 27º 46.464.053 92 ab./km² 92 hab/km²
PIB (PPA)  • Total (2007)  • PIB per capita	Posición 8º 1.414.646 31.471
Moneda	Euro (€, EUR)
Chentilicio	espanyol/a
Zona horaria  • en Verano	CET (UTC+1)2 CEST (UTC+2)2
Dominio d'Internet	.es
Codigo telefonico	+34
Prefixo radiofonico
Codigo ISO
Miembro de: UE, ONU, OTAN, OCDE, OSCE
1 Son cooficials o catalán/valenciano en Catalunya, País Valencián y Islas Balears; l'aranés en Catalunya; o gallego en Galicia ; y o euskera en o País Basco y Navarra. 2 Fueras d'en Canarias, a on ye una hora menos: UTC+0 d'hibierno y UTC+1 de verano.

O Reino d'Espanya ye un estato miembro d'a Unión Europea (UE) situato en o sudueste d'Europa, aon que ocupa 6 setenas partis d'a Peninsula Iberica, que comparte con Portugal. Tamién poseye partis d'o suyo territorio en a mar Mediterrania (as islas Balears), en l'Ocián Atlantico (as islas Canarias), asinas como dos enclaus en o norte d'o continent africán (as ciudatz autonomas de Ceuta y Melilla) y o enclau de Llívia en os Pireneus franceses.

En o suyo territorio peninsular tien mugas terrestres con Francia, a on se troba o enclau de Llívia y o Prencipato d'Andorra en o norte, con Portugal en l'ueste, asinas como con a colonia britanica de Chibraltar en o sud. En os suyos territorios africans, muga por tierra y mar con Marruecos.

Antimás, tien atra serie de distritos y posesions menors no continentals como as islas Chafarinas, o Penyón de Vélez d'a Gomera y as islas d'o Penyón d'Alhucemas, totz debant d'a costa de Marruecos; asinas mesmo, reclama a soberanía d'o isleta Prexil, hue litigato con Marruecos, sin estar posesión oficial de denguno d'os dos. A isla d'Alborán, as islas Columbretz y una serie d'islas y isletas debant d'a as suyas costas completan os suyos territorios.

Se mantién tamién o pleito por a soberanía d'o penyón de Chibraltar con o Reino Unito, de vez que Portugal no reconoixe a soberanía espanyola sobre a comarca pacense d'Olivença.

Etimolochía

O nombre d'Espanya deriva d'Hispania, nombre latín con que os romans designaban cheograficament a o conchunto d'a Peninsula Iberica. Hispania ye alavez una adaptación d'o nombre en griego emplegato por Artemidoro d'Efeso (sieglo I aC), autor d'o más antigo mapa d'occident en que se describe a Hispania romana.

Historia

Ta más detalles, veyer l'articlo Historia d'Espanyaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Os ibers estioron os primers pueblos de qualos se sabe que ocuporon a peninsula Iberica. Se sabe que heba poblacions proto-iberas, por restos arqueolochicos. Os griegos y fenicios estioron os que deixoron os primers escritos, anque no nunca tenioron contacto con ells. Os vascons serían d'ista categoría. Actualment, os ibers son definitos por os suyos rasgos culturals.

Gubierno y politica

Ta más detalles, veyer l'articlo Gubierno y politica d'Espanyaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Gubierno

Espanya ye establita como una monarquía parlamentaria dende a fundación d'a suya Constitución en 1978. As ditas Altas Institucions d'o Estato son:

• A Casa Reyal
• As Cortes Chenerals
  • O Congreso d'os Deputatos
  • O Senato
• O Consello Cheneral d'o Poder Chudicial
• O Trebunal Constitucional

A suya función ye d'articular os poders d'o Estato (executivo, lechislativo y chudicial) y equilibrar-ne as relacions de poder.

Politica

Os partitos politicos y coalicions que actualment tienen representación en o Congreso u o Senato son, por orden alfabetico:

Bloque Nacionalista Galego (BNG) Coalición Canaria (CC) Convergència i Unió (CiU) Esquerra Republicana de Catalunya (ERC) Izquierda Unida (IU) Iniciativa per Catalunya Verds (ICV)

Nafarroa Bai (Na-Bai) Nueva Canarias (NC) Partido Nacionalista Vasco (PNV-EAJ) Partido Popular (PP) Partido Socialista Obrero Español (PSOE) Unión Progreso y Democracia (UPyD)

Os partitos politicos y coalicions presents nomás en concellos u parlamentos autonomicos en l'actualidat, antiparte d'os debant ditos son:

Alternativa Popular Canaria (APC) (Canarias) Andecha Astur (AA) (Prencipato d'Asturias) Bloc Nacionalista Valencià (BNV) (Comunidat Valenciana) Centro Democrático y Social (CDS) Coalició Valenciana (CV) (Comunidat Valenciana) Chunta Aragonesista (CHA) Euskal Herritarrok (EH): actualment ilegalizato por apolochía d'o terrorismo. Eusko Alkartasuna (EA) Iniciativa por La Orotava (IpO) (Canarias) Partido Andalucista (PA) (Andalucía) Partido Aragonés Regionalista (PAR)

Partíu Asturianista (PAS) (Asturias) Partido Nacionalista Canario (PNC) (Canarias) Partido Regionalista de Cantabria (PRC) (Cantabria) Partit Socialista de Mallorca - Entesa Nacionalista (PSM-EN) (Islas Balears) Puyalón de Cuchas Tierra Comunera-Partido Nacionalista Castellano (TC-PNC) (Burgos) Unió Valenciana (UV) (Comunidat Valenciana) Unión del Pueblo Leonés (UPL) (Leyón) Unión del Pueblo Navarro (UPN) (Navarra) Unión Renovadora Asturiana (URAS) (Asturias)

Comunidatz autonomas y provincias

Mapa d'Espanya, división territorial.

Comunidatz autonomas
	Habitadors (2000)	Habitadors (2005)
Andalucía	7.340.052	7.829.202
Aragón	1.189.909	1.266.972
Prencipato d'Asturias	1.076.567	1.074.504
Islas Balears	845.630	980.472
Canarias	1.716.276	1.962.193
Cantabria	531.159	561.638
Castiella-La Mancha	1.734.261	1.888.527
Castiella y Leyón	2.479.118	2.501.534
Catalunya	6.261.999	6.984.196
Estremadura	1.069.420	1.080.823
Galicia	2.731.900	2.760.179
Comunidat de Madrit	5.205.408	5.921.066
Rechión de Murcia	1.149.329	1.334.431
Comunidat Foral de Navarra	543.757	592.482
País Valencián	4.120.729	4.672.657
País Basco	2.098.596	2.123.791
A Riocha	264.178	300.685
Ciudatz autonomas
Ceuta	75.241	74.771
Melilla	66.263	65.252

O estato, seguntes a Constitución vichent en l'actualidat (Constitución espanyola de 1978) , ye una nación, formada devez por nacionalidatz y rechions. Os oríchens d'o estato espanyol pueden trobar-se en a unión matrimonial d'os reinos medievals de Castiella y Aragón —formatos por a unión dinastica u conquiesta d'atros reinos anteriors— en zaguerías d'o sieglo XV en tiempos d'o reinato d'os Reis Catolicos, quan se produz a unificación politica, que remata con a unión d'o Reino de Navarra, o Reino Nazarí de Granada y atros territorios. Un prencipio d'unificación institucional posterior ocurre en o reinato de Felipe V, que creya una forma d'estato centralizata que se mantién dica la vichent Constitución.

O estato se divide en 17 Comunidatz Autonomas y 2 Ciudatz Autonomas que ye una organización analoga a la d'os estatos federals. Poseyen un amplo ran d'autonomía, poders lechislativos, de presupuesto, administrativos y executivos en as competencias exclusivas que o estato central guarancia a cada comunidat a traviés d'un Estatuto d'autonomía.

Cada comunidat autonoma se divide en una u quantas provincias, fendo un total de 52.

Cheografía

Ta más detalles, veyer l'articlo Cheografía d'Espanyaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Situata en Europa Occidental, ocupa la mayor parti d'a Peninsula Iberica y, difuera d'ella, dos archipielagos (o d'as Islas Canarias en l'Ocián Atlantico y o d'as Islas Balears en a Mar Mediterrania) y dos ciudatz, Ceuta y Melilla, en o norte d'Africa.

En amplaria territorial (superficie) ye o tercer país d'Europa (excluita Rusia), por dezaga d'Ucraína y Francia, y o segundo mayor d'a Unión Europea.

As mugas fisicas d'Espanya son, prencipalment, as d'a Peninsula Iberica, adintro d'a que muga con Portugal: iste estato y l'Ocián Atlantico a l'ueste, a Mar Mediterrania a l'este, o estreito de Chibraltar a lo sud y os Pireneus, chunto con o Golfo de Vizcaya y o Mar Cantabrico a lo norte.

Os prencipals sistemas monterizos son: Pireneus, Sistema Iberico, Carpetana, Oretana ye Cordeleras Beticas (Sozbetica y Penibetica). O Teide ye o pico mas alto d'Espanya, estando-ne a suya altaria de 3.718 metros.

O Teide, que ye o pico de mas altaria d'Espanya.

Economía

Ta más detalles, veyer l'articlo Economía d'Espanyaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Con un PIB de 798.672 millons d'euros (2004) y una renta per capita de 22.690 dólars estatounitenses (2004), Espanya ye una d'as grans economías europeas y a ueitena mundial. L'asperanza de vida d'a suya población ye entre as 3 mas altas d'o mundo y a mortalidat infantil se troba entre as mas baixas.

Demografía

Ta más detalles, veyer l'articlo demografía d'Espanyaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Espanya contaba con una población humana de 40.499.791 habitants a l'1 de chinero de 2000, 45.116.894 habitants a l'1 de chinero de 2007. En 2003 acullió lo 50% d'a inmigración extracomunitaria enta la UE, sobretot de ciudadans en situación ilegal magrebís, subsaharianos y latinoamericáns. A sociedat espanyola concara en l'inte os desafíos cheneratos por as dificultatz d'asimilación y integración d'ixos treballadors.

Arias metropolitanas

As arias metropolitanas que teneban más de 300.000 habitants en 2003 son as siguients:

Madrit 5.603.285 Barcelona 4.667.136 Valencia 1.875.288 Sevilla 1.294.081 Malaga 1.019.292 Bilbau 946.829 Asturias (Xixón-Oviedo) 850.097

Alicant 676.237 Zaragoza 656.922 Bayía de Cádiz (Cádiz-Jerez de la Frontera) 623.528 As Palmas de Gran Canaria 609.628 Murcia 557.583 Palma de Mallorca 462.010 Granada 450.439

Valladolit 427.562 Vigo 420.672 Santa Cruz de Tenerife 409.621 Sant Sabastián 395.758 A Coruña 388.692 Tarragona 348.921 Cordoba 318.628

Cultura

Ta más detalles, veyer l'articlo cultura d'Espanyaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Fiestas

Calendata	Nombre	Notas
1 de chinero	Cabo d'anyo
6 de chinero	Epifanía	Reis Magos
19 de marzo	Sant Chusé
Marzo u abril	Semana Santa
1 de mayo	Día d'o Treballo
25 de chulio	Sant Chaime
15 d'agosto	Asumpción de María
12 d'octubre	Fiesta Nacional Espanyola	Virchen d'o Pilar
1 de noviembre	Día de Totz Santos
6 d'aviento	Día d'a Constitución	Calendata aprebación d'a Constitución de 1978
8 d'aviento	Purisma Concepción
25 d'aviento	Día de Navidat	Naixencia de Chesús

Fiestas nacionals

Antiparte d'as festividatz nacionals, cada Comunidat Autonoma tien dos dias festivos, y cada municipio, atros dos más, estando en total 15 as fiestas oficials en Espanya.

Arte

Ta más detalles, veyer l'articlo arte d'Espanyaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

• Arquitectura de Espanya
• Escultura en Espanya
• Comic en Espanya
• Literatura de Espanya
• Musica folclorica d'Espanya
• Pintura d'Espanya

Esportes

• 

  Ta más detalles, veyer l'articlo Esporte en Espanyaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

O esporte mes popular ye o futbol, a suya selección de futbol estió campiona en 2010 d´a copa d´o mundo. A liga espanyola ye clamata por motivos comercials liga BBVA y os suyos equipes mes importants son o Real Madrit y o Barça.

Tamién ye popular a suya liga de baloncesto mes important, a liga ACB. Os suyos equipes mes importants son Real Madrid, Regal Barça y Laboral Kutxa entre atros.

Competicions esportivas

• Liga BBVA.
• Liga ACB.
• Liga espanyola de hockey sobre chelo.
• Vuelta a Espanya.
• Gran Premio d'Espanya de Motociclismo.

Veyer tamién

• Etnografía d'Espanya.
• Idiomas d'Espanya.
• Relichión en Espanya.
• Seguranza social en Espanya.
• Transportes en Espanya.
• Torismo en Espanya.
• Lista de unidatz melitars d'o Exercito de Tierra d'Espanya por Comunidat Autonoma.

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Espanya.
• Estatisticas d'Espanya en o CIA World Factbook.
• Cenye de libertat de prensa - 29º sobre 139 países.