اتلا امریکہ


تھاں	24,709,000 مربع کلومیٹر
لوک گنتی	528,720,588
سنگنا	22.9/مربع کلومیٹر
دیس	23
بولیاں	انگریزی، فرانسیسی، ہسپانوی

اتلا امریکہ (North America) زمین دے اتلے ادھے حصے چ تے لیندے حصے ول اک براعظم اے۔ ایہنوں اتری دکھنی امریکہ دا نکا براعظم وی کیا جاسکدا اے۔ ایدے اتر ول آرکٹک وڈا سمندر، چڑھدے ول اوقیانوس وڈا سمندر، لیندے ول بحرالکاہل وڈا سمندر، دکھن ول کریبیئن سمندر تے دکھنی امریکہ اے۔

ایہ 24,709,000 مربع کلومیٹر (9,540,000 مربع میل) تھاں تے پھیلیا ہویا اے۔ ایہنے زمین دا 4.8% تھاں تے سکی زمین دا تھاں ملیا ہویا اے۔ ایدے 23 دیساں وچ 529 ملین لوک وسرۓ نیں۔ تھاں نال (ایشیاء تے افریقہ مگروں) ایہ دنیا دا تیجا وڈا ^[1] تے لوک گنتی نال (ایشیاء، افریقہ تے یورپ مگروں) دنیا دا چوتھا وڈا براعظم اے۔^[2] ایہدا لامت تھاں کینیڈا، امریکہ تے میکسیکو نے گھیریا ہویا اے جد کے نکے دیس وشکارلے امریکہ تے کریبین وچ وسدے نیں۔

اتلے امریکہ وج وسن والے پہلے لوک پرانے انڈین سن۔ اوہ انت دے برفانی ویلے وچ 110,000 توں 12,000 ورے پہلے بیرنگ سمندر دے جمن نال ایشیاء تے اتلے امریکہ دے وشکار بننوالے رستے تے ٹر کے ایتھے اپڑے۔ اوہ براعظم وچ وکھریاں رہتلاں تے قوماں وچ ونڈدے گۓ۔ کولمبس توں پہلے ویلے وچ اتلے امریکہ وچ پونگرنوالیاں سب تون وڈیاں تے جوکھے تھان پھیلیاں ہوئیاں رہتلاں ازٹیک اجکل دے میکسیکو وچ تے مایا وشکارلے امریکہ وج پونگریاں۔ 16ویں تے 17ویں صدی وچ یورپی لوک ایتھے آۓ تے ایتھے دیاں لوکاں نوں مکا سٹیا تے اینج یورپی پسار دا مڈھ رکھیا گیا۔

ناں[لکھو]

ایدا ناں اک اطالوی سمندری کھوجی امریگو وسپوکی دے ناں تے جیہنے 1497 تے 1502 دے وشکار ایسدے کںدیاں دے دوالے پھریا تے ایہ گل دسی جے ایہ تھاں ہندستان نئیں، جرمن نقشے بنانوالیاں مارٹن والڈیسملر تے میٹتھیاس رنکمان نے 1507 وچ رکھیا۔^[3]

تریخ[لکھو]

پرانا جیون ویلہ دے انت تے وشکارلہ ویلہ (جیالوجی) دے مڈھ تے اتلا امریکہ وڈے براعظم پینجیہ نال جڑیا سی تے یوریشیاء دے لیندے پاسے ول سی۔ پینجیہ دے بنن تے، 48 کروڑ ورے پہلے، اپلیچین پہاڑ بنے تے ایہناں نوں اسیں دنیا دے سب توں پرانے پہاڑ کہ سکنے آں۔ 20 کروڑ ورے پہلے جدوں پینجیہ وچ تریڑاں پیاں تے ایدے انگ اک دوجے توں پرے ہون لگے تے اتلا امریکہ لوریشیہ وچ سی یوریشیاء توں وکھرا ہون توں پہلے تے آپ براعظم بنن توں پہلے کریٹیشیس ویلے وچ 8 توں 5۔5 کروڑ ورے پہلے راکی پربت دھارے بنے۔ پانامہ دی پٹی 30 لکھ ورے پہلے ابھری جیدے بنن تے اتلا امریکہ دکھنی امریکہ نال جڑیا۔ 10،000 ورے پہلے برفانی ویلہ مکن تے گلیشیر دے پچھے ہون تے وڈیاں جھیلاں بنیاں۔ اتلا امریکہ وچ پرانے ویلیاں نوں سب توں چنگے ول نال ویکھیا جاسکدا اے۔ ڈائنوساراں دیاں جنیاں ونڈاں امریکہ وچ ملیاں نیں دنیا دے کسے ہور دیس یا تھاں تے نہیں ملیاں۔ ایدی وجہ ایتھوں دیاں زمینی پدھراں، محول، تریخ تے لوکاں وچ لبن دی پکھ اے۔

انساناں دے ایتھے وسن بارے کئی سوچاں نیں۔ پرانے دیسی لوکاں دیاں کہانیاں وچ ایہ لوک سدا توں ایتھے ای وس رۓ سن۔ ایس گل تے سوچاں آکے جڑدیاں نیں جے آخری برفانی ویلے دے مکن تے ایشیاء توں بیرنگ زمینی پل راہیں لوک یا پرانیاں کشتیاں تے بیٹھ کے ایتھے اپڑے جدوں ایشیاء برف نال الاسکا نال جڑیا ہویا سی۔ ایہ تھلے ول کینیڈا، امریکہ، میکسیکو تے ہور تھلے ول پھیلدے وسدے تے رہتلاں بناندے گۓ۔ دکھن ول وائی بیجی وچ وادا مایا رہتل ہتھوں ہویا۔ مایا رہتل وچ لکھن دا ول ٹریا، اہرام تے مندر بنے، اک کیلنڈر بنایا گیا تے 400 م پ دے نیڑے صفر دی سوچ وی آئی، پرانے عراقیاں توں کجھ صدیاں ای مگروں۔^[4] ٹماٹر تے مکی دا رواج ایتھون ساری دنیا وچ گیا۔ مایا رہتل تھلویں میکسیکو تے گوئٹے مالا وج ہے سی جدوں ایتھے ہسپانوی کھوجی تے فوجی اپڑے۔

ہرنان کورٹیز نے 1521 وچ ازٹیک سلطنت تے سپین ولوں مل ماریا۔^[5] ایہ کھوج ویلہ سی۔ یورپی لوک امریکہ دیاں تھانواں تے اپنے کلیم بنا رۓ سن تے اوہناں دے آن نال ایسیاں بیماریاں وی ایتھے اپڑیاں جناں دا ایتھوں دے پرانے لوکاں کول کوئی بچاؤ نئیں سی۔ پرانے لوکاں دی گنتی روگاں تے خونی لڑائیاں باجوں تھوڑی ہوندی گئی۔

جغرافیہ[لکھو]

اتلا امریکہ نویں دنیا یا لیندے ادے پاسے دے اتلے انگ نوں کیندے نیں۔ پانامہ تے کولمبیا دے بارڈر تے ڈارین دا چھمب والا تھاں ایہنوں دکھنی امریکہ توں وکھ کردا اے۔ کج لوک پانامہ نہر تے اتلا امریکہ مکا دیندے نیں۔ کریبین جزیرے اتلے امریکہ دا انگ نیں۔ براعظم دے سمندری کنڈے لمے تے ٹٹے پجے نیں۔ خلیج میکسیکو براعظم اندر پانی دا وڈا کٹ اے ایس مگروں خلیج ہڈسن، خلیج سینٹ لارنس تے خلیج کیلیفورنیا آندیاں نیں۔

ایدے جزیریاں وچ کینیڈی آرکٹک جزیرہ جٹ، باہاما، گریٹر انٹلیز، لیسر انٹلیز، الیوٹن جزیرے تے گرینلینڈ نیں۔ ایس براعظم نوں چار وڈے جغرافیائی تھانواں وچ ونڈیا جاسکدا اے (تے اگے اوہناں نوں کئی نکے تھانواں وچ ونڈیا جاسکدا اے): وڈے ویہڑے، ایہ خلیج میکسیکو توں لے کے کینیڈی آرکٹک تک پھیلے نیں؛راکی پہاڑ تے کیلیفورنیا توں لے کے الاسکا دا پہاڑی تھاں؛ کینیڈی شیلڈ؛ اپلیچین پہاڑ تے چڑھدے کنڈے تے ویہڑے۔

جیالوجی دے ناپ نال کینیڈا دنیا دے سب توں پرانے تھانواں وچ گنیا جاندا اے۔ ایدیاں ادیاں پڑیاں کیمبرین توں پہلے ویلے دیاں نیں تے کینیڈا وچ کچیاں دھاتاں دے ان گنت ذخیرے نیں۔

اتلے امریکہ نوں چار وڈے پاسیاں وچ ونڈیا جاسکدا اے: وڈے ویہڑے جیہڑے خلیج میکسیکو توں لے کے کینیڈی آرکٹک تک پھیلے ہوۓ نیں۔ لیندے ول جوان پہاڑ جیہناں نوں راکی پہاڑ کیندے نیں، ایہدے وج کیلیفورنیا، الاسکا، وڈا پانڈا تے کینیڈی شیلڈ اندے نیں۔ جڑھدے ول اپلیچین پہاڑ نیں اوقیانوس دا سمندری کنڈا تے تھلے فلوریڈا جزیریورگا اے۔ میکسیکو دے لمے اجے نیوین تھاں، پربت دھارے نیں۔ راکیپروشکابربت دھارااجے راکی تے کنڈے دے پربت دھارےجیہڑے کیلیفورنیا، اوریگن، واشنگٹن تے برطانوی کولمبیا تک پھیلے نیں۔ سب توں اچی چوٹی دینالی الاسکا وج اے۔

لوک[لکھو]

اتلے امریکہ وچ سب توں جوکھی لوک گنتی والا دیس امریکہ ہے۔ ایتھے 311.6 ملین لوک وسدے نیں؛ میکسیکو 112,322,757 لوکاں نال دوجا وڈا دیس اے تے 32,623,490 لوکاں نال تیجا وڈا دیس اے۔ میکسیکو شہر، نیویارک شہر، لاس اینجلس، شکاگو، ٹورونٹو، ہوانا تے مونٹریال ایس براعظم دے وڈے شہر نیں۔ اتلا امریکہ وچ کئی نسلاں دے لوک وسدے نیں۔ ایتھے پرانے ریڈ انڈین، یورپی گورے کالے افریقی وڈیاں نسلی ٹولیاں نیں۔ چینی تے دکھنی ایشیاء دے واسی وی وڈی گنتی وچ ایتھے ہیگے نیں۔

بولیاں[لکھو]

انگریزی، فرانسیسی تے ہسپانوی اتلے امریکہ دیاں وڈیاں بولیاں نیں. انگریزی تے فرانسیسی کینیڈا دیاں سرکاری بولیاں نیں۔ انگریزی کینیڈا تے امریکہ دے نال بیلیز تے کج کریبین دیساں وچ بولی جاندی اے۔

فرینچ بولی دا اتلے امریکہ وچ کئی صدیاں توں چلن ریا اے۔ کینیڈا سرکاری حساب نال دوبولیا دیس اے جتھے انگریزی تے فرینچ سرکاری بولیاں نیں۔ کیوبک دے صوبے دی سرکاری بولی فرینج اے جتھے ایہ 95% لوکاں دی پہلی یا دوجی بولی اے۔ نیوبرنسوک وچ وی ایہ انگریزی نال اک سرکاری بولی اے۔ سینٹ پیرے تے مائکلیون، فرینچ لیندے انڈیز تے امریکی صوبے لوئزیانا وچ وی فرینچ بولی جاندی اے تے سرکاری پدھر تے وی منی گئی اے۔ فرینچ کریبین دے ہور جزیریاں تے وی بولی جاندی اے۔

انگریزی، امریکہ، کینیڈا، بیلیز تے کئی کریبین جزیریاں وچ بولی جاندی اے۔ ایہ بولن تے تھاں پسار نال اتلے امریکہ دی سب توں وڈی بولی اے۔

ہسپانوی میکسیکو، کیوبا، نکاراگوآ، کوسٹاریکا، گوئٹےمالا، پانامہ، ایلسیلواڈور، ہونڈوراس، ڈومینکی لوکراج وچ ایہ وڈی بولی اے۔ ایہنوں امریکہ دے کئی شہراں تے صوبیاں وچ وی چوکھے لوک بولدے نیں۔

دیس[لکھو]

دیس دا ناں تے چنڈا	تھاں	لوک گنتی	سنگنا	راج گڑھ
اتلا امریکہ
· برمودا	54	65,000	1203.7	ہیملٹن، برمودا
· کینیڈا	9,984,670	33,573,000	3.4	اٹاوہ
· گرین لینڈ	2,166,086	57,000	0.026	نوک
· میکسیکو	1,964,375	112,322,757	57.1	میکسیکو شہر
· سینٹ پیرے تے مائکلیون	242	6,000	24.8	سینٹ پیرے
· امریکہ	9,629,091	311,630,000	32.7	واشنگٹن ڈی سی
وشکارلہ امریکہ
· بیلیز	22,966	307,000	13.4	ہیلموپان
· کوسٹا ریکا	51,100	4,579,000	89.6	سان جوز
· ال سالواڈور	21,041	6,163,000	293.0	سان سلواڈور
· گویٹے مالا	108,889	14,027,000	128.8	گویٹے مالا شہر
· ہونڈراس	112,492	7,466,000	66.4	ٹیکوسیگلپا
· نکاراگوا	130,373	5,743,000	44.1	ماناگوا
· پانامہ	75,417	3,454,000	45.8	پانامہ شہر