Prusy (państwo)
Prusy (niem. Preußen) – niejednoznaczny termin, odnoszący się kolejno do kilku państw stworzonych na historycznych terenach Prus w okresie od 1226 do 1947.
Spis treści
Historia państwowości Prus[edytuj | edytuj kod]
Prusy Zakonne[edytuj | edytuj kod]
Pierwszym bytem państwowym na terenie Prus było państwo zakonu krzyżackiego. W 1226 książę Konrad I mazowiecki podarował Krzyżakom ziemię chełmińską, z której zakon dokonywał podboju Prusów. Przez następne 200 lat Krzyżacy kolonizowali Prusy i budowali swoje państwo. Na mocy postanowień II pokoju toruńskiego (1466), zakon oddał Polsce Pomorze, ziemię chełmińską i Warmię, został lennikiem Polski i przeniósł stolicę państwa z Malborka do Królewca. Powstały wówczas Prusy Zakonne.
Prusy Książęce[edytuj | edytuj kod]
Upadek państwa krzyżackiego nastąpił w 1525, kiedy ostatni wielki mistrz Albrecht Hohenzollern przeszedł na luteranizm i złożył hołd polskiemu królowi Zygmuntowi Staremu. Nowe państwo nosiło nazwę Księstwo Pruskie, ale do historii przeszło jako Prusy Książęce.
Brandenburgia-Prusy[edytuj | edytuj kod]
W 1618, za zgodą Zygmunta III Wazy, wobec wygaśnięcia linii pruskiej po śmierci Albrechta Fryderyka, elektor brandenburski Jan Zygmunt Hohenzollern przejął jego posiadłości i od tej chwili Księstwo Pruskie było w unii z Brandenburgią (jako Brandenburgia-Prusy). Podstawę do międzynarodowego uznania suwerenności księstwa stanowiły traktaty welawsko-bydgoskie (1657). Miały one znaczenie prawno–ustrojowe dla elektorów brandenburskich.
Twórcą nowoczesnego państwa pruskiego był Fryderyk Wilhelm, zwany Wielkim Elektorem, który w wyniku pokoju westfalskiego w 1648 uzyskał wschodnią część Pomorza Zachodniego, Magdeburg, Halberstadt, Minden i Kamień. W 1657, korzystając z potopu szwedzkiego i osłabienia Rzeczypospolitej, na mocy traktatu welawsko–bydgoskiego Wielki Elektor uzyskał suwerenność Prus Książęcych od Rzeczypospolitej.
Królestwo Prus[edytuj | edytuj kod]
Po tym jak książę sąsiedniej Saksonii August II Mocny uzyskał koronę polską, książę–elektor Fryderyk III uznał że musi mu dorównać rangą i ogłosił się 18 stycznia 1701 w Królewcu królem w Prusiech (niem. König in Preußen), gdyż tytuł króla Prus wciąż zachowali władcy Polski oraz przyjął imię Fryderyk I. Od tego momentu mówimy o Królestwie Prus.
Pod względem administracyjnym Prusy zostały podzielone na:
- prowincje, gdzie władzę sprawowali nadprezydenci
- departamenty – izby (Kammer), w których władzę sprawowały kamery wojny i domen (zwane też kamerami wojenno–ekonomicznymi)
- powiaty (Kreis), gdzie władzę sprawował urzędnik królewski – Landrat (po polsku starosta), zaś instytucją samorządową był sejmik szlachecki
- gminy (Gemeinde).
W 1871 król Prus Wilhelm I koronował się na cesarza zjednoczonych Niemiec.
Prusy (kraj związkowy)[edytuj | edytuj kod]
Klęska militarna cesarstwa w Wielkiej Wojnie (jesienią 1918) doprowadziła do upadku monarchii – Wilhelm II abdykował i uciekł do Holandii, a Zgromadzenie Narodowe zebrane 6 lutego 1919 ogłosiło powstanie republiki weimarskiej. Od tej chwili Prusy istniały jako kraj związkowy, pod nazwą Freistaat Preußen.
Po klęsce III Rzeszy w II wojnie światowej, 25 lutego 1947 uchwałą nr 46 Alianckiej Rady Kontroli ogłoszono likwidację państwa pruskiego.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Prusy Królewskie
- Prusy Nowowschodnie, Prusy Południowe, Prusy Wschodnie, Prusy Zachodnie
- Diecezje pruskie
- Władcy Prus
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Sebastian Haffner: Prusy bez legendy: Zarys dziejów. Warszawa: Oficyna Historii XIX i XX wieku, 1996. ISBN 83-905989-3-0.