Ռիո դե Ժանեյրո

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
1rightarrow blue.svg Անվան այլ գործածումների համար տես՝ Ռիո դե Ժանեյրո (այլ կիրառումներ)
Քաղաք
Ռիո դե Ժանեյրո
Rio de Janeiro
Դրոշ Զինանշան
Դրոշ Զինանշան
Montagem Rio de Janeiro.jpg
Վերևում, աջից ձախ՝ Քրիստոսի արձանը, Ռիո-Նիտերոյ կամուրջը, Բայա դե Գուանարաբա, «Մարականա մարզադաշտը, Պաո դե Աշուկար լեռը, Կոպոկաբանա լողափը և քաղաքի տեսարան Կորկովադուից։
21°05′29.99″ հվ. լ. 42°48′12.99″ ամ. ե. / 21.091667° հվ. լ. 42.803611° ամ. ե.
Երկիր Բրազիլիա Բրազիլիա
Քաղաքապետ Էդուարդո Պաես
Հիմնադրված է 1565թ. թվականին
Այլ անվանումներ Ռիո
Խոսվող լեզուներ պորտուգալերեն
Բնակչություն 6,323 մլն մարդ (2010)
Խտություն 4,781 մարդ/կմ²
Ազգային կազմ պորտուգալացիներ, իտալացիներ, իսպանացիներ, հայեր, հնդկացիներ
Կրոնական կազմ Կաթոլիկ եկեղեցի, ՀԱԵ, Բողոքականություն, աթեիզմ
##Ռիո դե Ժանեյրո (Բրազիլիա)
Red pog.png

Ռիո դե Ժանեյրո (պորտ.՝ Rio de Janeiro), հաճախ կոչվում է պարզապես Ռիո, Բրազիլիայի երկրորդ մեծագույն քաղաքն է, իր մեծությամբ երրորդ ագլոմերացիան Հարավային Ամերիկայում։ Բնակչությունը կազմում է 6,3 միլիոն մարդ, ինչը նրան դարձնում է 6-րդ խոշորագույն քաղաքը Ամերիկայում և 26-րդը աշխարհում[1][2][3]։

Քաղաքը մոտ երկու դար եղել է Բրազիլիայի մայրաքաղաքը, 1763-ից 1815-ը պորտուգալական գաղութատիրական ժամանակաշրջանում, իսկ 1815-1960-ին եղել է անկախ Բրազիլիայի մայրաքաղաք։ Ռիոն անվանում են նաև Cidade Maravilhosa կամ «հրաշալի քաղաք»։

Ռիո դե Ժանեյրոն հարավային կիսագնդի ամենաշատ այցելվող քաղաքն է, որը հայտնի է իր բնական միջավայրով, սամբայով, Բոսսա-Նովայով և լողափներով[4], որոնցից առավել հայտնի են Բառա դե Տուժիկան, Կոպակաբանան, Իպատեման և Լեբլոնը։ Այլ տեսարժան վայրերի շարքում կարելի է առանձնացնել Քրիստոսի արձանը Կորկովադու լեռան վրա (Cristo Redentor), Պաո դե Աշուկար լեռը, Սամբադրոմը, որը օգտագործվում է կարնավալների ժամանակ և «Մարականան»՝ աշխարհի խոշորագույն մարզադաշտերից մեկը։

Ռիո դե Ժանեյրոում են անցկացվելու 2016-ի ամառային օլիմպիական խաղերը, որոնք առաջին անգամ է անցկացվելու հարավամերիկյան քաղաքում[5]։ «Մարականան» ընդունելու է 2014 Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնության եզրափակիչ խաղը[6]։

Պատմությունը[խմբագրել]

Գաղութատիրական ժամանակաշրջան[խմբագրել]

Գուանարաբա ծոցի քարտեզը 1555թ.:

Գուանարաբա ծոցը, որի շուրջ առաջացել է քաղաքը, հայտնաբերվել է պորտուգալացի ծովագնաց Գասպար դե Լեմոսի կողմից 1502թ. հունվարի 1-ին։ Քաղաքի անվանումը պորտուգալերեն նշանակում է հունվարյան գետ, քանի որ Գուանարաբա ծոցը պորտուգալացիների կողմից ընդունվել էր որպես գետ։ Ֆրանսիացիները հաստասվել են այս շրջանում 1555թ. և վտարվել են պորտուգալացիների կողմից 1567 թվականին։[7]

1555թ. նոյեմբերի 1-ին ֆրանսիացիները՝ Նիկոլյա Դյուրան դե Վիլագանյոնի գլխավորությամբ գրավեցին Գուանարաբա ծոցը և հիմնադրեցին Անտարկտիկական Ֆրանսիա գաղութը, սակայն պորտուգալացիները 1560թ, կարողացան բնիկների օգնությամբ կործանել այդ գաղութը, սակայն վերջնականապես ֆրանսիացիներին կարողացան վտարել միայն 1567թ-ին։

Ռիո դե Ժանեյրո քաղաքը հիմնադրվեց Էշտասիու դե Սայի և Ժոզե դե Անշիետայի կողմից, 1565թ. մարտի 1-ին և սկզբնապես կոչվեց Սան Սեբաստյան դու Ռիո դե Ժանեյրո (պորտ.՝ São Sebastião de Rio de Janeiro) ի պատիվ Պորտուգալիայի թագավոր Սեբաստյանի։ 17-րդ դարում քաղաքը շատ դանդաղ էր զարգանում։ Մի քանի նեղ փողոցներ միավորում էին քաղաքի եկեզեցիները, կայսրական պալատը և նավահանգիստը։ 17-րդ դարում Ռիո դե Ժանեյրոն ուներ մոտ 30 հազար բնակչություն և համարվում էր Բրազիլիայի ամենախիտ բանկեցված քաղաքը։ 1763թ. Մարկես դե Պոմբալը գաղութային ադմինիստրացիայի կենտրոնը Սալվադորից տեղափոխեց Ռիո դե Ժանեյրո։[8]

Քաղաքը շարունակում էր մնալ գաղությանի կենտրոն մինչև 1808թ., երբ պորտուգալիական թագավորական ընտանիքը և ազնվականությունը, փրկվելով Նապոլեոն Բոնապարտի ներխուժումից, Լիսաբոնից տեղափոխվեց Ռիո դե Ժանեյրո։ Կայսրության մայրաքաղաքը տեղափոխվռց մի քաղաք, որը այդպիսով դարձավ միակ եվրոպական մայրաքաղաքը, որը գտնվում էր Եվրոպայից դուրս։ Քանի որ քաղաքում չկային բավարար բնակավայրեր հարյուրավոր ազնվականների համար, բազմաթիվ քաղաքացիներ ուղղակի վտարվեցին իրենց տներից։ Առկա էր աֆրիկացի ստրուկների հսկայական ներհոսք, եթե 1819թ. կար 145 հազար ստրուկ, ապա 1840թ. նրանց թիվը հասավ 220 հազարի։[9] Պորտուգալիայի թագավորը Լիսաբոն վերադարձավ 1821թ., իսկ մեկ տարի անց Բրազիլիան անկախացավ։

Անկախության ժամանակաշրջան[խմբագրել]

Երբ արքայազն Պեդրո I-ը Բրազիլիան անկախ հռչակեց 1822թ., նա որոշեց Ռիո դե Ժանեյրոն թողնել մայրաքաղաքի կարգավիճակում։ Ռիոն շարունակում էր մնալ Բրազիլիայի մայրաքաղաքը նաև 1829թ. հետո, երբ միապետությանը փոխարինեց հանրապետությունը։ 20-րդ դարի առաջին տարիներին քաղաքը սահմանափակվում էր միայն ներկայիս պատմական կենտրոնով։ Քաղաքի կենտրոնը սկսեց տեղափոխվել ավելի հարավ (Zona-Sul) 20-րդ դարի սկզբին, երբ առաջին թունելը կառուցվեց Բոտաֆոգոյի և Կոպակաբանայի լեռների տակով։

Բոտաֆոգոյի բնական գեղեցկությունը և Copacabana Palace հյուրանոցի հեղինակությունը 1930-ականներին, օգնեցին Ռիոյին ձեռք բերել ժամանցային քաղաքի հեղինակություն։ Ժամանակ առ ժամանակ քննարկվում էր երկրի մայրաքաղաքը դեպի կենտրոնական շրջաններ տեղափոխելու հարցը, և երբ Ժուսելինու Կուբիչեկը ընտրվեց նախագահ 1955թ., նա խոստացավ կառուցել նոր մայրաքաղաք։[10] 1960թ. մեծ ջանքերի գնով կառուցվեց Բրազիլիա քաղաքը և նույն թվականին մայրաքաղաքը պաշտոնապես Ռիո դե Ժանեյրոյից տեղախոխվեց Բրազիլիա։

1960-1975թթ. Ռիոն ուներ ֆեդերալ կարգավիճակ, սակայն քաղաքական և ադմինիստրատիվ պատճառներով 1975թ. քաղաքը զրկվեց իր կարգավիճակից և միավորվեց Ռիո դե Ժանեյրո նահանգի հետ։ Նույնիսկ այժմ մի շարք Կարիոկաներ ցանկանում էր վերադարձնել քաղաքի մունիցիպալ ինքնավարությունը։[11][12]

Ռիո դե Ժանեյրոյում անց է կացվել 2014 Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնության եզրափակիչը։ 2009թ. հայտարարվեց, որ Ռիոն ընդունելու է նաև 2016 ամառային օլիմպիական խաղերը, որով այն դարձավ առաջին հարավամերիկյան և երկրորդ լատինաամերիկյան քաղաքը, որում անց է կացվել այդ մրցաշարը։

Աշխարհագրություն[խմբագրել]

Շաքարի գլուխ բլուրը Դուկի դե Կաշիաս ամրոցից։

Ռիո դե Ժանեյրոն ձգվում է Բրազիլիայի ատլանտյան ափին, այծեղջյուրի արևադարձից ոչ հեռու, որտեղ ամբողջ ափը կողմնորոշված ​​է արևելքից արևմուտք։ Ուղղված լինելով հիմնականում դեպի հարավ, քաղաքը հիմնադրվել է ափամերձ հատվածի մոտ, Գունարաբա (Baía de Guanabara) ծոցի ափին, որի մուտքը նախանշում է Շաքարի գլուխ (Pão de Açúcar) կոչվող լեռը՝ քաղաքի «այցեքարտը»։[13]

Կենտրոնը (Centro), Ռիոյի հիմնական մասը, ընկած է Գուանարաբա ծոցի արևմտյան ափին։ Քաղաքի խոշորագույն մասը, որը սովորաբար կոչվում է Հյուսիսային գոտի (Zona Norte), տարածվում է հյուսիս-արևմուտքում և ընկած է հարթավայրերի և մի քանի ժայռոտ լեռների վրա։ Հարավային գոտին (Zona Sul) հասնում է մինչև ծով և կտրված է կենտրոնից և հյուսիսային գոտուց ափամերձ լեռներով։ Այս լեռները և բլուրները Սիերրա դու Մար լեռնաշղթայի ճյուղավորումներն են դեպի հյուսիս-արևմուտք։ Արևելյան գոտին (Zona Oeste), վաղուց կտրված լինելով լեռնային տեղանքով, հասանելի է դարձել նոր ճանապարհների, թունելների շնորհիվ 20-րդ դարի վերջում։[14]

Ռիո դե Ժանեյրոյի քաղաքի բնակչությունը, որը զբաղեցնում է 1 182,3 քառակուսի կիլոմետրres (456 5 քռ մղ) տարածք,[15] մոտ 6,000,000 է։[16] Մետրոպոլիայի տարածքում բնակչությունը գնահատվում է 11-13.5 միլիոն։ Քաղաքի բնակիչները հայտնի են որպես cariocas։ Ռիոի պաշտոնական երգը «Cidade Maravilhosa»-ն է, գրված կոմպոզիտոր Անդրե Ֆիլյոյի կողմից։

Կլիմա[խմբագրել]

Շաքարի գլուխ լեռը։
Մարինա դե Գլորիայի տեսքը. տիպիկ օրը քաղաքում։

Ռիո ունի արևադարձային սավաննային կլիմա, որը սերտորեն սահմանակից է արևադարձային մուսոնային կլիմային ըստ Köppen կլիմայի դասակարգման, և հաճախ բնութագրվում է երկարատև հորդառատ անձրևներով դեկտեմբերից մարտ։[17] Քաղաքի ներքին շրջաններում 40 °C-ից (104 °F) բարձր ջերմաստիճանը սովորական է ամռանը, սակայն հազվադեպ է երկար տևում, իսկ առավելագույն ջերմաստիճանը 27 °C-ից (81 °F) բարձր է հնարավոր է ամսական կտրվածքով։

Ասում են, որ ացյալում քաղաքում եղել են սառցակալումներ, բայց դա չի հաստատվել։ Ռիո դե Ժանեյրոյի որոշ ներքին շրջաններում եղել են տեղումներ սառած ձյան և կարկուտի ավելի մեծ հաճախականությամբ (ժողովրդականորեն կոչվում է granizo, կամ «կարկուտ», չնայած այն հանգամանքին, որ դա հալված և սառած ձյուն է գնդի ձևով. իրական կարկուտը ավելի հախախ է)։ Այս երևույթները հազվադեպ են կամ սահմանափակվում են մի քանի մարզերում, մետրոպոլիայի տարածքում (ներառյալ քաղաքի արևմտյան ծայրամասերը) լինոււմ են առնվազն մեկ անգամ 21-րդ դարում,[18] մոտավորապես մեկ անգամ յուրաքանչյուր երկու տասնամյակում, կամ ավելի քիչ որոշ շրջաններում։ Այլ շրջաններում իրական ձյան տեղումներ լինում են ավելի հաճախ, ամենից հաճախ դա լինում է Ռեզենդե և Իտատիանա քաղաքներում (ավելի ցածր լայնություններում քան Ռիո դե Ժանեյրոյն, բայց շատ ավելի մեծ բարձրությունների վրա),[19] երկրի ամենացուրտ շրջանները հարավային Բրազիլիայում են։

Միջին տարեկան նվազագույն ջերմաստիճանը 21 °C (70 °F) է, միջին տարեկան առավելագույն ջերմաստիճանը՝ 27 °C (81 °F), իսկ միջին տարեկան ջերմաստիճանը 23 °C (73 °F)։[20] Միջին տարեկան տեղումների քնակաը՝ 1.175 մմ։ Ըստ INMET-ի, նվազագույն ջերմաստիճանը արձանագրվել էր 4,8 °C (41 °F) 1928 թ-ի հուլիսին, Կամպո դե Աֆոնսոս շրջակայքում, իսկ բացարձակ առավելագույնը՝ 44 °C (111 °F), փետրվարին։ Ամենացածր ջերմաստիճանը 21-րդ դարում եղել է 8.1 °C (47 °F) և գրանցվել է Վիլյա Միլիտարում 2011 թ-ի հուլիսին։[21] 10 °C-ից (50 °F) ցածր ջերմաստիճանը շատ հազվադեպ է քաղաքում։ Ջերմաստիճանի տարբերությունները կախված են բարձրությունից, ափից հեռավորությունից և բուսականության տեսակից։ Ձմեռը բերում ջերմաստիճանը մեղմ է ու անձրևները ավելի քիչ են քան ամռանը։

Ծովի միջին տարեկան ջերմաստիճանը 23-24 °C (73-75 °F) է, հուլիսից հոկտեմբեր ընկած ժամանակահատվածում 22 °C (72 °F), իսկ փետրվարից մարտ՝ 26 °C (79 °F)։[22] Ամենախոնավ և ամենաչոր ամիսներն են դեկտեմբեր և օգոստոս համապատասխանաբար։

Քաղաքի հարավային գոտու (Zona Sul) պանորամա։
Քաղաքի հարավային գոտու (Zona Sul) պանորամա։


Ազգային պարկեր և հասարակական վայրեր[խմբագրել]

842 մետր բարձրությամբ Պեդրա դե Գավեա ժայռը Տուժիկա ազգային պարկում։

Քաղաքը ունի բազմաթիվ պարկեր և էկոլոգիական արգելավայրեր, ինչպիսիք են «Տուժիկա» ազգային պարկը, որը համարվում է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի բնապահպանական ժառանգության օբյեկտ, Էստադուալ դե Պեդրա Բրանկա (Parque Estadual da Pedra Branca) պարկը, Կոմպլեքսո դու Բոա Վիշտան (Complexo da Boa Vista) և բուսաբանական այգին, որը Բրազիլիայի առաջին բուսաբանական այգին է,[23] Ռիոի կենդանաբանական այգին[24] և հասարակական այգին Ռիոյի պատմական կենտրոնում։[25]

Տուժիկա ազգային պարկ[խմբագրել]

Տուժիկա ազգային պարկում կան բուսական և կենդանական հարյուրավոր տեսակներ, որոնցից շատերը ոչնչացման վտանգի տակ են և հանդիպում են միայն ատլանտյան տրոպիկական անտառներում։ Սկզբում այն կոչվում էր Parque Nacional do Rio de Janeiro, ստեղծվել է ֆեդերալ իշխանության հրահանգով 1961 թվականին, այն տարածքում, որն այսօր ընդգրկում է 3972 հեկտար[26]։ Այն ընդգրկում է Տուժիկա անտառը, որը արհեստականորեն ստեղծվել է 19-րդ դարում Պեդրու II-ի հրամանով։ Տեսարժան վայրերի թվում են քարանձավները, արահետները և ջրվեժները, հայտնի տեսարժան վայրերից են Շաքարի գլուխ, Կորկովադո և Տուժիկա լեռները (1022 մետր բարձրությամբ արգելոցի ամենաբարձր կետն է)[27]։ 1991 թ-ից համարվում է ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի բնապահպանական ժառանգության օբյեկտ։

Սոցիալ-տնտեսական անհավասարություններ[խմբագրել]

Ռոսինյա ետնախորշի ընդհանուր տեսքը։

Ռիո դե Ժանեյրոյում առկա է տնտեսական և սոցիալական անհավասարություն՝ հարուստների և աղքատների միջև հսկայական տարբերությամբ։ Չնայած շատ շրջաններ կարող են հպարտանալ, որ մարդկային զարգացման ցուցանիշը հավասար է սկանդինավյան երկրների ցուցանիշներին (Գավեա՝ 0.970, Լեբլոն՝ 0,967, Ժարդիմ Գուանարաբա՝ 0.963, Իպատեմա՝ 0.962, Բարա դե Տուժիկա՝ 0.959), իսկ մյուսներում նույն ցուցանիշը բավականին ցածր է, ինչպես Կոմպլեքսո դու Ալեմանի (0.711) կամ Ռոսինյայի (0,732) դեպքում։[28]

Չնայած նրան, որ Ռիոն համարվում է աշխարհի խոշորագույն մեգապոլիսներց մեկը, նրա 6,1 միլիոն բնակիչների զգալի մասը ապրում են աղքատության մեջ։ Քաղաքի բազմաթիվ արվարձանների որոշ մասը կազմված ենետնախորշերից, որոնք սովորաբար կառուցվում են բարձունքներում և որտեղ բնակարանային, առողջապահական, կրթության և անվտանգության պայմանները խիստ անկայուն են։

Ռիոյի ֆավելաները առանձնանում են նրանով, որ այդ ետնախորշերի հարևանությամբ գտնվու են քաղաքի հարուստ թաղամասերը, ինչը ամբողջությամբ բնութագրում է սոցիալական անհավասարությունը Բրազիլիայում։ Այդպիսի անհավածարության վառ օրինակ է Որոշ տարածքներում շքեղ, ինչպես Սան Կոնրադո թաղամասը, որը տեղակայված է երկրի խոշորագույն ետնախորշի՝ Ռոսինյայի հարևանությամբ։ Ետնախորշերում հանրային կրթությունը և առողջապահության համակարգը անբավարար է կամ էլ ընդհանրապես բացակայում է, ինչը նպաստել է հանցագործության ակտիվացմանը։

Հանցավորություն[խմբագրել]

BOPE ջոկատները Ռիոյի ֆավելայում։

Քաղաքն ունի բարձր մակարդակի հանցավորություն, մասնավորապես սպանություն։[29] 2007 թ-ի դրությամբ ագլոմերացիայի տարածքում արձանագրվում է գրեթե 80 մահվան դեպք մեկ շաբաթում՝ հիմնականում ավազակային հարձակման, թափառող փամփուշտների և թմրամիջոցների թրաֆիքինգի արդյունքում։[30][31] 1978-ից 2000 թվակնների միջև 49 900 մարդ սպանվել է Ռիոյում, ավելին քան ամբողջ Կոլումբիայում նույն ժամանակահատվածում։[32][33]

Ոստիկանությունը Ռիո դե Ժանեյրոյում նույնպես չափից ավելի դաժան է, 2006 թ-ին սպանել է 1063, իսկ 2003 թ-ն՝ 1195։ Մինչև 2007 թ-ը միջինը օրական 3.7։ Համեմատության համար, ԱՄՆ-ում ոստիկանները սպանել են 347 մարդկանց 2006 թ-ի ընթացքում։[34][35] Ոստիկանությունը ստանում է ամսական միջինը R$874, կամ R$10,488 դոլար մեկ տարի։[36] Ցածր աշխատավարձի և վատ սարքավորումների պատճառով Ռիոյի ոստիկանությունը կարող է բացահայտել բոլոր սպանությունները միայն 3%։[37]

Այնուամենայնիվ, վերջին հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ բռնությունը նվազել է քաղաքում, հատկապես վերջին տարիներին։ Լատինաամերիկյան տեղեկատվական տեխնոլոգիաների (RITLA) և Սանգարի ինստիտուտի, առողջապահության և արդարադատության նախարարությունների համատեղ ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ Ռիոյում 2002-ից 2006 թվակաների միջև սպանությաուների ընդհանուր թիվը նվազել է 40%-ով։[38] 2002 թ-ին արձանագրվել է սպանության 62.8 դեպք յուրաքանչյուր 100000 մարդ։ 2006 թ-ին, այդ թիվը նվազեց հասնելով 37.7-ի, որը ավելի ցածր էր քան Ռեսիֆե (90.9), Վիկտորիա (88.6), Կուրիտիբա (49.3), Բելու Օրիզոնտե (49.2), Սալվադոր (41.8) և Ֆլորինապոլիս (40.7) քաղաքներում։[38] Այնուամենայնիվ, Ռիոն սպանությունների թվով դեռ զբաղեցնում է երկրորդ տեղը Սան Պաուլույից հետո։[38]

Ժողովրդագրություն[խմբագրել]

Բնակչության աճը[խմբագրել]

Ռոդրիգո դե Ֆրեիտաս (Lagoa Rodrigo de Freitas) ծովածոցը քաղաքի հարավում։

Ռիո դե Ժանեյրոյի բնակչությունը ըստ IGBE-ի կազմում է 6,323,037 բուն քաղաքում և 11,711,233 ագլոմերացիայի շրջանակներում (2010), ինչը նրան դարձնում է 2-րդ խոշորագույն ագլոմերացիան Բրազիլիայում[39], 3-րդ Հարավային Ամերիկայում և 24-րդը աշխարհում։[40]

Միջինտարեկան բնակչության աճը կազմում էր 0,8% (2000 - 2006) ու 0,75% (1991-2000) քաղաքում[41], և 1,43% (2000-2006) ու 1,18% (1991-2000) ագլոմերացիայում, ինչը վկայում է ագլոմերացիայում բնակչության աճի տեմպերի մեծացման մասին։[42]

Ռիո դե Ժանեյրոյի բնակչության աճը։

Աղբյուր։ Planet Barsa Ltda.[43]

Էթնիկական կազմ[խմբագրել]

Վերջին մարդահամարի արդյունքների համաձայն Ռիո դե Ժանեյրոյի բնակչության էթնիկակակն կազմը հետևյալն է՝ 6,152,000 սպիտակներ (53,43%), 4,039,000 մուլատներ (35,08%), 1,274,000 սևամորթներ (11,6%), 20,000 ազիացիներ (0,18%), 16,000 հնդկացիներ (0,14%)։[44]

Մինչև եվրոպական գաղութացումը, կային ամենաքիչը յոթ հնդկացիական ազգեր, որոնք խոսում էին 20 տարբեր լեզուներով։ Նրանց մի մասը միավորվել է պորտուգալացիների, իսկ մի մասը՝ ֆրանսիացիների հետ։ Նրանք, ովքեր միացել էին ֆրանսիացիներին, վերացվել են պորտուգալացիների կողմից, մինչդեռ մյուս մասը ասիմիլացվել է։[45]

Կրոն[խմբագրել]

Բնակչության կրոնական կազմը (2000 թ. դրությամբ)
Կրոն Թվաքանակ (%)
Կաթոլիկություն 3.556.096 60,71
Ավետարանականներ 1.034.009 17,65
Աթեիզմ 781.080 13,33
Սպիրիտիզմ 201.714 3,44
Ումբանդա 72.946 1,25
Եհովայի վկաներ 36.273 0,62
Կանդոմբլե 29.831 0,51
Հուդայականություն 23.862 0,41
Բուդդիզմ 12.741 0,22
Վերջին օրվա սրբեր 3.879 0,07

Քաղաքում տարածված են մի շարք կրոնական ուղղություններ, որոնցից գերակշռողը, ինչպես և ողջ Բրազիլիայում, կաթոլիկությունն է։[46] Քաղաքի բնակչության մոտ 60% համարվում են կաթոլիկներ։ Այնուհանդերձ առկա են նաև տասնյակ բողոքական ուղղությունների (բնակչության 18%-ը) և սպիրիտիզմի հետևորդներ (մոտ 200 հազար)։[46] Աֆրո-բրազիլական կրոնների հետևորդները (ումբանդա և կանդոմբելե) առկա են բնակչության տարբեր շերտերում, սակայն նրանց ընդհանուր թիվը կազմում է շուրջ 2%[46]։

IBGE-ի վերջին հաշվարկների համաձայն՝ կրոնական որևէ պատկանելիություն չունեցների թիվը 7,3% է, ինչը բավականին բարձր է երկրի միջին ցուցանիշից։ Եհովայի վկաները, հուդայականները և բուդդիստները փոքրամասնություն են կազմում, սակայն նրանց թիվը աճում է։

Տաճարի արտաքին տեսքը քաղաքի կենտրոնից։

Կաթոլիկ եկեղեցի[խմբագրել]

Սան Սեբատյան դու Ռիո դե Ժանեյրո (Catedral de São Sebastião do Rio de Janeiro կամ Catedral Metropolitana) տաճարը բացվել է 1979թ-ին։ Այն Ռիո դե Ժանեյրոյի արքեպիսկոպոսի նստավայրն է։ Ներկայիս տաճարը կառուցվել է 1964-1979 թթ. միջև և փոխարինել է մի շարք հին եկեղեցիների, որոնք ծառայում էին սկսած 1676թ-ից։

Այն տեղակայված է քաղաքի կենտրոնում։ Տաճարը ունի կոնաձև տեքս, 96 մետր ներքին տրամագիծ, 76 մետր ընդհանուր բարձրություն և կարող է տեղավորել շուրջ 20,000 մարդ։ Տաճարի չորս ուղղաձիգ վիտրաժները ձգվում են 64 մետր։ Տաճարի կառուցման աշխատանքները ղեկավարել է հոգևորական Իվո Անտոնիո Կալիարին (1918-2005)։[47][47]

Բողոքական և ավետարանական եղեկեցիներ[խմբագրել]

Քաղաքում առկա են մի շարք բողոքական ուղղություններ, որոնցից առավել տարածված են բապտիստական, պրետբյուտերական, մեթոդիստական, կոնգրեգացիանոլիստական, վերջին օրվա սրբերի, լյութերանական, ինչպես նաև հիսունականների մի շարք կազմակերպություններ։[46] Վերջին տասնամյակների ընթացքում տեղի է ունենում այս եկեղեցիների առաջխաղացում՝ հիմնականում ծայրամասային և կենտրական շրջաններում։

Տրանսպորտ[խմբագրել]

Օդանավակայաններ և նավահանգիստներ[խմբագրել]

Ռիո դե Ժանեյրո/Գալեան միջազգային օդանավակայանը։

Ռիո դե Ժանեյրոյում քաղաքում կան է հետևյալ օդանավակայանները.

  • Ռիո դե Ժանեյրո/Գալեան, Ռիո դե Ժանեյրոյի գլխավոր օդզնավակայն է, որը օգտագործվում է միջազգային և տեղական թռիչքների համար։ Բացի Ռիոն Բրազիլիայի մյուս քաղաքներ հետ կապելուց, Գալեանը կապեր ունի 19 երկրների հետ։ Այն գտնվում է Ռիոյի կենտրոնից 20 կմ հեռավորության վրա։ Ռիոյի օդանավակայանը ունի նաև Բրազիլիայի ամենաերկար թռիչքային գոտին (4000 մ) և խոշորագույն բեռների տերմինալից մեկը Հարավային Ամերիկայում։[48]
  • Սանտոս Դյումոն, Ռիոյի երկրորդ գլխավոր օդանավակայանն է։ Օգտագործվում է հիմնականում դեպի Սան Պաուլու, ինչպես նաև որոշ կարճ և միջին ներքին չվերթների համար։[49]
  • Ժակարեպագուա - Ռոբերտու Մարինյու, օգտագործվում քաղաքացիական ավիացիայի կողմից։ Այս օդանավակայանի գլխավոր օգտագործողը Aeroclube do Brasil-ն է։ Օդանավակայանը գտնվում է Բաիքադա դե Ժակարեպագուա շրջանում, Ռիո դե Ժանեյրոյի կենտրոնից մոտավորապես 30 կմ հեռավորության վրա։[50]

Մշակույթ[խմբագրել]

Ռիո դե Ժանեյրոն համարվում է Բրազիլիայի հիմնական մշակութային կենտրոնը։ Նրա ճարտարապետությամբ ընդգրկում եկեղեցիներ և շինություններ կառուցված 16-ից 19-րդ դարերում, միախառնվելով 20-րդ դարի ճարտարապետության հետ։ Ռիոն երկար տարիներ եղել է Պորտուգալիայի կայսերական ընտանիքի նստավայրը և գտնվել է պորտուգալական, անգլիական, ֆրանսիական ճարտարապետության ազգեցության տակ։

Ռիոյում կան կարևոր մշակութային վայրեր, ինչպիսիք են ազգային գրադարանը՝ յոթերորդ ամենախոշոր գրադարան ամբողջ աշխարհում, որի հավաքածուն ներառում են ավելի քան 9 միլիոն օրինակ, իսկ Տիատրու դու Ռիոն, կառուցվել է 20-րդ դարի սկզբունքների, Ռիո դե Ժանեյրո գեղարվեստի ազգային թանգարանը, բուսաբանական այգին, կայսերական հրապարակը, բրազիլական գրականության ակադեմիան, Մուզեու դե Արտե Մոդերնո թանգարանը և բնական պատմության թանգարանը։


Սանտա Տերեզա կամուրջը Ռիո դե Ժանեյրոյի կենտրոնում։
Սանտա Տերեզա կամուրջը Ռիո դե Ժանեյրոյի կենտրոնում։

Գրականություն[խմբագրել]

Ակադեմիա Բրասիլիերա դե Լետրաս, Ռիո դե Ժանեյրո, Բրազիլիա:

Բրազիլիայի անկախությունից հետո 1822 թ-ին Ռիո դե Ժանեյրոյում արագ զարգանում է եվրոպական ոճի բուրժուական մշակութային կյանքը, այդ թվում և բազմաթիվ թերթեր, որոնցում տպագրվում են 19-րդ դարի նովելների մեծ մասը։ Ժոակիմ Մանուել դե Մասեդույի «A Moreninha» (1884) նովելը, կարելի է համարել առաջին հաջողված վեպը Բրազիլիայում։ Ռեալիզմի առաջին ուշագրավ աշխատանքը Մանուել Անտոնիո դե Ալմեյդայի «Memórias de um sargento de milícias» նովելն է (1854)։

Այնուամենայնիվ, Ռիո դե Ժանեյրոյի ամենահայտնի հեղինակը եղել է Մաշադո դե Ասսիսը, որը նաև համարվում է բրազիլական գրականության մեծագույն գրող[51] և համարվում է ռեալիզմը ներմուծողը Բրազիլիայում,[52] նա մեկնաբանել և քննադատել է քաղաքական և հասարակական դեպքերը քաղաքում և երկրում, ինչպիսին է ստրկության վերացումը 1888 թ-ին և անցումը կայսրությունից հանրապետության։[53] Նրա պատմվածքների և վեպերի մեծ մասի դեպքերը, ինչպիսիք են «Quincas Borba» (1891) և «Dom Casmurro» (1899), տեղի են ունենում Ռիոյում։

Սպորտ[խմբագրել]

Երեխաները ֆուտբոլ են խաղում Իպանեմայում։

Ռիո դե Ժանեյրոյում ամենահայտնի սպորտային իրադարձությունները MotoGP մրցաշարի Բրազիլիայի փուլն է և լողափային վոլեյբոլի եզրափակիչները։ Ժակարեպագայում անց են կացվել Ֆորմուլա 1-ի գրան-պրիի Բրազիլիայի փուլը 1978-ից 1990 թվականներին, Champ Car մրացաշարը (1996-1999), ինչպես նաև սերֆինգի տարբեր մրցաշարեր։[54]

Ժոաո Ավելանժի անվան օլիմպիական ստադիոն

Առավել տարածված սպորտաձևերից են ավազի ֆուտբոլը, լողափային վոլեյբոլը, սերֆինգը, ֆրիֆլայթը, ջիուջիցուն և թիավարումը։ Կապոեյրան, պարի, սպորտի և մարտարվեստ խառնուրդը նույնպես տարածված է։ Եվս մեկ, շատ սիրված մարզաձևերից է ռակետբոլը՝ լողափային թենիսի մի տեսակ։[55] Ռիո դե Ժանեյրոյում զարգացած է նաև ալպինիզմը, քաղաքում առկա են հարյուրավոր ուղիներ։ Առավել հայտնի է Շաքարի գլուխ լեռը, որի բարձրությունը 280 մետր է։

2008 թ-ի հունիսի 4-ին Ռիո դե Ժանեյրոյոն Միջազգային օլիմպիական կոմիտեի կողմից հայտարարել է 2016 Օլիմպիական խաղերի անցկացման չորս թեկնածուներից մեկը,[56] իսկ 2009 թ-ի հոկտեմբերի 2-ին քաղաքը ընտրվել է ՄՕԿ անդամների կողմից որպես 2016 թ-ի օլիմպիական խաղերի հյուրընկալող քաղաք՝ հաղթելով Մադրիդին, Տոկիոին և Չիկագոին։[57] Ռիոն կդառնա առաջին բրազիլական և հարավամերիկյան քաղաքը, որը հյուրընկալելու է խաղերը։ 2007 թվականի հուլիսին, Ռիոն հաջողությամբ կազմակերպել և ընդունել է 15-րդ Պանամերիկյան խաղերը։

Ֆուտբոլ[խմբագրել]

Էստադիո Ժորնալիստա Մարիու Ֆիլյու («Մարականա»)

2007 թ-ի հոկտեմբերի 30-ին, Բրազիլիան ընտրվել է 2014 ֆուտբոլի աշխարհի առաջնության ընդունող երկիր։ Ռիո դե Ժանեյրո հյուրընկալող քաղաքներից մեկն է։ Եզրափակիչ խաղը ամենայն հավանականությամբ, տեղի կունենա «Մարականա» ստադիոնում։[58]

Ֆուտբոլը ամենահանրաճանաչ մարզաձևն է Ռիո դե Ժանեյրոյում։ Ռիո դե Ժանեյրոն հինգ ավանդական բրազիլական ֆուտբոլային ակումբների տունն է՝ Վասկո դա Գամա, Բոտաֆոգո, Ֆլումինենսե, Ֆլամենգո և Ամերիկա։[59] Բրազիլիայի ֆուտբոլի ֆեդերացիայի շտաբ-բնակարանը տեղակայված է Բարա դե Տուժիկայում, Ռիոյի արևմուտքում։[60]

Քաղաքում կա երեք հիմնական ստադիոններ։

  • Էստադիո Ժորնալիստա Մարիու Ֆիլյու (Maracana), որը կոչվում է «բրազիլական ֆուտբոլի տաճար» [61] ամենամեծ մարզադաշտը Բրազիլիայի, որը տեղվորում է 92,000 հանդիսատեսի և Ռիո դե Ժանեյրոյոյի քաղաքապետարանին։[62] Այն նախագծված էր 1950 աշխարհի գավաթի համար։ Ժամանակի ընթացքում դարձել է ունիվերսալ, որտեղ անց են կացվել շոուներ և տարբեր բնույթի իրադարձությունները, օրինակ՝ երաժշտական ​​ներկայացումներ։ 2007 թ-ին ընդունել է Պանամերիկյան խաղերի բացման և փակման արարողությունների։
  • Ժոաո Ավելանժի անվան օլիմպիական ստադիոն (Engenhão), նախագծվել է ճարտարապետ Կառլոս Պորտույի կողմից, Պանամերիկայն խաղերի աթլետիկայի և ֆուտբոլային խաղերի անցկացման համար, 2007 թվականին, Էնժենյու դե Դենտրու շրջանում։ Բրիտանական լրատվամիջոցների վերջին հարցումների համաձայն, մարզադաշտը վերջին տարիների տասը լավագույն մարզական օբյեկտներից է, հատկապես իր նորարարական դիզայնի համար։[63]
  • Էստադիո Սան Ժանուարիո, պատկանում «Վասկո դա Գամա» ակումբին, խոշորագույն մասնավոր մարզադաշտն է Ռիոյում։ Այն բացվել 1927 թ-ին, ունի երկու մարզասրահ, ակվապարկ, և կարող է տեղավորել 36,000 հանդիսատես։[62] 2002 թ-ին Travel Channel հեռուստաընկերությունը ընդգրկել է Սան Ժանուարիուն ֆուտբոլային հանդիպումներ դիտելու աշխարհի յոթ լավագույն մարզադաշտերի շարքում։[64]

Աղբյուրներ[խմբագրել]

  1. ↑ R.L. Forstall, R.P. Greene, and J.B. Pick, "Which are the largest? Why published populations for major world urban areas vary so greatly", City Futures Conference, (University of Illinois at Chicago, July 2004) – Table 5 (p.34)
  2. ↑ City Population agglomeration list. City Population. Retrieved July 30, 2009.
  3. ↑ «Rio 2016»։ Rio 2016։ http://www.rio2016.org.br/en/Noticias/Noticia.aspx?idConteudo=1118։ Վերցված է March 14, 2010։ 
  4. ↑ “Rio de Janeiro’s Beach Culture” Tayfun King, Fast Track, BBC World News (September 11, 2009)
  5. ↑ «BBC SPORT, Olympics, Rio to stage 2016 Olympic Games». BBC News. October 2, 2009. http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/olympic_games/8282518.stm։ Վերցված է October 4, 2009. 
  6. ↑ «Latest Headlines : Pope will attend WYD in Rio in 2013, mayor claims»։ Catholic Culture։ 2011-08-02։ http://www.catholicculture.org/news/headlines/index.cfm?storyid=11247։ Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 15–ին։ 
  7. ↑ Jorge Couto, 1995, A Construção do Brasil, Lisbon: Cosmos.
  8. ↑ «History of Rio»։ Paralumun.com։ http://www.paralumun.com/citrio.htm։ Վերցված է April 17, 2010։ 
  9. ↑ «A África civiliza»։ Multirio.rj.gov.br։ http://www.multirio.rj.gov.br/historia/modulo02/africa_civiliza.html։ Վերցված է April 17, 2010։ 
  10. ↑ Juscelino Kubitschek and the city of Rio de Janeiro
  11. ↑ «Cariocas and Municipal Autonomy»։ Rumoaocap.kit.net։ http://www.rumoaocap.kit.net/autonomia.htm։ Վերցված է April 17, 2010։ 
  12. ↑ «Carioca Dream and Autonomy»։ .sirkis.com.br։ http://www2.sirkis.com.br/noticia.kmf?noticia=4494037&canal=276&total=44&indice=10։ Վերցված է April 17, 2010։ 
  13. ↑ Where is Rio de Janeiro?
  14. ↑ Rio de Janeiro — History.com Articles, Video, Pictures and Facts
  15. ↑ «Área Territorial Oficial» (portuguese)։ IBGE։ http://www.ibge.gov.br/home/geociencias/cartografia/default_territ_area.shtm?c=5։ Վերցված է July 18, 2007։ 
  16. ↑ «Estimativas para 1° de Julho de 2006» (portuguese)։ IBGE։ http://www.ibge.gov.br/home/estatistica/populacao/estimativa2005/estimativa.shtm?c=1։ Վերցված է July 18, 2007։ 
  17. ↑ Rio de Janeiro Destination Guide from The Weather Channel. Retrieved December 2, 2007.
  18. ↑ (Պորտուգալերեն) «Hail falls in Rio de Janeiro's West Zone and Baixada Fluminense». Globo News. 2012-03-12. http://globotv.globo.com/globo-news/jornal-globo-news/v/chuva-de-granizo-atinge-zona-oeste-e-baixada-fluminense-do-rio/1853797/։ Վերցված է 2012 թ․ մարտի 15. 
  19. ↑ (Պորտուգալերեն) «Snowfall in Rio de Janeiro: Serra da Mantiqueira's part in Sul Fluminense»։ SkycraperCity forum։ 2007-07-07։ http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=495779։ Վերցված է 2012 թ․ մարտի 15։ 
  20. ↑ «Average conditions - Rio de Janeiro»։ BBC Weather Centre։ Արխիվացված օրիգինալից 2006-02-08-ին։ http://web.archive.org/web/20060208135328/http://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT001730։ 
  21. ↑ «Record lowest temperature since 7.3°C(45 °F) in 2000»։ http://noticias.terra.com.br/brasil/noticias/0,,OI5232398-EI8139,00-Rio+de+Janeiro+tem+madrugada+mais+fria+desde+o+ano.html։ Վերցված է February 2012։ 
  22. ↑ «Rio de Janeiro Climate Guide»։ http://www.weather2travel.com/climate-guides/brazil/rio-de-janeiro.php։ Վերցված է 2011։ 
  23. ↑ «"Cochicho da Mata" recria floresta dentro da floresta»։ Instituto de Pesquisas Jardim Botânico do Rio de Janeiro։ http://www.jbrj.gov.br/materias/07_10_2005.htm։ 
  24. ↑ «Histórico»։ Jardim Zoológico do Rio de Janeiro։ http://www.rio.rj.gov.br/riozoo/historico.htm։ 
  25. ↑ «PARQUE ESTADUAL DA PEDRA BRANCA - PEPB»։ http://www.inea.rj.gov.br/unidades/pqpedra_branca.asp։ 
  26. ↑ «Floresta da Tijuca»։ Instituto Brasileiro do Meio Ambiente e dos Recursos Naturais Renováveis (IBAMA)։ http://www.ibama.gov.br/siucweb/mostraUc.php?seqUc=7։ 
  27. ↑ «Informações sobre o pico da Tijuca»։ Terra Brasil։ http://www.terrabrasil.org.br/trilhas_mapas/tri_picotijuca.htm։ 
  28. ↑ «IDH dos bairros do Rio de Janeiro»։ Programa das Nações Unidas para o Desenvolvimento (PNUD)։ 2000։ http://www.pnud.org.br/publicacoes/։ Վերցված է 26 de outubro de 2008։ 
  29. ↑ Coleção Estudos da Cidade (Junho de 2002)։ «Os índices da violência no Rio de Janeiro»։ Governo do Estado do Rio de Janeiro։ http://www.armazemdedados.rio.rj.gov.br/arquivos/208_como%20andam%20as%20taxas%20de%20homic%C3%ADdios%20no%20rio%20e%20em%20outros%20lugares.PDF։ 
  30. ↑ «Onda de violência no Rio não é crime comum»։ O Globo Online։ 1 de janeiro de 2007։ http://oglobo.globo.com/pais/mat/2007/01/01/287254604.asp։ 
  31. ↑ «Violência no Rio»։ Terra Notícias։ http://noticias.terra.com.br/ultimas/0,,EI316,00.html։ 
  32. ↑ «ONU: Rio e SP têm metade dos assassinatos no país»։ O Dia Online / Editoria Brasil։ 1 de outubro de 2007։ http://odia.terra.com.br/brasil/htm/geral_126206.asp։ 
  33. ↑ «Violência no Rio»։ Terra Notícias։ 5 de maio de 2007։ http://noticias.terra.com.br/brasil/interna/0,,OI1595166-EI316,00.html։ 
  34. ↑ «Polícia do Rio mata 41 civis para cada policial morto»։ Rede Nacional de Jornalistas Populares։ 17 de julho de 2007։ http://renajorp.blogspot.com/2007/07/polcia-do-rio-mata-41-civis-para-cada.html։ 
  35. ↑ «Polícia do Rio mata 41 civis para cada policial morto»։ Folha Online։ http://www1.folha.uol.com.br/fsp/cotidian/ff1607200701.htm։ 
  36. ↑ Jorge Antonio Barros (16 de abril de 2007)։ «Salário da PM do Rio»։ O Globo Online։ http://oglobo.globo.com/rio/ancelmo/reporterdecrime/post.asp?cod_Post=54810։ 
  37. ↑ Solange Azevedo։ «Cidades violentas perdem negócios»։ Brazil Studies Program։ http://www.drclas.harvard.edu/brazil/news/cidades_violentas։ 
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 «Mapa da Violência dos Municípios Brasileiros 2008»։ Rede de Informação Tecnológica Latino Americana (RITLA)։ 29 de janeiro de 2008։ http://www.ritla.net/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=0&Itemid=224։ 
  39. ↑ G1 (2010)։ «Confira o ranking das maiores regiões metropolitanas»։ globo.com։ http://g1.globo.com/brasil/noticia/2010/12/confira-o-ranking-das-maiores-regioes-metropolitanas.html։ Վերցված է 4 de dezembro de 2010։ 
  40. ↑ World «Gazetteer - Welt: Ballungsräume»։ http://bevoelkerungsstatistik.de/wg.php?x=1132419689&men=gcis&lng=de&gln=xx&dat=32&srt=pnan&col=aohdq&pt=a&va=x World։ Վերցված է 26 de abril de 2009։ 
  41. ↑ «Taxa de incremento médio anual segundo capitais»։ http://tabnet.datasus.gov.br/cgi/idb2007/a03cap.htm։ Վերցված է 24 de outubro de 2008։ 
  42. ↑ Indicadores Demográficos do Brasil 2007։ «Taxa de incremento médio anual segundo regiões metropolitanas»։ http://tabnet.datasus.gov.br/cgi/idb2007/a03rm.htm։ Վերցված է 24 de outubro de 2008։ 
  43. ↑ «Barsa Planeta Ltda»։ Brasil.planetasaber.com։ http://brasil.planetasaber.com/default.asp։ Վերցված է April 17, 2010։ 
  44. ↑ Síntese de Indicadores Sociais 2008 (PDF) (Portuguese)։ Rio de Janeiro, Brazil: IBGE։ 2008։ ISBN 85-240-3919-1։ Վերցված է January 16, 2010. 
  45. ↑ «Tem índio no Rio»։ Paginas.terra.com.br։ Արխիվացված օրիգինալից August 13, 2007-ին։ http://web.archive.org/web/20070813071626/http://paginas.terra.com.br/educacao/Ludimila/indiosrj.htm։ Վերցված է May 6, 2009։ 
  46. ↑ 46,0 46,1 46,2 46,3 «Tabela 2094 - População residente por cor ou raça e religião»։ Sistema IBGE de Recuperação Automática (SIDRA)։ http://www.sidra.ibge.gov.br/bda/tabela/listabl.asp?z=cd&o=7&i=P&c=2094։ 
  47. ↑ 47,0 47,1 «Página oficial»։ Catedral de São Sebastião do Rio de Janeiro։ http://www.catedral.com.br/։ 
  48. ↑ «International Airport of Rio de Janeiro»։ Infraero։ Արխիվացված օրիգինալից April 23, 2008-ին։ http://web.archive.org/web/20080423091928/http://www.infraero.gov.br/usa/aero_prev_home.php?ai=213։ Վերցված է April 17, 2010։ 
  49. ↑ «National Airport of Rio de Janeiro»։ Infraero։ Արխիվացված օրիգինալից May 21, 2008-ին։ http://web.archive.org/web/20080521200151/http://www.infraero.gov.br/usa/aero_prev_home.php?ai=212։ Վերցված է April 17, 2010։ 
  50. ↑ «Jacarepaguá Airport»։ Infraero։ http://www.infraero.gov.br/usa/aero_prev_home.php?ai=214։ Վերցված է April 17, 2010։  (չաշխատող հղում)
  51. ↑ Candido; Antonio. (1970) Vários escritos. São Paulo: Duas Cidades. p.18.
  52. ↑ Faraco, Carlos Emílio e Moura, Francisco Mato. Português Projetos. São Paulo: Editora Ática, 2009, p.227.
  53. ↑ Gledson, John. J. Machado de Assis, ficção e história. Rio de Janeiro: Paz e Terra, 1986, p.13.
  54. ↑ Editoria (10 de outubro de 2007)։ «Praias do Rio de Janeiro»։ O Radical։ http://oradical.uol.com.br/turismo/praias_rio_janeiro.asp/։ 
  55. ↑ Paula Rondinelli։ «Frescobol»։ Brasil Esola։ http://www.brasilescola.com/educacaofisica/frescobol.htm։ 
  56. ↑ «Rio de Janeiro é finalista para ser sede em 2016»։ Terra Esportes։ 4 de junho de 2008։ http://esportes.terra.com.br/interna/0,,OI2927451-EI1894,00-Rio+de+Janeiro+e+finalista+para+ser+sede+em.html։ 
  57. ↑ Michaelis, Vicki (October 2, 2009)։ «Rio De Janeiro to host 2016 Olympic Games»։ USA Today։ http://www.usatoday.com/sports/olympics/2009-10-02-rio-2016-olympics_N.htm։ Վերցված է October 2, 2009։ 
  58. ↑ «Brazil confirmed as 2014 hosts»։ FIFA.com։ October 30, 2007։ http://www.fifa.com/worldcup/brazil2014/news/newsid=625695.html։ Վերցված է May 6, 2009։ 
  59. ↑ «FIFA numbers»։ Project2010.co.za։ http://www.project2010.co.za/2010_World_Cup_safa.asp։ Վերցված է April 17, 2010։ 
  60. ↑ «Estrutura Interna»։ Confederação Brasileira de Futebol։ http://www.cbf.com.br/institucional/estrutura-interna։ 
  61. ↑ «Maracanã, templo do futebol brasileiro»։ http://www.unificado.com.br/calendario/06/maraca.htm։ 
  62. ↑ 62,0 62,1 «Stadiums in Brazil (Rio de Janeiro)»։ World Stadiums։ http://www.worldstadiums.com/south_america/countries/brazil/rio_de_janeiro.shtml։ 
  63. ↑ «Estádio João Havelange é indicado como um dos melhores do mundo»։ Prefeitura do Rio de Janeiro։ 22 de fevereiro de 2008։ http://noticiasrio.rio.rj.gov.br/index2.cfm?sqncl_publicacao=7252։ 
  64. ↑ «Best Soccer Stadiums to See a Game»։ Travel Channel։ 30 de abril de 2002։ http://www.travelchannel.com/Travel_Ideas/Adventure_Travel_and_Sports/ci.International_Soccer.artTravelIdeasFmt?vgnextfmt=artTravelIdeasFmt։ 


✯
 Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ռիո_դե_Ժանեյրո&oldid=3313682» էջից