Ыстамбұл

Ыстамбұл
Ел	Түркия
Координатасы	Координаттар: 41°00′36″ с. е. 28°57′37″ ш. б. / 41.01° с. е. 28.960278° ш. б. (G) (O) (Я)41°00′36″ с. е. 28°57′37″ ш. б. / 41.01° с. е. 28.960278° ш. б. (G) (O) (Я)
Мэр	Кадир Топбаш
Құрылған уақыты	667 жыл бiздiң э. д.
Бұрынғы атауы	Византия Жаңа Рим Константинополь
Жер аумағы	5343 км²
Биіктігі Нум	100 м
Климаты	Субтропикалық
Ресми тілі	Түрік тілі
Тұрғыны	12 782 960 адам (2010)
Тығыздығы	2392 адам/км²
Ұлттық құрамы	Түріктер
Конфессионалдық құрамы	Мұсылмандар
Уақыт белдеуі	UTC+3, жазда UTC+4
Телефон коды	+90 252
Пошта индекстері	34010-34850; 80000-81800
Автомобиль коды	34
Ресми сайты	http://www.ibb.gov.tr

Ыстамбұл, Стамбұл (түр. Istanbul) – Түркияның ең үлкен қаласы. Ыстамбұл илінің әкімшілік орталығы. Мәрмәр теңізінің жағалауында, Босфор бұғазының қос жағасында, Азия мен Еуропаны байланыстыратын су торабында орналасқан.

2010 жылы Ыстамбұл Еуропаның мәдени астанасы болды.

Қаланың атауы[өңдеу]

Алғашқысы түрiк топонимының ескертуi İstanbul ([isˈtanbul] — иста́нбул, жергiлiктi айтылу ɯsˈtambul — ыста́мбул араб және түрiк көздерде көрiнiп қалады. Атауды қанағатты ғылыми бұны түсiндiру бар болмайды. Истанбул - болған бұл болған Константинополь болған шығу болжам бар болады, бiрақ оның дәлелдердiң түзулерi, алмағанында емес, шамаланған бастапқы форманың аралығында айырмашылық және түпкi өте бұл болжамды қабылдауға болу үшiн едәуiр сол үшiн. Бұрынғы атаулар: Византия, Жаңа Рим, Константинополь Ресми атау: İstanbul (Ыстамбұл)

Ортақ ұсыныс[өңдеу]

Ыстамбұлдың еуропалық бөлігі азиялық бөлігімен Византия көпірі арқылы (ұзындығы 1560 м) және паромдармен байланысады. Ыстамбұл мемлекеттің ең ірі сауда-қаржы, өнеркәсіп, мәдени және ғыл. орталығы. Елдің өнеркәсіп өнімінің 60%-ын береді. Мұнда машина жасау, химия, цемент, дәмді тағамдар, жеңіл (тоқыма, аяқ киім, тігін), жиһаз, қағаз, әйнек өнеркәсібі жақсы дамыған. Қалада 3 университет, экономика және сауда академиясы, мәнерлі өнер және кескіндеме, археологиялық музей, қышқалдары музейі, муниципалдық музей, т.б. бар. Қала алғашында (330 – 1453) Рим императоры Константиннің құрметіне Константинополь деп аталды. 395 – 1453 жылы Византия мемлекетінің, 1453 – 1918 жылы Осман сұлтандығының, 1918 – 1923 жылы Түркияның астанасы болды. Ыстамбұлда көне ескерткіштер өте көп. Олар үш дәуір сәулет ескерткіштерінен тұрады. Византия кезеңінен қалған император сарайлары мен ғибадатханалары, қасиетті Ирина, Айя София музей ғимараты (іргетасы 325 жылы қаланған), қасиетті Килисе – Димаси (11 ғасырдың 2-жартысы) шіркеуі сақталған. Сонымен қатар ортағасырлық түрік өнерінен Анадолухисары, Румелихсары (1452), Едлкуле (1457) қамалдары; Шахзаде (1548), Фатих – Исами, Баязит, Сулеймание (1550 – 1557), Енисали, Ахмадие (Көгілдір мешіт, 1609 – 1617) мешіттері сақталған. Қазір музей саналатын Топкана сұлтанның кешен-сарайы (15 – 19 ғасырлар), т.б. көптеген кесенелер мен фонтандар қала сәулетінің құрамдас бөлігі болып табылады. 18 ғасырдан Ыстамбұл сәулетіне Батыс Еуропа стилі ене бастады. Қазіргі заманғы ірі қоғамдық ғимараттар да бой көтерді. Қаладағы тарихи орындарды біріктіретін Ататүрік атынд. мәдени орталық, т.б. мәдени, денсаулық мекемелері бар.

География[өңдеу]

Стамбұл ғарыштан көрінісi

Ыстамбұл төбелі жерде Түркияның солтүстік-батысында орналасқан. Қаланың алаңы — 1 538, 77 км². Қаланың координаттары — 41, 2941°00′ с. е. 29°00′ ш. б. / 41° с. е. 29° ш. б. ^(G) ^(O) . Ыстамбұл Босфор бұғазында үстiнде жатырады.

Климат[өңдеу]

Ыстамбұл субтропиялық ауа райының аймағының шетiнде орналасады, дегенмен сонымен бiрге солтүстiктен ызғырықтарының ықпалы бар болады. +3 аралығында температура Ыстамбұлда қыстыгүнi орташа және 9 C. Қыс салқын және дымқыл. Ыстамбұлдағы температураның төменгi жұқа тақтайшасы егдеге төменде 0 C орташа 21 күндерi жидиды. Әрбiр дерлiк қар қыстыгүнi түсiп қалады. Ауа райы бойынша жазғытұрым және күз жағымды жұмсақ, бiрақ бейiм қатты температура айырымдарына. Ыстамбұлда жазды күнi салыстырмалы ыстық, орташа температура 19 C 28 C ке, биiк ауа ылғалдылықтың мерзiмдерiнде болады. Қаладағы қақтама дегенмен сирек болады, және температураға өте сирек 35 C және одан жоғары жетедi. Тұнбалардың 850 мм, 123 жаңбырлы күндерге жуық шамамен дәл келетiн жауындардың түрiнде жылда орташа түсiп қалады.Қала егде, жазды 2000 сағаты күн болады. Жылдық орта мөлшердегi салыстырмалы ылғалдық әрдайым биiк, орташа 71 шамасында,

Ақпан айы

Ай	Ыстық		Суық		Жамбыр күндер	Ашық күндер
Ай	орта	Абсолют	орта	Абсолют	Жамбыр күндер	Ашық күндер
Қаңтар	9	19	3	$-$ 13	18	2.6
Ақпан	9	24	2	$-$ 16	15	3.3
Наурыз	11	27	3	$-$ 11	14	4.4
Сәуір	16	33	7	$-$ 2	9	6.6
Мамыр	21	34	12	2	8	8.9
Маусым	26	37	16	6	5	10.8
Шілде	29	39	18	11	4	11.7
Тамыз	29	41	20	10	3	11.3
Қыркүйек	25	38	15	6	6	8.5
Қазан	21	33	12	3	10	6.2
Қараша	15	27	9	$-$ 7	13	4.6
Желтоқсан	11	22	5	$-$ 12	17	2.3