Европа

Европа
Површина	10.180.000 км2
Население	731.000.000 (март 2009)
Густина	70/км2
Демоним	Европејци
Држави	50 (Список на држави)
Јазици	Список на јазици
Часовни појаси	UTC до UTC+5
НИД	.eu (Европска унија)
Најголеми градови	Список на градови Москва Истанбул Париз Лондон Есен-Диселдорф Мадрид Милано Санкт Петербург Барселона Берлин

Европа — еден од седумте светски континенти. Името Европа потекнува од асирскиот збор Ереб (заоѓање на Сонцето, запад), со кој Феничаните и Асировавилонците ги означувале териториите на запад. Подоцна тоа име се проширило за целиот западен дел од копното Европа. Опфаќајќи го најзападниот полуостров на Евроазија, Европа на исток се дели од Азија со водната дренажа на планината Урал, реката Урал, Каспиското Езеро, областа Кавказ и со Црното Море на југоисток. Европа на север е обиколена со Северниот Леден Океан и други водни површини, на запад со Атлантскиот Океан, на југ со Средоземното Море и Црното Море и со други водни патишта на југоисток. Сепак границите на Европа - концепт кој датира уште од антиката-се произволни, бидејќи самиот поим континент може да има културно или политичко значење или пак физиогеографско.

Европа е вториот најмал континент во светот според површина, опфаќајќи 10.180.000 км² или 2% од целокупната површина на Земјата или околу 6.8% од земјината површина. Од приближно 50 држави во Европа, Русија е најголема и површински и според населеност (иако државата се протега и низ Европа и низ Азија), додека Ватикан е најмала. Европа е третиот најнаселен континент по Азија и Африка, со популација од 731 милиони или околу 11% од светското население.

Европа, особено Cтара Грција, е родно место на западната култура. Европа има многу значајна улога во светските настани од XVI. век па натаму, особено по почетокот на колонизацијата. Помеѓу XVI. и XX. век, европски нации ги имаат контролирано Америка, најголем дел од Африка, Океанија и големи делови од Азија. Двете светски војни во најголем дел се фокусирани на Европа, придонесувајќи до одредени судири настанати во средината на XX. век помеѓу САД и Советскиот Сојуз. За време на студената војна, Европа е поделена со железна завеса помеѓу НАТО на запад и Варшавскиот пакт на исток. Европската интеграција доведува до создавање на Советот на Европа и Европската Унија во Западна Европа, кои се прошируваат источно по падот на Советскиот Сојуз во 1991.

Етимологија

Во старогрчката митологија, Европа е феникиска принцеза која Зевс ја грабнал заземајќи облик на прекрасен бел бик. Ја однел на островот Крит каде таа ги родила Минос, Радамант и Сарпедон. За Хомер, Европа (грчки: Εὐρώπη, Eurṓpē) била митолошка кралица на Крит, не географско одредиште. Подоцна, со Еуропа се именувала централно-северна Грција, а до 500 п.н.е нејзиното значење се проширило до островите на север.

Името Европа има неодредена етимологија. Една теорија предложува дека зборот има грчки корени со значење пространо (eur-) и око (op-, opt-), оттаму Eurṓpē, „пространа“, „изразито видлива“ (споредено со glaukōpis (сиво-ока) Атена или boōpis (говедо-ока) Хера). Пространо бил епитет за самата Земја во реконструираната индоевропска религија. Друга теорија тврди дека зборот е всушност производ на семитски збор како што акадското значење на erebu „да падне, да тргне“ е сродно со феникиското 'ereb „вечер, запад“ и арапското Магреб, хебрејско ma'ariv (видете Ереб, на праиндоевропски *h₁regʷos, „темнина“). Како и да е, М. Л. Вест наведува дека „фонолошки, поврзаност помеѓу името на Европа и која било форма на семитскиот збор речиси не постои“.

Повеќе важни светски јазици користат зборови изведени од „Европа“ за да го опишат „континетот“ (полуостровот). Кинескиот, на пример, го користи зборот Ōuzhōu (歐洲), што е кратенка од транслитерационото име Ōuluóbā zhōu (歐羅巴洲); сепак, во некои турски јазици името Frengistan (земја на Франките) вообичаено се користи кога се мисли на Европа, покрај официјални имиња како Avrupa или Evropa.

Историја

Праисторија

Џгантија, Малта

Винчанската дама, неолитски грнчарски пронајдок од Србија

Стоунхенџ, праисториски споменик во Обединетото Кралство

Небесен диск Небра од Гермнија во периодот од бронзено доба

Homo georgicus, кој живеел пред околу 1,8 милиони години во Грузија, е најрано откриениот хоминид во Европа. Останати остатоци од хоминиди, датираат од пред околу 1 милион години, се откриени во Атапуерка, Шпанија. Неандерталец (именуван по долината Неандертал во Германија) се појвил во Европа пред околу 150.000 години, а исчезнува од фосилните записи пред околу 30.000 години. Неандерталците биле протерани од денешните (Кромањонци), кои се појавиле во Европа пред околу 40.000 години.

Периодот на неолитска Европа—обележан од одгледувањето на жита и одгледувањето добиток, зголемениот број на населеност и распространата употреба на грчарството—започнал околу 7.000 п.н.е. во Грција и на Балканот, најверојатно под влијание на Мала Азија и Блискиот Исток. Се распространува од југоисточна Европа по долините на реките Дунав и Рајна (Култура на линеарно грнчарство) и по Средоземното море (Техника имресо). Помеѓу 4.500 и 3.000 п.н.е. овие централни европски неолитски култури се развиле низ западот и северот, пренесувајќи штотуку здобиени вештини во произведување на бакарни артефакти. Во Западна Европа неолитот не се карактеризирал по големи агрикултурни живеалишта туку по земјени споменици, како насипи, гробни насипи и мегалитски гробници. Културата на производство на секири напреднала со преминот од неолит во енеолит. За време на овој период огромни мегалитски споменици, како Мегалитските храмови на Малта и Стоунхенџ, се конструирале низ Западна и Јужна Европа. Европската бронзена доба започнала во доцниот трет милениум п.н.е. со културата на производство на пехари.

Европската железно доба започнува околу 800 п.н.е., со халштатската култура. Колонизацијата на феникијци во железно добата придонело за подем на раните медитерански градови. Раниот период на железното доба на Италија и Грција од околу VIII. век п.н.е. постепено придонело во подем на историската Антика.

Географска положба

Карта на културните и географски региони во Европа според ЕУ.

Европа е западниот полуостров на најголемата копнена маса на Земјата, која се нарекува Евроазија. Иако Природно е поврзана со Азија, поради историските, културните, политичките и стопанските одлики се издвојува како посебен континент. Во однос на екваторот се наоѓа на северната хемисфера, а во однос на почетниот меридијан со поголемиот дел од територијата се простира на иточната полутопка. Се простира меѓу Средоземно Море на југ и Северниот Леден Океан на север и меѓу Атлански Океан на запад и планината Урал на исток. Поточно, крајните точки на европското копно се:

Место	Држава	Координати	Точка
рт’ Мароки	Шпанија	360° 02’сгш	најјужна
рт’ Норткин	Норвешка	760° 06’сгш	најсеверна
рт’ Рока	Португалија	09° 30’згд	најзападна
на пл. Урал	Русија	65° игд	најисточна

Географската положба на Европа и овозможува излез на Атлантски Океан и на Средоземно Море. Благодарение на Гибралтарски Проток и на Суецки Канал се одвива најмасовен поморски сообраќај во светот. Оддалеченоста од Африка е 14 км кај Гибралтар и 140 км кај Сицилија, а врската со Азија преку Суецки Канал, Босфор и Дарданели и пепосредната граница спрема Азија (со должина од околу 4000 км, од кои 3300 км се по планината Урал и реката Урал и уште околу 700 км до удолината Манич) за Европа обезбедуваат централна географска положба во светски рамки. Во прилог на тоа е и комуникацијата на Европа со Северна Америка преку Атлантски Океан, на одалеченост од околу 5900 км.

Граници на Европа

Границите на Европа се протегаат по источното подножје на планината Урал - реката Урал - Касписко Езеро - Удолината Манич - Црно Море - Босфор - Мраморно Море - Дарданели - Егејско Море - Средоземно Море - Атлантски Океан - Северен Леден Океан. Во Европа покрај крајбрежните се вбројуваат и поголеми острови, како што се: Нова Земја, Земја на Франц Јосиф, Свалбард, Мачкин Остров, Јан Маен, Исланд, Фарските Острови, Велика Британија и Ирска, како и островите во Средоземно Море (Сицилија, Сарданија, Корзика, Крит и многу други), со исклучок на Кипар и неколку крајбрежни турски острови. Површината на Европа со островите изнесува 10.508.384 км², или околу 2% од површината на Земјата, односно околу 7,5% од копното на Земјата.

Брегова разгранетост

Европа е втора со големиот број полуострови, заливи, протоци, фјордови и други абразивни форми се одликува со најразгранета брегова линија меѓу континенталните маси на Земјата. Големата брегова разгранетост е резултат на двете големи средоземни мориња, и тоа: Балтичко Море и Средоземно Море, каде што се наоѓаат поголемиот број издвоени мориња, заливи, острови и полуострови.

Во северните делови на Европа бреговата разгранетост ја создаваат бреговите на Белото Море, кое со повеќе заливи длабоко навлегува во копното меѓу полуостровите Кола и Канин. Во Баренцово Море се наоѓаат островите Нова Земја, Земјата на Франц Јосеф и Свалбард; разгранетиот норвешки брег има илјадници мали острови и многубројни тесни и издолжени заливи, наречени фјордови. Ваквата брегова линија продолжува кон западните делови на Европа, каде што од Северно Море, преку протоците Скагерак и Категат меѓу Скандинавски Полуостров и полуостровот Јулијанд длабоко во копното навлегува Балтичкото Море со Ботнискиот, Финскиот и Ришкиот Залив.

Островот Велика Британија

Бреговата разгранетост на западниот брег на Европа ја прават бреговите на полуостровот Јуланд, Нормандија, Бретања и Перинејскиот Полуостров, како и островите Велика Британија, Ирска и Исланд. Во овој дел особено се карактеристични Северно Море, каналот Ла Манш и Баскиски Залив.

Пиринејски Полуостров (сателитска снимка од вселената)

Југоисточниот брег на Европа со трите големи полуострови (Пиринејски Полуостров, Апенински Полуостров и Балкански Полуостров) и со многубројните поголеми и помали острови, како што се: Сицилија, Сардинија, Корзика, Крит, Балеарски Острови итн. - е најразгранет. Почнувајќи од Гибралтарски Проток, Средоземно Море се разгранува на повеќе внатрешни мориња, како што се: Лигурско Море, Тиренско Море, Јонско Море, Јадранско Море, Критско Море, Егејско Море, Мраморно Море, Црно Море и Азовско Море. Во наведените мориња се наоѓаат голем број заливи, од кои покарактеристични се Лионски Залив, Џеновски Залив, Трстјански Залив, Солунски Залив, Коринтски Залив итн.

Гибралтарски Полуостров (поглед од северозапад)

Меѓу морињата се наоѓаат повеќе протоци, како што се: Гибралтарски Проток, Сицилијански Премин, Месински Теснец, Отранска Врата, Дарданели, Босфор, Керчанска Врата, Ересунд, Големиот Белт и Малиот Белт.

Бреговите на Европа се со должина од околу 41.000 км, што значи дека на секои 1.000 км2 има по 4,1 км брегова линија. Со најголема разгранетост се одликуваат норвешкиот, хрватскиот и грчкиот брег. На вака разгранетиот брег се изградени голем број пристаништа со мошне развиен бродски сообраќај, кој преку Гибралтар и Западна Европа се одвива кон Северна и кон Јужна Америка, а преку Гибралтар и Суецки Канал се одвива кон Азија и кон Австралија. Многу е значаен, условно кажано, локалниот воден сообраќај на европските пристаништа.

Релјеф

Планина Урал

Територијата на Европа се одликува со разновиден релјеф. Во основа, предвидуваат низински и планински релјефи. Низините во Европа зафаќаат околу 84% (60% се простори од 0 до 200 м, 24% се од 200 до 500 метри надморска височина), а само 16% е ридско-планински релјеф со над 500 м надморска височина. Најкарактеристична е Источноевропска Низина која од планината Урал и Касписко Езеро на исток непрекинато се простира преку северните делови на Средна Европа, а потоа покрај западниот брег продолжува до планините Пиринеи. Ги зафаќа и источните делови на Скандинавски Полуостров и поголемиот дел од териториите на Велика Британија и Ирска. Како посебни се издвојуваат Панонска Низина, по средниот тек на Дунав, меѓу Алпите, Карпатите и Динаридите, потоа Влашка Низина во долениот тек на реката Дунав меѓу Трансилвански Алпи и планината Балкан и Ломбардиска Низина во Северна Италија.

Река Лаба

Наведените низини се главни средишта на населеност, густ сообраќај, комуникации и развиено стопанство во Европа. Во оваа смисла осовено е карактеристична Прибалтичка Низина меѓу реките Лаба и Њемен.

Релјефна карта на Европа

Планините во Европа зафаќаат околу 16% од територијата. Тие не претставуваат компактна целина. Се издвојуваат неколку планински системи, кои главно се наоѓаат јужно од западниот дел на Источноевропска Низина. Географски најкарактеристични се Алпите со највисокиот врв - Мон Блан (4.810 м), од каде што кон југ се протегаат Апенините со врвот Гран Сасо (2.914 м) Динаридите со врвот Маја и Езерце (2.694 м) и Шарско-пиндиските Планини со врвот Голем Кораб (2.764 м), Стара Планина или Балкан со Ботев врв (2.376 м), планините Родопи со врвот Мусала (2.925 м). Како посебни се издвојуваат Скандинавски Планини, Француски централен масив, Пиринеите и повеќе планински масиви на Пиринејски Полуостров. Планински масиви се присутни и на поголемите планини Етна на Сицилија (3.269 м), Ватнајекидл на Исланд и Силоритис на Крит. Комуникацијата меѓу големата европска низина на север и Средоземјето се одвива низ неколку покарактеристични природни отвори и превали. Такви се: превалот Бренер на Алпите (1.372 м) кој ги поврзува Германија и Италија, отворот по реката Дунав помеѓу Бугарија и Виенкиот Басен, приморските рабови на Пиринеите, Ѓердапска Клисура меѓу Панонија и Влашка Низина и други. На територијата на Европа се развиени повеќе типови релјеф, како: особено изразен флувијаленн, абразвиен, глацијален и карстен релјеф, со поголем број котлини, висорамнини и платоа, како и песочни дини.

Разместеност на Европската Низина

Низините го зафаќаат најголемиот простор од релјефот на Европа. Најголема е Европска Низина. Таа се протега на север од Пиринеите и од Бискајски Залив на запад сè до планината Урал на исток. Оваа низина е најширока во нејзините источни делови и се вика Источноевропска Низина. По површина опфаќа речиси една половина од континентот Европа. Само на одделни места во оваа низина се појавуваат повисоки ридести области чија височина не поминува 400 метри. Оваа низина северно од Касписко Езеро се спушта пониско и од морското ниво. Од другите низини познати се: Ломбардиска Низина во долината на реката По, Панонска Низина во средниот и Влашка Низина во долниот тек на реката Дунав. На Пиринејски Полуостров најпознати се: Андалузија и Арагонија. Сите овие низини имаат плодни почви. Тие се покриени со ситен песок и глина што се таложеле во минатото кога овие низини биле морски басени. За разлика од другите Ломбардиска Низина наастанала под дејство на наносниот материјал на реките од Алпите, бидејќи во минатото таа била залив на Јадранско Море.

Клима

Според географиската положба, територијата на Европа се наоѓа во умерениот климатски појас. Во зависност од географската широчина, влијанието на океаните и на морињата, правците на движење на морските струи, правците на протегање на планинските системи, надморската височина на релјефот и правците на дување на ветровите - климата во Европа е разновидна.

Териториите на Европа, главно северно од повратникот, со островите Исланд, Нова Земја и други - се одликуваат со супполарна клима. Териториите покрај бреговите на Средоземно Море се одликуваат со медитеранска клима со температури до 40°С во лето и просечни врнежи од околу 750 мм годишно. Просторот меѓу овие два појаса се карактеризира со типична умерена клима, која во западните делови под влијание на Атлански Океан (поради морската топла Голфска струја) е поблага, додека одејќи кон исток во внатрешноста на континентот (пoд влијание на континенталните влијанија на просторното азиско копно) е релативно постудена. Во источната зона од Шведска и Финска и северните делови од територијата на Русија до Црно Море и Касписко Езеро има големи температурни разлики. На север се присутни изразито ладни, снежни и ветровити зими, а на југ - жешки и суви лета.

Меѓу западната и источната климатска зона во Европа под влијание на планинските масиви се јавуваат разни модификации на климата: од медитеранска, умерено континентална до типична планинска клима карактеристична за Алпите, за Пиринеите, за Карпатите, за Динаридите, за Скандинавски Планини и други.

Во крајните југоисточни делови на Европа, во услови на мали врнежи и релативно повисоки температури, се чувствува полупустински климатски тип. Таа е особена карактеристична во Прикасписката Низика.

Општа карактеристика за климатските услови во Европа е тоа што врнежите се намалуваат движејќи се во правец од западните делови кон исток, (кои се под влијание на Голфска морска струја). Токму затоа во крајните југоисточни делови на Европа се среќава полупустинска клима.

Климатско-вегетациски области

Брегова распространетост на Европа (сателитска снимка

Климатско-вегетациските области во Европа се во непосредна зависност од климатските услови. Тие, главно имаат појасно простирање. Се среќаваат: суптропски климатско-вегетациски тип, умерен и супполарен климатско-вегетациски тип. Суптропскиот климатско-вегетациски тип е распространет во приморскиот крајбрежен појас на Средоземно Море со островите. Застапена е т.н. средоземноморска (медитеранска) клима која се одликува со суви и многу топли лета и благи и врнежливи зими, претежно со врнежи од дожд. Има специфична вегетација со растителен свет од разновидни тревни и закржлавени зимзелени, дрвенести растенија отпорни на суши. Најкарактеристични се: приморски бор, дабот прнар, маслинките, лимоните, портокалите, смоквите и други. Од животинските видови карактеристични се: зајакот, лисицата, срната, дива свиња, волкот и други.

Површинска температура на Голфската струја во западниот дел на Север Атлантик

Умерениот климатско-вегетациски тип го карактеризираат вериетети на атлантски умерено континентален и континентален тип. Атланскиот тип ги опфаќа крајбрежните делови на Европа што излегуваат на Атлански Океан од Пиринејски Полуостров до Норвешка, вклучувајќи ги и Велика Британија и Ирска. Под влијание на топлата Голфска струја и ветровите од запад, атлантскиот климатско-вегетациски тип се одликува со свежилета и благи и врнежливи зими. Тоа условува присуство на тревни заедници со претежно развиени листопадни шуми.

Умерено континенталниот-вегетациски тип е карактеристичен за средишните делови на Европа, или, поточно, за територијата меѓу алпско-карпатскиот планински венец и Балтичко Море. Овде се судираат благите атлантски и студените континентални климатски влијанија, така што е присутна клима со умерено топли лета и умерено студени зими со доволни количества врнежи во текот на годината. Растителните заедници, освен тревите, се претставени со листопадни и зимзелени шуми. Од животинските видеови се застапени: срната, дива свиња, волкот, зајакот и други.

Континенталниот климатско-вегетациски тип тип е карактеристичен за Источноевропска Низина, за Влашка Низина и за Панонска Низина. Се одликува со топли и сушни лета и остри студени зими. Овде се издвојуваат 2 вариетета, и тоа: влажен континетален и континентален стески тип. Влажниот континентален климатско-вегетациски тип е карактеристичен за посеверните делови од Источноевропска Низина. Ги опфаќа териториите јужно од тундрата со непрекинати појаси од борје, ела и смрека, а се протега од Скандинавски Полуостров до Урал и понатаму - во Азија до Тихи Океан. Овој шумски појас е познат под името тајга. Покарактеристични животински видови се: еленот, ирвасот, дива свиња, волкот, мечката, лисицата, разни птици и други.

Континеталниот степски климатско-вегетациски тип е карактеристичен за јужните делови на Источноевропска Низина спрема Црно Море (Украина, Влашка Низина и Панонска Низина). Се одликува со долги у сушни лета и суви и студени зими, така што растителната покривска е претставена со ниска тревна вегетација, позната како степа, со птисуство на листопадни шумски видови.

Супполатниот климатско-вегетациски тип ги опфаќа најсеверните делови на Европа со некои од острвоите. Се одликува со многу ниски температури, долги и студени зими и кратки и свежи лета. Биогеографските заедници ги сочинуваат претставниците на тундрата со ретки и растителни тревни заедници и поларни животни: волк, зајак, лисица. На планинските системи присутни во Европа се присутни листопадни и зимзелени шуми, високопланински тревни пасишта познати како сувати и камењари, со присуство на заглечерени простори на Алпите и Скандинавски Планини.

Хидрографија

Крајбрежјето на река Сена во Париз

Европа изобилува со голем број реки и езера. Реките течат кон околните мориња и океани, поточно, им припаѓаат на Атлански слив, Балтички слив, Северноледен слив, Средоземен слив и Црноморски слив. Дел од нив, како на пример Волга, Урал и други, му припаѓаат на затворениот слив на Касписко Езеро.

Вододелницата се протега од Гибралтар, преку Перинеите, Југоисточна Франција, Шварјцарија, Германија, Чехија, меѓу Полска и Украина, Белорусија и северните делови на европскиот дел на Русија. Во однос на оваа главна вододелница, скоро сите реки од Атлански слив течат кон север и северозапад, така што рамномерно распоредени по целата Европска Низина од Урал до Пиринеите.

Вардар во Скопје

Најпознати реки што се влеваат во Атлантски Океан се: Гвадалкивир, Гвадијана, Тахо, Дуеро и Мињо на Пиринејски Полуостров, потоа Гарона, Лоара и Сена во Франција, Рајна и Лаба во Германија. Во Балтичкото Море се влеваат Одра, Висла, Њемен, Западна Двина и Нева. Во сливот на Северниот Леден Океан покарактеристични се реките Северна Двина и Печора. Според карактеристиките на речниот систем во средоземноморското сливно подрачје, се издвојуваат непосреден Средоземноморски слив и Црноморски слив. Во Средоземно Море се влеваат реките Ебро и Рона, а во рабните мориња се влеваат повеќе реки: на пример, во Јадранско Море покарактеристични се реките По (Италија), Цетина, Неретва, Бојана и Дрим на Балкански Полуостров, а во Егејско море - Вардар, Бистрица, Струма и Марица. Во Црноморски слив припаѓаат големите реки, како што се Дунав, Днестар и Днепар и Дон преку Азовско Море. Тие зафаќаат голема сливна површина.

Сливот на реката Дон

Дунав на границата помеѓу Унгарија и Словачка

Особено се истакнува Дунав со правец на речниот тек од запад кон исток и многу развиен слив. Извира на планината Шварцвалд во Германија, па преку Австрија ги поврзува Панонска Низина и Влашка Низина. Има должина од 2.850 км, со површина на сливот од 870.000 км². Внатрешниот затворен слив на Касписко Езеро, покрај другите, од еврпоската територија ги опфаќа сливовите на реките Волга и Урал. Волга со 3,530 км е најдолагата река во Европа, со површина на сливот од 1.380.000 км².

Езерото Ладога

Поради климатските прилики, реките во Европа највисок водостој имаат во зима и во пролет. Поголем дел од наведените реки се пловни, уредени за пловидва и меѓусевно поврзани со пловни канали, така што Европа има повеќе од 100.000 км речно-каналски пловни патишта. Попознати каналски системи се каналите што ги поврзуваат Волга со Дон (поврзаност на Црно Море со Касписко Езеро и Москва), Балтичко Море и Бело Море (преку езерата Ладога и Онега), каналот Мителланд кој ги поврзува Рајна, Везер, Лаба и Одра. Во Франција сите пловни реки се поврзани меѓу себе и со реката Рајна, така што економскити значење на реките, покрај потребите за вода за пиење, во земјоделството, во индустријата и во енергетиката е мошне големо и во сферата на сообраќајот и транспортот, размената на стоки и услуги.

Циришко Езеро

Езерата во Европа се многубројни, ное релативно мали по површина. Зафаќаат околу 135.000 км². Најкарактеристични се карело-фински езера на север, каде што се среќаваат околу 60.000 езера со околу 72.000 км² површина. Езерата Онега и Ладога и јужношведските езера се најголеми во Европа. Дел од природните езера се наоѓаат на Алпите, на Родопите и на Карпатите. Покарактеристични се: Геневско Езеро, Боденско Езеро, Циришко Езеро, Бледско Езеро, Бохињско Езеро, Охридско Езеро, Преспанско Езеро итн. Постојат голем број вештачки езета што се користат за пловидба, за наводнување и за производство на елетричната енергија.

Охридско Езеро

Мочуриштата во Европа се најраспространети во примотските делови на Холандија и на Германија спрема Северно Море и во прибрежните делови на Северниот Леден Океан. Во Европа има и површини под ледници, околу 120.000 км². Се наоѓаат претежно во областите на Арктикот, Скандинавски Полуостров, Исланд и на Алпите.

Население

Историски гледано, во Европа се случувале разни општествени, културни, воени, политички и стоппански процеси. Кои, по разни основи, носеле падови и прогрес на континентот. Низ сите случувања се оформиле голем број народи, нации и држави, така што Европа денес е еден од најнаселените континенти на Земјата. Во нејзините 45 држави, вклучувајќи го и европскиот дел на Русија, живеат околу 675 милиони жители (Русија има околу 147 000 000 жители од кои 63% или околу 92 000 000 живеат во европскиот дел). Со наведениот податок, Европа учествува со околу 11% во вкупниот број на светското население.

Густина на населеност

Во контекстот на површината, Европа е континент со најголема густина на населеност. Просечната густина на населеност изнасува 65 жители на кm². Меѓутоа, природните услови, општествените, стопанските и други фактори условиле мошне нерамномерна густина на населеност. Постојат простори со по неколку жители на кm². Во поголемито дел од Западна Европа и од Средна Европа густината на населеност изнесува повеќе од 200 жители на кm². Типични примери се: Холандија, со 394 жители на кm², Белгија со 340, Велика Британија со 242, Германија со 231 жители на кm² итн. Голем број од државите, на пример, Франција, Унгарија, Чехија, Австрија, Полска, Данска, Романија итн., се одликуваат со густина на населеност од околу 100 жители на кm². Спротивно на наведените, во одделни области во Северна Европа, во Јужна Европа и во Источна Европа присутна е релативно помала густина на населеност, која главно е помалку од 100 жители на кm², а во поголем број случаи и помалку од 50 жители на кm². На пример: 13 жители на кm² во Норвешка, 12 жители на кm² во Шведска, 15 жители на кm² во Финска, 25 жители на кm² во Русија(Европскиот дел). Се забележува дека најголем дел од населението во Европа е сконцентрирано во Средна Европа и во Западна Европа.

Народносни групи во Европа

Традиционални носии во Словачка

Во Европа постојат голем број на народи кои припаѓаат на различни групи народи. Сепак повеќето од нив пипаѓаат на белата раса. Од другите раси во Европа има мал број жители. Најбројни се народите припадници на жолтата раса. Тука спаѓаат. Финци, Унгарци, Турци, Татари и др.

Народите од белата раса во Европа припаѓаат на три главни групи народи: Словени, Германи и Романи.

Словените ја претставуваат најбројната група народи во Европа со 34% од вкупното население. Тие се населени во Источна Европа, Средна Европа и Јужна Европа. Во Словенската група народи спаѓаат: Македонци, Срби, Хрвати, Словенци, Црногорци, Руси, Белоруси, Украинци, Полјаци, Чеси, Словаци, Бугари, Лужички Срби.

Традиционални носии и инструменти во Шпанија

Германската група народи е втора група народи по големина во Европа со 31% застапеност. Германите се населени во Северна Европа и Средна Европа, на Британските Острови и на други места. Германски народи се: Германци, Англичани, Швеѓани, Холанѓани, Норвежани, Данци и Австријци.

Романската група народи со 25% е најмалубројна во Европа. Овие народи се населени најмногу на Апенински Полуостров и Пиринејски Полуостров, како и во други делови на Западна Европа и Источна Европа. Во оваа група народи спаѓаат Французи, Шпанци, Италијанци, Португалци и Романци.

Надвор од трите основни групи народи во Европа како посебни народи се издвојуваат: Грци, Албанци, Баскијци и др.

Јазици и религија

Јазици во Европа

Во Европа денес постојат 45 држави, во кои се зборуваат повеќе од 120 јазици и дијалекти. Некои од јазиците се широко распространети и службено се говорат во неколку држави, а некои се карактеристични само за помали територии и држави. Повеќето од државите се еднонационални (каде што преовладува еден народ), но има и држави со национални малцинства, кои на различни рамништа остваруваат право на јазик, на писмо, на култура и на традиција. Во Европа постојат и повеќенаицонални држави со повеќе државотворни народи. Типични примери се Велика Британија, Босна и Херцеговина и други.

Според лингвистичката класификација, поголемиот дел од населението јазично спаѓа во индоевропско јазично семејство, а помал дел во унгарско-финско јазично семејство и во алтајско јазично семејство.

Индоевропското јазично семејство во Европа главно се дели на следните групи:

• словенкста
• германската
• италијанско-романската
• елинска група

Унгарско-финското јазично семејство е карактеристично за Унгарија и Финска.

Алтајското јазично семејствоги опфаќа турскиот и татарските јазици, и е карактеристично за Турција.

Посебни се баскиски јазик (со него се служат Баскијците, кои живеат во Северна Шпанија и југозападна Франција и се сметаат за прединдоевропски пранароди во Европа) и малтешки јазик, кој е мешавина од романските јазици и арапскиот јазик, а се зборува на сотровот Малта.

Наведените јазици се пишувале на 3 различни азбуки и тоа:

• латиница (во Западна Европа, Централна Европа, Северна Европа и Јужна Европа)
• кирилица (во Источна Европа, Југоисточна Европа и во Јужна Европа)
• алфабета - Грчка азбука (во Грција).

Религија

Катедрала во Германија

Населението во Европа во основа припаѓа на христијанска религија. Во неа се разликуваат католици, протестанти и православци. Католиците предвидуваат во Јужна Европа и Средна Европа, протестантите во Северна Европа и делумно во Западна Европа, а православните во Источна Европа, Југоисточна Европа и во Јужна Европа. Скоpо во сите држави во Европа живеат и претставници на други религии. Постојат и категориите: Атеисти и нерелигиозни луѓе, оние кои не се верски определени.

Населби во Европа

Развојот на населбите во Европа е во директна зависност од промените во бројот на населението и стопанскиот и техничко-технолошкиот напредок. И во Европа населението живее во селски и во градски населби. Меѓутоа, прецесите на техничко-технолошкиот и оштествениот развој предизвикаа позабрзан растеж и развој на градските населби. Тоа значи дека во развојот на населбите се важни процесите: урбаниација, фазите на таканаречената литорализација.

Москва, Русија

Урбанизацијата претставува растеж и развој на градовите и се изразува преку степенот на урбанизација, кој, па, претставува учество на градското население во вкупното население.

Во Европа, во градовите живеат околу 3/4 од населението. Процесот на урбанизација на Европа не се одвива рамномерно, туку со различна брзина. Во почетокот урабнизацијата се гледаше преку порастот на градовите. Пример: Во Европа пред 200 години имало само еден милионски град, пред 100 години имало 9, пред 40 години околу 30, а денес тој број е поголем од 50 милионски градови.

Денес урбанизацијата се гледа и преку продирањето на градскиот начин на живеење во селските населби, така што селата се повеќе добиваат градски изглед, а населението во нив, освен со примарни, се занимава и со секундарни и терцијални дејности.

Лондон, Англија

Урбанизацијата се карактеризира со неколку фази:

Прага, Република Чешка

• прединдустриска фаза, кога поголемиот број од населението се занимава со примарни дејности, а учеството на градското население е прилично мало;
• индустриска фаза, која се одликува со голема преселба на населението од селата кон градовите заради вработување во индустријата, а повеќето од вработените се во секундарните дејности. Тоа особено се прави околу рудниците и фабриките како јадра на привлекување на населението. Типичен пример е Рурската област во Германија.
• Поиндустриската фаза, која се карактеризира со зголемување на бројот на вработените во терцијалните дејности (сообраќај, трговија), што следува обратен процес, односно населението се населува во помалите градови, каде што се живее попријатно.

Низ фазите на урбанизацијата и индустрализацијата околу градските средишта се формираат големи пригратски населби, така што настануваат големи градски целини кои прават градска регија или агломерација. Такви се голем број градови, особено оние со повеќе од еден милион жители, како, на пример: Лондон, Манчестер, Глазгов, Париз, Марсеј, Лисабон, Мадрид, Барселона, Рим, Милано, Неапол, Брисел, Амстердам, Ротердам, Берлин, Минхен, Дортмунд, Келн, Копенхаген, Прага, Варшава, Москва. Во некои од државите со порастот на градовите и агломерациите доаѓаат до нивно спојување и на тој начин се формирани повеќе конурбации. Типичен пример е конурбацијата во Рурската област во Германија каде што се скоро споени градовите Есен, Келн, Дортмунд, Диселдорф, Дујсбург и други, потоа коннурбацијата околу Манчестер со Шефилд и Лидз, париската конурбација и други.

Пренаселеноста во големите градови предизвикува проблеми со загадувањето и со водоснабдувањето во нив. Посебна карактеристика кај населбите во Европа е процесот на лирорализација, односно преселување на населението и на стопанските акитвности покрај морските брегови.

Регионална Поделба на Европа

Јужна Европа

Специфичната брегова разгранетост и природно-географските карактеристики на Европа се главни одредници за регионалната поделба на континетот. За регионалната поделба на Европа е карактеристично тоа што државите Казахстан и Турција имаат делови од своите територии на европскиот континент. Современа Европа се одликува и со здружување на државите на стопански, на културни и на политички основи. Таква е Европска Унија, која денес обединува 28 држави.

Источна Европа

Вообичаено се издвојуваат регионите:

• Јужна Европа
• Западна Европа
• Северна Европа
• Средна Европа
• Источна Европа

Западна Европа

Јужна Европа

Во Јужна Европа се вбројуваат териториите што се јужно од Пиринеите, Алпите и реката Дунав, поточно териториите на Пиринејски Полуостров, на Апенински Полуостров и на Балкански Полуостров, кои, главно, излегуваат на Средоземно Море. На Пиринејски Полуостров се наоѓаат државите: Кралство Шпанија, Кнежевство Андора, самоуправната зависна територија Гибралтар и Република Португалија. На Апенински Полуостров се наоѓаат Република Италија, градот-држава Ватикан, Република Сан Марино и островската Република Малта. На Балкански Полуостров се наоѓаат државите: Република Македонија, Република Бугарија, Република Србија, Република Црна Гора, Република Косово, Република Романија, Република Грција, Република Албанија, Република Босна и Херцеговина и Република Словенија.

Западна Европа

Сателитска слика од Северна Европа

Во Западна Европа се вбројуваат приморските и островските држави во Атлански Океан. Приморски држави се Република Франција, Големото Војводство Луксембург, Кралство Белгија и Кралство Холандија и островските држави Обединето Кралство на Велика Британија и Северна Ирска и Република Ирска.

Северна Европа

Ссредна Европа

Северна Европа главно ги опфаќа териториите на Скандинавски Полусотров. Овде се наоѓаат државите: Кралство Данска, Кралство Шведска, Кралство Норвешка, Република Финска и островската Република Исланд.

Средна Европа

Средна Европа или Централна Европа ги опфаќа териториите на неколку континетални и две приморски држави. Тие се: Република Унгарија, Република Словакија, Република Чехија, Република Австрија, Кнежевство Лихтенштајн, Швајцарска Конфедерација, Федеративна Република Германија и Република Полска.

Источна Европа

Источна Европа просторно зафаќа најголем дел од територијата на Европа. Во неа главно се вбројуваат териториите на државите: Република Украина, Република Молдавија, Република Белорусија, Република Латвија, Република Литванија, Република Естонија и Руска Федерација (Европскиот дел).

Политичка географија

Поврзано: Демографија на Европа, Список на европски држави и Список на европски држави по населеност

Европа според широко прифатена дефиниција е во зелено (држави понекогаш поврзани со европската култура во темно сина, азиски делови од европски држави во светло сина).

Современа политичка карта на Европа и околниот регион

Регионално групирање според ЕУ

Европската Унија и земјите членки/кандидати

Нации на Советот на Европа

Карта на европското членство во ЕУ и НАТО

Според различни дефиниции, териториите се предмет на различни категоризации. Дваесет и седумте земји членки на Европската Унија се високо интегрирани-економско и политички; самата Европска Унија формира дел од политичката географија на Европа. Долната табела е шема на географски подрегиони користени од Обединетите Нации, покрај регионалните групирања издадени од книгата на факти на ЦИА.

Име на држава, со знаме	Површина (км²)	Населеност (1 Јули, 2002)	Густина на население (по км²)	Главен град
Албанија	28.748	3.600.523	125,2	Тирана
Андора	468	68.403	146,2	Андора ла Велја
Ерменија	29.800	3.229.900	101	Ереван
Австрија	83.858	8.169.929	97,4	Виена
Азербејџан	86.600	9.000.000	97	Баку
Белорусија	207.600	10.335.382	49,8	Минск
Белгија	30.510	10.274.595	336,8	Брисел
Босна и Херцеговина	51.129	4.448.500	77,5	Сараево
Бугарија	111.019	8.221.337	68,7	Софија
Хрватска	56.542	4.437.460	77,7	Загреб
Кипар	9.251	788.457	85	Никозија
Чешка	78.866	10.256.760	130,1	Прага
Данска	43.094	5.368.854	124,6	Копенхаген
Естонија	45.226	1.415.681	31.3	Талин
Финска	336.593	5.157.537	15,3	Хелсинки
Франција	547.030	59.765.983	109,3	Париз
Грузија	69.700	4.661.473	64	Тбилиси
Германија	357.021	83.251.851	233,2	Берлин
Грција	131.940	10.645.343	80,7	Атина
Унгарија	93.030	10.075.034	108,3	Будимпешта
Исланд	103.000	307.261	2,7	Рејкјавик
Ирска	70.280	4.234.925	60,3	Даблин
Италија	301.230	58.751.711	191,6	Рим
Казахстан	2.724.900	15.217.711	5,6	Астана
Латвија	64.589	2.366.515	36,6	Рига
Лихтенштајн	160	32.842	205,3	Вадуц
Литванија	65.200	3.601.138	55,2	Вилнус
Луксембург	2.586	448.569	173,5	Луксембург
Македонија	25.713	2.054.800	81,1	Скопје
Малта	316	397.499	1.257,9	Валета
Молдавија	33.843	4.434.547	131,0	Кишинев
Монако	1,95	31.987	16.403,6	Монако
Црна Гора	13.812	616.258	44,6	Подгорица
Холандија	41.526	16.318.199	393,0	Амстердам
Норвешка	324.220	4.525.116	14,0	Осло
Полска	312.685	38.625.478	123,5	Варшава
Португалија	91.568	10.409.995	110,1	Лисабон
Романија	238.391	21.698.181	91,0	Букурешт
Русија	17.075.400	142.200.000	26,8	Москва
Сан Марино	61	27.730	454,6	Сан Марино
Србија	88.361	7.495.742	89,4	Белград
Словачка	48.845	5.422.366	111,0	Братислава
Словенија	20.273	1.932.917	95,3	Љубљана
Шпанија	504.851	45.061.274	89,3	Мадрид
Шведска	449.964	9.090.113	19,7	Стокхолм
Швајцарија	41.290	7.507.000	176,8	Берн
Турција	783.562	71.517.100	93	Анкара
Украина	603.700	48.396.470	80,2	Киев
Обединето Кралство	244.820	61.100.835	244,2	Лондон
Ватикан	0,44	900	2.045,5	Ватикан
Вкупно	10.180.000	731.000.000	70

Во склоп на гореспоменатите држави има неколку региони, имајќи широка автономија, како и неколку де факто независни држави со ограничено меѓународно признание или непреизнаени. Ниту една од нив не е членка на ОН:

Име на територија, со знаме	Површина (км²)	Населеност (1 Јули, 2002)	Густина на население (по км²)	Главен град
Апхазија	8.432	216.000	29	Сухуми
Оланд (Финска)	1.552	26.008	16,8	Маријехамн
Фарски Острови (Данска)	1.399	46.011	32,9	Торсхавн
Гибралтар (Обединето Кралство)	5,9	27.714	4.697,3	Гибралтар
Гернзи (Обединето Кралство)	78	64.587	828,0	Сент Питер Порт
Ман (Обединето Кралство)	572	73.873	129,1	Даглас
Џерси (Обединето Кралство)	116	89.775	773,9	Сент Хелије
Косово	10.887	1.804.838	220	Приштина
Нагорно Карабах	11.458	138.800	12	Степанакерт
Турска Република Северен Кипар	3.355	265.100	78	Никозија
Јужна Осетија	3.900	70.000	18	Цхинвали
Свалбард и Јан Мајен (Норвешка)	62.049	2.868	0,046	Лонгијер
Приднестровие	4.163	537.000	133	Тираспол

Галерија

• 

  Карта на европските држави.

• 

  Државите во Европа.

• 

  Карта на европските главни градови.

Поврзано

• Северна Европа
• Јужна Европа
• Централна Европа
• Западна Европа
• Источна Европа
• Европска Унија