Benito Mussolini

Benito Mussolini
Data i miejsce urodzenia	29 lipca 1883 Dovia di Predappio
Data i miejsce śmierci	28 kwietnia 1945 Giulino di Mezzegra
Premier Królestwa Włoch, z tytułem Duce
Okres	od 31 października 1922 do 25 lipca 1943
Przynależność polityczna	Narodowa Partia Faszystowska
Poprzednik	Luigi Facta
Następca	Pietro Badoglio
Przywódca Włoskiej Republiki Socjalnej
Okres	od 18 września 1943 do 25 kwietnia 1945
Przynależność polityczna	Narodowa Partia Faszystowska
Odznaczenia

Benito Amilcare Andrea Mussolini (wym. [beˈniːto musːoˈliːni]; ur. 29 lipca 1883 w Dovia di Predappio, zm. 28 kwietnia 1945 w Giulino di Mezzegra) – włoski polityk i dziennikarz początkowo socjalistyczny, główny założyciel i przywódca ruchu faszystowskiego; premier Włoch w latach 1922–1943, później do 1945 przywódca Włoskiej Republiki Socjalnej.

Jego ekspansjonistyczna polityka i sojusz z nazistowskimi Niemcami doprowadziły do wybuchu II wojny światowej. W 1943 roku jego reżim został obalony, a on sam utworzył satelicki względem Niemiec reżim rezydujący w północnej części kraju. W 1945 roku został on schwytany przez partyzantów antyfaszystowskich i rozstrzelany.

Wczesne lata

Miejsce urodzin Mussoliniego, obecnie muzeum

Benito Mussolini urodził się 29 lipca 1883 w Dovia di Predappio, w gminie Forlì, w regionie administracyjnym Emilia-Romania jako syn Alessandra Mussoliniego i Rosy Maltoni. Był najstarszym z trojga rodzeństwa. Matka była nauczycielką, ojciec-kowalem i socjalistycznym aktywistą. To on zdecydował o nadaniu Mussoliniemu imion. Benito zostało mu nadane na cześć Benito Juáreza, meksykańskiego prezydenta-reformatora; Amilcare i Andrea na cześć włoskich socjalistów Amilcare Ciprianiego i Andrea Costy.

Początkowo uczył się pod kierunkiem matki. W wieku 10 lat został oddany przez matkę do szkoły w Predappio, a rok później do gimnazjum oo. salezjanów w Faenza, przy niechętnej postawie ojca. Wczesne poglądy polityczne Benito Mussoliniego zostały silnie ukształtowane pod wpływem poglądów ojca. 8 lipca 1901 ukończył Instytut Nauczycielski w Forlimpopoli, uzyskując uprawnienia nauczyciela szkół elementarnych. Wkrótce również podjął pracę jako nauczyciel. 9 lipca 1902, aby uniknąć służby wojskowej, wyjechał do Szwajcarii, a po wydaleniu z niej w 1903 przez krótki czas w Niemczech.

W Szwajcarii przelotnie pracował jako kamieniarz. Nie mógł znaleźć stałej pracy. W tym okresie uczył się języka francuskiego i języka niemieckiego, w którym porozumiewał się później ze swoimi niemieckimi sojusznikami.

Miał 160 cm wzrostu.

Benito Mussolini – zdjęcie ze szwajcarskiej kartoteki policyjnej, wykonane w 1903 po aresztowaniu za brak dokumentów

Działalność socjalistyczna

Podczas pobytu w Lozannie i Genewie stał się aktywnym socjalistą. Do Włoch powrócił w końcu 1904. Mussolini rozpoczynał karierę we Włoskiej Partii Socjalistycznej i wszedł do komitetu wykonawczego tej partii, a w latach 1912–1914 był redaktorem naczelnym socjalistycznej gazety Avanti!.

Dał się poznać jako doskonały mówca, organizator i zdolny dziennikarz. W 1909 przebywał w austriackim wówczas Trydencie, gdzie rozwijał działalność publicystyczną o charakterze socjalistycznym i antyaustriackim. Pracował dla lokalnej partii socjalistycznej i współredagował jej organ „L’Avvenire del Lavoratore” („Przyszłość robotnika”). Nawiązał również w tym czasie kontakt z socjalistycznym politykiem i dziennikarzem Cesare Battisti i zgodził się redagować jego gazetę „Il Popolo” („Lud”). Battisti’a wydał również powieść Mussoliniego pt. „Claudia Particella, l’amante del cardinale” („Kochanka kardynała”). Już w październiku 1909 władze austriackie deportowały go z powrotem do Włoch. W latach 1912–1914 był redaktorem naczelnym organu Włoskiej Partii Socjalistycznej „Avanti”.

Po wybuchu I wojny światowej poparł publicznie przystąpienie Włoch do wojny po stronie Ententy. Wydalono go za to z partii, ponieważ kłóciło się to z jej oficjalnym stanowiskiem wobec wojny. Stanowisko to wywołało dyskusję na temat postawy Mussoliniego, jak się okazało, Mussolini pobierał opłaty od francuskiego rządu za szerzenie propagandy prowojennej, a pieniądze dostarczali mu bezpośrednio francuscy działacze polityczni. Mając doświadczenie dziennikarskie, założył gazetę „Popolo d’Italia”.

W 1915, gdy Włochy przystąpiły do wojny, został powołany do wojska i skierowany na front alpejski. Zwolniono go z armii po tym, gdy został ranny w nogę od odłamków z pocisku moździerzowego.

Służba w czasie I wojny światowej

Benito Mussolini w 1917

W latach 1914–1915 rozpoczął się jego „rozwód” z socjalizmem: ustąpił ze stanowiska redaktora „Avanti”, zaczął działać w kierunku przystąpienia Włoch do wojny po stronie Ententy, założył pismo o nastawieniu nacjonalistycznym „Il Popolo d’Italia” z siedzibą w Mediolanie. Od sierpnia 1915 w armii włoskiej, walczył w dolinie rzeki Isonzo i 23 lutego 1917 został ranny odłamkiem pocisku moździerzowego. Po dwudziestu siedmiu operacjach medycznych został zwolniony do domu w sierpniu 1917.

Narodziny faszyzmu

Po zakończeniu I wojny światowej państwo włoskie było wyniszczone i zadłużone, korzyści z przyłączenia się do aliantów były mizerne. W kraju nasilały się nastroje rewolucyjne. Codziennością stały się strajki i demonstracje. W ciągu trzech lat upadło sześć rządów. Brakowało człowieka, który silną ręką poprowadziłby Włochów.

Po powrocie do Mediolanu nadal wydawał swoją gazetę, jednocześnie skupiając wokół siebie grupę byłych kombatantów.

23 marca 1919 Mussolini wraz z kombatantami oraz innymi zebranymi założył w Mediolanie prawicowy Fasci Italiani di Combattimento (a przy okazji ściągała ludzi z sił specjalnych, doskonale zasilających bojówki). Ich symbolem stało się fasces.

W listopadzie 1921 Mussolini utworzył Narodową Partię Faszystowską na bazie związków („fasci”) kombatanckich. Głosił antyparlamentaryzm i pochwałę rządów silnej ręki. Jego bojówki – Czarne koszule krwawo rozprawiały się z wszelką opozycją. Zdobywał jednocześnie poparcie polityczne zarówno wśród biedoty (wiele obiecując, grając na nacjonalizmie), jak i wśród inteligencji oraz jednocześnie wśród warstw posiadających (zwalczał strajki, obiecywał zniesienie części przywilejów robotniczych i chłopskich). Narodowa Partia Faszystowska uzyskała poparcie przemysłowców, zaniepokojonych falą strajków okupacyjnych szerzących się we Włoszech od 1920. Partia stała się zalążkiem ruchu faszystowskiego. Rozwinął aktywną działalność polityczną wśród szerokich mas społeczeństwa rozczarowanych wynikiem wojny: kryzysem, bezrobociem, wielkimi stratami ludzkimi i materialnymi oraz niewielkimi korzyściami terytorialnymi w zwycięskiej w końcu dla Włochów wojnie. Ruch ten uzyskiwał coraz większe poparcie wśród włoskiego społeczeństwa, tak że przejęcie władzy stało się możliwe już rok później – w czasie strajku socjalistów faszyści zorganizowali tzw. Marsz na Rzym. Siły porządkowe i wojsko z łatwością mogłyby zatrzymać, a nawet pokonać w walce siły faszystów, jednak król Wiktor Emanuel III przestraszył się możliwości rozlewu krwi i wybuchu wojny domowej. Mussoliniemu została powierzona teka premiera.

Mussolini, 1923

Przejęcie władzy

28 października 1922, czując siłę swojego ruchu, zorganizował tak zwany marsz Czarnych Koszul, w którego wyniku został mianowany przez króla Wiktora Emanuela III premierem rządu. Pierwsze lata rządów Mussoliniego jako premiera charakteryzowały się działaniem koalicji rządowej złożonej z nacjonalistów, liberałów i populistów, Mussolini nie miał bowiem wówczas większości. Na podstawie dekretu z dnia 3 grudnia 1922 roku rząd otrzymał pełnomocnictwo, na mocy którego zreorganizował administrację publiczną, ograniczył funkcję państwa i wydatki. Na skutek dekretu faszyści przeprowadzili szereg prywatyzacji i w 1923 zlikwidowali monopol państwa na ubezpieczenia czy niektóre sektory produkcji. W 1924 sprywatyzowano większość linii telefonicznych, choć przedstawiciele prywatnych firm z tej branży proponowali tworzenie spółek mieszanych, Mussolini narzucił im całkowitą prywatyzację, w efekcie czego zysk państwa z telekomunikacji spadł z 87,4% do 31,1%. Rok później sprywatyzowano największe włoskie przedsiębiorstwo przemysłu maszynowego Ansaldo. Kampania ta była jedną z pierwszych kampanii prywatyzacyjnych na całym świecie. Było to zgodne ze wcześniejszymi zapowiedziami Mussoliniego, który stwierdził jeszcze przed objęciem władzy: Jeszcze przed przejęciem władzy Mussolini deklarował: „Państwo musi mieć policję, sądownictwo, armię i politykę zagraniczną. Cała reszta, nie wyłączając szkolnictwa średniego, powinna znowu być przedmiotem prywatnej działalności jednostek. Aby ratować Państwo, należy znieść Państwo Kolektywistyczne”. W listopadzie tego samego roku dodał, że sprawiedliwe państwo „nie jest Państwem monopolistycznym, Państwem biurokratycznym, ale takim, które ogranicza się do funkcji całkowicie niezbędnych”. Premier Mussolini obiecał narodowi polityczną stabilizację, prawo i porządek, dobrobyt, reformy socjalne oraz cesarstwo. Ogłosił, że zamierza odbudować Imperium rzymskie. Duce zaczął rozbudowywać armię, organizować roboty publiczne, walczyć z mafią. Odnosząc sukcesy, faszyści zyskali ogromne poparcie społeczne, nawet mimo prowadzenia agresywnej polityki zagranicznej.

W lutym 1923 powołał do życia Milicję Faszystowską, czyli oficjalne bojówki dla ochrony partii i zwalczania opozycji, a wkrótce również Wielką Radę Faszystowską jako najwyższy organ partii. 30 kwietnia 1924 roku socjalista Giacomo Matteotti wygłosił słynną mowę, w której oskarżył Mussoliniego o fałszerstwa wyborcze, zbrodnie i zażądał unieważnienia wyborów. 10 czerwca został on porwany przez faszystów, a jego zwłoki znaleziono 15 sierpnia. Po zbrodni parlament opuściła większość posłów liberalnych i lewicowych, którzy zażądali, że nie powrócą do parlamentu, dopóty nie ukarani zostaną mordercy posła. Wystąpienie to znane jest jako secesja awentyńska.

Po wyborach w 1924 i błędzie partii opozycyjnych, które opuściły parlament, Mussolini przejął pełnię władzy. Zalegalizował tę władzę ustawą z 24 grudnia 1925 o uprawnieniach szefa rządu. 7 kwietnia 1926 został ranny w zamachu. Lata 1926–1928 stały się początkiem końca demokracji parlamentarnej. Po rzekomych zamachach na swoje życie przeforsował ustawy specjalne, specjalne kompetencje rządu, delegalizację partii opozycyjnych, powołanie tajnej policji OVRA i zmianę ordynacji wyborczej, w rezultacie czego parlament stał się fikcją, choć dopiero w 1939 został całkowicie zniesiony i zastąpiony tak zwaną Izbą Związków i Korporacji.

We Włoszech znacząco wzrosła produkcja żelaza i stali, wielokrotnie wzrosła produkcja wyrobów tekstylnych, zmodernizowano i zelektryfikowano linie kolejowe, nastąpił rozwój masowego sportu, opieki socjalnej oraz ogromny wzrost wydatków na służbę zdrowia i szkolnictwo. Włochy odnosiły sukcesy gospodarcze i społeczne, jednocześnie kraj przeobrażał się w państwo totalitarne. Jednak terror nigdy nie przyjął rozmiarów takich jak w Niemczech lub ZSRR. Mussolini chciał uchodzić za polityka rozważnego i umiarkowanego. Propaganda kreowała wizerunek światłego przywódcy Włoch. Filmowany był z dołu, aby wyglądać na wyższego niż w rzeczywistości.

Na mocy uchwalonych w 1927 roku ustaw o bezpieczeństwie państwa zdelegalizowano całą niefaszystowską prasę i organizacje społeczne. Utworzono też obozy koncentracyjne.

Zakazał literatury na temat antykoncepcji, a w 1926 roku podniósł kary za aborcję, określając aborcję i antykoncepcję jako zbrodnie przeciwko państwu. W 1929 roku po tym, jak reżim podpisał z Kościołem katolickim konkordat (traktaty laterańskie), zyskał sobie poparcie i błogosławieństwo Kościoła. Według traktatów Włochy przyznały suwerenność Watykanowi oraz wydały Kościołowi rekompensatę finansową za zajęcie ziem kościelnych w XIX wieku przez liberalny rząd włoski.

Prowadził agresywną politykę zagraniczną. Zaatakował grecką wyspę Korfu, planował wojnę z Jugosławią i Turcją i próbował wywołać w Jugosławii wojnę domową (wspierał macedońskich separatystów i faszystów chorwackich). W 1927 roku uzależnił od siebie Albanię. Porzucił liberalną politykę kolonialną realizowaną przez rządy przedfaszystowskie i rozpoczął politykę rasistowską, według której Włosi mieli być rasą nadrzędną a „gorsi” Afrykanie zostali pozbawieni praw. Dążył do osiedlenia w Libii od 10 do 15 milionów Włochów. W efekcie kampanii pacyfikacyjnych obejmujących wywoływanie głodu, dokonywanie masowych mordów i tworzenie obozów koncentracyjnych zginęło tysiące Libijczyków. Z kraju wydalono 100.000 Beduinów, połowę ludności Cyranejki, na miejsce rdzennej ludności trafić tam mieli włoscy osadnicy.

Objęcie w styczniu 1933 przez Adolfa Hitlera urzędu kanclerza Niemiec, Mussolini przyjął z niepokojem. Pierwsze spotkanie obu przywódców miało miejsce 14 kwietnia 1934. Początkowo odnosił się do Hitlera lekceważąco. Początkowo wyrażał się krytycznie o antysemityzmie Hitlera.

Mussolini jako duce

Spotkanie z Adolfem Hitlerem w Monachium, w 1938. W głębi Göring i Ciano

Do głównych osiągnięć Mussoliniego należało m.in.: rozbudowanie frontu robót publicznych; zawarcie układów laterańskich normalizujących stosunki między państwem włoskim a Watykanem; poprawienie doli szerokich warstw społeczeństwa, w tym robotników i chłopów; sukcesy ekonomiczne w koloniach i państwach zależnych, takich jak Albania.

W 1935 Włochy dokonały inwazji na Abisynię. W trakcie wojny Włosi dopuścili się szeregu zbrodni, takich jak używanie broni chemicznej (gaz musztardowy i fosgen) czy też wprowadzenie faktycznego niewolnictwa na terenach okupowanych w celu zwalczenia oporu. Gaz musztardowy zrzucano z samolotów. Na wrogie jednostki i ludność cywilną rozpylano chemikalia. Użycie środków chemicznych zatwierdził sam Mussolini „Rzym, 27 października '35. A.S.E. Graziani. Użycie gazu jest ultima ratio w celu przezwyciężenia oporu wroga i w wypadku kontrataku jest zatwierdzone. Mussolini”. Zbrodnie te starano się zachować w tajemnicy, lecz zostały one ujawnione światu przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż i zagranicznych obserwatorów. Reakcją na informacje o zbrodniach były „omyłkowe” bombardowania (przynajmniej 19 razy) namiotów Czerwonego Krzyża. Rozkazy wydane przez dyktatora względem podbitego narodu były jasne: „Rzym, 5 czerwca 1936. A.S.E. Graziani. Wszyscy rebelianci wzięci do niewoli muszą zostać zabici. Mussolini”. W innych swoich poleceniach dyktator nakazywał przeprowadzenie eksterminacji rebeliantów i całej populacji oraz prowadzenie polityki terroru.

Siły włoskie zakładały w Etiopii obozy pracy, organizowały publiczne egzekucje czy okaleczały ciała zabitych. Schwytanych partyzantów zrzucano z samolotów w trakcie lotu. W 1937 roku doszło do nieudanego zamachu na Grazianiego. W odpowiedzi na to Etiopczycy obecni na uroczystościach, w których uczestniczył generał, zostali wbici na pale, a milicja faszystów rozpoczęła masakry w stolicy Etiopii.

Po zwycięskim dla Włoch zakończeniu wojny Benito Mussolini ogłosił powstanie Drugiego Imperium Rzymskiego. Kolejnym konfliktem, w który zaangażowały się Włochy była Hiszpańska wojna domowa, gdzie Włoski Korpus Ekspedycyjny został wysłany do pomocy generałowi Franco. W tym czasie nastąpiło zbliżenie z III Rzeszą. W 1936 podpisano układ o przyjaźni. Wtedy to Mussolini po raz pierwszy użył terminu Oś. Jego rozszerzeniem było podpisanie paktu sojuszniczego, nazwanego przez duce stalowym 22 maja 1939. Ukoronowaniem tej polityki było przystąpienie Włoch do II wojny światowej po stronie hitlerowskich Niemiec w czerwcu 1940. Po dojściu Hitlera do władzy Mussolini początkowo odnosił się do niego niechętnie, lecz w końcu zdecydował się nawiązać ścisłą współpracę z Niemcami, przypieczętowaną przystąpieniem Włoch do paktu antykominternowskiego w listopadzie 1936, a następnie zawarciem paktu stalowego w maju 1939 i Paktu Trzech we wrześniu 1940.

Mussolini początkowo był przeciwny włączeniu Austrii do III Rzeszy, jednak ostatecznie zaakceptował wkroczenie wojsk niemieckich w marcu 1938 do Austrii i Anschluss Austrii. Zmiana jego stanowiska wyniknęła z faktu, iż po napaści Włoch na Etiopię (wojna włosko-abisyńska) zachodnie demokracje potępiły Włochy. Mussolini był izolowany na forum międzynarodowym i w następstwie tego faktu zaczął zbliżać się do Hitlera, a następnie coraz bardziej poddawał się wpływowi Hitlera. Zazdrościł Hitlerowi zdobyczy terytorialnych i uderzył na Albanię. Do końca sierpnia 1939 nie mógł zdecydować się, jakie zająć stanowisko wobec niemieckich planów podboju Polski, w końcu odmówił udziału w wojnie z Polską.

Mussolini był pod wrażeniem wielkich sukcesów wojsk niemieckich po rozpoczęciu II wojny światowej, nie chciał się jedynie przyglądać tworzeniu nowego porządku w Europie, pragnął w nim uczestniczyć.

II wojna światowa

Początek wojny

Przystąpienie Włoch do wojny

Przemówienia Mussoliniego charakteryzowały żywa gestykulacja i mimika

Po wybuchu II wojny światowej Mussolini poinformował Adolfa Hitlera, że nie jest jeszcze gotowy do wojny. Faszyzm włoski różnił się od faszyzmu niemieckiego. Oficjalnie nie promował mordowania podbitych narodów czy specjalnego okrucieństwa samego w sobie. Popierał bezwzględne zabijanie przeciwników ustroju i skazywał za poglądy, nie zaś za pochodzenie czy narodowość.

10 czerwca 1940 Benito Mussolini, w imieniu Królestwa Włoch, wypowiedział wojnę Francji i Wielkiej Brytanii. Decyzja duce była podyktowana głównie chęcią uczestniczenia w powojennych rokowaniach pokojowych i uzyskania dla Włoch wymiernych korzyści – widząc upadek Francji i niemoc Brytyjczyków liczył na łatwe zwycięstwo. Mussolini wygłosił przemówienie, którego słuchały tysiące Włochów zgromadzonych na placach we włoskich miastach i miasteczkach.

Na polecenie Mussoliniego nieprzygotowane oddziały na północy podjęły ofensywę w Alpach skierowaną przeciwko Francuzom, jednak po przebyciu kilkunastu kilometrów natarcie zatrzymało się. 11 czerwca włoskie lotnictwo zbombardowało Maltę, tego samego dnia RAF dokonał nalotu na Turyn. Przez kilkanaście kolejnych dni armia włoska w Alpach posunęła się tylko o kilka kilometrów, a na Morzu Śródziemnym flota włoska i brytyjska toczyły małe potyczki. Wkrótce Mussolini udał się na front alpejski, gdzie wizytował oddziały włoskiej armii.

22 czerwca Francja skapitulowała przed Niemcami, Mussolini zagroził jednak, że podobny układ ma zostać podpisany z Włochami, inaczej walki nadal będą trwać. Ostatecznie 24 czerwca Francuzi podpisali rozejm z Włochami w Rzymie. Włosi uzyskali jedynie przygraniczne gminy w Alpach, ale razem z Niceą.

Niepowodzenia Włoch

Wojna zakończyła się dla Włoch klęską. Nieudane ataki na Egipt i Grecję zmusiły duce do proszenia o pomoc Hitlera. Ostatecznie Grecję i Jugosławię zajęto, siły Osi przeprowadziły też kontrofensywę w Afryce. W 1941 po ataku Niemiec na ZSRR Mussolini podjął decyzję o wysłaniu na front wschodni 250 tysięcy Włochów. Jednak z biegiem czasu alianci zajmowali włoskie tereny. W 1941 zajęto Włoską Afrykę Wschodnią, w 1942 pokonali siły Osi pod El Alamein i do kwietnia 1943 włoska kolonia Libia znalazła się pod kontrolą aliantów, a w maju 1943 siły Osi poddały się w Tunezji. Na przełomie 1942 i 1943 w czasie bitwy o Stalingrad zniszczono praktycznie całą włoską armię znajdującą się w ZSRR.

Pomoc od III Rzeszy, polityka okupacyjna

Odsunięcie od rządów, aresztowanie i odbicie

Niepowodzenia włoskie na froncie, w tym klęska w wojnie z Grecją i utrata kolonii w Afryce doprowadziła do podważenia jego pozycji politycznej. Po lądowaniu aliantów na Sycylii (Operacja Husky) autorytet Mussoliniego całkowicie upadł. 25 lipca 1943, po raz pierwszy od czasu wypowiedzenia wojny aliantom, zebrała się Wielka Rada Faszystowska. Miano przedyskutować bieżącą, niekorzystną sytuację i podjąć kroki zaradcze. Nieoczekiwanie, nawet dla aliantów, Rada postanowiła usunąć Mussoliniego ze stanowiska premiera. Czując się zagrożony, Mussolini udał się do króla, prosząc o wsparcie, ten jednak odmówił, a zaraz potem kazał strażnikom aresztować duce. W konsekwencji został on zdymisjonowany ze stanowiska premiera przez Wielką Radę Faszystowską i aresztowany. Na czele nowego rządu stanął Pietro Badoglio. 8 września ogłoszono zawieszenie broni między aliantami a Królestwem Włoch.

Włosi ukryli Mussoliniego. Niemcy musieli czekać, aż ich wywiad ustali miejsce uwięzienia dyktatora. Często przewożono go w różne miejsca, co wynikało z obawy, że Niemcy zechcą go uwolnić. Po wykryciu pobytu Mussoliniego w hotelu Albergo-Rifugio, w ośrodku narciarskim Campo Imperiale na szczycie Gran Sasso, został odbity przez niemieckich żołnierzy 12 września 1943 o godzinie 14.00. Akcją dowodził generał Kurt Student, a w ataku brało udział 70 spadochroniarzy i komandosów pod dowództwem Haralda Morsa oraz Otto Skorzenego.

Po uwolnieniu Mussolini stanął na czele rządu zorganizowanej pod patronatem niemieckim Włoskiej Republiki Socjalnej, tak zwanej Republiki Saló.

Bandera wojenna Republiki Salō

Włoska Republika Socjalna

Z Hitlerem utworzył na okupowanych przez Niemców terytoriach Włoch Włoską Republikę Socjalną. 13 października rząd Badoglia wypowiedział Niemcom wojnę.

W marionetkowym państewku Mussolini otoczył się ostatnimi zwolennikami, utworzył z resztek wiernych mu oddziałów Guardia Nazionale Repubblicana i Czarne Brygady. Specjalny Trybunał osądził też tych, którzy w lipcu 1943 głosowali za odsunięciem Mussoliniego od władzy. Większość skazano na karę śmierci w tym zięcia duce Galeazzo Ciano. Jednak sprzeciw większości ludności wobec niemieckiej okupacji doprowadził do powstania ruchu oporu i wybuchu na terenie Włoskiej Republiki Socjalnej wojny domowej.

Śmierć

W ostatnich dniach kwietnia 1945 Mussolini postanowił uciec przed aliantami do Szwajcarii. Tuż przed zajęciem Mediolanu przez aliantów wywiązały się walki w tym mieście między włoskim ruchem oporu a niemieckimi siłami w mieście. 25 kwietnia Mussolini wygłosił więc ostatnie przemówienie w mediolańskim Teatro Lirico. Nawet wówczas duce przyciągnął tłumy, które oklaskiwały go i krzyczały pozdrowienia na jego cześć.

Tego samego dnia Mussolini ukrył się w niemieckim transporcie, który miał go przewieźć przez granicę włosko-niemiecką do Austrii. Stamtąd dyktator miał uciec do Szwajcarii. Transport dotarł do Como, a następnie 26 kwietnia skierował się w stronę granicy. 27 kwietnia w miejscowości Menaggio do grupy dołączył transport włoskich faszystów z Mediolanu, na którego czele stał Alessandro Pavolini. Po południu konwój został zatrzymany przez oddział komunistycznych partyzantów niedaleko miejscowości Dongo. Niemcy, niestawiający oporu, zostali zapewnieni, że zostaną puszczeni dalej, jednak partyzanci poinformowali, że zatrzymają wszystkich Włochów. Mussolini, mimo przebrania w niemiecki mundur, został rozpoznany i zatrzymany. Wraz z nim zatrzymano wszystkich faszystów, a później także jego kochankę Clarę Petacci. Zostali oni przetransportowani do miejscowości Mezzagra, gdzie ostatnią noc spędzili w domku lokalnej rodziny.

Zbezczeszczone ciała faszystów, powieszone na stacji benzynowej (drugi od lewej Mussolini, trzecia Clara Petacci), 29 kwietnia 1945

Według oficjalnej wersji 28 kwietnia do Mezzagra przybył Pułkownik Valerio, czyli Walter Audisio. Audisio, przywódca komunistycznych partyzantów, miał zostać upoważniony przez Komitet Wyzwolenia Narodowego do egzekucji Mussoliniego. Na podstawie listy zatrzymanych z transportu utworzył listę 15 osób przeznaczonych do likwidacji poprzez rozstrzelanie. Sam oświadczył Mussoliniemu i Petacci, że przyjechał ich uratować. W rzeczywistości wywiózł ich do małej miejscowości Giulino di Mezzegra. Na jego rozkaz pluton egzekucyjny rozstrzelał byłego duce i jego kochankę. Valerio wrócił do Dongo, gdzie przetrzymywano resztę osób z listy. Wszystkie zostały wkrótce rozstrzelane.

29 kwietnia ciała przewieziono do Mediolanu. Po drastycznej reakcji tłumu zbezczeszczone ciała faszystów zostały powieszone głowami w dół na stacji benzynowej. Partyzanci tym samym chcieli dać dowód, że Benito Mussolini i jego poplecznicy nie żyją. Jednocześnie było to ostrzeżenie dla resztek faszystów stawiających opór i zemsta za wieszanie członków ruchu oporu na tym samym placu. Winston Churchill tak skwitował koniec faszystowskiego przywódcy: „Ha! Nie żyje ta krwawa bestia!”

Krzyż w Giulino di Mezzegra, w miejscu rozstrzelania Benito Mussoliniego

Po wkroczeniu aliantów do Mediolanu ciało Benito Mussoliniego zostało zdjęte i pochowane w nieoznaczonym grobie na mediolańskim cmentarzu. W 1956 zostało przeniesione i pochowane w miejscu urodzin Mussoliniego, Predappio.

Spuścizna

Wielu starszych Włochów do dziś wspomina z sentymentem czasy Mussoliniego, kiedy, jak mówią, pociągi jeździły punktualnie. Te oraz inne uwarunkowania sprawiają, że idee neofaszystowskie i rewizjonistyczne (półwysep Istria) są ciągle obecne w młodszym pokoleniu. Narodowa Partia Faszystowska jest jedyną partią, której działalność jest zakazana w konstytucji Włoch.

Poglądy na temat innych nacji

W przemówieniu z 20 września 1920 roku w kontekście sporu z Jugosławią nazwał Słowian barbarzyńcami. W okresie rządów niemal całkowicie zniszczył wszystkie słowiańskie organizacje kulturowe. Prowadził politykę italianizacji. W rejonie Ljubljany (Słowenia) przeprowadził deportację 25 000 osób, czyli 7,5% ogółu populacji, deportowani Słoweńcy trafili do obozów koncentracyjnych na wyspie Rab, w Gonars, Monigo, Renicci d’Anghiari, Chiesanuova i innych.

W jego wypowiedziach pojawiał się antysemityzm. W 1919 roku stwierdził, że rewolucję rosyjską zorganizowali żydowscy bankierzy z Nowego Jorku i Londynu, a 80% przywódców RSFRR jest Żydami. W 1934 roku zorganizował Faszystowski Kongres Międzynarodowy, na którym stwierdzono, iż Żydzi m.in. uprawiają okultyzm, próbują doprowadzić do rewolucji międzynarodowej, zwalczają idee patriotyczne i cywilizację chrześcijańską. W latach 30. wprowadził antysemickie prawo będące kopią prawa nazistowskiego. W istocie jednak sam Mussolini zarządzeń tych nie traktował poważnie.

Uważał Włochów za przedstawicieli rasy aryjskiej i śródziemnomorskiej. Był zaniepokojony niższym wskaźnikiem urodzeń białych na świecie, uważał, że trend ten zatrzymać może eugenika.

Ciekawostki

• Według jednej z legend, Mussolini rzekomo nie mógł zostać zabity z żadnej włoskiej broni, a zginął, dopiero gdy wystrzelono do niego z francuskiego pistoletu.

• W okresie II Rzeczypospolitej został odznaczony polskim Orderem Orła Białego w 1923, oraz nagrodzony za traktaty laterańskie watykańskim łańcuchem Orderu Złotej Ostrogi w 1932 (po pierwszym nadaniu zwrócił order, gdyż ten zawieszony był tylko na komandorskiej wstędze, zmuszając papieża do nadania na łańcuchu orderowym, co było niezgodne ze statutem odznaczenia i doprowadziło do jego zmiany).
• Wszystkie jego utwory objęte były w 1951 roku zapisem cenzury w Polsce i podlegały natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek.
• Mussolini lubił pilotować samoloty, a co więcej chwalić się tym (np. w niemieckich kronikach wojennych po wizycie w FHQ w Winnicy), co doprowadzało Hitlera do rozpaczy - uważał on, że Mussolini naraża w ten sposób zarówno swoje życie, jak i wizerunek poważnego męża stanu.

Życie prywatne i rodzina

W 1915 Benito Mussolini ożenił się ze swoją konkubiną Rachele Guidi (w 1925 wzięli ślub kościelny), którą poznał w 1910. Miał z nią w sumie pięcioro dzieci: Eddę (1910–1995), Vittoria (1916–1997), Bruna (1918–1941), Romano (1927–2006) i Annę Marię (1929–1968). Edda została w 1930 żoną późniejszego ministra spraw zagranicznych Włoch – Galeazzo Ciano. Vittorio został producentem filmowym. Bruno był pilotem i zginął w wypadku lotniczym podczas testowania samolotu bombowego Piaggio P.108 w 1941. Romano zyskał sławę jako pianista, mimo że przez jakiś czas występował jako Romano Full. Napisał także książkę Mój ojciec, Duce.

Przez ślub Romano z Anną Marią Scicolone z rodziną Mussolinich jest powiązana Sophia Loren, będąca jej siostrą. Jedna z ich dwóch córek, Alessandra, jest aktualnie deputowaną w Parlamencie Europejskim z ramienia Akcji Socjalnej, włoskiego ugrupowania prawicowego.

W 2000 włoski dziennikarz Marco Zeni opublikował dwie książki, gdzie ujawnił, że zanim Mussolini związał się na stałe z Rachele Guidi, w 1914 w Mediolanie wziął ślub z Idą Dalser, która rok później urodziła mu syna – Benito Albiniego. Mussolini uznał syna, ale po jego dojściu do władzy, prawdopodobnie, aby nie wyszła jego możliwa bigamia, tajna policja uniemożliwiła jego kontakty z Dalser i ich synem (oboje zostali internowani, choć nie w tym samym czasie). Ona zmarła w odosobnieniu na weneckiej wyspie San Clemente, natomiast Benito Albini zmarł w 1942 w Mediolanie. Mimo że nie zachowały się żadne dokumenty cywilne lub kościelne świadczące o jej ślubie z przyszłym duce, to w mediolańskich archiwach znajdują się akta potwierdzające, że otrzymywała od państwa zapomogę przysługującą jej za powołanie męża do wojska, i to ona, a nie Rachele Guidi dostała wiadomość o zranieniu Mussoliniego przez odłamki z moździerza.

W trakcie sprawowania władzy Mussolini miał wiele kochanek, z których najbardziej znane to Margherita Sarfatti i Clara Petacci.

Polskie przekłady

• „Mowy” Lwów bez daty tłum. Edwin Jędrkiewicz • „Doktryna faszyzmu” Lwów 1935 tłum. Stanisław Gniadek • „Świadectwa cudzoziemców o włoskiej wojnie 1915-1918; wstęp do książki gen C. A. Adrianio Alberti” Rzym bez daty • „Wartości Ducha: Myśli wyjęte z pism i przymówień Benito Mussoliniego” Katowice bez daty • „Nieprawdopodobne, ale dozwolone” Warszawa bez daty tłum. Zuzanna Rabska • „Rzym starożytny na morzu” Warszawa 1928 tłum. Franciszka Szyfmanówna • „Mowy Mussoliniego” Warszawa 1927 tłum Władysław Jabłonowski • „Kochanka Kardynała” Warszawa bez daty tłum. Adam Michalski • „Pamiętnik z czasów wojny” Poznań bez daty tłum. Józef Birkenmajer

Zobacz też

• Faszyzm
• Faszyzm włoski
• Włochy w czasie II wojny światowej
• Narodowa Partia Faszystowska
• Czarne Koszule
• Adolf Hitler
• Alessandra Mussolini
• Romano Mussolini
• Galeazzo Ciano
• Clara Petacci
• Wiktor Emanuel III
• Doktryna faszyzmu

Bibliografia

• Robert Paxton Anatomia Faszyzmu Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2005, ISBN 83-7301-602-3.
• Rex Trye Żołnierze Mussoliniego Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2000, ISBN 83-11-09003-3.
• Marek Borucki: Mussolini. Warszawa: Książka i Wiedza, 1986. ISBN 83-05-11633-6.