Mustafa Kemal Atatürk
| Mustafa Kemal Atatürk | ||||
 |
||||
| Geboortedatum | 19 mei 1881 | |||
| Geboorteplaats |  Thessaloniki |
|||
| Sterfdatum | 10 november 1938 | |||
| Sterfplaats |  Istanboel |
|||
| Politieke partij | Cumhuriyet Halk Partisi | |||
| Handtekening |  |
|||
| Eerste president van Republiek Turkije | ||||
| Periode | 29 oktober 1923 - 10 november 1938 | |||
| Premier | Ali Fethi Okyar | |||
| Voorganger | - | |||
| Opvolger | Ismet Inönü | |||
| Eerste premier van Republiek Turkije | ||||
| Periode | 3 mei 1920 - 24 januari 1921 | |||
| President | - | |||
| Voorganger | - | |||
| Opvolger | Fevzi Çakmak | |||
|
||||
Mustafa Kemal Atatürk (Thessaloniki, 19 mei 1881 – Istanboel, 10 november 1938) was een Ottomaanse en later Turkse legerofficier, schrijver, politicus en grondlegger van de republiek Turkije, waarvan hij de eerste president was.
Biografie[bewerken]
Mustafa werd geboren in een Turks gezin in Thessaloniki in Ottomaans Griekenland. Rondom de precieze geboortedatum van Atatürk bestaat onduidelijkheid, doordat daar in die tijd geen strikte burgerlijke stand bestond.[bron?] Hij begon zijn carrière in de cadettenschool, waar hij de bijnaam Kemal ('de volmaakte') kreeg. In 1908 zette hij zich als sympathisant van de Jonge Turken af tegen sultan Abdülhamit II, toen die al te conservatieve hervormingen wilde doorvoeren. Abdülhamit werd vervangen door de meer pragmatische Mehmet V.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog speelde Mustafa Kemal een belangrijke rol in het afslaan van de geallieerde invasie in de Slag om Gallipoli.[1] Na de Eerste Wereldoorlog werd het Ottomaanse Rijk grotendeels bezet door de geallieerden. Het gehele Europese deel en een groot deel van Anatolië werden bezet door het Verenigd Koninkrijk, Griekenland, Italië, Frankrijk en Armenië. In 1919 kwam Mustafa Kemal met een deel van het leger in opstand tegen zowel de geallieerde bezetters als tegen de Ottomaanse sultan Mehmet VI Vahideddin. Tussen 1919 en 1923 streden Kemals troepen tegen de Europese en sultan gezinde troepen. In 1920 accepteerde Mehmet VI het Verdrag van Sèvres, hetgeen door veel Turken als vernederend werd gezien. Kemals beweging in de Turkse Onafhankelijkheidsoorlog kreeg hierdoor veel steun onder de Turkse bevolking. Op 23 april 1920 werd het nieuwe Turkse Parlement opgericht, hetgeen Mehmets regime verder verzwakte. In november 1922 werd Mehmet officieel afgezet en werd Mustafa Kemal erkend als de nieuwe leider van Turkije. Na nieuwe vredesbesprekingen met de geallieerden volgde het Verdrag van Lausanne (1923), dat door veel Turken als meer acceptabel werd gezien.
Turkije werd een seculiere republiek met Mustafa Kemal als eerste president en partijvoorzitter van de CHP (Cumhuriyet Halk Partisi, Republikeinse VolksPartij) (1923-1938). Zijn politieke ideeën worden het kemalisme genoemd. Hij zorgde voor een nieuwe grondwet en maakte Ankara de nieuwe hoofdstad van Turkije. Ook voerde hij verregaande sociale en politieke hervormingen door. Zijn grootste hervorming was de scheiding van religie en staat. Ook voerde hij familienamen in en liet hij het Arabische alfabet vervangen door het Latijnse. Onder zijn leiding werden duizenden nieuwe scholen gebouwd, werd het basisonderwijs gratis en verplicht gemaakt, terwijl de belastingdruk voor de boeren werd verminderd.[2]
De Turkse leider was een van de dragers van de Turkse Onafhankelijkheidsmedaille.
Mustafa Kemal kreeg van het Turkse parlement in 1934 de naam Atatürk, hetgeen betekent Vader der Turken. Bovendien werd vastgelegd dat niemand anders die naam mag dragen. Na zijn dood werd hij opgevolgd door Ismet Inönü, die vanaf 1923 premier was geweest onder Atatürk en diens beleid voortzette.
Mustafa Kemal overleed in 1938 op 57-jarige leeftijd aan levercirrose. Hij werd in Ankara begraven in een speciaal voor hem gebouwd mausoleum: Anıtkabir.
Atatürk geniet in het hedendaagse Turkije nog steeds een haast mythische status en openbare kritiek op hem in de media wordt niet toegestaan. Zijn portret hangt nog steeds in ieder openbaar gebouw. Ook staat hij op de lira, de Turkse munteenheid.
Kritiek[bewerken]
Hoewel hij Turkije omzette in een seculiere staat waren er ook kritische geluiden: de conservatieve islamitische geestelijkheid was het absoluut niet eens met de scheiding tussen religie en staat. Zijn 'wereldse', op het Westen stoelende, leefwijze oogstte eveneens kritiek: Atatürk was een liefhebber van wijn, raki en andere alcoholische dranken, wat volgens velen niet in overeenstemming met de islam is.
Hij wordt ook bekritiseerd vanwege zijn autoritarisme.[3][4] Ook het uitgesproken Turkse nationalisme dat hij – evenals de nationaal-liberale Jonge Turken – voorstond en waarvan niet-Turkse bevolkingsgroepen in Klein-Azië en Anatolië zoals Grieken, Koerden, Assyriërs en Armeniërs het slachtoffer werden, werd hem niet door iedereen in dank afgenomen. Vele minderheden zijn als gevolg van zijn nationalistische ideologie onderdrukt. Dit Turks nationalisme en het streven naar een homogene culturele staat Turkije – zoals door Atatürk voorgestaan – zou ook na zijn regering slepende conflicten veroorzaken.[5][6][7][8] De Koerden werden behandeld als tweederangsburgers, werden "bergturken" genoemd,[9] werden verboden het Koerdisch te spreken en mochten zichzelf niet Koerdisch noemen.[10][11]
Privéleven[bewerken]
Mustafa Kemal Atatürk was tussen 1923 en 1925 gehuwd met Latife Uşşaki. Uit dit huwelijk kwamen geen kinderen voort. Na zijn huwelijk adopteerde hij zeven dochters en een zoon: Sabiha (Gökçen), Rukiye, Zehra, Afet (İnan), Fikriye, Ülkü (Adatepe), Nebile en Mustafa. Sabiha Gökçen was de eerste luchtvaartpionier van Turkije en 's werelds eerste vrouwelijke gevechtspiloot.
.jpg)
Trivia[bewerken]
- De belangrijkste luchthaven in Turkije is naar hem vernoemd: Atatürk Airport (Turks: İstanbul Atatürk Havalimanı)
Zie ook[bewerken]
Bronnen, noten en/of referenties
|
 |
Meer mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Mustafa Kemal Atatürk op Wikimedia Commons. |
| Presidenten van Turkije |  |
|---|---|
|
Mustafa Kemal Atatürk · Ismet Inönü · Celal Bayar · Cemal Gürsel · Cevdet Sunay · Fahri Korutürk · Kenan Evren · Turgut Özal · Süleyman Demirel · Ahmet Necdet Sezer · Abdullah Gül · Recep Tayyip Erdoğan |
| Premiers van Turkije | |
||||
|---|---|---|---|---|---|
|
|||||
